نیشانه‌كانی ڕۆژی دوایی

نیشانه‌كانی ڕۆژی دوایی

] kurdish – كوردی – كردي [

حاجی ئومید چرۆستانی

پێداچونه‌وه‌ی:پشتیوان سابیر عه‌زیز

2013 - 1434

أشراط الساعة

« باللغة الكردية »

أوميد عمر علي

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2013 - 1434

نیشانه‌كانی ڕۆژی دوایی

سوپاس بۆ خوای گه‌وره‌ ومیهره‌بان، وه‌ درود و صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر محمد المصطفی وئال وبه‌یت ویار ویاوه‌رانی هه‌تا هه‌تایه.

پێناسه‌ی نیشانه‌كانی ڕۆژی دوایی :

(الاشراط) كۆی ووشه‌ی (شرط) ـه‌ مه‌به‌ست پێی نیشانه‌یه‌، ووتراوه‌، نیشانه‌ی شتێك مه‌به‌ست پێی سه‌ره‌تاكه‌یه‌تی .

له‌ (لسان العرب) یشدا هاتووه‌ : به‌هه‌ردوو ماناكه‌ی سه‌ره‌وه‌ هاتووه‌، چونكه‌ نیشانه‌ی هه‌ر شتێك سه‌ره‌تاكه‌یه‌تی .

مه‌به‌ست له‌ ووشه‌ی (الساعة) : به‌ به‌شێك یان چه‌ند به‌شێك له‌كات ده‌وترێت، وه‌ بۆ لێكدانه‌وه‌ی ڕۆژی قیــــــامه‌تیش به‌كارهاتووه‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویــــه‌تی : { وَعِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ } [ سورة الزخرف آية : 85 ] واته‌ : هه‌ر خوای گه‌وره‌ زانایه‌ به‌ڕۆژی قیامه‌ت كه‌ كه‌ی دێت، ووشه‌ی (الساعة) یش به‌ناوبانگترین ناوه‌ له‌ناو ناوه‌كانی ڕۆژی قیامه‌تدا، به‌گوێره‌ی ئه‌وه‌ی له‌ده‌قه‌ شه‌رعیه‌كان وسه‌رزمانی خه‌ڵكیدا هاتووه‌، ڕۆژی دوایش به‌م ناوه‌وه‌ (الساعة) ناونراوه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ناكاودا دێت وخه‌ڵكی له‌پڕ له‌وكاته‌دا سه‌ریان پێیدا هه‌ڵده‌ته‌قێ .

مه‌به‌ست له‌ (أشراط الساعة) یش ئه‌و نیشانه‌ ودیاردانه‌یه‌ كه‌ پێش هاتنی ڕوو ده‌ده‌ن، خوای گه‌وره‌یش له‌م باره‌یه‌وه‌ فه‌رموویه‌تی : { فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا } [ سورة محمد آية : 18 ] واته‌ : ده‌ی ئایا ئه‌و (ناپاک) انه‌ چاوه‌ڕوانی چی ده‌که‌ن جگه‌ له‌ قیامه‌ت که‌ کوتوپڕ یه‌خـه‌یان بگرێت چونـکه‌ بێگومان هه‌ندێ له‌ نیشانه‌کانی هاتۆته‌ دی .

نیشانه‌ ودیارده‌كانی ڕۆژی دوایی ده‌كرێن به‌سێ به‌شه‌وه‌ :

به‌شی یه‌كه‌م : نیشانه‌ دووره‌كان : ئه‌و نیشانانه‌یه‌ كه‌ ده‌ركه‌وتون و ڕوویانداوه‌ .

له‌و نیشانه‌یش : هاتنی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ــه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ی بوخاری وموسلیم له‌ فه‌رمووده‌یه‌كی ئه‌نه‌سی كوڕی مالیكه‌وه‌ (خوی لێ ڕزای بێت) ڕیوایه‌تیان كردووه‌ ئه‌ویش له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه ( صلى الله عليه وسلم ) كه‌ فه‌رموویه‌تی : « بعثت أنا والساعة كهاتين، وضم السـبابة والوسطی » [ صحيح البخاري برقم (6504) ، وصحيح مسلم برقم (2951) ] واته‌ : من وڕۆژی دوایی وه‌ك ئه‌م دووانه‌ واین، هه‌ردوو په‌نجه‌ی شاهیدی وناوه‌ڕاستی خسته‌ پاڵ یه‌ك. ( واته‌ به‌ئه‌ندازه‌ی نزیكی ئه‌م دوو په‌نجه‌یه‌ هاتنی من و ڕۆژی دوایش له‌یه‌كه‌وه‌ نزیكن ) .

یه‌كێكی تر له‌نیشانه‌ دووره‌كان : بریتیه‌ له‌ له‌ت بوونی مانگ هه‌روه‌ك خوای گـــــــه‌وره‌ هه‌واڵی پێداوه‌، وه‌ فـــــــه‌رموویه‌تی : { اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ} [ سورة القمر آية : 1 ] واته‌ : رۆژی قیامه‌ت نزیک بۆته‌وه‌ و مانگیش له‌ت بوو .

یه‌كێكی تر له‌نیشانه‌ دووره‌كان : ده‌رچوونی ئاگرێكه‌ له‌ خاكی حیجازه‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌ك گه‌ردنی ووشتره‌كان له‌ بوصرای شامه‌وه‌ ڕووناك ده‌كاته‌وه‌، وه‌ك بوخاری وموسلیم ڕیوایه‌تیان كردووه‌، له‌فه‌رمووده‌یه‌كی ئه‌بوهوریره‌وه‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ئه‌ویش له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ( صلى الله عليه وسلم ) كه‌ فه‌رمویه‌تی : « لا تقوم الساعة حتى تخرج نار من أرض الحجـاز تضـيء أعنـاق الإبـل ببصرى » [ البخاري الفتن (6701) ، مسلم الفتن وأشراط الساعة (2902) ] واته‌ : ڕۆژی دوایی نایه‌ت هه‌تاوه‌كو ئاگرێك له‌خاكی حیجازه‌وه‌ ده‌رنه‌چێت وگه‌ردنی ووشتره‌كان له‌ بوصرا ڕووناك نه‌كاته‌وه‌ .

