Силсилаи тарбияи фарзандон, қисми сиюшашум: Усули тарбияи набавӣ барои кӯдакон, Асосҳо дар робита бо услубҳои хитоб ба волидайн ва мураббиён

Силсилаи тарбияи фарзандон, қисми сиюшашум: Усули тарбияи набавӣ барои кӯдакон, Асосҳо дар робита бо услубҳои хитоб ба волидайн ва мураббиён

سلسلة تربية الأولاد، القسم السادس والثلاثون: عن أصول تربية النبوية للطفال

< الطاجيكية – Tajik - Тоҷикӣ >

Таҳия: Ҳақназаров Тоҳир

إعداد: حقنظراو طاهر

—™

Пешгуфтор

Ин услубҳову равишҳои тарбиявӣ, ки мехоҳем ба­ён намоем ва тазаккур диҳем, аз ҷумлаи равиш­ҳое мебошанд, ки фикру андешаи инсон дар раф­ти мутолиаву баррасии аҳодиси набавӣ ба онҳо мерасад ва бо диққат додан дар чигунагии муомилаву муоширати Пай­ғамбари акрам (с) бо кӯдакон ба изофаи хитобҳои бевоси­таи он ҳазрат (с) барои кӯдакон ва ё барои волидайн дар бораи шеваи рафтори эшон бо фарзандонашон истинбот мешаванд.

Чунончи мулоҳиза мешавад, зиёд будан ва фаровонии ин услубҳо худ амре аст, ки далолат бар бениёзиву пурбо­рии рукни ҳадисӣ мекунад. Ва ин пурборӣ мукаммалии рук­ни ҳадисӣ ба нунаест, ки ҳеҷ маҷолу фурсатеро барои тақ­лид аз услуби шарқӣ ё ғарбӣ боқӣ намегузорад. Ва бар аса­ри фазлу баракати ин фаровонии услубҳо падару модар ва мураббиён метавонанд ба замири кӯдак ва ба тамоми роҳ­ҳои фикрии роҳ ёбанд. Зеро ин услубҳоанд, ки роҳи нуфузро барои онон равшан месозанд ва шеваи муваффақиятро дар бинои шахсияти иҷтимоиву тарбиявии кӯдак ба сӯи пеш­рафту тараққӣ ироа менамоянд.

Бояд гуфт, дар истинботи ин услубҳо гоҳе баъзе аз аҳо­дис такрор мешаванд, аммо ин такроре хастакунандаву ма­лоловар нест, балки ба хотири равшан шудани ҷанбаҳои нав ва шинохти гӯшаҳои торику ношинохтае аст, ки ин аҳо­дис ба онҳо ишора мекунанд...

Баъд аз риояву нигаҳдории ин услубҳову равишҳо муай­ян мешавад, ки онҳо ба се даста тақсим мешаванд, ки ҳар як аз онҳо дар навбати худ дорои чанд асоси тарбияи набавӣ барои кӯдакон мебошад:

Дастаи аввал: Чанд асос хитоб ба падару модарон ва мураббиён ва вазифадор шудани онон ба он асосҳо.

Дастаи дуюм: Чанд асоси муассири фикрӣ, ки мурабби­ён ва падару модарон метавонанд дар рафти онҳо ба ақлу андешаи кӯдак таъсир расонанд ва шахсияти ӯро поярезӣ намоянд.

Дастаи сеюм: Чанд асоси муассири равонӣ вуҷуд дорад, ки мураббиён ва волидайн метавонанд ба қалби қӯдак роҳ ёбанд ва ӯро бар асоси эътимод ба бхуд парвариш кунанд.

Оре, ин як талоши хоксоронаву мухлисонае аст, ки тав­фиқи анҷоми онро аз Худованди ғолибу тавоно хоҳонам ва шакке нест, ки дар ин талош ҳар он чӣ, ки саҳеҳ ва муто­би­қи воқеъ мебошад, амре аст, ки Худованд онро инояту мар­ҳамат фармудааст. Ҳар навъ иштибоҳу лағжиш, ки ба назар бирасад, ҳатман аз ҷониби ман ва бар асари кӯтоҳию саҳл­ангории ман мебошад. Аз ин рӯ, умед аст, Худои мутаъол маро мавриди афву омӯрзиши Худ қарор диҳад ва иштибо­ҳотамро бибахшад.

Дар ин ҷо лозим аст ба ин амр ишора шавад, ки тариқаи истинботи ин матолибу мафҳумҳо бевосита аз аҳодис анҷом шудааст, бар хилофи он чӣ, ки иддае шеваи истинботро аз услуби ғарбӣ ё шарқӣ дарёфт мекунанд ва онро дар амри тарбия ба кор мегиранд. Сипас, ба хотири барои он далел ёфтан ба такопӯ меафтанд. Вале ба назари ман, Худо беҳтар медонад, дар воқеъ, ин амал як амри зоҳирсозиву риёкорӣ аст ва тӯл намекашад, ки дурӯғу бепоягии чунин услубҳо фош ва бармало мегардад. Зеро агар аз услуби салафи со­леҳ пайравӣ кунем, дармеёбем, ки Қуръон ва суннат ду манбаи асиланд ва амали салафи солеҳ татбиқи он чи дар Қуръону суннат омадааст, мебошад. Пас, ба ин васила равшан меша­вад, ки услуби он идда аз ҷумлаи масоиле ҳастанд, ки шари­атро ба сӯи таноқузоте мекашонад, ки дар асл аз онҳо пок аст.

Асоси аввал, сармашқе некӯ

Табиист, улгӯву сармашқи некӯ дар рӯҳу равони кӯдак асари зиёде дорад, зеро кӯдак ғолибан аз падару модари худ пайравӣ мекунад, то он ҷое ки падару модар бештарин осорро дар руҳу равони ӯ ба вуҷуд меоранд ва онҳоро дар вуҷудаш мунъакис мекунанд. Чунонки Пайғамбари акрам (с) мефармоянд:

«Ҳар навзоде бар фитрати пок таваллуд мешавад ва ин падару модараш ҳастанд, ки ӯро яҳудӣ, ё насронӣ ва ё маҷусӣ мегардонанд».[1]

Равшан аст, ки Пайғамбари акрам (с) пайваста падару модарро ба хулқу хӯи нек ва ба садоқату дурусткорӣ дар вақти муошират ва дар кирдору рафтори худ бо фарзандо­нашон бармеангезад. Расули Худо (с) мефармоянд: «Шахсе ба кӯдаке бигӯяд: “Биё, (то инро) ба ту бидиҳам, сипас, онро ба ӯ надиҳад, ин амал ба унвонигуноҳе барои ӯ навишта ме­шавад».[2]

Дар ривояти дигар омадааст, ки Абдуллоҳ ибни Омир гуфт: “Рӯзе, дар ҳоле ки Расули Худо (с) дар хонаи мо ни­шас­та буданд, модарам маро нидо карда гуфт: “Биё, инро ба ту бидиҳам!” Он ҳазрат (с) фармуданд: «Чӣ чизеро мехоҳӣ ба ӯ бидиҳӣ?». Модарам гуфт: “Мехоҳам ба ӯ хурмо бидиҳам”. Он ҳазрат (с) фармуданд: «Агар ту чизе ба ӯ надиҳӣ, дурӯғе ба зиёни ту навишта мешавад».[3]

Бояд донист, ки кӯдакон пайваста роҳу рафтори бузург­тарҳоро назорат ва аз оншо пайравӣ мекунанд, ба хусус ро­ҳу равиши падарону модарони худро. Бинобар ин, агар па­дарону модарони худро содиқу дурусткор биёбанд, бидуни шак онҳо низ бар асоси садоқату дурусткорӣ парвариш меё­банд. Дар тамоми корҳо фарзандон ба падару модрашон иқтидо мекунанд.

Оре, ин Ибни Аббос (р) аст, ки дар даврони кӯдакияш шоҳиду нозири Пайғамбари акрам (с) буд, ки дар пеши чашми ӯ намози шаб мехонд ва ӯ низ аз он ҳазрат (с) пай­равӣ карда, ба ин кор мубодират меварзад ва ба Расули Ху­до (с) мепайвандад, то ба ӯ иқтидо кунад. Чунонки худи Ибни Аббос (р) мегӯяд: «Шабе назди холаам Маймуна хоби­да будам, вақте посе аз шаб гузашт, дидам ки Расули Худо (с) аз хоб бархостанд ва аз зарфи обе, ки он ҷо буд, ба оромӣ таҳорат гирифтанд, сипас, шурӯъ ба намоз хондан карданд. Ман низ (ба пайравӣ аз ӯ) баланд шудам ва он тавре, ки Пай­ғамбар (с) таҳорат карданд, ман ҳам таҳорат кардам. Си­пас омада дар тарафи чапи Пайғамбар (с) истодам, он ҳаз­рат (с) дастамро гирифта, дар тарафи рости худ қарор до­данд. Сипас он тавре, ки Худо мехост, намоз хонданд...».[4]

Бинобар ин, чунонки мулоҳиза мешавад, ин кӯдак (Иб­ни Аббос) дид, ки Расули Худо (с) таҳорат мекунанд, ӯ низ ба монанди он ҳазрат (с) таҳорат кард ва ба ӯҳамроҳ шуд ва намоз хонд. Таъсирпазирию нақшпазирии улгӯи ва сармаш­қи некӯ дар вуҷуди кӯдак ин гуна аст.

