سوره‌تی ( النساء ) ڕێز وپله‌ وپایه‌یه‌ بۆ ئافره‌تان

سوره‌تی ( النساء ) ڕێز وپله‌ وپایه‌یه‌ بۆ ئافره‌تان

] kurdish – كوردی – كردي [

شێخ محمد جميل زينو

وەرگێڕانی: ئومێد عمر چرۆستانی

پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز

2014 - 1435

سورة النساء تكريم للمرأة

« باللغة الكردية »

محمد بن جميل زينو

ترجمة: أوميد عمر علي

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2014 - 1435

سوره‌تی ( النساء ) ڕێز وپله‌ وپایه‌یه‌ بۆ ئافره‌تان

سوپاس بۆ خوای گه‌وره‌ ومیهره‌بان، وه‌ درود و صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر محمد المصطفی وئال وبه‌یت ویار ویاوه‌رانی هه‌تا هه‌تایه‌

خوای گه‌وره‌ له‌ قورئانی پیرۆزدا سوره‌تێكی به‌ناوی پیاوانه‌وه‌ ناو نه‌ناوه‌، به‌ڵام سوره‌تێكی ته‌واوی به‌ناوی سوره‌تی ئافره‌تانه‌وه‌ ناوناوه‌، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ڕیزو پله‌و پایه‌ی ئافره‌تان له‌ ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا له‌م سوره‌ته‌دا په‌روه‌ردگاری باڵاده‌ست كۆمه‌ڵێك ئه‌حكامی تایبه‌ت به‌ ئافره‌تان و خێزان و ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگه‌ باس كردووه‌، به‌ڵام زۆربه‌ی زۆری ئه‌حكامه‌كانی باس له‌ مافه‌كانی ئافره‌تان ده‌كات، بۆیه‌ سوره‌ته‌كه‌ش به‌ناوی سوره‌تی ئافره‌تانه‌وه‌ ناونراوه‌، كه‌سێكیش به‌ ووردی له‌م سوره‌ته‌ وورد ببێته‌وه‌ ئه‌وه‌ به‌ ئاشكرا ڕێزی ئافره‌تانی له‌چه‌ند ڕۆوانگه‌یه‌وه‌ بۆ ده‌رده‌كه‌وێت :

1- خوای گه‌وره‌ ئافره‌تی له‌ په‌راسووی پیاوان دروست كردووه‌، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت كه‌ ئافره‌تان به‌شێكی جودا نه‌كراوه‌ی پیاوانن و به‌یه‌كه‌وه‌ ته‌واوكه‌ری خێزان و كۆمه‌ڵگه‌ن، نه‌ك دژ و دوژمنی یه‌كتر، پاشان خوای گه‌وره‌ نه‌وه‌ یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی مرۆڤایه‌تی له‌ پیاوان وئافره‌تان دروستكردووه‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : {يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً} [النساء: 1] واتا : ئه‌ی خه‌ڵکینه‌ له‌ خه‌شم وسزا و ناڕه‌زایی په‌روه‌ردگارتان خۆتان بپارێزن که‌ ئێوه‌ی له‌ تاکه‌ نه‌فسێک دروست کردووه‌، هه‌ر له‌و نه‌فسه‌ش هاوسه‌ره‌که‌ی به‌دی هێناو له‌و دووانه‌ پیاوان و ژنانی زۆری خستۆته‌وه‌ و بڵاوکرده‌وه‌ .

پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌میشه‌ به‌شێك له‌ سه‌ره‌تای ووتاره‌كانی به‌م ئایه‌ته‌ پیرۆزه‌ ده‌ست پێده‌كرد، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر گرنگی پێدانی مافه‌كانی ئافره‌ت له‌ لایه‌ن پێغه‌مبه‌ری خوداوه‌، پێویسته‌ بانگخواز و ووتار بێژ وكه‌سه‌ داناكانی ناو كۆمه‌لگه‌ش هه‌ركات وساتێك ئامۆژگاری خه‌ڵكییان كرد ئاماژه‌ به‌م ئایه‌ته‌ پیرۆزه‌ بكه‌ن .