ئه‌م ئاگره‌یش وه‌ك پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) هه‌واڵی پێدابوو، له‌ سه‌ره‌تای مانگی (جمادى الآخرة) ی ساڵی شه‌ش صه‌د وپه‌نجا وچواری كۆچی، له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی شاری مه‌دینه‌ی پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ (صلى الله عليه وسلم) ده‌رچوو، به‌هۆی ئه‌مه‌یشه‌وه‌ چه‌ند دۆڵ وشیوێكی مه‌دینه‌ پر بوون له‌ئاگر، وخه‌ڵكی زۆر ترسیان لێ نیشت، هه‌ر له‌م كاته‌دا خه‌ڵكی شام وشاری بوصرا به‌هۆی ڕووناكی ئه‌م ئاگره‌وه‌ گه‌ردنی ووشتره‌كانیان بینی، هه‌روه‌ك ئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) هه‌واڵی پێدابوو .

به‌شی دووه‌م : نیشانه‌ مام ناوه‌نده‌كان :

ئه‌و نیشانانه‌یه‌ كه‌ هه‌ندێكیان ده‌ركه‌وتون و ڕوویانداوه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا هێشتا ته‌واو نه‌بوون وكۆتاییان پێ نه‌هاتووه‌، به‌ڵكو به‌رده‌وام زیاد ده‌كه‌ن و زۆر زۆریشن .

له‌وانه‌یش : كه‌نیزه‌ك گه‌وره‌كه‌ی خۆی لێ ده‌بێت، به‌و مانایه‌ ئه‌و مناڵه‌ی كه‌ له‌و كه‌نیزه‌كه‌ له‌دایك ده‌بێت، ئه‌بێت به‌ سه‌ید وگه‌وره‌ی، وه‌ كه‌سانی ڕووت و پێ په‌تی وشوانی په‌ز ده‌بن به‌خاوه‌نی كۆشكی به‌رز به‌رز و پێشبركێی پێ ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ یه‌كتر و شانازی وفه‌خری پێوه‌ ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ك له‌ فه‌رمووده‌ به‌ناوبانگه‌كه‌ی جوبره‌ئیلدا هاتووه‌، كه‌ پێشترو له‌به‌شی یه‌كه‌می ئه‌م كتێبه‌ باسمانكرد، كه‌ تییدا هاتووه‌ : « ... قال فأخبرني عن الساعة ؟ قـال: مـا المسئول عنها بأعلم من السائل. قال: فأخبرني عن أماراتها، قال: أن تلـد الأمة ربتها، وأن ترى الحفاة العراة العالـة رعـاء الشاء يتطـاولون في البنيان » [ صحيح مسلم برقم (8) ] واته‌ : جوبره‌ئیل به‌ پێغه‌مبه‌ری ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموو : هه‌واڵم بده‌رێ له‌باره‌ی هاتنی ڕۆژی دواییه‌وه‌، ئه‌ویش فه‌رمووی : ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ پرسیاری لێ ده‌كه‌یت شاره‌زا وزاناتره‌ نییه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ پرسیار ده‌كات، جوبره‌ئیل فه‌رمووی : هه‌واڵم بده‌رێ له‌باره‌ی نیشانه‌كانیه‌وه‌، پێغه‌مبه‌ریش ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووی : كه‌نیزه‌ك گه‌وره‌كه‌ی خۆی لێ ده‌بێت، (به‌و مانایه‌ ئه‌و مناڵه‌ی كه‌ له‌و كه‌نیزه‌كه‌ له‌دایك ده‌بێت، ئه‌بێت به‌ سه‌ید وگه‌وره‌ی دایكه‌كه‌ی)، وه‌ كه‌سانی ڕووت و پێ په‌تی وشوانی په‌زه‌كان ده‌بن به‌خاوه‌نی كۆشكی به‌رز به‌رز و پێشبركێی پێ ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ یه‌كتر و شانازی وفه‌خری پێوه‌ ده‌كه‌ن ..

یه‌كێكی تر له‌نیشانه‌كانی ده‌ركه‌وتنی كۆمه‌ڵێك كه‌سی درۆزنه‌ كه‌ ژماره‌یان سی كه‌س ده‌بێت هه‌ر هه‌موویان بانگه‌شه‌ی پێغه‌مبه‌رایه‌تی ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ك ئه‌بوهوره‌یره‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ئه‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فــه‌رموێت : « لا تقوم الساعة حتى يبعـث دجـالون كذابون قريبا من ثلاثين كلهم يزعم أنه رسول الله‌ » [ رواه البخاري برقم (3609) ] واته‌ : ڕۆژی دوایی نایه‌ت هه‌تاوه‌كو كۆمه‌ڵێك ده‌جال كه‌سی دۆرزن ده‌رنه‌كه‌ون نزیكه‌ی سی كه‌سێك ده‌بن هه‌ر هه‌موویان بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ پێغه‌مبه‌رن .

له‌ سونه‌نی ئه‌بو دواد و تیرموذی له‌فه‌رمووده‌یه‌كی ثه‌وبانه‌وه‌ ڕیوایه‌تیان كردووه‌، ئه‌ویش له‌پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ( صلى الله عليه وسلم ) كه‌ فه‌رموویه‌تی : « وإنه سيكون في أمتي ثلاثـون كذابون كلهم يزعم أنه نبي، وأنا خاتم النبيين لا نبي بعدي » [ سنن أبي داود برقم (4252) ، وسنن الترمذي برقم (2219 ، وقال الترمذي : " هذا حديث حسن صحيح " ] واته‌ : له‌مه‌ودوا له‌ئوممه‌ته‌كه‌ی مندا سی كه‌سی درۆزن دێن هه‌رهه‌موویان بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ پێغه‌مبه‌ر بن، ئه‌وه‌یش بزانن من كۆتا پێغه‌مبه‌رم و پاش من ئیتر پێغه‌مبه‌ر نایه‌ت .