Бояд гуфт, намуна ва сармашқи некӯ аз падару модар ба ин хотир аст, ки кӯдаки дар таҳти сарпарастии онон парва­ришёбанда мудом кирдору рафтори ҳардуи онҳо дар ҳар ҷо, ки бошанд, назорат мекунад ва иллати онро аз эшон ҷӯё ме­шавад. Бинобар ин, агар падару модар рафтору кирдори хуб дошта бошанд, рафтору кирдори кӯдак низ хуб меша­вад. Чунонки Абдуллоҳ ибни Абубакра (р) дар кӯдакӣ дуо­ҳои падарашро таҳти назар мегирифт ва иллати онҳоро аз ӯ мепурсид, падараш низ ҷавоб медод ва далели амали хешро барои ӯ баён мекард. Ӯ мегӯяд: “Рӯзе аз падарам пурсидам: “Эй падари меҳрубонам! Ҳар рӯз аз ту мешунавам, ки мегӯӣ: «Аллоҳумма ъофини фи самъӣ, аллоҳумма ъофини фи басарӣ ва ло илоҳа илло Анта» ва ту онҳоро вақти субҳ се бор ва шаб се бор такрор мекунӣ!” Падараш дар ҷавоб гуфт: “Эй писарам, ман аз Расули Худо (с) шунидам, ки бо ин калимоту ҷумлаҳо дуо мекарданд ва ман низ дӯст медорам, суннати ӯро анҷом диҳам ва аз равиши ӯ пайравӣ кунам.[5]

Бинобар ин, падару модари мусалмон пайваста мекӯ­шанд, то он ҷое ки метавонанд, кору кирдор ва рафтори худро бо авомири Худо ва Расули Худо (с) татбиқ диҳанд, чун медонанд, ки кӯдаконашон мудом дар шабу рӯз ва дар ҳар лаҳза назорратгари кирдору рафтори онон мебошанд. Бидуни шакку тардид, кӯдак дар ба даст овардану дарки ма­соил ва пазируфтан, ё напазируфтани онҳо қудрати бисёр волое дорад ва бузургтару болотар аз гумони мо дар бораи онҳост, ки мо ӯро мавҷуди хурде, ки на чизеро дарк мекунад ва на ба он таваҷҷӯҳ менамояд, мепиндорем.[6]

Асоси дуюм, дар назар гирифтани вақти муносиб барои раҳнамоӣ ва фаҳмондани кӯдак

Бегумон, агар падару модар барои раҳнамоӣ ва фаҳмон­дани чизҳое, ки ба фарзандонашон ёд доданианд ва ҷиҳати талқини он чи, ки ба эшон фаҳмонданашро дӯст медоранд, вақти муносиберо интихоб кунанд ва онро дар назар биги­ранд, бешубҳа бисёр муассир мебошад ва дар баҳраманд шуданашон аз насиҳату андарз нақши фаъолеро ифо ме­ку­над. Равшану возеҳ аст, интихоби вақти муносибе, ки дар рӯҳу равони кӯдак муассир мебошад, амали тарбиявиро осон мекунад ва ранҷу заҳмати онро коҳиш медиҳад. Зеро агар падару модар битавонанд барои раҳнамоии кӯдак ва фаҳмондани матолиби хеш замони муносиберо фароҳам со­занд, бешубҳа қалбҳои шунавандаҳо онҳоро хубтар мепази­ранд ва дар онҳо бештар диққату тафаккур мекунанд, ки дар натиҷа нисбат ба амали тарбиявии худ муваффақияти бузургеро касб хоҳанд кард.

Расули Худо (с) дар мавриди таъйину интихоби замону макони муносиб барои фаҳмондан ва раҳнамоии кӯдак ва ба таври матлуб истифода бурдан аз он замону макон дар омӯхтани афкори дуруст ба кӯдак ва ислоҳи рафтори ғалату кирдори носолими ӯ,ҳамчунин ба поягузории рафтори ду­руст ва ҷойгузинии кирдори солим дар ӯ бисёр аҳамият до­да ва назари хоссе доштаанд. Аз ин рӯ, се вақти асосиву муносибро барои раҳнамоӣ ва фаҳмондани кӯдак таъйин фармудаанд. Ин се вақтро дар поён зикр хоҳем кард:

1. Дар вақти гардиш ва роҳ рафтан ва савор шудан ба василаи нақлиёт

Дар ин бора аз Ибни Аббос (р) ривоят шуда, ки гуф­та­аст: “Рӯзе пушти сари Расули Худо (с) қарор гирифта будам, фармуданд: «Эй писарбачча! Ин чанд ҷумларо ба ту ёд ме­диҳам (онҳоро дар ёд дошта бош, пайваста авомир ва наво­ҳии) Худовандро ҳифз ва риоя намо, Худованд низ туро (аз ҳар чизе) маҳфуз медорад, Худоро ба ёд дошта бош (пайвас­та) ӯро дар пеши рӯи худ меёбӣ, ҳар гоҳ чизе хостӣ, онро фа­қат аз Худо бихоҳ ва ҳар вақт кӯмаку ёрӣ талабидӣ, танҳо аз Худо кӯмаку ёрӣ талаб кун. Бидон, ки агар тамоми мардум ҷамъ шаванд бар ин ки ба ту нафъе бирасонанд, ҳатман ҷуз он андоза, ки Худованд бароят муқаддар кардааст, ба ту нафъ намерасонанд ва агар ҳамаи мардум ҷамъ шаванд бар ин ки ба ту зарару зиёне бирасонанд, ҷуз он миқдор зараре, ки Худованд бар ту таъйин фармудааст, намерасонанд. Бино­бар ин, ҷуз он чи, ки Худованд ирода фармудааст, ҳеҷ кас ва ҳеҷ чизе қодир ба расонидани хайру шар намебошад».[7]

Чунонки мулоҳиза мешавад, ин ҳадис далолат ба он ме­кунад, ки насиҳатҳову раҳнамоиҳои Пайғамбари акрам (с) барои Ибни Аббос (р) дар роҳ анҷом гирифтааст, ки ҳар дуи онон, ё гардишкунон дар ҳоли қадам задан буданд ва ё савори чаҳорпо. Шакке нест, ки ин насиҳатҳову тавҷеҳот дар хонаи дарбаста анҷом нагирифт, балки дар берун аз хо­на, дар ҳавои озод, он ҷо, ки кӯдак барои омӯхтану пазири­ши насиҳатҳову роҳнамоҳо омодатару хушҳолтар мебошад, сурат гирифт.

Ногуфта намонад, Ҳоким дар «Мустадрак»-и худ ин ҳа­дисро ривоят намуда, таъкид мекунад, ки насиҳатҳои Пай­ғамбари акрам (с) барои Ибни Аббос (р) дар ҳолати бар ча­ҳорпое савор буданашон анҷом гирифтааст. Чунонки аз ху­ди Ибни Аббос (р) ривоят шудааст, ки Хисрав (шоҳи Форс) ба Пайғамбари акрам (с) астаре ҳадя карда буд ва Пайғам­бари акрам (с) ба василаи ресмони аз пашм бофташуда саво­ри он шуданд. Сипас, маро пушти сари худ савор карданду ба оромӣ ба роҳ афтоданд. Сипас ба ман рӯ оварда фармуданд: «Эй писарбачча!». Гуфтам: “Бифармоед эй Расули Худо (с), гӯш дорам! Фармуданд: «Ин чанд ҷумларо ба ту ёд меди­ҳам...» то охири ҳадис.[8]

Яке аз асрори Пайғамбари акрам (с) ин буд, ки кӯдаке аз кӯдаконро дар роҳ пушти сари худ савор мекард, то ин роз ҳамвора маҳфузу боқӣ бимонад, ба хотири ин ки кӯдак дар чунин вақтҳо барои омӯхтани матолиб бисёр омодаву таъсирпазир аст. Чунонки Абдуллоҳ ибни Ҷаъфар (р) гуф­тааст: “Рӯзе Пайғамбари акрам (с) маро пушти сари худ са­вори чаҳорпое карданду розеро ба пинҳонӣ ба ман фармуданд, онро барои ҳеҷ кас бозгӯ намекунам. Беҳтарин чизе, ки Пай­ғамбари акрам (с) барои рафъи ҳоҷат худро дар канори он (ба унвони монеъ ва пӯшише) пинҳон медоштанд, пушти за­мини баланд ва ё пушти девори боғи хурмо буд.[9]

2. Дар вақти таомхӯрӣ:

Дуюмин замони муносиб барои фаҳмондану раҳнамоии кӯдакон вақти таомхӯрӣ аст, зеро кӯдак дар ин вақт мекӯ­шад бар сиришту ниҳоди худ раҳо шавад ва мехоҳад таоми пеши ӯ чанд баробар бошад. Гоҳо дар ин ҳолат корҳои но­писанду нангинеро анҷом медиҳад ва аҳёнан ба одоби ди­га­ре гароиш меёбад. Аз ин рӯ, агар дар аснои таомхӯрӣ па­дару модараш ба хотири иштибоҳоти ӯро ислоҳ намудан дар назди вай нанишинанд, албатта кӯдак дар гарави одат­ҳои баду нафратангези худ боқӣ хоҳад монд. Ҳамчунин на­нишастани падару модар бо кӯдакони хеш ҳангоми хӯрок­хӯрӣ сабаб мешавад, ки онҳо замони муносиберо ҷиҳати омӯхтану раҳнамоӣ намудани кӯдакони худ аз даст биди­ҳанд. Пайғамбари акрам (с) бо кӯдакон таом мехӯрданд ва дар аснои хӯрокхӯрӣ шоҳиду нозири порае аз иштибоҳоти онон мешуданд ва ба услуби зиндаву мантиқӣ ақлу равони кӯдакро ба ислоҳ намудани иштибоҳҳояш бармеангехтанд ва ӯ низ ислоҳ мешуд. Чунончи Умар ибни Абусалама[10] гуфтааст: «Ман писарбаччае будам, ки таҳти сарпарастӣ ва тарбияи Пайғамбар (с) қарор доштам. Вақти хӯрок хӯрдан, дастамро ба атрофи косаи таом дароз кардам. Пайғамбари Худо (с) ба ман фармуданд: «Эй писар! Ҳангоми хӯрдани та­ом “Бисмиллоҳ» бигӯ ва бо дасти рост бихӯр, таомро аз пеши худат бигир ва ба атрофи дигари косаи таом даст да­роз макун»! Баъд аз онҳамеша одоб ва шеваи хӯрокхӯрии ман ба ин дастури Пайғамбар (с) буд».[11]

Дар ривояти дигар омадааст, ки Пайғамбари акрам (с) ба ӯ фармуданд: «Эй писарам, ба суфраи таом наздик шав ва хӯрокро ба номи Худо шурӯъ кун ва бо дасти росту аз он чи, ки дар пеши ту аст, бихӯр!».[12]

Чунонки аз ин ривоят бармеояд, Пайғамбари акрам (с) кӯдакро ба сари суфра даъват мекунанд, то бо ӯғизо бихӯ­ранд. Сипас, бо нармиву меҳрубонӣӯро ба одоби писандида ва равиши дурусти таомхӯрӣ мутаваҷҷеҳ месозанд.