2- داكۆكی كردن له‌سه‌ر مافی هه‌تیوانی ناو ئافره‌تان له‌م سوره‌ته‌ پیرۆزه‌دا به‌ ڕوونی ده‌رده‌كه‌وێت، وه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : {وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلَّا تَعُولُوا} [النساء: 3] واتا : ئه‌گه‌ر ترسان له‌ ئه‌نجام نه‌دانی دادپه‌روه‌ری له‌گه‌ڵ کچه‌ بێ باوکه‌کاندا (ئه‌گه‌ر بیانکه‌نه‌ هاوسه‌رتان، ئه‌وه‌ واز له‌وان بهێنن)، ئه‌وه‌ له‌ ئافره‌تانی تر که‌ حه‌ڵاڵن بۆتان ژن ماره‌ بکه‌ن دوو دوو، یان سیان سیان، یان چوار چوار، (ئه‌ڵبه‌ته‌ له‌ یه‌ک هاوسه‌ر زیاتر مه‌رج و بارودۆخی تایبه‌تی خۆی هه‌یه‌) خۆ ئه‌گه‌ر ترسان له‌وه‌ی که‌ نه‌توانن دادپه‌روه‌ر بن (له‌نێوان هاوسه‌ره‌کانتاندا) ئه‌وه‌ با یه‌ک ژن ماره‌ بکه‌ن، یان ئه‌و که‌نیزه‌کانه‌ی که‌ هه‌تانن (که‌ دیارده‌یه‌کی کاتی بوو، ئیسلام بنه‌بڕی کرد)، ئه‌وه‌ی که‌ باسکرا نزیکتره‌ له‌وه‌ی سته‌م نه‌که‌ن (ئه‌گه‌ر په‌یڕه‌وی بکه‌ن) .

عن عروة بن الزبير أنه سأل عائشة عن قول الله تعالى: {وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى} قالت: يا ابن أختي هذه اليتيمة تكون في حجر وليها تُشركه في ماله، ويُعجبه مالها وجمالها، فيريد أن يتزوجها بغير أن يُقسط في صَداقها، فيُعطيها مثل ما يعطيها غيره، فنُهوا أن ينكحوهن إلا أن يُقسطوا إليهن، ويبلغوا بهن أعلى سنتهن في الصداق، وأُمروا أن ينكحوا ما طاب لهم من النساء سواهن، قال عروة : قالت عائشة: ثم إن الناس استفتوا رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) بعد هذه الآية فيهن، فأنزل الله{وَيَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّسَاءِ } قالت عائشة: وقول الله في الآية الأخرى:▬وَتَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ} رغبة أحدكم عن يتيمته إذا كانت قليلة المال والجمال، فنُهوا أن ينكحوا مَن رغبوا في مالها وجمالها من النساء إلا بالقسط من أجل رغبتهم عنهن إذا كن قليلات المال [ رواه البخاري ] .

عوروه‌ی كوڕی زوبه‌یر ( خوای لێ ڕازی بێت ) ئه‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پرسیاری كرد له‌ عائیشه‌ی دایكی باوه‌ڕداران له‌باره‌ی ئه‌م ئایه‌ته‌ پیرۆزه‌وه‌ : ▬ وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى ♂ ئه‌ویش فه‌رمووی : ئه‌ی خوشكه‌زاكه‌م مه‌به‌ستی ئه‌م ئایه‌ته‌ ئه‌و هه‌تیوه‌ ئافره‌ته‌یه‌ كه‌ له‌ لای وه‌لی ئه‌مره‌كه‌یه‌تی و هاوبه‌شی ماڵ و سامانه‌كه‌یه‌تی، و ئه‌و وه‌لی ئه‌مره‌ی جوانی و سه‌روه‌تی ئه‌و ئافره‌ته‌ سه‌رنجی ڕاكێشاوه‌، و ده‌یه‌وێت ماره‌ی بكات به‌بێ ئه‌وه‌ی داد‌گه‌ر و عادل بێت له‌ پێدانی ماره‌ییه‌كه‌ی، هه‌روه‌ك خه‌ڵكی تر ماره‌یی ده‌داتێ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ خوای گه‌وره‌ ڕێگری كردووه‌ له‌وه‌ی ماره‌یان بكه‌ن ئه‌گه‌ر دادگه‌ر نه‌بن له‌گه‌ڵیاندا، بۆیه‌ خوای گه‌وره‌ فه‌رمانی پێكردوون كه‌ ئافره‌تانێكی تری غه‌یری ئه‌وان ماره‌ بكه‌ن، ئه‌مجا عروه‌ ده‌ڵێت : عائیشه‌ ووتی : خه‌ڵكی پاش هاتنه‌ خواره‌وه‌ی ئه‌و ئایه‌ته‌ هاتنه‌ لای پێغه‌مبه‌ری خودا ( صلی الله علیه وسلم ) و پرسیاریان له‌ باره‌ی ئافره‌تانه‌وه‌ كرد، ئه‌مجا ئه‌م ئایه‌ته‌ هاته‌ خواره‌وه‌ : {وَيَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّسَاءِ } واتا : ئه‌ی محمد خه‌لكی له‌ باره‌ی ئافره‌تانه‌وه‌ پرسیارت لێ ده‌كه‌ن، ئه‌مجا عائیشه‌ ووتی : پرسیاری ئه‌و فه‌رمایشته‌ی خوای گه‌وره‌يشيان كرد كه‌ فه‌رموویه‌تی : :{وَتَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ} ئه‌گه‌ر كه‌سێكیتان ئاره‌زووی چوویه‌ سه‌ر ئافره‌تێكی بێ باوك به‌ڵام جوانی و ماڵ وسامانی نه‌بوو، خوای گه‌وره‌ ڕێگری كردووه‌ له‌ خه‌ڵكی ئه‌گه‌ر هاتوو ئاره‌زوویان چوویه‌ سه‌ر ئافره‌تێكی بێ باوك له‌به‌ر جوانی و ماڵ وسامانه‌كه‌یان ئه‌گه‌ر عادل و داده‌گه‌ر نه‌بوون له‌گه‌ڵیاندا، تاوه‌كو هانده‌ریك بێت بۆ ئه‌وه‌ی ئاره‌زوویان بچێته‌ سه‌ریشیان ئه‌گه‌ر ماڵ وسامان و داراییشیان نه‌بێت .