یه‌كێكی دیكه‌ له‌نیشانه‌ مامناوه‌نده‌كان : بریتیه‌ له‌ كه‌م بوونه‌وه‌ی وورده‌ وورده‌ی ئاوی ڕووباری فورات وده‌ركه‌وتنی شاخێكی ئاڵتونی‌، كه‌ خه‌ڵكی له‌سه‌ر ئه‌و ئاڵتونه‌ ده‌بێت به‌شه‌ڕیان وده‌جه‌نگن له‌سه‌ری، له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌ ئه‌بوهوره‌یره‌ (خوای لێ ڕازی بێت) له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووده‌یه‌ك ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ فه‌رموویه‌تی : « لا تقوم الساعة حتى يحسـر الفرات عن جبل من ذهب يقتتل الناس عليه، فيقتل من كل مائـة تسـعة تسعون ويقول كل رجل منهم لعلي أكون أنا الذي أنجو » [ رواه مسلم في الصحيح برقم (2894) ، وبنحوه البخاري برقم (7119) وأحمد في المسند 2 / 261 ] واته‌ : ڕۆژی دوایی نایه‌ت هه‌تاوه‌كو ڕوباری فورات وورده‌ وورده‌ كه‌م ده‌بێته‌وه‌ وشاخێكی ئاڵتونی تێدا ده‌رده‌كه‌وێت، خه‌ڵكی له‌سه‌ر ئه‌و ئاڵتونه‌ ده‌بێت به‌شه‌ڕیان وده‌جه‌نگن له‌سه‌ری، له‌هه‌موو صه‌د كه‌سێك كه‌ده‌چن بۆ ئه‌و ئاڵتونه‌ نه‌وه‌دونۆیان یه‌كتری له‌سه‌ر ده‌كوژن، هه‌ركه‌سێكیش كه‌ ده‌چێت بۆ ئه‌وێ ده‌ڵێ به‌ڵكو ئه‌و كه‌سه‌ی ڕزگاری ده‌بێت من بم .

به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ هه‌یه‌ ئه‌م نیشانه‌ تائێستا نه‌هاتووه‌ته‌دی .

به‌شی سێهه‌م : نیشنه‌ گه‌وره‌كانی ڕۆژی دوایی :

ئه‌و نیشانانه‌ن كه‌ ئه‌گه‌ر ده‌ركه‌وتن خێرا به‌دوایاندا ڕۆژی دوایی دێت، ئه‌وانیش ده‌ نیشانه‌ن و هێشتا هیچیان ده‌رنه‌كه‌وتون، ئیمامی موسلیم له‌صه‌حیحه‌كه‌یدا ڕیوایه‌تی كردووه‌، له‌فه‌رمووده‌یه‌كی حوذه‌یفه‌ی كوری ئوسه‌یده‌وه‌ كه‌ ووتویه‌تی : « اطلع النبي ( صلى الله عليه وسلم ) علينا ونحن نتذاكر، فقال: ما تذاكرون ؟ قالوا: نذكر الساعة. قال: إنها لن تقوم حتى تروا قبلها عشـر آيات: فذكر الدخان والدجال، والدابة، وطلوع الشمس مـن مغربهـا، ونـزول عيسى ابن مريم (عليه السلام) ويأجوج ومأجوج، وثلاثة خسوف: خسف بالمشرق وخسف بالمغرب وخسف بجزيرة العرب، وآخر ذلك نار تخرج مـن اليمن تطرد الناس إلى محشرهم »

[ صحيح مسلم برقم (2901) ] واته‌ : پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) لامان ده‌ركه‌وت له‌كاتێكدا ئێمه‌ سه‌رگه‌رمی باس وخواست بووین، پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) پێی فه‌رمووین : ئه‌وه‌ باس وخواسی چی ئه‌كه‌ن؟ ووتمان : باس وخواس له‌ ڕۆژی دوایی ئه‌كه‌ین، ئه‌ویش فه‌رمووی : ڕۆژی دوایی نایه‌ت هه‌تاوه‌كو پێش هاتنی ده‌ نیشانه‌ ده‌بینن، ئه‌مجا باسی دووكه‌ڵ، وده‌جال، وئاژه‌ڵه‌كه‌، وهه‌ڵهاتنی ڕۆژ له‌ڕۆژئاواوه‌، ودابه‌زینی عیسا یكوڕی مه‌ریه‌م (سه‌لامی خوای لێ بێت)، ویه‌ئجوج ومه‌ئجوج، وسێ ڕۆچوون، ڕۆچونێك له‌ ڕۆژهه‌ڵاته‌وه‌، و ڕۆچونێك له‌ ڕۆژئاواوه‌، وڕۆچونێك له‌ دوورگه‌ی عه‌ره‌به‌وه‌، وه‌ كۆتا نیشانه‌یش له‌مانه‌ ئاگرێكه‌ له‌یه‌مه‌نه‌وه‌ ده‌رده‌چێت، خه‌ڵكی به‌ره‌و جێگای كۆبونه‌وه‌یان ده‌رده‌كرێن ..

له‌هه‌ندێك فه‌رمووده‌ی تردا باسی مه‌هدی یان كردووه‌، له‌گه‌ڵ ڕوخانی كه‌عبه‌، وبه‌رزبوونه‌وه‌ی قورئان له‌زه‌وی، له‌مه‌ودوا باسی ئه‌و فه‌رموودانه‌ ده‌كه‌ین كه‌له‌م باره‌یه‌وه‌ هاتوون .