Машҳур аст, ки саҳобаи бузургвор вақте ба меҳмонӣ даъват мешуданд, кӯдакони хешро ҳамроҳи худ ба маҷлиси меҳмонӣ мебурданд, ба хусус маҷолисе, ки Пайғамбари ак­рам (с) дар он ҳузур доштанд. Ба ин васила, дар ин гуна меҳ­мониҳо иттилооти муфид ва одобу русуми иҷтимоиро мео­мӯхтанд ва кам-кам нерӯву хислатҳои мардонагии бузургсо­лиро касб мекарданд…

Дар ривоят омадааст, ки шахсе аз ансор гуфт: «Ҳамроҳи Пайғамбари акрам (с) ба дунболи ҷанозае мерафтем, то ба маҳалли дафн расидем. Пайғамбари акрам (с)-ро дидам, ба гӯркан дастур медоданд ва мефармуданд: «Тарафи сар ва ду пояшро фарох кун». Вақте фориғ шуд, шахсе ба намояндагӣ аз ҷониби зане аз Қурайш ба назди Пайғамбари акрам (с) омад ва гуфт: «Фалон зан шумо ва ёронатонро даъват меку­над». Пас, назди он зан омаданд ва вақте он гурӯҳ нишас­танд, таом оварда шуд. Пайғамбари акрам (с) даст ба та­ом бурданд ва он гурӯҳҳам даст ба таом бурданд. Дар ҳоле ки Пайғамбари акрам (с) таом мехӯрданд, ногаҳон даста­шонро нигоҳ дошта, гуфтанд: «Мо дар маҷолиси кӯдакон аз ҷониби падаронашон нишастаем». Дар ин асно онон низ ба Пайғамбари акрам (с) нигаристанд, ки ба оромӣ луқмаеро меҷӯянд. Он мард ба задани дасти писараш шурӯъ кард, то луқмаи гӯштро аз дасташ биандозад. Пайғамбари акрам (с) фармуданд: «Гӯшти гӯсфандеро меёбам, ки бидуни иҷозати соҳибаш бардошта шудааст…».[13]

Дар ривояти дигар омадааст, ки он мард гуфт: «Пада­рам маро ҳамроҳи худ бурд ва пеши дасти падаронамон дар маҷолиси фарзандон аз ҷониби падаронашон нишастем».

Боз дар ривояти сеюмӣ ба ин ибора омадааст: «Он мард гуфт: «Дар ҳоле ки ман кӯдак будам, ҳамроҳи падарам бо Пайғамбари акрам (с) рафтем… то охири ҳадис».

3. Ҳангоми бемории кӯдак

Сеюмин вақти муносиб барои фаҳмондану раҳнамоии кӯдак вақти бемории ӯ аст, зеро беморӣ қалбҳои бузургони сангдилро нарм мекунад, чӣ расад ба кӯдаконе, ки пайваста қалбҳояшон ба василаи нармиву ҳусни истиқбол обод мебо­шад. Бинобар ин, ҳангоме ки кӯдак бемор мешавад, дар байни ду сиришти бузургу муҳим дар ислоҳи рафтору ишти­боҳҳояш ва ҳатто дар дуруст намудани эътиқодаш қарор мегирад, яке сиришти фитрати даврони кӯдакӣ, дигаре си­ришти нармии қалбу равон дар аснои беморӣ. Пайғамбари акрам (с) моро ба ин сиришт чунин мутаваҷҷеҳ сохтаанд, ки кӯдаки яҳудиро, ки бемор буд, беморбинӣ рафтанд ва ӯро ба Ислом даъват намуданд, ки дар натиҷа ин беморбинӣ калиди кушоиши равзанаи тобиши нури Ислом дар қалби он кӯдак гардид. Чунончи Анас (р) мегӯяд: “Як писарбаччаи яҳудӣ, ки корҳоеро барои Пайғамбар (с) анҷом медод, бемор шуд. Пайғамбар (с) ба аёдати ӯ рафта, бар болинаш нишас­танд ва гуфтанд: «Мусалмон шав». Писар нигоҳе ба падари худ кард, ки дар канораш нишаста буд ва падараш низ ба ӯ гуфт: “Аз Абулқосим итоат кун”. Сипас он писар мусалмон шуд ва «Ашҳаду алло илоҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Му­ҳаммадан расулуллоҳ», гуфт. Сипас Пайғамбар (с) берун раф­танд, дар ҳоле ки мефармуданд: «Ҳамду сипос Худоеро, ки он писарро (ба василаи ман) аз оташи Дӯзах наҷот дод».[14]

Дидӣ, ки Пайғамбар (с) чӣ гуна ин кӯдакро, ки барои ӯ кор мекард, ҳанӯз ӯро ба Ислом даъват нанамуда буданд, то ин ки замони муносиберо барои даъват ба Ислом ёфт ва назди ӯ рафта, ба Ислом даъваташ намуданд, ӯ низ Ислом­ро пазируфт.

Бо фурӯтании тамом аз пешгоҳи Парвардигори ҷаҳон дархост менамоям, ки ин шеваи даъвати Пайғамбари акрам (с)-ро ба ҳамаи мо иноят бифармояд, сабру бурдбории даъ­вату даъватгариро ва тавфиқи таъйину дар назар гириф­та­ни замони муносибро барои илқои имон дар қалбҳои дига­рон ва фаҳмондани масоили динӣ ба ононро насиби мо би­гардонад.

Оре, ба ҳамин хотир аст, ки ин се вақти муҳимму му­но­сиб абзору василаи бисёр муассиранд дар дасти волидайн, то бар асоси раҳнамоии мантиқӣ ва фаҳмондадиҳии дуруст сохтори шахсияти кӯдакро поярезӣ кунанд. Ин се вақт ҳам­чунонки ба тафсил баён гардид, аз ин мавзӯъҳо иборатанд: 1 – Дар вақти гардишу роҳ рафтан ва савор шудан бар васи­лаи нақлиёт; 2 – Ҳангоми таомхӯрӣ; 3 – Дар вақти бемории кӯдак. Ҳамчунин вақтҳои дигаре ҳам, ки падару модар ба­рои фаҳмондану раҳнамоии кӯдакони худ онҳоро муносибу муфид бидонанд.

Асоси сеюм,

эҷоди адолат ва баробарӣ дар байни фарзандон

Ин сеюмин асосе аст, ки ба василаи он падару модар мавриди хитоб қарор мегиранд ва ба риояи он вазифадор мешаванд, то ин ки битавонанд он тавре, ки мехоҳанд, ба эҷоди адолату мусовот дар байни фарзандони худ таҳаққуқ бахшанд, зеро эҷоди адолату мусовот байни фарзандон дар мубодират варзидан дар некӣ ва фармонбардорӣ дар ҳаққи падару модар асари зиёде дорад.

Басанда аст бидонем, ки дарку эҳсоси кӯдак ба ин ки вақте падару модараш ва ё яке аз он ду ба яке аз барода­ро­наш бештар таваҷҷӯҳу муҳаббат мекунанд ва мавриди икро­му иршод қарор медиҳанд, аммо таваҷҷӯҳу эътиное ба ӯ на­мекунанд, мусалламан ҳамин дарку эҳсоси табъиз, Худои нахоста, кӯдакро бадахлоқ мегардонад, ба гунае ки падару модар қудрати пешгирии онро надошта бошанд ва чунон ӯро ҳасуду бадбин месозад, ки дигар наметавонанд ӯро на­зорат кунанд. Монанди бародарони Юсуф, вақте донистанд падарашон қалбан бештар Юсуфро дӯст медорад ва нисбат ба ӯ таваҷҷӯҳи хоссе дорад, падарашонро ба иштибоҳ ан­дохтанд ва дар садади аз байн бурдани бародари худ баро­маданд, ки Қуръон мефармояд:

﴿إِذۡ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَىٰٓ أَبِينَا مِنَّا وَنَحۡنُ عُصۡبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٍ ٨﴾ [يوسف: ٨]

«Ҳангоме ки (бародарони Юсуф) гуфтанд: “Юсуф ва бародараш назди падарамон аз мо маҳбубтаранд, дар ҳоле ки мо гурӯҳи неруманде ҳастем, бегумон падарамон дар иштибоҳи оҳкоре аст».[15]

Бинобар ин, бародарони Юсуф ба иқдом намудан ба амали зишт дар ҳаққи бародар ва падари худ розӣ шуданд. Дар ин робита Қуръон мефармояд:

﴿ٱقۡتُلُواْ يُوسُفَ أَوِ ٱطۡرَحُوهُ أَرۡضٗا يَخۡلُ لَكُمۡ وَجۡهُ أَبِيكُمۡ وَتَكُونُواْ مِنۢ بَعۡدِهِۦ قَوۡمٗا صَٰلِحِينَ ٩ قَالَ قَآئِلٞ مِّنۡهُمۡ لَا تَقۡتُلُواْ يُوسُفَ وَأَلۡقُوهُ فِي غَيَٰبَتِ ٱلۡجُبِّ يَلۡتَقِطۡهُ بَعۡضُ ٱلسَّيَّارَةِ إِن كُنتُمۡ فَٰعِلِينَ ١٠﴾ [يوسف: ٩، ١٠]

«Юсуфро бикушед ё ӯро ба сарзамине (дурдаст) биаф­канед, то таваҷҷӯҳи падаратон фақат ба шумо шавад ва баъд аз он (бар асари тавба ва изҳори пушаймонӣ) афроде солеҳ хоҳед гашт.[16] Гӯяндае аз онҳо гуфт: “Юсуфро ма­кушед ва балки, ӯро дар чоҳи торик биафканед, то баъзе аз мусофирон ӯро баргирад, агар (барои дур кардани вай) мехоҳед коре бикунед».[17]

Ҳамин тавр, онон ин тавтиаву муқаддимачиниро бар зидди бародари хурди худ андешиданд, бародаре, ки ҳанӯз ба синни балоғат нарасида буд ва ҳеҷ гуноҳе надошт, ҷуз ин ки падараш ӯро нисбат ба дигар бародаронаш бештар дӯст медошт. Ин аст натиҷаи ҳасодату рашкварзӣ ва кайду най­рангсозӣ. Ба ҳамин хотир аст, ки падару модар ҳарчи аз на­сиҳатҳову раҳнамоиҳо ва ҳар андоза тарғибу тарҳибро ба фарзандони худ ба кор барад, ҳеҷ гуна натиҷаи мусбату аса­ри самарабахшеро дарбар нахоҳад дошт, модоме ки иҷрои адолату мусовотро аз назари моддиву маънавӣ дар байни онон ӯҳдадор нагарданд ва модоме ки майлу муҳаббати қалбии хешро дар баробари кӯдакону фарзандони худ яксон насозанд.

