Թահավիի Աքիդան (Իմամ Ատհավի  հավատքի ուսման շարադրությունը)

Ատ-Թահավիի կազմած (239-321 Հիջրից առաջ) աքիդան (հավատի, հավատքի ուսման խորհրդանիշ) խոսում է Ախլ աս-Սուննա վա-լէ-Ջամաաթի (Սուննայի և համաձայնության մարդիք) աշխատանքը:

 Դա իր ժամանակի ամենահեղինակավոր աշխատանքներից մեկն էր՝ իր ոլորտում:

 Իմամ Աբու Ջաֆառ Ահմադ բին Մուհամեդ բին Սուլեիման բին Սալմա բին Աբդ-ալ-Մալիկ բին Սալմա բին Սուլեիման բին Ջավաբ ազդի՝ որը հայտնի է որպես իմամ Թահավի (ծնված Եգիպտոսում) և համարվում է Հադիսի և ֆիկհի կողմից իսլամական աշխարհի ամենալավ հեղինակություններից մեկը:Նա ապրել է այն ժամանակաշրջանում՝ երբ ջանք էին թափում Աբու Համոֆի, Մալիկի Շաֆիի ու Հանբալի անմիջական աշակերտները և այդ աշակերտների աշակերտները: Դա Հադիսի և Փիկհի բարգավաճման ջամանակաշրջանն էր:

 Նա սկսեց որպես քեռու՝ իմամ Շահավիի առաջատար հետևորդ Իսլամ բին Յահա ալ-Մազանիի աշակերտ: Սակայն իմամ Թահավին հետաքրքրվում էր իմամ Աբու Հանիֆի բանաստեղծություններով: Եվ նա տեսնում էր իր հորեղբոր վերաբերմունքը Հանիֆյան դպրոցի գիտնականների աշխատանքներին, որպեսզի լուծի լուրջ խնդիրները՝ուսումնասիրելուվ Հանիֆյան ֆիկհերը որակավորած իմամ Մուհամեդ բին ալ-Հասան աշ-Շայբանի ու իմամ Աբու Յուսուֆի ստեղծագործությունները:

  Դա ստիպեց իմամ Թահավիին անդրադարձնել ամբողջ ուշադրությունը խանավիտյան գործերին, և նա ի վերջո անցավ խանավիտյան դպրոցին:

  Իմամ Թահավին ոչ միայն Հանաֆյան հերևորդներից է, այլ նաև դպրոցի արաջատար գիտնականներից է հաշվի առնելով նրա հսկայական իրավասությունը և հրաշալի ընկալման ուժը: Նրա մոնումենտալ գիտական ստեղծագուրծությունները՝ ինչպիսիք են «Շարի մա անի ալ-Անսար» ու «Մաշկիլ ալ անսարը» համարվում են որպես հանրագիտական շրջաններում և երկար ժամանակ նայվում էին որպես անհրաժեշտ օրենսդրություն (ֆիկհի) ուսանողների համար: Ալ-Աքիդան ինչքան էլ որ քիչ է մուսուլմանի իմանալու համար, դա բոլոր ժամանակների ամենակարևոր տեքստն է՝ հավատալու և հոգով հասնելու համար:

  Համակիցների, հետևորդների և բոլոր առաջատար հեղինակությունների՝ ինչպիսիք է  իմամ Աբու Հանիֆը, իմամ Աբու Յուսուֆը, իմամ Մուհամեդը, իմամ Մալիկը, իմամ Շաֆիին և իմամ Ահմադ բին հանբալի միջև գոյություն ունի համաձայնություն գրքի մեջ թվարկված սկզբունքների մեջ: Հետևաբար այդ դրույթները՝ որոնք կիսում են Ահլ աս-Սուննա վա-լ-Ջամաատը ծագել են սուրբ ղուրանից և ապացուցված հադիսներին համաձայն՝ իսլամի անվիճելի սկզբնաղբյուրին:

  Լինելով աքիդի տեքստ, այդ գործը հիմնականում ներառում է սուրբ ղուրանում և Սուննայում գրված փաստարկներ: Ինչպես նաև կան աղանդական հայեցողությունները հերքող փաստարկներ՝ որոնք նույնպես վերցված են սուրբ ղուրանից:

  Ինչ վերաբերվում է գործի մեջ գրված աղանդներին, օգտակար կլինի ուսումնասիրել Թահավիի ժամանակաշրջանի իսլամի պատմությունը: Տեհստում ասվում է մուտազիլիտների, ջահմիտների, քադարիտների, ջաբիտների և այլ բանականությունից դուրս հավատքների ու շիիտների տեսանկյունից շեղված հարիջիթների և կախարդների մասին՝ որոնք շեղվել են ճիշտ ճանապարհից: Կան ղուրանի (Հալիք-ալ-Ղուրան) ստեղծման մասին վեճերի պարզ հիշացումներ՝ Մուման և այլ աբբասիդական խալիֆների ժամանակաշրջանում:

   Ատ-Թահավիի Աքիդան

  Մեծ գիտնական Դովոդ Իսլամա Աբու Ջաֆառ ալ-Վարրուկ ատ-Թահավի ալ-Միսրին (Ալլահը ներողամիտ լինի նրա հանդեպ) ասաց. «Սա իրավագետների դպրոցի Աբու Հանիֆի ան-Նումանա իբն Սաբիտա ալ-Կուֆի, Աբու Յուսուֆա Յակուբա իբն Իբրահիմ ալ-Անսարի և Աբու Աբդուլլահ Մուհամեդ իբն ալ-Հասան աշ-Շայբանի (Ալլահը գոհ լինի նրանգ բոլորից) իրավագետների սկզբունքներին և այն ամենին, որ նրանք հավատում էին կապվաղ կրոնի հիմքերի և բոլոր աշխարհների աստծո հետ, հավատքի ուսման շարադրութունն է՝ գրված Ախլ-աս-Սուննա վա-լ-Ջամատիի կողմից»:

1.    Ալլահի օգնությամբ հավատալով, որ Ալլահը մեկն է, առանց որևէ համակիցի, ասում ենք Ալլահի մեկը լինելու մասին:

 2.      Նրա պես ոչինչ գոյություն չունի:

 3.      Նրան գերազանցող ոչինչ չկա:

4.    Նրանից բացի այլ աստվածություն չկա:

 5.      Նա ընդմիշտ է, առանց սկիզբ, վերջ, մահ, ըհդհատում:

 6.      Նա երբեք չի մահանա և չի ընդհատի իր գոյությունը:

 7.      Արանց նրա ցանկության ոչինչ չի կատարվում:

 8.      Ոչ մի պատկերացում չի կարող հասնել նրան և ոչ մի հասկացություն չի հասնում նրան:

9.    Նա տարբերվում է բոլոր ստեղծված էակներից:

 10.  Նա ողջ է և երբեք չի մահանում, նա միշտ գործողության մեջ է ու երբեք չի քնում:

11. Նա ստեղծում է առանց կարիք զգալու և սնունդ է տալիս իր ստեղծածին արանց որևէ ջանքի:

 12.  Նա մահացնում է արանց վախի և կյանքի է վերադարձնում (հարություն է տալիս) առանց ջանքի:

13. Նա դեռ ստեղծումից առաջ էլ միշտ գույություն ուներ իր ատրիբուտներով (հատկություններով): Գոյությունների ստեղծումը նրան ոչինչ չավելացրեց նրա ատրիբուտներին: Եվ նա իր ատրիբուտներով կար ընդմիշտ և այդպես էլ մնում է ընդմիշտ:

14. Ասում են, որ  նա արարիչն էր ոչ միայն արարելուց հետո, այլ նաև դրանից առաջ:

15. Նույնիսկ այն ժամանակ՝ երբ չկար ոչինչ՝ որի համար նա կարող էր լիներ աստված, նա միշտ աստված էր:

16. Այն բանի պես՝ որ նա «հարություն տվող» նրանց արաջին անգամ կյանք տալուց հետո արժանի է այդ անվանը մինչ նրանց սաղացնելը, այդպես էլ արժանի էր «արարիչ» անվանը մինչ նրանց կյանքի բերելը:

17. Քանի որ նա ամենազոր է (իր իշխանությունում անել ամեն ինչ), ինչ կախված ե նրանից: Ամեն ինչ թեթև է նրա համար: Նա ոչինչի կարիք չունի: «Նրա պես ոչինչ գոյություն չունի: Նա լսող և տեսնող է» (ղուրան, 42:11):

18. Նա արարել է արվածը իր իմացությամբ:

19. Նա է արարել (կանխորոշել) իր բոլոր էակների ճակատագրերը:

 20.  Նա է արարել նրանց համար կյանքի տևողությունները:

21. Մինչ նրանց արարելը նա գիտեր, թե ինչ են անելու և ոչինչ անհայտ չէր նրա համար:

 22.  Նա հրամայեց նրանց, որ հնազանդվեն ու լսեն իրեն:

23. Անեն ինչ կատարվում է նրա որոշմամբ (կանխորոշմամբ) ու կամքով, և նրա կամքը կատարվում է (ամբողջությամբ): Մարդիք ունեն միայն մի կամք՝ այն ինչ նա է ցանկանում (նրանց համար): Նրա ցանկությունները լինում են և ինչ չի ցանկանում, չի լինում:

24. Նա ուղիղ ճանապարհով տանում է՝ ում ցանկանում է: Եվ իր առատաձերնությամբ պաշտպանում ու պահպանում է նրանց վնասից և հանում է (ճանապարհից) ում ցանկանում է և նսեմացնում է նրանց ու տանջում իր արդարությամբ:

25. Նրանք բոլորն էլ ենթարկվում են նրա կամքին՝ (գտնվելով) առատաձերնության ու արդարության միջև:

26. Նա շատ ավելի բարձր է նրանից՝ որ ունենա հակադրություններ կամ իրեն հավասարներ:

27. Ոչինչ ի զորու չէ հանել իր վրայից նրա կանխորոշումը կամ ոտնահարել նրա հրամանը կամ էլ հաղթահարել նրա իշխանությունը:

28. Մենք հավատում ենք այդ ամենին՝ որ ամեն ինչ իրագործվում է նրա կողմից:

29. Մենք համոցված ենք, որ Մուհամմեդը (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան)  նրա ընտրյալ ստրուկն է ու ընտրյալ լուսավուրիչը, և նա ուղարկյալն է՝ ումից նա գոհ է:

30. Եվ որ նա լուսավորիչների (կնիքն) է, աստվածավախների իմամը, ամենավեհ ուղարկյալն ու աշխարհների աստծո սիրվածը:

 31.  Նրա լուսավորչության ամեն ընդդիմությունը սուտ և խաբեբայություն է:

32. Նա է ուղարկված բոլոր ջիներին, ամբողջ մարդկությանը՝ աստծո ղեկավարությամբ ու ճշմարտությամբ, լույսով և ոգեշնչմամբ:

33. Ղուրանը Ալլահի խոսքն է՝ որ եկել է, նրանից կոսքի պես և որի մասին չի կարելի ասել «ինչպես»: Նա գրել է դա իր ուղարկյալին (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) որպես անկեղծություն (վախ): Հավատացյալները ընդունում են դա որպես բացարձակ ճշմարտություն: Դա ստեղծված չէ որպես մարդկանց խոսք, և ամեն ոք՝ որ լսում է դա և արձանագրում է, թե դա մարդկային խոսք է, դառնում է անհավատ: Ալլահը նախազգուշացնում է նրան և մեղադրում ու սպառնում է կրակով՝ երբ ասում է, որ բարձր է դա: «Կայրեմ ես նրան սկարի վրա» (ղուրան, 74:26): Երբ Ալլահը սպառնում է նրանց՝ ովքեր ասում են. «մարդկային խոսքից բացի այլ բան չէ դա» (74:25), մենք ճանաչում և խոստովանում ենք որոշակիությամբ, որ դա մարդկանց արարչի խոսքն է և այն ընդհանրապես նման չէ մարդկային խոսքին:

34.  Ալլահին որպես մարդուն ինչ որ կերպ նման էակ նկարագրող ամեն ոք դարնում է անհավատ:  բոլոր նրանք՝ ովքեր իմանում են դա զգույշ կլինեն և չեն ասի այնպիսի խոսքեր՝ որ ասում են անհավատները, իմանալով, որ նա իր բոլոր հատկություններով չի նմանվում մարդկանց:

35. Մարդկանց Ալլահի տեսիլքը՝ ճշմարիտ պարտեզի, սակայն նրանց տեսիլքը լիովին չէ և ճանապարհը՝ անհայտ: Ինչպես հաստատվում է մեր աստծո գրքում. «Այդ օրվա աստծուն ուղղված փայլող դեմքերը» (75:22:23): Դրա բացատրությունը այնպիսինն է՝ ինչպիսինն գիտի և ցանկանում է Ալլահը: Այս ամենը եկել է մեզ այդ մասին ուղարկյալից (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) վավերական հադիսներում, այնպիսինն է՝ ինչպես նա ասաց, և նշանակում է այն՝ ինչ նա ի նկատի ուներ: Մենք չենք խորանում դրա մեջ, աշխատելով բացատրել մեր կարծիքով կամ թույլ տալով մեր պատկերացմանը: Ոչ ոք անվտանգության մեջ չէ իր կրոնում, եթե իրեն ամբողջությամբ չենթարկի մեծն Ալլահին ու նրա փարավոր ուղարկյալին (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) և դիմի ոչ պարզի բացատրության համար նրան՝ ով ճանաչում է նրան:

36. Իսլամը մարդուն վիճակված չէ, եթե հիմնավորված չի ենթարկման և ենթակայության վրա: Ամեն ոք՝ ովձգտում է դեպի իր կարողություններից բարձր իմացությանը՝ ընկալման համար, ում բանականությունը բավարարված չի հնազանդությամբ, կհայտնաբերի, որ նրա կիրքը խանգարում է նրան Ալլահի ճշմարիտ միատեսակության մաքուր ընկալմանը մաքուր գիտելիքին և ճիշտ չափմանը, և որ նա տատանվում է հավատքի ու անհավատության մեջ՝ հաստատման և առարկման, ընդունելիի ու անընդունելիի միջև: Նա կենթարկվի խախտման և կհայտնաբերի  խարնվածության և կասկածի, ճշմարտությունը չնդունող հավատացյալներին, չնդունողներին, չառարկողներին:

37.  Մարդկանց Ալլահի այգու տեսիլքի հավատքը սխալ է, եթե դա բացատրվում է պատկերացման օգնությամբ կամ վերափոխվում է սեփական բանականության համապատասխան հասկացությամբ այնպես՝ ինչպես այդ տեսիլքի բացատրությունը վերաբերվում է մեծ աստվածության ոլորտին (աստծո իշխանության ներքո): Դա մուսուլմանների կրոնն է: Յուրաքանչյուրը՝ ով չի պահպանում իրեն Ալլահի հատկությունների ժխտումից կամ նմանացնում է Ալլահին ինչ որ բանի հետ, ապա նա շեղվել է ճանապարհից և չի կարողացել հասկանալ Ալլահի փառքը, քանի որ մեր աստվածը հնարավորության դեպքում նկարագրվում է միայն բացառականության տերմիններում և բացարձակ միությունում, և ոչ մի արարված ոչ մի կերպով չի նմանվում նրան:

38. Նա ավելի բարձր է այն սահմանափակություններից՝ որ դնում են նրա վրա, դրանից ավելի բարձր, որպեսզի լինեն որոշ չափերում կամ մասեր ու վերջույթներ ունենան: Ի տարբերություն բոլոր արարվածների, նա ընդգրկված չէ լույսի վեց կողմերում:

39. Ալ-Մի ռաջ (վերելք երկնքի մեջով) – Ճշմարտություն: Մարգարեն (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) բարձրացվել էր գիշերը իր մարմնային ձևով՝ առույգ իրավիճակում (գիտակից վիճակում) երկինք՝ այնպիսի բարձրություններում, որը ցանկացավ Ալլահը: Ալլահը նրան ասաց պատիվ, ինչպես նաև ցույց տվեց ու նրա համար բացեց այն՝ ինչ բացեց, և «սիրտը «նրան» համաձայն չի նրանում՝ ինչ տեսավ» (ղուրան, 53:11): Ալլահը օրհնեց նրան և խաղաղություն նվիրեց այս և հաջորդ աշխարհներում:

40. Ալ-Հաուդ (լողավազանը՝ որը Ալլահը նվիրում է մարգարեին (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) ի նշան հարգանքի, որպեսզի հագեցնի նրա Ումմի և դատաստանի օրվա ծարավը) – ճշմարտություն:

41. Աշ-շաֆաա (մուսուլմանների համար նախատեսված բարեխոսություն)-Ճշմարտություն՝ ինչպես տրված էր համապաստախանեցված և հեղինակավոր հադիսներում:

42. Դաշնագիր՝ (պայմանագիր) որը կնքեց Ալլահը Ադամի և նրա հետնորդների հետ – ճշմարտություն:

43. Նա ժամանակի ստեղծումից առաջ գիտեր այգի և կրակի մեջ մտնողների ճիշտ քանակը: Այդ քանակները ոչ կշատանան և ոչ էլ կքչանան:

44. Նույնը վերաբերվում է նաև բոլոր մարդկանց արված գործողություններին՝ որ Ալլահը գիտեր: Երջանիկները՝ երջանիկ են, իսկ  դժբախտները՝ դժբախտ են Ալլահի կամքով:

45. Կանխորոշումը՝ դա Ալլահի գաղտնիքն է՝ թաքնված իր ստեղծումից և ոչ մի հրեշտակ, ոչ մի մարգարե չստացավ իմացություններ մարգարեություններում այդ մասին: Խորացումը և չափից շատ մտորումները այդ մասին տանում են միայն անհաջողության ու ցրկման և վերջանում են անհնազանդությամբ: Այնպես որ չափազանց զգույշ եղիր այդ մասին մտորումների, մտքերի մեջ և կասկածների հետ՝ որոմք ոչնչացնում են քեզ, քանի որ Ալլահն է հսկում կանխորողումների (որոշումների) գիտելիֆները մարդկանցից և արգելում է նրանց փնտրել դրանք, ասելով իր գրքի մեջ. «Նրան չեն հարցնում, թե ինչ է անում, այլ նրանք են հարցվում» (ղուրան, 21:23): Այնպեդ որ ով հարցնում է. «Ինչու՞ է Ալլահը անում դա», գնում է որոշման դեմ, և յուրաքանչյուրը՝ ով գնում է որոշման դեմ նա անհավատ է:

46. Դա հակիրճորեն ասվածն է, որ պետք է իմանան Ալլահի այն ընկերները՝ որոնց սրտերը լուսավորված են և այդպես է սահմանվում պինդ գիտելիքներ ունեցողների մակարդակը: Քանի որ գոյություն ունի գիտելիքների երկու մակարդակ՝ այն որ ստեղծված է արարված էակների համար և այն՝ որը անհասանելի է նրանց համար: Անհասանելի գիտելիքների ժխտումը և գիտելիքներ յուրացնելու պահանջը  անհավատություն է: Հավատը կարող է պինդ լինել, եթե միայն յուրացնում ես հասանելի գիտելիքները, իսկ անհասանելի գիտելիքներին չես ձգտում:

47. Մենք հավատում ենք ալ-Լաուհին (կարգավորումներ) և ալ-Քալամին (բմբուլ) և այն ամենին՝ ինչ գրված է: Նույնիսկ եթե բոլոր արարածները հավաքվեն մի տեղ, որպեսզի խանգարեն ինչ որ բանի գոյությանը՝ որը նախատեսել էր Ալլահը կարգավորումում, նրաց դա չի հաջողվի: Եվ եթե բոլոր արարածները հավաքվեին միասին, որպեսզի ստիպեն գոյություն ունենա այն՝ ինչը չի նախատեսել (գոյություն) Ալլահը, նրանց դա չեր հաջողվի: Բմբուլը չորացել է գրելով ամենը, որ գոյություն կունենա մինչ դատաստանի օրը: Ինչը որ գրված չէ մարդուն, չի ունենա և ինչ էլ, որ ունենա երբեք դրանից զրկված չէր լինի (նախատեսվածից):

48. Ստրուկը պետք է իմանա, որ Ալլահը արդեն գիտի այն ամենը՝ որ կլինի իր արարածի հետ և նա կանխորոշել է ամենը՝ բոլոր մանրամասնություններով և նրա որոշումը անփոխելի է: Նրանով ստեղծվաղ ոչինչ չկա երկնքում և երկրում՝ որ կարող է ընդդիմանալ նրան, ավելացնել դրան կամ ջնջել դա, կամ փոխել, կամ թոքրացնել, կամ մեծացնել դա ինչ որ կերպով: Դա հավատքի հիմնարար իմաստն է և գիտելիքի պահանջվող մասը և Ալլահի ու նրա իշխանության բացարվածության խոստովանումը: Ինչպես ասվում է  Ալլահի  գրքում. «Նա արարեց բոլոր իրերը և նախապես կանխորոշեց նրանց եղելիությունը» (ղուրան, 25:2): Ասում է նաև. «Ալլահի գործը կանորոշված գործ էր» (ղուրան, 33:38): Եվ դարդ կլինի նրան՝  ով թշնամանք ունի Ալլահի որոշմանը և դրանով կխորանա նրա սրտի հիվանդությունը:  Սակայն իր պատրանքներով փնտրում է այն՝ ինչը երբեք չի կարող բացատրվել և դարնում է ընդամենը սուտասան մեղավոր:

 49.  Ալ-Արշ (գահ) և ալ-Քուրսի (բեմ) – ճշմարտություն:

 50.  Նա գահի և գահի տակ եղածի կարիքը չունի:

 51.  Նա ունի ամեն ինչ, լինի դա ամենից մեծ, և նրա արարվածը չի կարող ունենալ նրան:

52. Մենք ասում ենք հավատով, խոստովանումով և ենթարկումով, որ Ալլահը մտերիմ ընկեր է արել Իբրահիմին (Աբրահամին) (հալիլ) և որ նա անմիջականորեն խոսել է մուսայի (Մովսեսի) հետ:

53. Մէնք հավատում ենք հրեշտակներին, մարգարեներին և գրքերին՝ որոնք ուղարկված էին ուղարկյալներից և վկայում ենք, որ նրանք բոլորը համապատասխանում են ակնհայտ ճշմարտությանը:

54. Մենք կոչում ենք մեր քաբլի մարդկանց մուսուլմաններ և հավատացյալներ մինչ նրանք ընդունում են այն՝ ինչ բերել է մարգարեն (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան), և ընդունում են որպես ճշմարտություն այն ամենը՝ ինչ ասվել և վկայվել է նրանց:

55. Մենք չենք մտնում Ալլահի մասին անպերք խոսակցությունների մեջ և թույլ չենք տալիս ոչ մի վեճ կապված Ալլահի կրոնի հետ:

56. Մենք չենք վիճում ղուրանի հետ և վկայում ենք, որ դա բոլոր աշխարհների խոսքն է՝ որով իջել է հավատարիմ հոգին և սովորեցրել է ամենահարգելի ուղարկյալ Մուհամմեդին (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան): Դա Ալլահի խոսքն է և արարվածների ոչ մի խոսք չի համեմատվում դրա հետ: Մենք չենք ասում, որ նա ստեղծված էր  և չենք ընդդիմանում մուսուլմանների ջամատի (խմբի) հետ այդ ասպարեզում:

57. Մենք մեր քաբլի մարդկանցից ոչ մեկին անհավատ չենք համարում նրա ինչ որ մեղք գործելու համար, մինչ նա չի համարում դա թույլատրելի:

 58.  Մենք չենք ասում, որ հավատք ունեցող մարդու մեղքը նրան չի վնասում:

59. Մենք հույսով ենք, որ Ալլահը կների հավատացյալների մեղի բարեգործներին և թույլ կտա նրանց դրախտ (այգի) մտնել լիովին ներված, բայց մենք չենք կարող համոզված լինել դրանում և չենք կարող վկայել, որ դա հաստատ կլինի և նրանք չեն հայտնվի դժողքում: Մենք ներողություն ենք խնդրում մեղավոր հավատացյալների համար, և ինչքան էլ որ վախում ենք նրանց համար, չենք հուսահատվում:

60. Լիովին համոզվածությունը (վախի բացակայություն) և փրկման մեջ մարդու հուսահատությունը դուրս են բերում կրոնից և ճշմարտության ճանապարհը քիբլի մարդկանց համար ընկած է այդ երկու ծայրահեղությումմերի միջև (օրինակ՝ մարդը պետք է վախենա Ալլահի հաղվարկից և ինքն իրեն դատի, այդպես էլ, ինչպես էլ հույս ունի Ալլահի ողորմությանը):

 61.  Մարդը հավատքից դուրս չի գալիս եթե չի ժխտում այն՝ ինչը բերել է նրան հավատքին:

62. Հավատքը կազմված է լեզվի պնդումից և սրտի ընդունումից:

63. Եվ այն ամեն ինչը՝ որ հավաստիորեն (դուրս ւ գալիս) մարգարեից (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) Շարիատի(օրենքի) և պարզեցման (ղուրանի և իսլամի) առումով ճշմարիտ է:

64. Հիմքում հավատքը նույնն է բոլորի մոտ, բայց մեկի և մյուսի գերազանցությունը նրանում՝ Ալլահի վախից և նրա մասին մտորումներից, նրանց ընդդիմանալը իրենց կրքերին և նրանց ընտրությանը ի օգուտ այնինչին՝ ինչից գոհ է Ալլահը:

65. Ալլահի բոլոր հավատացյալ ընկերները  և նրանց մեջի Ալլահի դիմաց պատվավորները՝ ովքեր ավելի հնազանդ են և ամեն ինչից ավելի լավ են հետևում ղուրանին:

66. Հավատքը ներառում է իր մեջ Ալլահին, նրա հրեշտակներին, նրա գիրքը, նրա ուղարկյալներին, վերջին օրը և հավատ նրան՝ որ կանխորոշումը իր բարությամբ ու չարությամբ, Ալլահի քաղցրության ու դառնության հավատը:

67. Մենք հավատում ենք այդ ամենին: Մենք տարբերություն չենք դնում ուղարկյալների մեջ: Բոլոր նրանց ընդունածները ընդունում ենք որպես ճշմարտություն:

68. Մուհամմեդի հետնորդները՝ (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան), որը կատարել են մեծ (ծանր) մեղքեր, այրվելու են կրակում, բայց ոչ հավիտեան այն պայմանում. Եթե մահանան և հանդիպեն Ալլահին որպես նրա միությունը հաստատող հավատացյալներ, նույնիսկ եթե նրանք չեն զղջացել: Նրանք ենթակա են Ալլահի իշխանությանն ու դատին: Եթե նա ցանկանա, ապա  ելնելով իր առատաձեռնությունից կխղճա և կների նրանց՝ ինչպես ասված է ղուրանում՝ երբ նա ասում է. «Ճշմարիտ, Ալլահը չի ներում որպեսզի ընկերներ ձերք բերի, այլ նա ներում է այն՝ ինչը կցանկանա» (4:16): Եվ եթե նա ցանկանա կրակում կպատժի նրանց, ելնելով իր արդարությունից և հետո կհանի նրանց՝ ովքեր լսում էին նրան կրակից և կուղարկի այգի՝ ելնելով իր խղճից և բարին կամեցողությունից: Քանի որ Ալլահը հոգեբարձու (պաշտպան) է նրանց համար՝ ովքեր ընդունում են նրան և նա չի վերաբերվի մյուս աշխարհում նրանց  այնպես՝ ինչպես վերաբերվում է նրանց՝ ովքեր ժխտում են նրան և զրկված են նրա ղեկավարությունից (կարեկցանք) և չեն ստացել նրա հովանավորությունը: Ով դու Ալլահ՝ իսլամի և մուսուլմանների հովանավոր, ամրապնդիր մեզ իսլամում մինչ այն օրը՝ երբ մենք կհանդիպենք քեզ:

69. Մենք համաձայն ենք, որ կարելի է աղոթել քաբլի յուրաքանչյուր մարդու համար՝ բարեգործների թե մեղավորների, և Թաղման աղոթքը արվում է յուրաքանչյուրի համար՝ երբ նրանք մահանում են:  

70. Մենք նրանցից ոչ մեկի մասին չենք ասում, որ նա անպայման կմտնի դրախտ կամ դժողք և մենք նրանցից ոչ մեկին չենք դատապարտում քուֆրայում (անհավատություն, շիրկում (բազմաստված) և նիֆակում (կեղծավորություն) մինչ նրանք հստակորեն ցույց չեն տալիս դա: Մենք թողնում ենք նրանց արածները Ալլահին:

71. Մենք մերժում ենք Մուհամմեդի (Ալլահը օրհնի և խաղաղություն տա նրան) ումմայից որևէ մեկի սպանությունը, եթե Շարիատը չի ստիպում դա:

72. Մենք ընդունում ենք մե ղեկավարող իմամի դեմ ուղղված ապստամբությունը նույնիսկ եթե նրանք անարդար են և նրանց չարը չենք ցանկանում և չենք ժխտում նրանց հետևել: Մենք հիմնավորվում ենք նրանից՝ որ նրանց ենթարկվելը դա մեր փառավոր Ալլահին ենթարկվելն էլ է  և  նշանակում է պարտականություն, մինչ նրանք հրամայում են մեղքեր գործել: Մենք աղոթում ենք նրանց ճիշտ ճանապարհ գտնելու համար և նրանց մեղքերի (սխալ ցործերի) ներման համար:

73. Մենք հետևում ենք մարգարեի (Ալլահը օրհնի և խաղաղություն տա նրան) Սուննային և մուսուլմանների ջամաատին և խուսափում ենք շեղումից, տարաձայնությունից և բաժանումից:

74. Մենք սիրում ենք արդարներին ու հավատարիմներին և ատում անարդարներին ու նենգերին:

 75.  Երբ մեր գիտելիքը ինչ որ բանի համար անբավարար է ասում ենք. «Ալլահը բոլորից լավ գիտի»:

76. Մենք համաձայն ենք կաշվե գուլպաների (մասիկ վուդայում) մաքրությանը ճամփորդություններում և դրանից դուրս՝ ինչպէս մեզ է հասել համոզիչ և հստակ հադիսներում:

77. Մուսուլման ղեկավարների ղեկավարության ներքո հաջն ու ջահադը՝ ճշմարիտ են նրանք, թե մեղավոր՝ պարտականություններ, որ կպահպանվեն մինչ դատաստանի օրը: Ոչինչ ի զորու չէ կանխել կամ առարկել (ժխտել) դրանց:

78. Մենք հավատում ենք Կիրամ Կատաբինին՝ (պատվավոր հրեշտակ-ստեղծագործոչներ)որոնք գրում են մեր գործերը, քանի որ  Ալլահը նշանակել է նրանց մեր երկուսի միջև պահակներ:

79. Մենք հավատում ենք մահվան հրեշտակին՝ որը պատասխանատու է բոլոր աշխարհների հոգիների տեղափոխման համար:

80. Մենք հավատում ենք պատիժ գերեզմանում նրանց համար՝ ովքեր արժանի են դրան, և հարցաքննմանը գերեզմանում արված մարդու Մունկորով և Նիկարով, նրա կրոնի և մարգարեի մասին՝ ինչպես գրված է Ալլահի ուղարկյալների (Ալլահը գոհ լինի նրանց բոլորից) հադիսներում:

 81.  Գերեզմանը կամ այգու մարգագետիններից մեկն է, կամ կրակի անդունդներից մեկը:

82. Մենք հավատում ենք հարության և դատաստանի օրվա մեր մեղքերի հատուցմանը և ալ-Արդին (ցուցադրություն), ալ-Հասիբին (հաղվեհարդար դրանց համար), և կիրաատ ալ-Կատաբին (գրքի կարդացում), և Պարգևատրությանն ու պատժին, և օս-Սիրոտին (կամուրջ) և Միզանին (կշերք):

83. Դրախտն ու դժողքը ստեղծված բաներ են՝ որոնք երբեք չեն անհետանա, մենք հավատում ենք, որ Ալլահը ստեղծել է մարդկանց, որպեսզի բնակեցնի դրանք: Ում  ցանկանում է տանում է այգի՝ ըստ նրա առատաձեռնության, և ում ցանկանում է տանում է կրակը՝ ըստ նրա արդարության: Բոլորը անում են այն՝ ինչ կանխորողված է իրենց համար և գնում են դեպի այն՝ ինչ ստեղծված է նրանց համար:

84. Չարն ու բարին կանխորոշված են մարդկանց համար:

85. Թաուֆիկի (աստվածային ողորմություն և օգուտ) Տերմինների կարողությունը՝ որը թույլ է տալիս իրականանալ այս կամ այն գործողությանը չի կարող լինել կենդանու համար:  Այդ ունակությունը անխլելի է գործողությունից այն ժամանակ՝ երբ գործողության կարողությանը անհրաժեղտ առողջություն ունենալու առկայության առումից, հնարավորությունից, հարմարվելու և մարդու մեղ անհրաժեշտ միջոցներ ունենալու՝ գործողության ժամանակ: Մեծն Ալլահը ասում է. «Ալլահը անհնարին ոչինչ հոգուց չի պարտադրում» (ղուրան, 2:286):

86. Մարդկանց գործողությունները ստեղծված են Ալլահի կողմից, բայց ձեռք են բերված մարդանց կողմից:

87. Մեծն Ալլահը մարդկանց պարտադրում է միայն այն՝ ինչ նրանք ի վիճակի են անելու և մարդիք կարող են անել միայն այն՝ ինչ Ալլահն է պարտադրել: Դա հետևյալ ասվածի բացատրությունն է. «Ալլահի ունեցած իշխանությունից այլ ուժ գոյություն չունի»: Մենք կավելացնենք, որ չկա խորամանկություն և տարբերակ՝ որի օգնությամբ կարելի է խուսափել Ալլահին ենթարկվելուն և դուրս գալ դրանից, եթե միայն դա չլինի Ալլահի օգնությամբ, և ոչ ոք չի կարող ենթարկվել Ալլահին գործում և մնա հստակորեն ենթարկման մեջ, եթե Ալլահը թույլ չտա նրան:

88. Ամեն ինչ լույս է տեսնում Ալլահի կամքով, գիտելիքով, կանխորոշմամբ և որոշմամբ: Նրա կամքը բարձր է բոլոր մնացած կամքերից (ցանկություններից), և նրա որոշումը գերազանցում է բոլոր խորամանկություններին: Նա անում է այն ամենը՝ ինչ ցանկանում է և երբեք անարդար չի լինում: Նա յուր մաքրությունում բարձր է բոլոր չարիքներից ու անեծքներից, և նա կատարյալ է: «Նրան չեն հարցնում, թե ինչ է անում, այլ նրանց կհարցնեն» (ղուրան, 21:23):

 89.  Մահացած մարդկանց համար ողջերի ներումն (աղոթք) ու խիղճը օգտակար է:

90. Ալլահը պատասխանում է աղոթք-դիմումներին և տալիս է այն ամենը՝ ինչ նրան խնդրվում է:

91. Ալլահը լիովին վերահսկում է ամեն ինչը, և ոչինչ չի վերահսկում նրան: Ոչինչ չի կարող լինել նրանից անկախ, նույնիսկ աչքի ակնթարթը, և ով՝ համարում է իրեն Ալլահից անկախ, նույնիսկ աչքի ակնթարթում, ապա նա մեղավոր է անհավատության մեջ և դառնում է նզովքի մարդկանցից մեկը:

 92.  Ալլահը չի զայրանում կամ գոհանում արարվածներից ոչ մեկի նման:

93. Մենք սիրում ենք Ալլահի ուղարկյալի (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) ուղեկիցներին, բայց չենք ցույց տալիս սիրային ծայրահեղություններ, առանձնացնելով նրանցից ինչ որ մեկին և չենք ժխտում նրանցից ոչ մեկին: Մենք ատում ենք նրանց՝ ովքեր ատում են նրանց և չարախոսում նրանց մասին: Մենք միայն բարին ենք ասում ուղեկիցների մասին: Սերը նրանց հանդեպ կազմում է իսլամի մի մասը, ինչպես նաև հավատքի և ճիշտ վարմունքի (իհսան), այնքամ՝ երբ նրանց հանդեպ ատելությունը անհավատություն, կեղծավորություն և դաժանություն է:

94. Մենք խուսափում ենք կարծիքից՝ որ Ալլահի ուղարկյալի (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) մահվանից հետո խալիֆատը սկցբից պատկանում էր Աբու Բակրա աս-Սիդդիկին (Ալլահը գոհ լինի նրանից), ապացուցում է նրա գերազանցությունն ու ավագությունը մյուս մուսուլմանների հանդեպ: Այնուհետև Ումար իբն ալ-Քադդաբիին (Ալլահը գոհ լինի նրանից), Այնուհետև Ուսմանուինը (Ալլահը գոհ լինի նրանից), այնուհետև Ալի իբն Աբու Թալիբինը (Ալլահը գոհ լինի նրանից): Նրանք ճշմարիտ խալիֆներ և արդար մուսուլմաններ էին:

95. Մենք վկայում ենք, որ այն տասնյակը՝ որ կոչվում են Ալլահի ուղարկյալներ (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրանց) և որոնց ուրախացրեց այգիով, նրանք կլինեն այգում, ինչպես և Ալլահի ուղարկյալը՝ (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան), ում խոսքերը ճշմարիտ են և վկայում են, որ նրանք այդտեղ կլինեն: Այդ տասնյակը՝ Աբու Բակր, Ումար, Ուսման, Ալի, Թալհա, Զաիբիր, Սադ, Սաիդ, Աբդուռահման իբն Աուֆ և Աբու Ուբայդա իբն ալ-Ջառռահ՝ որի կոչումը այդ ումմայի (Ալլահը գոհ լինի նրանց բոլորոց) հոգեբարձն էր:

96. Ամեն ոք՝ ով ասում է բարին Ալլահի ուղարկյալի  (Ալլահը օրհնի և ողջունի նրան) ուղեկիցների և նրա կանակց ու հետնորդների մասին, նրանք բոլորը մաքուր և անպիղծ են՝ ոչ մի կեղտոտությամբ (կեղտով), ազատ է կեղծավորության մեղադրանքից:

97. Առաջին համայնքի գիտնականները և նրանք՝ ովքեր ստեղծում էին նրանց ճանապարհները՝ բարեգործ մարդիք, հադիսներ տեղեկացնողները, իրավագետներն ու բանականության իմաստունները՝ նրանց մասին պետք է խոսել միայն լավագույն խոսքերով և ով՝  չարախոսի նրանց մասին, ապա նա չի գտնվում ճիշտ ճանապարհին:

98. Մենք նախնտրություն չենք տալիա ոչ մեկին ումմայի մարդկանց աուլիայից՝ (սրբեր, ճշմարիտներ և Ալլահին մտերիմ ստրուկներ), մարգարեների մեջ, բայց ասում ենք, որ մարգարեներից յուրաքանչյուրը ավելի լավն է քան աուլիայի բոլոր մարդիք իրար հետ:

99. Մենք հավատում ենք այնինչներին՝ որ գիտենք քարամատի մասին՝ աուլիայի հրաշքներին, նրանց մասին հավաստի աղբյուրներից ճշմարիտ պատմությունների մասին:

100.  Մենք հավատում ենք ժամի նշաններին՝ ինչպիսինն է Դաջալի (հակա-քրիստոսի) հայտվելը և Հիսուսի Մարիամի որդու(խաղաղություն նրան) գալիքը երկնքից, արևմուտքին այն տեղից՝ որտեղ իջնում է արևը, և գազանի ու երկրի հայտնվելուն:

101.  Մենք որպես ճշմարտություն չենք ընդունում այն՝ ինչ ասում են գուշակները, չենք ընդունում նրանց հայտարարությունները՝ ովքեր խոսում են սուրբ գրքի, սուննայի ա. Մուսուլմանական ումմայի համաձայնության դեմ:

102.  Մենք համաձայն ենք, որ միասին լինելը դա ճշմարիտ և ճիշտ ճանապարհ է, իսկ առանձնացումը՝ շեղում ու պատիժ:

103.  Երկրում և երկնքում կա Ալլահի միայն մի կրոն և այդ կրոնը իսլամն է: Ալլահն ասում է. «Ճշմարիտ, կրոնը Ալլահի դիմաց միայն իսլամն է» (ղուրան, 3:19):

Ասում է նաև. «Եվ բավարարվեց ձեր համար որպես կրոն իսլամով» (ղուրան, 5:3):

104.  Իսլամը գտնվում է գերազանցության և անբավարարության միջև, թաշբիխի (Ալլահի հատկությունների փոխարինումը այլ բանով) և տատիլեմի (Ալլահի հատկությունների ժխտում) միջև, ստիպողականության և կանխորոշման ժխտման միջև՝ որը գալիս է Ալլահից, և համոզվածության (Ալլահի խղճի) միջև:

105.  Դա մեր կրոնն է, դա այն է՝ ինչին հավատում ենք ներքուստ և արտաքուստ, և մենք ժխտում ենք ամեն կապ Ալլահի և յուրաքանչյուրի՝ ով գնում է մեր աստծո ու պարզեցումների դեմ:

    Մենք խնդրում ենք Ալլահին, որ մեզ ամրապնդի մեր հավատքում և գրի մեր կյանքերը նրան, և պաշտպանել մեզ տարբեր մտքերից ու ցվրված կարծիքներից ու սխալ դպրոցներից՝ ինչպիսիք են մուշաբբինը, մուտազիլը, ջախմայը, ջաբրին, քադարին և այլ նմաններից՝ որոնք գնացին Սուննայի և Ջամաատի դեմ ու մեր կարծիհով նրանք մոլորված են և մահվան ճանապարհին:

  Մենք խնդրում ենք Ալլահից, որ պաշտպանի մեզ ամբողջ ստից, և խնդրում ենք նրա ողորմությունն ու աջաքցությունը բարին կարարելու մեջ: Սրանով եզրափակվում է իմամ գիրքը:

  Իմամ Աբու Ջաֆառ ատ-Թահավի