ئه‌وه‌یش زۆربه‌ی لێكۆڵه‌ره‌وه‌انی ئه‌هلی عیلمی له‌سه‌ره‌ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و ده‌ نیشانه‌ گه‌وره‌یه‌ی ڕۆژی دوایی، بريتین له‌ سێ نیشانه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و نیشانانه‌ی كه‌ له‌فه‌رمووده‌كه‌ی حوذه‌یفه‌ی كوڕی ئوسه‌یدا باسكراوه‌، جگه‌ له‌ئه‌و نیشانه‌ی كه‌ باس له‌سێ رۆچوونه‌كه‌ ده‌كات، هه‌رچه‌ند ئه‌م سێ ڕۆچوونه‌ی زه‌وی بێگومان له‌ نیشانه‌ گه‌وره‌كانی ڕۆژی دوایین، وه‌ك له‌فه‌رمووده‌كه‌دا هاتوون، به‌ڵام له‌پێش ده‌ نیشانه‌ گه‌وره‌كه‌دا ڕووده‌ده‌ن، ئه‌وه‌یشی ته‌واو به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌مه‌ مه‌سئه‌له‌یه‌، ڕێوایه‌تێكی تری حوذه‌یفه‌ی كوڕی ئوسه‌یده‌ كه‌ موسلیم ته‌خریجی كردووه‌ وئه‌و سێ ڕۆچونه‌ی پێش خستووه‌ به‌سه‌ر نیشانه‌كانی تردا، وه‌ك پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « إن الساعة لا تكون حتى تكون عشر آيات خسف بالمشرق وخسف بالمغرب وخسف في جزيرة العرب والدخان والدجال..... » [ صحيح مسلم برقم (2901) ] واته‌ : ڕۆژی دوایی نایه‌ت، هه‌تاوه‌و ده‌ نیشاه‌ هه‌یه‌ نه‌یه‌نه‌دی، ڕۆچوونێك له‌ ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆچوونێك له‌ ڕۆژئاواوه‌، وڕۆچوونێك له‌ دوورگه‌ی عه‌ره‌به‌وه‌، له‌گه‌ڵ دوكه‌ڵ، وده‌جال ... هه‌تاكۆتای فه‌رمووده‌كه‌ هه‌موو نیشانه‌كانی تر باس ده‌كات، قورطبیش ده‌ڵێت : یه‌كه‌م نیشانه‌یه‌ك به‌پێی ئه‌م ڕیوایه‌ته‌ هه‌رسێ ڕۆچوونه‌كه‌یه‌ كه‌ ڕووده‌ده‌ن، كه‌ هه‌ندێكیان له‌سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) دا ڕوویان داوه‌، هه‌روه‌ك (ابن وهب) باسی كردووه‌ .

به‌یارمه‌تی خوای گه‌وره‌ به‌ووردی باس له‌و (ده‌) نیشانه‌یه‌ ده‌كه‌ین كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) له‌فه‌رمووده‌كه‌دا باسی لێوه‌ كردوون :

نیشانه‌ی یه‌كه‌م : هاتن وده‌رچوونی مه‌هدی : ئه‌م مه‌هدیه‌ كه‌سێكه‌ له‌ئه‌هل و به‌یتی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) و له‌نه‌وه‌ی حه‌سه‌نی كوڕی عه‌لیه‌ (خوایان لێ ڕزای بێت)، كاتێك دێت كه‌ دونیا پڕ ده‌بێت له‌ زوڵم وسته‌م له‌هه‌موو لایه‌كه‌وه‌، به‌ڵام ئه‌و دێت وسه‌رجه‌م ئه‌و زوڵم وسته‌مانه‌ ناهێڵێت و دونیا پڕ ده‌كات له‌ ئاسوده‌ی و عه‌دل ودادپه‌روه‌ری، ناوی خۆی و باوكی وه‌ك ناوی پێغه‌مبه‌ر‌ ( صلى الله عليه وسلم ) وباوكیه‌تی، وه‌ك ئه‌وه‌ی أبو داود وتیروموذی له‌فه‌رمووده‌یه‌كی عبد الله ی كوڕی مه‌سعود (خوای لێ ڕاز بێت) ـه‌وه‌ ڕیوایه‌تیان كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێت :

« لا تذهب الدنيا حتى يملك العرب رجل من أهل بيـتي يواطئ اسمه اسمي واسـم أبيه اسم أبي، يملأ الأرض عدلا وقسطا كـما ملئـت جورا وظلما » [ سنن أبي داود 4 / 306 برقم (4282) ، واللفظ له ، وسنن الترمذي 4 / 505 برقم (2230) ، وقال الترمذي حديث حسن صحيح ] واته‌ : دونیا كۆتای نایه‌ت، هه‌تاوه‌كو عه‌ره‌ب ده‌بنه‌ خاوه‌نی پیاوێك له‌ئه‌هل وبه‌یتی من، ناوی وه‌ك ناوی من وایه‌، وناوی باوكیشی وه‌ك ناوی باوكم وایه‌، سه‌رزه‌وی پڕ ده‌كات له‌ عه‌دل ودادپه‌روه‌ری، پاش ئه‌وه‌ی كه‌ پڕ بووه‌ له‌ زوڵم وسته‌م .

نیشانه‌ی دووه‌م : ده‌ركه‌وتنی مه‌سیحی ده‌جال : ئه‌م ده‌جاله‌ پیاوێكه‌ له‌نه‌وه‌ی ئاده‌مه‌ وله‌كۆتای دونیادا ده‌رده‌كه‌وێت، خه‌ڵكێكی زۆر تووشی خراپه‌ وخراپه‌كاری ده‌بن به‌هۆی ئه‌وه‌ و هه‌ڵیان ده‌خه‌ڵه‌تێنێت وله‌سه‌ر ڕێگای ڕاست لایان ده‌دات، خوای گه‌وره‌ هه‌ندێك شتی له‌ڕاده‌به‌رده‌ری توانای مرۆڤی ده‌داتێ وله‌سه‌ر ده‌ستی ڕووده‌دات، ئه‌م ده‌جاله‌ بانگه‌شه‌ی په‌روه‌ردگاریه‌تی ده‌كات، به‌ڵام ئه‌م بانگه‌شه‌ پڕووپوچه‌ی باوه‌ڕداران پێی هه‌ڵناخه‌ڵه‌تێن، شایانی باسه‌ ده‌چێته‌ هه‌موو كون وقوشبنێكی دونیا مه‌ككه‌ ومه‌دینه‌ نه‌بێت، به‌هه‌شت و دۆزه‌خی له‌گه‌ڵ خۆی پێیه‌، دۆزه‌خه‌كه‌ی به‌هه‌شته‌ و به‌هه‌شته‌كه‌یشی دۆزه‌خه‌، ئه‌مه‌ی كه‌باسمانكرد فه‌رمووده‌ صه‌حیحه‌كان به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ری، ئه‌ویش ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی عبد الله ی كوڕی عه‌مری كوڕی عاصه‌ (خوایان لێ ڕازی بێت) له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ( صلى الله عليه وسلم ) ئه‌گێڕێته‌وه‌ و ئیمامی موسلیم له‌صه‌حیحه‌كه‌یدا ڕیوایه‌تی كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : « يخرج الدجال في أمـتي فيمكث أربعين لا أدري أربعين يوما أو أربعين شهرا أو أربعين عاما فيبعث الله عيسى ابن مريم كأنه عروة بن مسعود فيطلبه فيهلكه ..... الحدیث‌ » [ صحيح مسلم برقم (2940) ] واته‌ : له‌ناو ئوممه‌ته‌كه‌مدا ده‌جاڵ ده‌رده‌كه‌وێت، وچل ڕۆژ ده‌مێنێته‌وه‌، نازانم چل ڕۆژه‌ یان چل مانگه‌ یان چل ساڵه‌، خوای گه‌وره‌ عیاسی كوڕی مه‌ریه‌م ده‌نێرێت، وه‌ك عروه‌ی كوڕی مه‌سعود وایه‌، كاره‌كانی به‌تاڵ ده‌كاته‌وه‌ وپاشانیش له‌ناوی ده‌بات.