Пайғамбари акрам (с) қоидаи азиму муҳиммеро дар ро­бита ба тариқаи некӣ кардани кӯдакон дар ҳаққи волидайни худ ва шеваи итоату фармонбардорӣ аз ононро барои мо муқаррар фармудаанд, ки ҳамон иҷрои адолату мусовот дар байни фарзандон ва худро вазифадор донистан ба риояи он аст.

Чунонки Бухорӣ аз Нӯъмон ибни Башир (р) ривоят на­муда, ки гуфтааст: “Падарам маро назди Пайғамбари акрам (с) бурда гуфт: “Эй Расули Худо, шумо шоҳид бошед, ки ман ғуломе дорам ва онро ба ин писарам Нӯъмон ҳадя кардаам!” Пайғамбари акрам (с) фармуданд: «Оё ба ҳамаи фарзандо­нат чунин ҳадя кардаӣ?». Гуфт: “Не”. Пайғамбари акрам (с) фармуданд: «Пас, маро бар зулму ситам ба гувоҳӣ магир». Сипас фармуданд: «Оё мехоҳӣ, ки фарзандонат дар ҳаққи ту яксон некӣ кунанд?». Гуфт: “Оре”. Пайғамбари акрам (с) фармуданд: «Ту низ чунин бош ва дар миёни онон табъиз қоил машав».[18]

Ин ҳадис дар ривояти Муслим ба ин ибора омадааст: “Пайғамбари акрам (с) ба падари Нӯъмон фармуданд: «Оё ҳамин корро нисбат ба ҳамаи фарзандонат анҷом додаӣ?». Он мардгуфт: “Не”. Пайғамбари акрам (с) фармуданд: «Аз Худо битарсед ва дар байни фарзандонатон адолатро риоя кунед». Нӯъмон мегӯяд: “Саранҷом, падарам аз ин ҳадяву бах­шиш баргашт ва пушаймон шуд”.[19]

Ҳадиси боло дар ривояте, ки Дорақутнӣ нақл намуда­аст, чунин аст: “Пайғамбари акрам (с) ба падари Нӯъмон фармуданд: «Ғайр аз ин писар фарзанди дигаре дорӣ?». Гуфт: “Оре”. Пайғамбари акрам (с) фармуданд: «Он чиро, ки ба ин писарат бахшидӣ ба онон низ бахшидӣ?». Гуфт: “Не”. Пай­ғамбари акрам (с) фармуданд: «Ман ва амсоли ман бар чунин коре шаҳодат намедиҳанд, зеро Худованди мутаъол дӯст ме­дорад, ки шумо дар байни фарзандонатон адолатро риоя на­моед, ҳамон тавре, ки дӯст медоред, дар байни худ низ адо­латро риояву барқарор кунед».

Дар ривояти дигар омадааст, Пайғамбари акрам (с) ба падари Нӯъмон фармуданд: ( Пайғамбари акрам (с) се бор пушти сари ҳам фармуданд:) “Адолатро дар байни фарзан­донатон риоя кунед».[20]

Устод Абдулғании Ноблусӣ дар таъбиру тафсири ин аҳодис мегӯяд: “Аҳодис ва ривоёти боло ба таври иттифоқ ин воқеиятро мерасонанд, ки риоя нанамудани адолату мусо­вот дар байни фарзандон ҳаром мебошад. Гузашта аз ин, бо бартарӣ додани баъзе бар баъзеи дигар фарқу табъиз қоил шудан дар байни фарзандон, амре аст мӯҷиби эҷоди душмани­ву кинатӯзӣ ва буғзу ҳасодат дар миёни онон, ки саранҷом ба қатъи раҳми якдигар бурда мерасонад.[21]

Яке аз аломатҳои бедории салафи солеҳ ин будааст, ки онон адолатро дар миёни фарзандони худ, ҳатто дар бӯси­дан, риоя мекарданд, он ҳам ба хотири посух ба нидои Пай­ғамбари акрам (с) ва иҷрои дастури Ӯ, то он ҷое ки дар бӯ­сидани писарбаччаву духтарбачча ба таври баробар таъкид фармудаанд. Чунончи дар ривояте омадааст, ки Анас (р) гуфт: “Марде ҳамроҳи Пайғамбари акрам (с) нишаста буд, ногаҳон писараш омад ва ӯро бӯсиду дар оғӯши худ нишонд, сипас духтараш омад ва ӯро гирифту дар канори худ нишонд. Пайғамбари акрам (с) ба ӯ гуфтанд: «Дар миёни он ду фар­зандат адолатро риоя нанамудӣ».[22]

Товус мегӯяд: “Табъиз ва риоя накардани адолат ҷоиз нест, агарчи ба василаи бурдаи нони сӯхтае бошад. Ибни Му­борак низ ҳаминро гуфтаву маънои онро аз Муҷоҳид ва Ур­ва нақл кардааст.[23]

Бинобар ин, кадом барномае дар тамоми олам ва чӣ омӯзишгоҳи тарбиявӣ дар рӯи курраи замин метавонад ин­чунин ба риояи адолат дар бӯсидан, дар нишастан дар оғӯш ва қарор гирифтан дар канор таваҷҷӯҳ кунад ва онро мав­риди таъйид қарор диҳад? Зеро ин гуна риояи адолат ча­роғ­дон (мишкот)-и нубувват аст ва фақат Ӯ аст, ки метавонад ҳангоми вуқӯъи ихтилофу низоъ ва вақти ҷангу ҷидол дар байни писарон ё фарзандон, ҳатто дар рӯҳу равони кӯдако­ни дар ҳоли рушду нумӯ кудуратҳоро бизудояд ва ононро аз кайду найрангсозӣ ва аз ҳасодату кинаварзӣ дур гардонад. Зеро лозим аст ихтилофу кашмакашро дар байни онон бар­тараф намуда ва ба ҷои он ба исботи ҳақ, аз байн бурдани ботил ва ба эҷоди адолату мусовот дар миёни эшон пар­дохт, ҳамон тавре ки Пайғамбари акрам (с) (ки дар ҳадиси зер баён мегардад) дар байни он ду кӯдаке, ки бо ҳам ме­ҷангиданд, ҷудоӣ андохта, афкори ғалати ононро ислоҳ на­муданд. Ҳамчунин афроди бузургро ба дафъи зулму ситам бо анвоъи мухталифи он фаро мехонданд, зеро табиист, ки ҳар вақт зулму ситам бардошта шавад, албатта адолату дод­гарӣ ҷои онро мегирад.

Чунончи дар ривоят омадааст, Ҷобир ибни Абдуллоҳ (р) гуфт: “Ду писарбачча, ки яке аз муҳоҷирон ва дигаре аз ан­сор буданд, бо ҳам меҷангиданд. Писарбаччаи муҳоҷир фарёд мекард: “Эй муҳоҷирон, ба кӯмакам бирасед!” Ва писарбаччаи ансорӣ низ бо садои баланд нидо дар медод: “Эй қавми ансор, ба кӯмакам бирасед!” Дар ин асно Пайғамбари акрам (с) ома­да, гуфтанд: «Чӣ хабар аст? Оё даъвои аҳли ҷоҳилият аст?». Мардум гуфтанд: “Не, чизи муҳимме нест, ду кӯдак бо ҳам ба ҷангу низоъ пардохтаанд, ки яке аз он ду лагаде ба пушти дигаре задааст”. Он ҳазрат (с) фармуданд: «Ишколе надорад, бояд шахс бародари (динии) худро хоҳ золим бошад, ё мазлум ёрӣ диҳад, ба ин маъно ки агар золим аст бояд ӯро аз ин зулму ситам боздорад ва ӯро ислоҳ намояд, пас ин худ кӯ­маке аст ба ӯ ва агар мазлум аст, боз лозим аст, ки ӯро ёрӣ диҳад».[24]

Оре, яке аз аломатҳои адлу додгарӣ он аст, ки ҳар гоҳ кӯдаконеро дидед, ки бо ҳам дар ҷангу низоъанд, ононро аз ҳам ҷудо карда, оштӣ диҳед ва тарзи тафаккуру бардошти лати эшонро ислоҳ намоед, зеро ҳатман дар миёни онон та­рафе золим ва тарафи дигар мазлум воқеъ мешавад. Ба ҳа­мин хотир аст, ки Тирмизӣ гуфтааст: “Аҳмад ибни Ҳанбалро дидам, ба ду кӯдак аз фарзандони бузургону нависандагон бар­хӯрд кард, ки бо ҳам ҷангу низоъ доштанд, фавран ононро аз ҳам ҷудо кард ва ба рафъи иштибоҳоти эшон пардохт”.[25]

Дар поёни асоси сеюм ин башоратро ба падару модари одилу мураббиёни додгар хотирнишон месозем, ки онон илова бар таҳақкуқ бахшидан ба ҳадафҳои тарбиявии худ дар дунё, дар рӯзи қиёмат ҳам сазовори аҷру подоши неки ухравӣ мегарданд ва он подошҳо иборат аст аз муваффақ шудани эшон ба қарор гирифтан бар минбарҳои нур аз ҷо­ниби Худованд. Умед аст Худованд ҳамаи моро аз зумраи онон бигардонад ва тавфиқи тамассук ҷустан ба адолату додгариро ба мо иноят бифармояд. Ин башорат чунин аст, ки Пайғамбари акрам (с) фармудаанд: «Бегумон (дар рӯзи қиёмат) афроди одилу додгар назди Худои ғолибу тавоно бар минбарҳое аз нур аз ҷониби рости Ӯ қарор гирифтаанд ва дар пешгоҳи ақдасаш мақому манзалате доранд ва онон афроди додгаре ҳастанд, ки дар ҳукму доварии худ ва дар байни аҳлу хонаводаи хеш ва бар он чӣ, ки дар таҳти вилояту ҳокимия­ти онон аст, адолат меварзанд».[26]

Кадом вақт ҷоиз аст, ки падару модар яке аз фарзандони худро бар дигаре бартарӣ диҳанд?