3- داكه‌وتن به‌ ماره‌یی كردنی یه‌ك ژن ئه‌گه‌ر هاتوو ترسی ئه‌وه‌یان هه‌بوو زیاتر له‌ژنێك بهێنن و داده‌گه‌ر نه‌بن له‌ نێوانیاندا، وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌ هه‌مان سوره‌تدا فه‌رموویه‌تی : {فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ} [النساء: 3] واتا : خۆ ئه‌گه‌ر ترسان له‌وه‌ی که‌ نه‌توانن دادپه‌روه‌ر بن ( له‌نێوان هاوسه‌ره‌کانتاندا ) ئه‌وه‌ با یه‌ک ژن ماره‌ بکه‌ن، یان ئه‌و که‌نیزه‌کانه‌ی که‌ هه‌تانن (که‌ دیارده‌یه‌کی کاتی بوو، ئیسلام بنه‌بڕی کرد), گومانی تێدا نییه‌ ئه‌مه‌ش ڕێزدانانه‌ بۆ ئافره‌تان .

4- ئافره‌تان له‌ میرات بردندا به‌شی دیاریكراوی خۆیان بۆ ده‌ست نیشانكراوه‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌م سوره‌ته‌ پیرۆزه‌دا فه‌رموویه‌تی : {لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا} [النساء: 7] واتا : پیاوان به‌شیان هه‌یه‌ له‌و شتانه‌دا که‌باوک و دایک و خزمان به‌ میراتی له‌دوایان به‌جێ ده‌مێنێت، هه‌روه‌ها ژنانیش به‌شیان هه‌یه‌ له‌و شتانه‌دا که‌ به‌ میراتیی .

گومانی تێدا نییه‌ میرات وه‌رگرتن له‌ سه‌رده‌می نه‌فامییدا تایبه‌ت بوو به‌ پیاوانه‌وه‌ و ئافره‌تان هیچ مافی ئه‌وه‌یان پێنه‌درا بوو كه‌ داوای میراتی كه‌سه‌كانیان بكه‌ن .

5- جیاوازی له‌نێوان پیاوان و ئافره‌تاندا له‌وه‌رگرتنی میراتدا، وه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : {يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ} [النساء: 11] واتا : ڕێنموویتان ده‌کات و فه‌رمانتان پێ ده‌دا ده‌رباره‌ی نه‌وه‌کانتان له‌ بواری میراتی گرتندا (ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌) که‌ به‌شی نێرینه‌یه‌کیان ئه‌ندازه‌ی به‌شی دوو مێینه‌یانه‌ .

ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ پیاوان نه‌فه‌قه‌ و مه‌سروفاتی ڕۆژانه‌ی به‌خێوكردنی ئافره‌تان و ماڵ و منداڵیان له‌سه‌ره‌ و ده‌بێت له‌كاتی ژنهێنانیشدا ماره‌یی ژنه‌كانیشیان بده‌ن .