له‌صه‌حیحی بوخاری وموسلیمیشدا هاتووه‌، كه‌ عبد الله ی كوڕی عومه‌ر (خوایان لێ ڕزای بێت) ئه‌ڵێت : « قام رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) في الناس فـأثنى على الله بما هو أهله ثم ذكر الدجال فقال: إني أنذركموه وما من نبي إلا قد أنذره قومه لقد أنذره نوح قومه ولكن سأقول لكم فيه قولا لم يقله نبي لقومه تعلمون أنه أعور، وأن الله ليس بأعور » [ صحيح البخاري برقم (3057) ، وصحيح مسلم برقم (169) ، واللفظ للبخاري ] واته‌ : پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) له‌ناو خه‌ڵكدا هه‌ستایه‌وه‌ وبه‌و شێوه‌یه‌ شایسته‌ بێت سوپاس وستایشی خوای گه‌وره‌ی كرد، پاشان باسی ده‌جالی كرد، فه‌رمووی : من له‌ده‌جال ئاگادارتان ده‌كه‌مه‌وه‌ ده‌تانترسێنم لێی، وه‌ هیچ پێغه‌مبه‌رێك نه‌هاتووه‌ ئیلا گه‌له‌كه‌ی ئاگاداركردوه‌ته‌وه‌ له‌مه‌ترسی ده‌جال، نوح گه‌له‌كه‌ی له‌مه‌ترسی ده‌جال ئاگاداركرده‌وه‌، به‌ڵام من شتێكتان پێ ده‌ڵێم كه‌هیچ پێغه‌مبه‌رێك نه‌یوتوه‌ به‌گه‌له‌كه‌ی، ئایا ده‌زانن كه‌ ده‌جال یه‌كچاوه‌، وه‌ خوای گه‌وره‌ یه‌كچاو نییه‌ « پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ئه‌مه‌ی بۆیه‌ فه‌رموو، چونكه‌ ده‌جال بانگه‌شه‌ی خوایه‌تی ده‌كات وه‌ك ئاماژه‌مان پێدا، بۆ ئه‌وه‌یشی كه‌س بروای پێ نه‌كــــات كـــــه‌ خوایه‌، فه‌رمووی ئه‌و یه‌كچاوی هه‌یه‌ و خوای گه‌وره‌ یه‌كچاو نییه‌ » .

نیشانه‌ی سێهه‌م : دابه‌زینی عیسای كوڕی مه‌ریم (سه‌لامی خوای لێ بێت) له‌ئاسمانه‌وه‌ بۆ سه‌ر زه‌وی، فه‌رمانڕواییه‌كی دادپه‌روه‌رانه‌ ده‌كات و چاخ تێك وپیك ده‌شكێنێت، وبه‌راز ده‌كوژێت، وده‌جالیش له‌ناو ده‌بات، هه‌روه‌ك ده‌قه‌كانی قورئان وسوننه‌ت باسیان له‌مه‌ كردووه‌، به‌نسبه‌ت قورئانه‌وه‌ خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : { وَإِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ } [ سورة الزخرف آية : 61 ] واته‌ : دابه‌زینی عیسا بۆ سه‌ر زه‌وی له‌ئاسمانه‌وه‌ نیشانه‌یه‌كه‌ بۆ زانینی‌ هاتنی ڕۆژی دوایی.

زۆربه‌ی ڕاڤه‌كارانی قورئان ئه‌م ئایه‌ته‌ ده‌كه‌ن به‌به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر دابه‌زینی عیسی (سه‌لامی خوای لێ بێت) بۆ سه‌ر زه‌وی، وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ ابن عباسه‌وه‌ نقڵكراوه‌، ئیمامی ئه‌حمه‌د له‌مه‌سنه‌ده‌كه‌یدا له‌ ابن عباسه‌وه‌ (خوایان لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تی كردووه‌، كه‌ له‌ته‌فسیری ئــــه‌م ئایه‌ته‌دا فه‌رموویه‌تی:
« مه‌به‌ست لێی دابه‌زین وده‌ركه‌وتنی عیسای كوڕی مه‌ریمه‌ پێش هاتنی ڕۆژی دوایی » [ المسند : 1 / 318 ] .