Имом Аҳмад ибни Ҳанбал гуфтааст: “Аз ҷониби падару модар бартарӣ додани фарзанде бар фарзанди дигар ва таб­ъиз қоил шудан дар миёни онон ҳаром аст, магар замоне ки омиле ё амри вижае мӯҷиби ин бартарӣ қоил шудан мегардад, дар яке аз фарзандон вуҷуд дошта бошад, пас дар чунин ҳола­те бартарӣ додан ишколе надорад”.

Дар китоби «Ал-Муғнӣ» омадааст: “Агар яке аз фарзан­дон ба як мақсуди вижае, ки муқтазои ин бартарӣ мегардад, ихтисос дошта бошад, ҷоиз аст ӯро бар дигар фарзандон бар­тар шумурад. Аз қабили ниёзмандӣ дар замони махсус ва ё ба сабаби нобиноӣ, ё бар асари оиламандӣ ва ё ба хотири маш­ғул шуданаш ба касби илму дониш ва соири фазоилу бар­тариҳо...”

Ҳамчунин ҷоиз аст волидайн ба чанд далелҳо аз додани ҳадя ба яке аз фарзандонашон худдорӣ намоянд. Далелҳое аз қабили фисқ ё бидъатгароии фарзанд ва ё ба хотири ин ки он чиро аз падару модараш мегирад, дар роҳи гуноҳу маъсият ва нофармонии Худо харҷ мекунад”.[27]

Чунонки имом Аҳмад бартар шумурдани яке аз фарзан­донро ва маҳрум намудани дигареро аз ҳадя ва ғайра дар чунин мавориде биломонеъ донистааст...[28]

Асоси чорум, адои ҳуқуқи фарзандон

ва бароварда сохтани хостаи онон

Ҳеҷ шакке нест, ки адои ҳуқуқи кӯдак ва пазируфтани ҳақ аз ҷониби ӯ дарку эҳсоси мусбате аз тасвири зиндагиро дар вуҷуд ва дар умқи рӯҳу равони кӯдак менишонад ва ус­тувор месозад ва ба хубӣ меомӯзад, ки зиндагӣ дарвоқеъ ги­рифтану бахшидан аст. Илова бар ин, қоил шудани ҳақ ва пазируфтани он тамрине аст барои кӯдак, ҷиҳати одат кар­дан ба сар фуруд овардан дар баробари ҳақ ва муқовимат варзидан дар муқобили ботил ва онро улгӯқарор додан ба­рои ояндаи худ. Зеро одат кардани кӯдак ба риояи адолат дар қабули ҳақ ва фурӯтанӣ барои он нерӯву тавони ӯро ба­рои таъйини роҳи дуруст дар таъбир аз вуҷуди худ ва талаб намудани ҳуқуқи хеш меафзояд ва онро боло мебарад. Ам­мо баръакс ва дар ғайри ин сурат ба шикасту хорӣ ва рас­воиву нобудии ӯ мунҷар мегардад.

Дар робита бо дифоъ аз ҳаққи худ буд, ки Пайғамбари акрам (с) аз писарбаччае, ки дар тарафи росташон қарор ги­рифта буд, хостанд аз ҳаққе, ки аз ҷониби Расули Худо (с) насиби ӯ шуда буд, бигзарад, то он ҳазрат (с) онро ба фарди бузургсоле, ки дар тарафи чапашон қарор дошт, бидиҳанд, аммо кӯдак ба ҳеҷ ваҷҳҳозир нашуд аз он чӣ, ки аз ҷониби Пайғамбари акрам (с) насиби ӯ шуда буд, ба дигаре дода шавад. Чунонки аз Саҳл ибни Саъд (р) ривоят шуда, ки гуф­тааст: “Дар зарфе миқдоре об барои Пайғамбари акрам (с) оварданд. Он ҳазрат (с) каме аз онро нӯшиданд, дар ҳоле ки дар тарафи росташон писарбаччае ва аз ҷониби чапашон низ афроди бузургсол буданд. Расули Худо (с) аз он писар иҷозат хостанд, ки (аз тарафи чап шурӯъ кунанд ва аввал) обро ба афроди бузургсол бидиҳанд ва фармуданд: «Оё иҷозат меди­ҳӣ(аввал) обро ба ин афрод (бузургсоли тарафи чап) биди­ҳам?». Он писар гуфт: “Не, эй Пайғамбар (с)! Қасам ба Ху­до, саҳми худро аз ҷониби шумо ба касе исор намекунам (ва аз ҳаққи худ намегузарам)”. Билохира, Пайғамбари акрам (с) зарфи обро дар даст гузоштанд ва ба он кӯдак доданд, то на­хуст ӯ аз боқимондаи он баҳраманд гардид”.[29]

Разин гуфтааст: “Он писарбачча Фазл ибни Аббос (р) будааст”.

Оре, ба хотири адои ҳақ ва пазируфтани ҳақ буд, вақте яке аз кӯдакони навҷавон қабл аз ҷанги Уҳуд дид, ки ҳақ­қаш нодида гирифта шуда ва монеъи рафтани ӯ ба ҷиҳоди бо мушрикин шудааст, фавран эътирози худро тақдими Пай­ғамбари акрам (с) кард ва ба маҳбубу баргузидаи Худованд гуфт: “Эй Расули Худо! Амакзодаамро ба майдони ҷиҳоди бо мушрикин фиристодед, вале монеъи рафтани ман шудед, дар сурате ки агар ман бо ӯ гӯштин бигирам, бар ӯ ғолиб мешавам ва ӯро бар замин мезанам”. Пайғамбари акрам (с) ба он ду кӯдаки навҷавон иҷозат доданд, то дар ҳузурашон гӯштин бигиранд. Дар ин гӯштин он кӯдаки навҷавон маваффақ шуд бар амакзодаи худ ғалаба кунад ва ӯро бар замин за­над. Билохира, Пайғамбар (с) иҷозати рафтани ӯро ба май­дони ҷиҳод содир фармуданд, то ба унвони як сарбози му­салмон дар муқобили мушрикин ба ҷиҳоду пайкор бипар­дозад...

Пас, дар ин сурат оё дар дунё шахсе аз назари макону манзалат болотар, аз ҷиҳати ҷоҳу мақом волотар ва аз наза­ри бисёрии сипоҳиёну пайравони дифоъгар ва ҷонбаркаф бартар аз Пайғамбари Худо (с) ёфт мешавад? Ҳаргиз не, чунин нест, зеро ин Пайғамбари акрам (с) аст, ки ҳақро аз кӯдак мешуниданду онро аз Вай мепазируфтанд ва Ӯ аст, ки ба мо омӯхтаанд ва моро низ мутаваҷҷеҳи ин амри муҳим сохтаанд, ки бидуни такаббуру худбинӣҳақро аз кӯдакон бипазирем ва худро бузургтару бартар аз онон напиндорем.

Акнун метавон рафтори он идда аз бузургон ва сардам­дорон ва аҳзоб ва гурӯҳҳои давронро бо кӯдакон ва гурези эшон аз хузӯъ ва адои ҳуқуқи онон нисбат ба ҳадиси зер санҷид ва онҳоро мутаваҷҷеҳи он сохт. Аз Ибни Масъуд (р) ривоят шуда, ки гуфтааст: “Аз Пайғамбари акрам (с) хоҳиш кардам, ки калимаҳову ҷумлаҳои ҷомеъу нофеъеро ба ман би­омӯзед. Он ҳазрат (с) фармуданд: «Худоро ибодат кун ва ҳеҷ касу ҳеҷ чизеро шарики Ӯ магардон, ҳамеша ва дар ҳар ҷо бо Қуръон бош, аз ҳар кас новобаста аз хурдсол ва ё бу­зург­сол, ки ҳақро ироа намуд, қабул кун ва онро аз ӯ бипазир, агарчи душман ва дур аз ту бошад ва ҳар кас, чи хурдсол ва чи бузургсол, ботилро ироа намуд, онро рад кун ва аз ӯ мапа­зир, агарчи маҳбубу наздики ту бошад».[30]

Ҳаққи дигар кӯдак ин аст, ки вақте кӯдак ба аҳкоми на­моз ва тиловати Қуръон нисбат ба фарди бузургтар аз худ олимтару огоҳтар бошад, метавон ӯро пешнамоз ва роҳна­мо қарор дод. Чунонки аз Муҳоҷир ибни Ҳабиби Зубайдӣ ривоят шуда, ки гуфтааст: “Абусалама ибни Абдурраҳмон ва Саъид ибни Ҷубайр бо ҳам буданд, Саъид ибни Ҷубайр ба Абусалама гуфт: “Барои мо сӯҳбат кун ва мо аз гуфтаи ту пайравӣ хоҳем кард”. Абусалама гуфт: “Расули Худо (с) фармудаанд: «Вақте се нафар бо ҳам дар сафар бошанд, он касе, ки дар мавриди аҳкоми намоз ва тиловати Қуръон огоҳ­тар аст, агарчи аз назари синну сол аз эшон хурдтар ҳам бо­шад, пешнамозӣ кунад ва вақте ки барои эшон пешнамозӣ кард, пас ӯ амиру роҳнамои онон мебошад». Абусалама гуфт: “Аз шумо касе амиру пешнамоз аст, ки муврфиқ ба ин дас­тури Расули Худо (с) бошад. Ва маълум аст, он фарде мебо­шад, ки дар мавриди аҳкоми намоз ва тиловати Қуръон аз ди­гарон огоҳтар аст”.