عن ابن عباس رضي الله عنهما قال : « كان المال للولد، وكانت الوصية للوالدين، فنسخ الله من ذلك ما أحب، فجعل للذكر مثل حظ الأنثيين، وجعل للأبوين لكل واحد منهما السُدس والثلث، وجعل للزوجة الثمن والربع، وللزوج الشطر والربع » [ رواه البخاري ] واتا : عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌ڵێت : پێشتر ماڵ و سه‌روه‌ت و سامان بۆ كوڕان بوو، هه‌ر پێشتر دایك و باوك وه‌صیه‌تیان ده‌كرد و میراتیان بۆ نه‌وه‌كانیان دیاری ده‌كرد، به‌ڵام پاشان خوای گه‌وره‌ ئه‌و حوكمه‌ی سڕیه‌وه‌ و به‌شی پیاوانی وه‌ك دوو به‌شی ئافره‌تان دیاری كرد، وه‌ به‌شی هه‌ر یه‌ك له‌دایك و باوكیشی به‌ شه‌ش یه‌ك و سێ یه‌ك ده‌ست نیشانكرد، وه‌ به‌شی ژنیشی به‌ هه‌شت یه‌ك و چواریه‌ك دیاری كرد، وه‌ به‌شی پیاویشی به‌ نیوی ماڵ و چوار یه‌كی دیاری كرد .

6- پیاوان ده‌بێت به‌ پێی ئه‌و ڕێككه‌وتنه‌ی كه‌ له‌ گه‌ڵ ئافره‌تاندا ده‌یكه‌ن ماره‌ییه‌كانیان پێ بده‌ن، وه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : {وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَرِيئًا} [النساء: 4] واتا : ماره‌یی ئافره‌تان بده‌ن به‌وپه‌ڕی دڵفراوانی و ئاسووده‌ییه‌وه‌، خۆ ئه‌گه‌ر به‌ئاره‌زوو ویستی خۆیان ده‌ستیان هه‌ڵگرت له‌ هه‌ندێک ماره‌یی و به‌خشییان به‌ئێوه‌، ئێوه‌ بۆتان هه‌یه‌ بیخۆن و به‌کاری بهێنن و به‌بێ دوودڵی نۆشی بکه‌ن ( سوودی لێ وه‌ربگرن ) .

عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ( خوای لێ ڕازی بێت ) ئه‌ڵێت : مه‌به‌ست له‌ ( النحلة ) ماره‌ییه‌، ووتراویشه‌ مه‌به‌ست پێی : وه‌ك فه‌رزێك وایه‌ و ده‌بێت جێ به‌جێی بكه‌ن وناوی بهێنن و دیاری بكه‌ن بۆیان، چونكه‌ دروست نییه‌ به‌ درۆوه‌ به‌بێ هیچ هه‌قیك ناوی ماره‌یی لێ بنرێت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ واجبه‌ له‌سه‌ر پیاو كه‌ به‌ سنگفراوانی و خۆشحاڵیه‌وه‌ ماره‌یی ئافره‌تان بده‌ن، خۆ ئه‌گه‌ر پاش ئه‌وه‌ی ئه‌و ماره‌ییه‌ دیاری كراو ئه‌و ژنه‌ خۆی به‌ ئاره‌زووی خۆی و به‌ پێخۆش بوونی خۆی ده‌ستی له‌ ماره‌ییه‌كه‌ی یان هه‌ندێكی هه‌ڵگرت بۆ پیاوه‌كه‌ی ئه‌وه‌ دروسته‌ بۆ پیاوه‌كه‌ی بیخوات .

7- خوای گه‌وره‌ فه‌رمانی كردووه‌ به‌ پیاوان كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی جوان وڕیكوپێك له‌گه‌ڵ خێزانه‌كانیادا هه‌ڵسوكه‌وت بكه‌ن، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : {وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ} [النساء: 19] واتا : ئه‌ی پیاوان با ووتار و گوفتارتان له‌گه‌ڵ خێزانه‌كانتاندا شیرین بێت، با هه‌ڵسوكه‌وت و مامه‌ڵه‌تان ڕێك وپێك بێت، با ڕووخسار و شێوازتان به‌ پێی توانا و بۆكرانتان ڕازاوه‌ بێت بۆ ژنه‌كانتان هه‌روه‌ك چۆن ئێوه‌ حه‌ز ده‌كه‌ن ئه‌وان جوان و ڕازاوه‌ بن بۆتان، وه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : {وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ} [البقرة: 228] واتا : ژنان مافیان هه‌یه‌ به‌سه‌ر پیاوانه‌وه‌ به‌وێنه‌ی ئه‌و مافانه‌ی که‌ بۆ پیاوانه‌ له‌سه‌ر ژنان به‌گوێره‌ی باو و نه‌ریتێک که‌ په‌سه‌نده‌ له‌ ئیسلامدا .

پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « خيركم خيركم لأهله، وأنا خيركم لأهلي » [ رواه الترمذي وصححه الألباني ] واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : باشترین پیاوتان ئه‌و پیاوانه‌ن كه‌ بۆ خیزانه‌كانیان چاك وباشن، وه‌ منیش باشترین كه‌ستانم كه‌ بۆ خێزانه‌كانم باشم وچاكم .

8- پیاوان ده‌بێت هه‌ر باش و چاك بن له‌گه‌ڵ ژنه‌كانیان ئه‌گه‌ر خۆشیشیان نه‌وون، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : {وَعَاشِرُوهُنَّ بالمَعرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا} [النساء: 19] واتا : هاوژینییان بن به‌جوانی و له‌گه‌ڵياندا ڕه‌فتار جوان، خۆ ئه‌گه‌ر خۆشتان نه‌ویستن و لێیان بێزار بوون، ئه‌وه‌ دوور نیه‌ و ده‌شێت حه‌زتان له‌ شتێک نه‌بێت و خوا بیکات به‌مایه‌ی خێرو بێری زۆرو بێ سنوور .

قال ابن عباس: هو أن يعطف عليها فيرزق منها ولدًا، ويكون فيه خير كثير .

واتا : عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌ڵێت : ئه‌و پیاوه‌ سۆز و عه‌طفی هه‌بێت له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌یدا، خوای گه‌وره‌ش منداڵی له‌و ژنه‌ پێ ده‌به‌خشێت، ئه‌وه‌ش ده‌بێته‌ مایه‌ی خێر و خۆشی بۆی .

پێغه‌مبه‌ری خوایش ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « لا يفرك مؤمن مؤمنة، إن كره منها خُلقًا رضي منها خُلقًا آخر » [ رواه مسلم ] واتا : با هیچ پیاوێكی باوه‌ڕدار ڕقی له‌ هیچ ئافره‌تێكی باوه‌ڕدار هه‌ڵنه‌سێت، چونكه‌ ئه‌گه‌ر ڕازی نه‌بوو له‌ ڕه‌وشتێكی، ئه‌وه‌ ڕه‌وشتێكی جوانی تری هه‌یه‌ كه‌ پێی ڕازیه‌ .

9- دروست نییه‌ له‌پاش جیابوونه‌وه‌ لێیان ماره‌ییه‌كه‌یان لێ وه‌رگیرێته‌وه‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : {وَإِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَكَانَ زَوْجٍ وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا} [النساء: 20] واتا : خۆ ئه‌گه‌ر ویستتان هاوسه‌رێک بخه‌نه‌ جێگه‌ی هاوسه‌رێکی ترو ماره‌ییه‌که‌ی (ئاڵتون و سامانێکی) زۆرتان پێدا بوو، ئه‌وه‌ نابێت هیچ شتێکی لێ بگێڕنه‌وه‌ و لێی که‌م بکه‌نه‌وه‌، ئایا ئه‌و ماره‌ییه‌ی که‌ پێتانداوه‌ وه‌ریده‌گرنه‌وه‌ لێیان به‌دروست کردنی بوختانێکی ناڕه‌واو گوناهو سته‌مێکی ئاشکرا .

هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی : {وَكَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَى بَعْضُكُمْ إِلَى بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنْكُمْ مِيثَاقًا غَلِيظًا} [النساء: 21] واتا : جا چۆن دروسته‌ ماره‌ییان لێوه‌ربگرنه‌وه‌، له‌کاتێکدا ئێوه‌ چوونه‌ته‌ لای یه‌کترو ژنانیش په‌یمان و به‌ڵێنێکی گه‌وره‌و گرنگیان لێ وه‌رگرتوون ( له‌کاتی ماره‌کردنیاندا ) .

عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ( خوای لێ ڕازی بیت ) له‌م باره‌یه‌وه‌ ووتویه‌تی : مه‌به‌ست له‌و به‌ڵێنه‌ گه‌وره‌یه‌ ئه‌و گرێبه‌سته‌یه‌ كه‌ له‌نێوان ئه‌و ژن و پیاوه‌دا له‌كاتی ماره‌بڕیندا ده‌به‌سترێت .

هه‌ر عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ووتویه‌تی : پیاوان ده‌بێت ئافره‌تان به‌ جوانترین شێوه‌ لای خۆیان بهێڵنه‌وه‌، یان به‌جوانترین شێوه‌ ده‌ستیان لێهه‌ڵبگرن .

پێغه‌مبه‌ری خوایش ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « استوصوا بالنساء خيرًا، فإنكم أخذتموهن بأمانة الله، واستحللتم فروجهن بكلمة الله » [ رواه مسلم ] واتا : له‌گه‌ڵ ئافره‌تاندا زۆر باش بن، چونكه‌ ئێوه‌ به‌ ڕاسپارده‌ی خوای گه‌وره‌ وه‌رتان گرتوون لای خۆتان، وه‌ سه‌رجێی له‌گه‌ڵ كردنیشیان به‌ ووشه‌یه‌كی خوای گه‌وره‌ بۆتان حه‌ڵاڵ بووه‌ .

10- یه‌كێكی تر له‌و ڕێزانه‌ی له‌ ئافره‌تان نراوه‌ له‌ ئیسلامدا، ئه‌وه‌یه‌ خوای گه‌وره‌ كۆمه‌ڵێك ئافره‌تی به‌هۆی نه‌سه‌ب و خزمایه‌تیه‌وه‌ حه‌رام كردووه‌ له‌سه‌ر پیاوان هه‌روه‌ك چۆن هه‌ندێكی تری به‌هۆی شیرخواردنه‌وه‌ حه‌رام كردووه‌، خوای گه‌وره‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ فه‌رموویه‌تی : {حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسَائِكُمُ اللَّاتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَأَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا} [النساء: 33] واتا : (ئیمانداران، ئه‌م ئافره‌تانه‌) ماره‌کردنیان حه‌رامکراوه‌ له‌سه‌رتان: دایکانتان، کچه‌کانتان، خوشکه‌کانتان، پوره‌کانتان (خوشکی باوک)، پوره‌کانتان (خوشکی دایک)، برازاتان، خوشکه‌زاتان، ئه‌و دایکانه‌ی که‌ شیریان داونه‌تێ، خوشکه‌ شیریه‌کانتان، دایکی هاوسه‌رتان (خه‌سوو)، ئه‌و کچانه‌ی له‌ پیاوێکی ترن و لای ئێوه‌ ده‌ژین و په‌روه‌رده‌ ده‌بن و له‌و ژنانه‌تانن که‌ چوونه‌ته‌ لایان (واته‌ زڕ کچه‌کانتان)، خۆ ئه‌گه‌ر نه‌چووبنه‌ لای دایکی ئه‌و جۆره‌ کچانه‌ ئه‌وه‌ هیچ گوناهتان له‌سه‌ر نی یه‌ (ماره‌یان بکه‌ن)، (هه‌روه‌ها حه‌رامه‌) هاوسه‌ری ئه‌و کوڕانه‌تان ماره‌ بکه‌ن که‌ له‌پشتی خۆتانن (واته‌ بوکه‌کانتان)، (هه‌روه‌ها حه‌رامه‌) دوو خوشکیش پێکه‌وه‌ بکه‌نه‌ هاوسه‌ری خۆتان له‌ یه‌ک کاتدا، جگه‌ له‌وانه‌ی که‌ ڕابوورد، به‌ڕاستی خوا هه‌میشه‌و به‌رده‌وام لێخۆشبوو میهره‌بانه‌ .

حه‌رام بوونی ئه‌و ژماره‌ ئافره‌ته‌ له‌سه‌ر پیاوان كۆمه‌ڵیكی زۆر حیكمه‌ت وئامانجی به‌رز و گه‌وره‌ی له‌خۆ گرتووه‌، كه‌ هه‌ر هه‌مووی فیتره‌تی پاكی مرۆڤه‌كان پشتیوانی لێ ده‌كه‌ن، بۆ نموونه‌ حه‌رامی ماره‌كردنی دوو خوشك پێكه‌وه‌ دوژمنایه‌تی و ڕق وكینه‌ له‌نێوان ئه‌و دوو خوشكه‌دا دروست ده‌كات .