جگه‌ له‌مه‌یش كۆمه‌ڵیك فه‌رمووده‌ی صه‌حیح باسیان له‌ دابه‌زینی عیسا ی كوڕی مه‌ریه‌م (سه‌لامی خوایان لێ بێت) له‌ئاسمانه‌وه‌ بۆ سه‌ر زه‌وی كردووه‌، له‌صه‌حیحی بوخاری وموسلیمدا ڕیوایه‌ت كراوه‌، كه‌ ئه‌بوهوره‌یره‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ئه‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « والـذي نفسـي بيـده ليوشكن أن ينزل فيكم ابن مريم حكما عدلا فيكسر الصليب ويقتل الخنـزير، ويضع الجزية ويفيض المال حتى لا يقبله أحـد، حتى تكـون السجدة الواحدة خيرا من الدنيا وما فيها » [ صحيح البخاري برقم (2222) ، وصحيح مسلم برقم (155) ، واللفظ لمسلم ] واته‌ : سوێندبێت به‌و كه‌سه‌ی گیانی منی به‌ده‌سته‌، زۆر نزیكه‌ كوڕه‌كه‌ی مه‌ریه‌م له‌ناوتاندا دابه‌زێت، وحوكم به‌ عه‌دل ودادپه‌روه‌ری بكات، وخاچ تێك وپیك ده‌شكێنێت، وبه‌راز ده‌كوژێت، وجزیه‌ وسه‌رانه‌یش له‌سه‌ر ئه‌هلی كتاب داده‌نێت، وماڵ وسامانێكی زۆریش بڵاوده‌كاته‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌وه‌نده‌ ماڵ وسامان زۆر ده‌بێت ده‌یده‌ن به‌هه‌ركه‌سێك نایانه‌وێت و وه‌ری ناگرێت، له‌و ڕۆژه‌دا سوژده‌ بردنێك بۆ خوای گه‌وره‌ له‌هه‌موو دونیا و ئه‌وه‌یشی له‌دونیادا هه‌یه‌ باشتر وخێرتره‌ .

نیشانه‌ی چواره‌م : ده‌ركه‌وتن وده‌رچوونی یه‌ئجوج ومه‌ئجوج، ئه‌مانه‌یش خه‌ڵكێكی زۆر وزه‌به‌ندن، و ده‌ڵێن له‌نه‌وه‌ی (یافث) ی كوڕی نوحن (سه‌لامی خوای لێ بێت) ده‌قه‌كانی وقورئان وسوننه‌تیش به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ده‌رچوون و ده‌ركه‌وتنی ئه‌م كۆمــــــــه‌ڵه‌یه‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌قورئانــــدا فه‌رموویه‌تی : { حَتَّىٰ إِذَا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُونَ * وَاقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذَا هِيَ شَاخِصَةٌ أَبْصَارُ الَّذِينَ كَفَرُوا } [ سورة الأنبياء آية : 96 ، 97 ] واته‌ : هه‌تا ئه‌و کاته‌ی به‌ربه‌سته‌که‌ی (ذو القرنین) له‌سه‌ر دوو تیره‌ی یاجوج و ماجوج ده‌کرێته‌وه‌ (که‌ ئه‌مه‌ش یه‌کێکه‌ له‌ نیشانه‌کانی نزیک بوونه‌وه‌ی کۆتای دنیا) و ئه‌وانه‌ ئه‌و کاته‌ له‌ هه‌موو کون و که‌لێنێکه‌وه‌ به‌ لێشاو په‌یدا ده‌بن و زۆر ده‌بن * وه‌ (هاتنی قیامه‌ت) و به‌ڵێنی ڕاست نزیك بۆته‌وه،‌ جا له‌ناکاودا چاوی ئه‌وانه‌ی بێ بڕوا بوون ئه‌بڵه‌ق و زه‌ق ده‌بێت.

له‌سوونه‌تیشدا بوخاری وموسلیم ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌یان ڕیوایه‌تكردووه ‌: عن زينب بنـت جحش رضي الله عنها أن رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) دخل عليها يوما فزعا يقـول : « لا إله إلا الله ويل للعرب من شر قد اقترب فتح من ردم يأجوج ومأجوج مثل هذه " وحلق بأصبعه الإبهام والتي تليها » [ صحيح البخاري برقم (3346) ، وصحيح مسلم برقم (2880) ] واته‌ : زه‌ینه‌بی كچی جه‌حش(خوای لێ ڕزای بێت) ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ڕۆژێكیان چوویه‌ ژووره‌وه‌ بۆلای به‌ترسێكه‌وه‌ فه‌رمووی : لا إلا إله الله، وای بۆ عه‌ره‌ب له‌و شه‌ڕ وخراپه‌یه‌ی كه‌ نزیك بووه‌ته‌وه‌، له‌و ڕێگره‌ی كه‌له‌به‌رده‌م یه‌ئجوج ومه‌ئجوجدا بوو هێنده‌ی ئائه‌مه‌ی لێ كرایه‌وه‌، له‌و كاته‌دا به‌په‌نجه‌ گه‌وره‌ی به‌رانه‌ی له‌گه‌ڵ په‌نجه‌كه‌ی تری دوایی هه‌ڵقه‌یه‌كی دروست كرد..... فه‌رمووده‌كه‌ .

نیشانه‌ی پێنجه‌م : ڕۆوخاندنی كه‌عبه‌ و بردنی هه‌رچی خشڵی هه‌یه‌، له‌سه‌ر ده‌ستی (ذي السویقتین) له‌حه‌به‌شه‌‌، هه‌روه‌ك فه‌رمووده‌ی صه‌حیح باسی كردووه‌، بوخاری وموسلیم له‌فه‌رمووده‌یه‌كی ئه‌بوهوره‌یره‌وه‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تیان كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « يخرب الكعبة ذو السويقتين من الحبشـة » [ صحيح البخاري برقم (1591) ، وصحيح مسلم برقم (2909) ] واته‌ : ذو السویقتین كه‌ خه‌ڵكی حه‌به‌شه‌یه‌ كه‌عبه‌ ده‌ڕوخێنێت، ئیمامی ئه‌حمه‌دیش له‌مه‌سنه‌ده‌كه‌ی خۆیدا، به‌سه‌نه‌دێكی صه‌حیح له‌ عبد اله ی كوڕی عه‌مره‌وه‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تی كردووه‌، كه‌ له‌پێغه‌مبه‌ری ( صلى الله عليه وسلم ) بیستووه‌، كه‌ فه‌رموویه‌تی : « يخرب الكعبة ذو السويقتين من الحبشة، ويسلبها حليها ويجردها من كسوتها، ولكأني أنظر إليه أصيلع أفيدع يضرب عليها بمسحاته ومعوله‌ » [ المسند : 2 / 220 ] واته‌ : ذو السویقتین كه‌ خه‌ڵكی حه‌به‌شه‌یه‌ كه‌عبه‌ ده‌ڕوخێنێت، هه‌رچی خشڵ وزێڕوزیوویشی هه‌یه‌ ده‌یبات، په‌رده‌كه‌یشی لێ داده‌ماڵێت، وه‌ك ئه‌وه‌ وایه‌ ئا ئێستا سه‌یری بكه‌م، كه‌چه‌ڵێكی بچكۆله‌ی گۆجی ده‌ست لاره‌، به‌ زه‌نگن وپاچه‌كه‌ی به‌رده‌بێته‌ كه‌عبه‌ وده‌یڕۆوخێنێت .