Дар ривояте омадааст, ки Абумусои Ашъарӣ (р) ба дари хонаи Умар ибни Хаттоб (р) рафт ва се бор иҷозаи вуруд хост, аммо ба ӯ иҷозаи ба хона ворид шудан дода нашуд, мисле ки худи Умар ибни Хаттоб (р) машғули корҳои шахсӣ буд. Пас Абумусо (р) баргашт ва Умар ибни Хаттоб (р) баъд аз ин ки корҳояшро ба итмом расонд ва аз он фориғ шуд, гуфт: “Оё садои Абдуллоҳ ибни Қайс (Абумусо)-ро на­шунидед? Ба ӯ иҷозат диҳед, ворид шавад”. Гуфтанд: “Ӯ бар­гаштааст”. Сипас, Умар ибни Хаттоб (р) ӯро фаро хонд. Абумусо омад ва гуфт: “Ба мо чунин дастур дода шудааст, (ки бидуни иҷоза вориди хона нашавем)”.

Умар ибни Хаттоб (р) гуфт: “Агар шоҳиду далеле барои ин гуфтаи худ дорӣ, биёр”. Абумусо назди ҷамъе аз Ансор рафта, мавзӯъро аз эшон пурсид. Онон гуфтанд: “Ҷуз Абуса­ъиди Худрӣ, ки аз мо хурдтар аст, бар он гуфтаи ту гувоҳӣ намедиҳад”. Пас Абусаъидро бо худ назди Умар ибни Хат­тоб (р) бурда, моҷароро барои ӯ баён намуд. Умар ибни Хаттоб (р) низ гуфт: “Ман дар ин маврид аз дастури Расули Худо (с) бехабар мондаам, чун рафтан ба бозору саргарм шу­дан ба назорати амри тиҷорат ва доду гирифт маро аз он ғо­филу бехабар сохтааст”.[31]

Дар ривояти дигар омадааст, ки афроди он маҷлис гуф­танд: “Касе барнамехезад, ки бо Абумусо биравад ва гувоҳӣ диҳад, магар камсинну солтарини ин гурӯҳ”. Абусаъид гуфт: “Ман камсинну солтарини ин гурӯҳҳастам”. Пас, Абумусо ӯро бурд, то гувоҳӣ диҳад”. Билохира, дар ривояти дигар чу­нин омадааст: “Он қавм гуфтанд: “Касе бо ту ҳамроҳ наме­шавад, магар он ки аз мо камсинну солтар аст, пас бархез, эй Абусаъид, бо ӯ бирав”.

Оре, эй бародари мусалмон! Оё донистӣ, ки амирулмӯъ­минин Умар ибни Хаттоб (р) чӣ гуна ҳақро аз кӯдаке ба номи Абусаъиди Худрӣ пазируфт. Пас, чаро мо ҳам ба ӯ иқ­тидо накунем ва аз амалкарди ӯ пайравӣ нанамоем?

Бояд донист, ки салафи солеҳ низ аз кӯдакон ҳар навъ сухани ҳақро мепазируфтанд. Чунонки Абуҳанифа аз гуф­таи кӯдаки хурдсоле панд гирифт ва онро барои ҳамеша ба кор баст. Имом Абуҳанифа вақте кӯдакеро дид, ки бо гил бозӣ мекунад, (ба унвони шӯхӣ) ба ӯ гуфт: “Ҳушёр бош, дар гил налағжӣ!” Он писарбача дар ҷавоби имоми бузургвор гуфт: “Ту худ аз афтодан ва лағжидан дар масоили динӣ бар­ҳазар бош, зеро лағжидани олим дар умури динӣ лағжидани олам аст”. Абуҳанифа бар асари ин сухани кӯдак чунон та­кон хӯрд ва дилу замираш тавре бедор гашт, ки баъд аз он гуфтугӯ ҳеҷ фатвоеро содир намекард, магар ин ки як моҳи тамом бо шогирдонаш онро мавриди баҳсу баррасӣ, машва­рат ва табодули назар қарор медоданд.[32]

Мисъар гуфтааст: “Ҳамроҳи Абуҳанифа роҳ мерафтем, ногаҳон Абуҳанифа надидаву надониста пой рӯи пои кӯдаке гузошт. Он кӯдак ба Абуҳанифа гуфт: “Эй пирамард! Оё аз қасос дар рӯзи қиёмат наметарсӣ?” Мисъар мегӯяд: “Абу­ҳа­нифа он гуфтаи кӯдакро, ки шунид, аз ҳуш рафту афтод. Ман бар болини ӯ истодам, то ба ҳуш омад ва ба вай гуф­там: ”Эй Абуҳанифа! Гуфтаи ин кӯдак чӣ сиҳати қалби ту­ро гирифт!” Дар ҷавоб гуфт: “Метарсам он чиро ин кӯдак баён намуд ба ӯ талқину илҳом шуда бошад ва ман дар рӯзи қиёмат кайфарашро бубинам”.[33]

Ибни Зафари Маккӣ дар ривояте гуфтааст: “Огоҳӣ ёф­там, ки Сиррӣ ибни Миғласи Сақатӣ ояти зерро барои муал­лиму мураббии хеш хонд: «Ва насуқул-муҷримина ило ҷаҳан­нама вирдо». Ва гуфт: “Эй устод! Мурод аз вожаи «вирдо» дар ин оят чист?” Устодаш гуфт: “Намедонам. Сипас Сиррӣ ин оятро барои ӯ хонд: «Ло ямликунаш-шафоъата илло ма­ни-т-тахаза ъинда-р-раҳмони аҳдо».[34]Ва гуфт: “Эй устод мурод аз «аҳдо» дар ин оят чист?” Устодаш гуфт: “Намедо­нам”. Сиррӣ қироатро қатъ карду дигар чизе аз Қуръон на­хонд ва ба устодаш хитоб карда гуфт: “Вақте ки ту наме­донӣ, пас чаро мардумро фиреб медиҳӣ?” Устодаш ӯро зад. Сипас Сиррӣ гуфт: “Эй устод! Оё ҷаҳлу ғурур туро басанда набуд, то ин ки зулму азиятро ба он ду изофа кардӣ?” Усто­даш аз вай бахшиш хост ва дар пешгоҳи Худованд тавба кар­да, аз адаб намудани ӯ пушаймон шуд. Аз он баъд ба талаби илму донишандӯзии бештаре пардохт ва мегуфт: “Ба ростӣ, Сиррӣ маро аз ҷаҳлу ноогоҳӣ озод кард”.

Табиист, ҳарчи бештар ин гуна достонҳову ривоятҳоро нақл кунем, роҳу равишро барои мо равшантар мегардонад ва моро бар гӯш додан ба суханони кӯдакон одат медиҳад. Аз он ҷумла, нақл мекунанд, ки кӯдаке ба номи Ҳусайн иб­ни Фазл назди яке аз хулафо, ки бисёре аз аҳли илму фазл пеши ӯ нишаста буданд, омад. Он кӯдак мехост дар он маҷ­лис сухан бигӯяд. Аммо халифа ӯро ронд ва монеъи сухан гуфтанаш шуду гуфт: “Оё кӯдак дар чунин мақоме сухан гӯяд?” Он кӯдак гуфт: “Агар ман кӯдакам, мусалламан аз ҳуд­ҳуди Сулаймон (а) хурдтар нестам ва ту низ аз Сулаймон (а) бузургтар нестӣ, ҳангоме ки ҳудҳуд ба ӯ гуфт: «Ман бар чизе огоҳӣ ёфтам, ки ту аз он огоҳ нестӣ...».[35] Сипас он кӯ­дак ба халифа гуфт: “Оё намедонӣ, ҳудҳуд ба Сулаймон (а) ҳикматҳову донишҳоеро омӯхт? Илова бар он агар амр ба бу­зургӣ бастагӣ медошт, албатта Довуд (а) авлавият дошт”.[36]

Қаблан баён гардид, ки писари навҷавоне ҳамчун Шофеъӣ, чӣ гуна он иштибоҳи Имом Моликро тасҳеҳ намуд ва имом Молик низ гуфтаи ӯро пазируфт...

Мегӯянд, вақте ки Умар ибни Абдулазиз ба хилофат ра­сид, ҳайате ба унвони намояндаи мардум барои табрик гуф­тан ба муносибати мақому мансаби ҷадиди ӯ ба мулоқоташ рафтанд. Кӯдаки навҷавоне ба намояндагии он ҳайъат пеш рафт, то бо халифа сухан бигӯяд. Халифа Умар ибни Абду­лазиз ба он писари навҷавон гуфт: “Оё ин қавм фарди ка­лонсолтар аз туро наёфтанд, то сухан бигӯяд?” Он кӯдаки навҷавон гуфт: “Эй амиралмӯъминин! Агар кор ба бузургии синну сол бастагӣ медошт, ҳатман дар ин мақому манзалати ту фарде бузургтару калонсолтар аз ту вуҷуд дошт. Эй ами­ралмӯъминин, магар намедонӣ, ки арзиши шахс ба ду узви хур­даш, яъне забону қалбаш бастагӣ дорад?! Оё намедонӣ, ки мағзҳои пур аз илму маърифат андарзу роҳнамоиро аз кӯда­кон низ мепазиранд ва бо камоли тавозӯъ ба суханони эшон гӯш фаро медиҳанд ва аз ироаву назариёти онон истифода мекунанд, ки ба ин васила бисёре аз афкор ва роҳу равиши хешро ислоҳ мекунанд?”

Худованд ҳамаи моро дар роҳи ҳидояту иршоди саҳеҳ қарор диҳад ва ба мо ин тавфиқро иноят бифармояд, ки ҳақро аз хурду бузург бипазирем, омин...

Асоси панҷум, дуъо барои кӯдакон

Дуои хайри волидайн яке аз аркони асливу муҳимме аст, ки бояд падарону модарон ба он пойбанд бошанд ва бояд замону лаҳзаҳои муносиберо, ки Пайғамбари акрам (с) иҷо­бати дуоро дар он баён фармудаанд, дар назар бигиранд ва онро комилан риоя кунанд. Зеро дар ин гуна вақтҳову лаҳ­заҳои таъйиншуда дуои волидайн назди Худованд мустаҷоб мешавад. Табиист, ки дуои хайр отифаро меафзояд, рӯҳро шоду қалбро равшан месозад ва муҳаббату шафқатро дар қалби падару модар устувор мегардонад...