نیشانه‌ی شه‌شه‌م : دووكه‌ڵ، بڵاوبوونه‌وه‌ی دوكه‌ڵێكی گه‌وره‌یه‌ له‌ئاسماندا، كه‌هه‌موو خه‌ڵكی ده‌گرێته‌وه‌ ودایانده‌پۆشێت، له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌، قورئانی پیرۆز فه‌رموویه‌تی : { فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِينٍ * يَغْشَى النَّاسَ ۖ هَٰذَا عَذَابٌ أَلِيمٌ } [ سورة الدخان آية : 10 ، 11 ] واته‌ : چاوه‌ڕێی ڕۆژێك بکه‌ که‌ دوکه‌ڵێکی ئاشکرا به‌ری ئاسمان ده‌گرێت.* هه‌موو خه‌ڵکی داده‌گرێته‌، بۆیه‌ به‌ ترسه‌وه‌ ده‌ڵێن: ئه‌مه‌ سزاو ئازارێکی به‌.

ئه‌وه‌یشی له‌سوننه‌تدا به‌ڵگه‌ بێت له‌سه‌ر ئه‌م نیشانه‌یه‌ی ڕۆژی دوایی‌، ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی حوذه‌یفه‌ی كوڕی ئوسه‌ید (خوای لێ ڕازی بێت) كه‌ پێشتر باسمانكرد، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « إن الساعة لا تكون حتى تكون عشر آيات خسف بالمشرق وخسف بالمغرب وخسف في جزيرة العرب والدخان والدجال، والدابة..... » [ صحيح مسلم برقم (2901) ] واته‌ : ڕۆژی دوایی نایه‌ت، هه‌تاوه‌و ده‌ نیشاه‌ هه‌یه‌ نه‌یه‌نه‌دی، ڕۆچوونێك له‌ ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆچوونێك له‌ ڕۆژئاواوه‌، وڕۆچوونێك له‌ دوورگه‌ی عه‌ره‌به‌وه‌، له‌گه‌ڵ دوكه‌ڵ، وده‌جال، وئاژه‌ڵ، و... هه‌تاكۆتای فه‌رمووده‌كه‌ هه‌موو نیشانه‌كانی تر باس ده‌كات .

نیشانه‌ی حه‌وته‌م : به‌رزكردنه‌وه‌ی قورئان له‌زه‌ویه‌وه‌ بۆ ئاسمان، به‌شێوه‌یه‌ك هیچ ئایه‌تێكی له‌سه‌ر دێڕی كتێبه‌كان وناو سینگی ئه‌و كه‌سانه‌ش قورئانیان له‌به‌ر بووه‌ نامێنێت وبه‌رز ده‌كرێته‌وه‌، بان ماجه‌ و حاكم له‌فه‌رمووده‌یه‌كی حوذیه‌فه‌وه‌ ڕیوایه‌تیان كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : « يدرس الإسـلام كما يدرس وشي الثوب حتى لا يدرى ما صيام ولا صـلاة ولا نسـك، وليسرى على كتاب الله ( عزوجل )في ليلة فلا يبقى في الأرض منـه آيـة » [ سنن ابن ماجه 2 / 1344 ، برقم (4049) ، والمستدرك للحاكم 4 / 473 وقال : صحيح على شرط مسلم ووافقه الذهبي ] واته‌ : وورده‌ وورده‌ ئیسلام كه‌م ده‌كات وكاڵ ده‌بێته‌وه‌، وه‌ك جلوبه‌رگ چۆن ڕه‌نگ ونه‌خشی سه‌ری كاڵ ده‌بێته‌وه‌ نامێنێت، هه‌تاوه‌كو وای لێ دێت كه‌ نازانرێت ڕۆژوو نوێژ و حه‌ج چیه‌، له‌شه‌وێكدا كتێبه‌كه‌ی خودا (قورئانی پیرۆز) به‌رز ده‌بێته‌وه‌ بۆ ئاسمان به‌شێوه‌یه‌ك سه‌ر زه‌وی یه‌ك ئایه‌تی تێدا نامێنێت .

نیشانه‌ی هه‌شته‌م : هه‌ڵهاتنی خۆر له‌خۆرئاواوه‌ ، ده‌قه‌كانی قورئان وسوننه‌تیش به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ڕوودانی ئه‌م نیشانه‌یه‌، وه‌ه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی :

{ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ } [ سورة الأنعام آية : 158 ] واته‌: ئه‌و ڕۆژه‌ كه‌ هێندێكی نیشانه‌كانی په‌روه‌ردگارت دێن وسه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن، ئیتر هه‌ر كه‌سێك به‌رله‌وه‌ باوه‌ڕی نه‌هێنابێ و، ئه‌وڕۆژه‌ باوه‌ڕ بهێنێ، هیچ قازانجێكی لێناكات، یان بییه‌وێ له‌وماوه‌یه‌دا چاكه‌یه‌ك به‌ده‌ست بهێنێی، هه‌میسان بێسوود ده‌بێت، كه‌وابوو به‌رله‌و رۆژه‌ باوه‌ڕ بهێنن و، كارێكی باشیش وه‌ ده‌ست بخه‌ن بۆ خۆتان .

كۆمه‌ڵێك له‌ڕاڤه‌كاران وموفه‌سیره‌كان ده‌ڵێن : مه‌به‌ست له‌ : ( بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ ) هه‌ڵهاتنی خۆر له‌خۆرئاواوه‌، طه‌به‌ریش پاش ئه‌وه‌ی ڕای زانایان باس ده‌كات له‌ته‌فسیر ئایه‌ته‌كه‌دا، ده‌ڵێت : به‌هێزترین ڕا وبۆچوون له‌م باریه‌وه‌ ئه‌و ڕایه‌یه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) باسی كردووه‌، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ فه‌رموویه‌تی : كاتێك كه‌ خۆر له‌خۆرئاواوه‌ هه‌ڵدێت .