Аз ин рӯ, лозим аст падару модар барои ислоҳи фар­зан­ди худ, ба хотири беҳтар шудани ояндаи ӯ дар пешгоҳи Ҳақ таоло ба тазаррӯъу илтимос биафтанд ва ин худ бар асоси оятҳое, ки дар аввали китоб баён шуданд,[37] суннат ва роҳу равиши пайғамбарону расулон мебошад. Бо ин вуҷуд, мута­ассифона падарону модароне ёфт мешаванд, ки фарзандо­нашонро дуъои бад мекунанд. Ин тоифа падарону модарон бояд бидонанд, ки амали онҳо бисёр хатарнок аст, ба гунае ки ҳар андоза роҷеъ ба хатари он бигӯем, боз кам гуфтаем, ба хотири ин ки дуъои бади падару модар, илова бар ин ки мӯҷиби табоҳ шудани ояндаи кӯдак мешавад, боиси нобу­дии худи падару модар низ мегардад. Ба ҳамин хотир аст, ки Пайғамбари акрам (с) падарону модаронро аз дуъои бад барои фарзандони худ манъ кардаанд. Зеро ин амал аз ах­лоқи исломӣ нест ва мухолифи тарбияи набавӣ аст ва дур аз барномаву роҳу равиши Пайғамбари акрам (с) дар робита бо даъвати мардум ба сӯи Ислом мебошад, чунки Пайғам­бари акрам (с) ҳатто барои мушрикони Тоиф дуъои бад на­карданд, балки фармуданд: «Умедворам Худованд аз насли эшон афродеро ба вуҷуд биоварад, ки Худовандро парастиш кунанд». Дуъояшон мустаҷоб шуд ва орзуяшон бароварда гардид. Ба ҳамин сабаб аст, ки мебинем Пайғамбари акрам (с) падарону модаронро аз дуъои бади фарзандони худ манъ намуда, мефармоянд: «Ба зиёни худ, фарзандон, хидматго­рон ва ҳамчунин амволу дороии хеш дуъои бад накунед, мабо­до дуъои (бади) шумо бо соате мувофиқ ояд, ки дар он дуъо мустаҷоб мегардад ва дар натиҷа Худованд дуъои бади шу­моро қабул кунад».[38]

Имом Ғаззолӣ дар “Эҳё” баён кардааст, ки мар­де пеши Абдуллоҳ ибни Муборак омада, аз азияту озор расонидани фарзандаш ба ӯ шикоят мекард. Ибни Муборак ба ӯ гуфт: “Оё то кунун ба зиёни ӯ дуо кардаӣ?” Он мард гуфт: “Оре, дуо бад ба ӯ кардаам”. Ибни Муборак гуфт: “Пас худат ӯро фосиду мунҳариф гардонидаӣ”.[39]

Бинобар ин, лозим аст падару модар ба ҷои ин ки ба ва­силаи дуои бад сабаби табоҳию бероҳагии кӯдак гарданд, беҳтар, ки бо дуои хайри худ сабаби ислоҳу ояндаи равша­ни ӯ шаванд. Чунонки Пайғамбари акрам (с) ҳамин корро анҷом медоданд ва барои кӯдакон дуои хайр мекарданд. Ху­дои рауфу меҳрубон низ дуояшонро мустаҷоб намуда, оян­даи ононро дар кору молу фарзанд муборак мекард. Чу­нон­ки аз Ибни Аббос (р) ривоят шуда, ки гуфтааст: “Пай­ғам­бари акрам (с) маро дар оғӯши хеш гирифтанд ва гуф­танд: «Худоё! Ҳикмату донишро ба ӯ биомӯз». Дар ривояти дигар омадааст: “Фармуданд: «Қуръон, тафсир ва мафоҳими Қуръон­ро ба ӯ биомӯз». Саранҷом ба сабаби фазлу баракати дуои Пайғамбар (с) яке аз бузургону муфассирони Қуръон гардид.

Оре, ин Расули Худо (с) буданд, ки услуби дуо карданро барои наҷоти кӯдаке гирифтанд, то ин ки ӯ модари насро­нияшро тарк карда, ба падари мусалмонаш бипайвандад ва ӯро ихтиёр кунад. Табиист, дар ин амал панду ибрати дало­латкунанда бар аҳамияти ин услуби набавӣ нуҳуфтааст, ки соири услуби ғайриисломӣ дорои ин гуна аҳамият нест. Чу­нонки ривоят шудааст, бобои Абдулҳамиди Ансорӣ мусалмон шуд, аммо занаш аз мусалмон шудан худдорӣ намуд. Ин мард писари хурдсолашро, ки ҳанӯз ба балоғат нарасида буд, бар­дошта назди Пайғамбари акрам (с) овард. Он ҳазрат (с) ба падари он писар фармуданд: «Ту ин ҷо бинишин» ва ба мода­раш фармуданд: «Ту он ҷо бинишин». Сипас, кӯдакро мухайяр карданд, ки падарашро мехоҳад, ё модарашро? Барои ӯ дуъо карда фармуданд: «Худоё ӯро ҳидоят кун». Кӯдак дар асари дуъои он ҳазрат (с) падари мусалмонашро интихоб намуда, ба ӯ пайваст ва модари номусалмонашро тарк кард.[40]

Мухолифату нофармонӣ аз падару модар, агарчи дара­ҷаи бисёр камтаре аз куфр мебошад, аммо бо ин васф роҳи илоҷи он ҳамон дуъои хайри падару модар бар услуби Пай­ғамбар (с) мебошад ва ба василаи он метавон решаи нофар­мониро аз ҷо канда, аз байн бурд. Ба шарти ин ки падару модар дар дуъои хеш камоли ихлосро дошта бошад ва ҳатто дар сафар ҳам онро идома диҳад. Чунонки омадааст, Пай­ғамбари акрам (с) ҳар вақт аз шаҳр берун мешуданд ва бар шутури худ савор шуда ба сафар мерафтанд, се бор “Аллоҳу акбар” мегуфтанд, сипас ин оятро мехонданд:

﴿سُبۡحَٰنَ ٱلَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَٰذَا وَمَا كُنَّا لَهُۥ مُقۡرِنِينَ ١٣﴾ [الزخرف: ١٣]

«Пок аст Худое, ки ин (маркаб)-ро барои мо мусаххар сохт, ҳол он ки мо бар он тавоно набудем. Ва ба ростӣ ки мо ба сӯи Парвардигорамон бозгардандаем».[41]

Сипас, мефармуданд: «Худоё дар ин сафари худ хайру не­кӣ ва тоату парҳезгориро аз Ту металабем ва амалеро мехо­ҳем, ки мавриди пазиришу хушнудии Ту бошад. Илоҳо, заҳма­ту машаққати ин сафарро бар мо саҳлу осон бигардон ва тавфиқи паймудани масофаи онро ба мо иноят бифармо! Парвардигоро, дар ин сафар Туӣ рафиқу ҳамроҳ ва (дар набу­дани мо) танҳо Туӣҳофизу нигоҳдорандаи аҳлу хонавода. Ху­доё! Ман ба Ту паноҳ мебарам аз заҳмату машаққати ин са­фар, ҳамчунин, ҳангоми бозгашт (ба ватан) ба Ту паноҳ ме­барам аз ин ки манзараи нохуш ва тағйири бадиеро дар молу аҳлу хонаводаи худ бубинем».[42]

Табиист, ки модарон дар замони Паёмбари гиромӣ (с) бисёр мехостанд ва дӯст медоштанд, ки Пайғамбари акрам (с) барои кӯдаконашон дуъои хайр кунанд, то ба саҳму баҳ­раи хубе аз дунёву охират ноил шаванд, ҳамон тавре, ки Ум­мисулайм, модари Анас аз Расули Худо (с) хостор шуд, то барои Анас дуо кунанд. Он ҳазрат (с) барои ӯ дуо карданд. Чунонки аз худи Анас (р) ривоят шуда, ки гуфтааст: “Умми­сулайм гуфт: “Эй Расули Худо (с), барои хидматгори худ Анас дуои хайр кунед!” Он ҳазрат (с) фармуданд: «Худоё мо­лу фарзанди ӯро биафзо ва он чиро, ки ба ӯ ато фармудаӣ, мубораку пурхайру баракат бигардон!».[43]

Дар ривояти дигар омадааст, ки Анас (р) гуфт: “Мода­рам тамоми баданамро бо нисфи чодараш печонд ва онро бар ман ба сурати ридо гардонд, сипас пеши Пайғамбари акрам (с) оварду гуфт: “Эй Расули Худо (с)! Инак, писарам Анасро пеши шумо овардам, то шуморо хидмат кунад. Пас барои ӯ дуои хайр кунед. Он ҳазрат (с) фармуданд: «Худоё, молу фарзандони ӯро биафзо!».[44]Анас мегӯяд: “Ба Худо қасам (дар асари он дуо) имрӯз дорои молу сарват ва фарзандони бисёре мебошам, ба гунае ки теъдоди фарзандону набераҳоям ба ҳудуди сад нафар мерасанд”.

Дар ривояте омада, ки Абухулда гуфтааст: “Анас (р) муддати даҳ сол ба Пайғамбари акрам (с) хидмат кард ва баъдҳо боғу бӯстоне дошт, ки ҳар сол ду бор мева медод ва дар он гулҳои бисёр муаттаре буданд”.[45]

Аз Абуҳамза ибни Абдуллоҳ ривоят шуда, ки мегӯяд: “Аз Абуубайдуллоҳ ибни Утба ибни Масъуд пурсидам: “Чӣ хотирае аз Расули Худо (с) ба ёд дорӣ?” Гуфт: “Ба ёд дорам, дар ҳоле ки панҷ ё шашсола будам, Пайғамбари акрам (с) ма­ро дар оғӯши худ нишонида, даст бар сарам кашиданд ва ба­рои ману насли ояндаам дуои хайру неке карданд”.[46]

Агар касе бипурсад: “Оё кӯдаке, ки ҷавоби садо задани падару модарашро намедиҳад, нисбат ба онон азияту озор­диҳанда мебошад?” Дар ҷавоб бояд гуфт: “Оре, ин кор гу­ноҳ аст, чунонки ҳазрати Яъқуб дар посух ба писаронаш гуфт: “Аз Парвардигорам бароятон талаби омӯрзиш хоҳам кард”.

Асоси шашум,

харидани бозичаҳо барои кӯдакон

Чунончи мушоҳида мешавад, кӯдакон, ба вижа духтар­бачаҳо, дар даврони кӯдакии худ алоқаи шадиде ба бозӣ бо муҷассамаҳову асбоб ва васоили дигар доранд. Ин алоқа­мандӣ намоёнгари ин воқеият аст, ки кӯдак ба асбоби бозии мавриди алоқааш аз қабили муҷассамаҳои хурд ва ғайра ни­ёзманд мебошад ва илова бар ин, нигоҳ кардани Пайғамба­ри акрам (с) ба Абуумайр дар ҳоле ки бо паррандаи хурде, ки дошт, бозӣ мекард, далели дигаре аст бар ин ки кӯдак ниёзманд ба асбоби бозӣ мебошад, то ин ки ба василаи онҳо худро саргарму ором созад.

Дар ривоят омадааст, ки Ҳусайн ибни Алӣ (р) дар дав­рони хурдсолияш сагбаччаи хурде дошт, худро ба он сар­гарм мекард. Чунонки аз Алӣ ибни Абутолиб (р) ривоят шу­да, ки гуфтааст: “Аз ҷониби Расули Худо (с) соате аз субҳ барои ман таъйин шуда буд, ки дар он соат назди он ҳазрат (с) мерафтам. Ҳар гоҳ наздашон мерафтам, иҷозати вуруд мехостам. Агар он ҳазрат (с)-ро дар ҳоли намоз хондан ме­ёфтам, «Субҳоналлоҳ» мегуфтанд ва баъд дохил мешудам ва агар фориғ аз намоз медидам, ба ман иҷозати вуруд медоданд. Шабе наздашон рафтам, ба ман иҷозати вуруд дода, баъд фармуданд: «Фариштае назди ман омад. (Ва ё фармуданд:) Ҷибриил назди ман омад, ман гуфтам: “Дохил шав”. Ҷибриил гуфт: “Дар хона чизе ҳаст, ки наметавонам дохил шавам”. (Он ҳазрат (с) мефармоянд:) “Нигоҳ кардам ва гуфтам: “Ҷус­туҷӯ намудам, чизеро намеёбам”. Ҷибриил ба ман гуфт: “(Он ҷоро) бингар”. Ман нигаристам, ногаҳон сагбаччаи хур­деро, ки азони Ҳусайн ибни Али буд, дидам, ки ба пояи тахт дар хо­наи Уммисалама баста шудааст. Ҷибриил гуфт: “Фа­ришта­гон, ё мо ҷамоати фариштагон дохили хонае, ки дар он акс ё саг ва ё шахсе дар ҳоли ҷунуб бошад, ворид наме­шавем».[47]

Аммо бояд донист, ки чӣ касе ин гуна асбобу васоилро барои кӯдак таҳия мекунад? Мусалламан ин падару мода­ранд, ки васоилу асбоби бозиҳоеро, ки мутаносиб бо синну сол ва қудрату тавоноии кӯдак мебошад, мехаранду дар их­тиёри ӯ қарор медиҳанд, то бо машғул сохтани ақлу фикри худ ба он ҳавоси хешро ба кор андохта, кам-кам рушд кунад ва ҷисму фикраш тақвият ёбад. Зеро шакке нест, ки бозӣ ва асбоби бозӣ аз назари ҷисмиву фикрӣ барои кӯдак бисёр муфид мебошад...

Аз ин рӯ, лозим аст падару модар дар вақти харидани асбоби бозӣ барои кӯдаки хеш пурсишҳои зерро дар миёни худ матраҳ намоянд ва дар бораи фоида расондани он ба кӯдак, чи аз назари ҷисмӣ ва чи аз лиҳози фикрӣ, ба маш­ва­рат бипардозанд, то бидонанд, оё он чиро мехаранд, фоидае дорад ё на? Пас, бояд аз худ бипурсанд:

1. Оё ин асбоби бозиро, ки мехаранду дар ихтиёри кӯда­ки худ қарор медиҳанд, чунон ҳаст, ки нишоти кӯдакро ба­рангезад ва аз назари ҷисмиву тандурустӣ ба ӯ фоидае би­расонад?

2. Оё аз он навъ васоиле аст, ки барои кашф кардан ва тасарруф дар ашё рафъи ниёзмандии кӯдакро мекунад ва ӯро розиву хушнуд месозад?

3. Оё ба гунае ҳаст, ки зеҳни кӯдакро барои кушодану ҷамъ кардани ашё омода созад?

4. Оё аз ҷумлаи васоиле аст, ки зеҳни кӯдакро барои пайравӣ аз роҳи бузургон шуҷоъ кунад? Ва ӯро ба тақлид аз роҳу равиши тафаккур, шеваи диққат ва тадаббури онон во­дор намояд ё на?

Бинобар ин, агар дар тамоми мавридҳои боло ҷавоб мусбат аст, пас, таҳияи ин гуна асбоби бозӣ аз назари тар­биявию омӯзишӣ барои кӯдак муносибу муфид мебошад.[48]

Асоси ҳафтум,

кӯмак кардан ба кӯдакон дар некӣ ва тоати Худованд

Бидуни тардид, падару модаре, ки ба фароҳам намудани фазои солим ва таҳияи асбоби муносиб барои фарзанди худ аҳамияти зиёд медиҳанд, то ин ки дар мавриди эшон фарди некӯкоре гардад, машмули ин дуои хайри Пайғамбари ак­рам (с) мегарданд, ки дар он аз Худованд мехоҳанд, раҳмату ризвони худро бар падарону модароне, ки ба фарзандони худ чунин мусоадат мекунанд, нозил бифармояд. Чунонки фармудаанд: «Худованд ба падару модаре раҳм кунад, ки фарзанди худро бар некӣ карданаш ёрӣ медиҳанд».[49]

Дар ривояти дигар омадааст, ки Расули Худо (с) фарму­данд: «Фарзандони худро бар некӣ кардан кӯмак кунед, зеро ҳар кас бихоҳад, метавонад азияту озор расониданро аз қал­би фарзанди худ берун кунад (ва ӯро ислоҳ намояд)».[50]

Бинобар ин, падарону модароне, ки дар робита бо кӯ­мак намудан ба фарзандонашон бар некӣ аз худ сустиву бе­тафовутӣ нишон медиҳанд, масъулияти бузурге мутаваҷҷе­ҳи онон мешавад, ба вижа, агар қудрату тавоноии берун овардани мухолифату нофармониро аз даруни эшон дошта бошанд, он ҳам ба василаи ҳикмату мавъизаи ҳасана ва да­вом бахшидан ба муддати замони он…

Асоси ҳаштум,

дурӣ ҷустан аз маломату сарзаниши зиёди кӯдак

Амри возеҳ аст, ки Расули Худо (с) кӯдакро нисбат ба тасарруфоту аъмоле, ки анҷом медод зиёд мавриди малома­ту сарзаниш қарор намедоданд ва камтар сарзанишу накӯ­ҳиш мекарданд. Чунонки Анас (р) муддати даҳ сол пайваста ба Пайғамбари акрам (с) хидмат кардааст, дар бораи ахло­қу тарзи тарбия карданашон чунин мегӯяд: «Ҳар кореро, ки анҷом медодам, намегуфтанд: «Чаро онро анҷом додӣ?». Ва ҳар кореро, ки анҷом намедодам, намегуфтанд: «Чаро онро анҷом надодӣ?».

Ҳамчунин гуфтааст: «Муддати даҳ сол, ки барояшон хид­мат мекардам, дастури анҷом додани ҳар кореро, ки ба ман ме­доданд ва ман дар анҷом доданаш сустӣ мекардам, ё онро зоеъ мегардонидам, маро мавриди маломату сарзаниш қарор намедо­данд. Агар яке аз аҳли байти он ҳазрат (с) маро сарзаниш ме­карданд, мегуфтанд: «Ӯро бигзоред ва маломат накунед, чун агар метавонист онро анҷом диҳад ва ё агар муқаддар мешуд, ки он кор анҷом гирад, ҳатман анҷом мегирифт».

Оре, ин услуб ва роҳу равиши Пайғамбари акрам (с) аз ҷумлаи масоиле аст, ки унсу улфат гирифтан ба диққати нигариш ва рӯҳи шарму ҳаёро дар замири кӯдак менишонад. Ҳамчунин асари дигаре дорад ва он ин аст, ки падарону мо­даронро мутаваҷҷеҳ ба ин месозад, ки аз касрати маломати фарзандони худ ва аз баёни айбҳову нуқсонҳои онон дурӣ ҷӯ­янд. Чунонки ривоят шудааст, Пайғамбари акрам (с) ва би­нобар қавли Абубакр (р), ё Умар (р) ба марде, ки чизи сох­ташудаи писарашро маъюбу ноқис месохт, гуфтанд: «Ҳамоно писарат тире аст аз тирдони ту, (яъне ҳарчи бошад писари ту аст, ӯро сарзанишу маъюб макун)».[51]

Бинобар ин, вақте ки падар писарашро маъюбу ноқис гардонад, бешудҳа, хештанро маъюб сохтааст, зеро ӯ танҳо василаи таваллуд шудани ин фарзанд будааст. Аз ин рӯ, са­зовор аст, ки барои тарбияи саҳеҳ ва парвариши солими ӯ мубодират варзида, барои он пешӣ гирад.

Шамсиддини Инбобӣ дар рисолаи худ «Риёзату-с–сибён ва таълимуҳум ва таъдибуҳум» ин андешаро чунин возеҳу равшан намуда, гуфтааст: «Набояд дар ҳар замону дар ҳар ҳолат кӯдакро зиёд мавриди маломат қарор дод, чун ин кор мӯҷиби саҳлу осон гардонидани маломат бар ӯ мегардад ва дар натиҷа густох мешавад, ба гунае ки бебокона даст ба аъ­моли зишту ношоиста мезанад».[52]