بوخاری ومسلیمیش له‌فه‌رمووده‌یه‌كی ئه‌بوهوره‌یره‌وه‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تیان كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « لا تقوم الساعة حتى تطلع الشمس من مغربها فإذا طلعت فرآها الناس آمنوا أجمعون فذاك حين لا ينفع نفسًا إيمانها لم تكن آمنت من قبل أو كسبت في إيمانها خيرًا » [ صحيح البخاري برقم (4636) ، وصحيح مسلم برقم (157) ] واته‌ : ڕۆژی دوایی نایه‌ت هه‌تاوه‌كو خۆر ئاخۆرئاواوه‌ هه‌ڵنه‌یه‌ت، جا كاتێك له‌خۆرئاواوه‌ هه‌ڵهات، وخه‌ڵكی به‌چاوی خۆیان بینیان، هه‌موویان باوه‌ڕده‌هێنن، به‌ڵام ئه‌و ڕۆژه‌دا ئیتر باوه‌ڕ له‌كه‌سێك وه‌رناگیرێت كه‌ پێشتر باوه‌ڕی نه‌هێنابێت، یان خێری له‌باوه‌ڕكه‌ی نه‌بینیبێت .

نیشانه‌ی نۆیه‌م : ده‌رچوونی ئاژه‌ڵه‌كه‌ یان گیانداره‌كه‌ : ئه‌م ئاژه‌ڵه‌یش گیاندار ودروستكراوێكی گه‌وره‌یه‌، ده‌ڵین گوایه‌ : شه‌ست باڵ درێژه‌، وزۆر زل وتووكنیشه‌، وه‌ ووتراویشه‌ كه‌ له‌شێوه‌یدا زۆر جیاوازه‌ له‌گیاندارانی تر له‌چه‌ند ئاژه‌ڵیكی تر ده‌كات، قورئان وسوننه‌تیش به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ده‌رچوون و ده‌ركه‌وتنی ئه‌م نیشانه‌ گه‌وره‌یه‌ی پێش هاتنی ڕۆژی دوایی، خوای گه‌وره‌یش له‌م باره‌یه‌وه‌ فه‌رموویه‌تی : { وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لَا يُوقِنُونَ} [ سورة النمل آية : 82 ] واته‌ : کاتێک بڕیاری به‌رپابوونی (قیامه‌ت درا، یاخود نزیک بۆوه‌)، زینده‌وه‌رێک له‌ زه‌وی ده‌رده‌هێنین بۆیان که‌ قسه‌یان بۆ ده‌کات که‌: به‌ڕاستی زۆربه‌ی خه‌ڵکی باوه‌ڕیان به‌ ئایه‌ت و فه‌رمانه‌کانی ئێمه‌ نه‌بووه‌.

ئیمامی موسلیم له‌ئه‌بوهوره‌یره‌وه‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تی كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « ثلاث إذا خرجن لا ينفع نفسًا إيمانها لم تكن آمنت مـن قبل أو كسبت في إيمانها خيرًا، طلوع الشمس من مغربها والدجال ودابـة الأرض » [ صحيح مسلم برقم (158) ] واته‌ : سێ نیشانه‌ هه‌ن ئه‌گه‌ر ده‌ركه‌وتن، ئه‌و كه‌سه‌ی له‌وه‌وپێش باوه‌ڕی نه‌هێنابێت یان خێری له‌باوه‌ڕكه‌ی نه‌بینیبێت، ، باوه‌ڕهێنانه‌كه‌ی له‌وڕۆژه‌دا سوودی نابێت بۆی، هه‌ڵهاتنی خۆر له‌خۆرئاواوه‌، هاتنی ده‌جال وگیانداره‌كه‌ی زه‌وی .

ئیمامی ئه‌حمه‌د له‌ ئه‌بوئومامه‌وه‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ته‌خریجی كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « تخرج الدابة فتسم الناس على خراطيمهم ثم يغمرون فيكم حتى يشـتري الرجل البعير فيقول ممن اشتريته فيقول: من أحد المخطمين » [ المسند : 5 / 268 ] واته‌ : گیانداره‌كه‌ی ده‌رده‌چێت، خه‌ڵكی به‌لوتیاندا ده‌ناسرێنه‌وه‌، (موسڵمانان به‌نیشانه‌یه‌ك وبێباوه‌ڕی به‌ نیشانه‌یه‌ك له‌ڕوومه‌تیاندا) ئه‌مجا له‌ناوتاندا زۆر ده‌بن، تاوای لێ دێت كه‌سێك ووشترێك ده‌كڕێت، پێی ده‌ڵین : له‌كێت كڕیوه‌؟ ئه‌ڵێت : له‌یه‌كێك له‌و لووت درێژانه‌ .
{ هه‌یثه‌می وغه‌یری ئه‌ویش له‌فه‌رمووده‌ناسان سه‌نه‌دی ئه‌م فه‌رمووده‌یان به‌سه‌ندێكی صه‌حیح داناوه‌} .

نیشانه‌ی ده‌یه‌م : ده‌رچوونی ئاگرێكی گه‌وره‌، كه‌له‌ عه‌ده‌نه‌وه‌ ده‌رده‌چێت خه‌ڵكی به‌رێ ده‌كه‌ون بۆ شوێنی كۆبوونه‌وه‌یان، ئه‌مه‌ش كۆتا نیشانه‌یه‌ له‌نیشانه‌ گه‌وره‌كان، سوننه‌تیش به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ڕوودانی ئه‌م نیشانه‌یه‌، هه‌روه‌ك له‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه‌ حوذه‌یفه‌ی كوڕی ئوسه‌ید (خوای لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تی كردووه‌، وپێشتریش ئاماژه‌مان پێدا، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویــــــه‌تی : « وآخر ذلك نار تخرج من اليمن تطــــرد الناس إلى محشرهـــــــم » [ صحيح مسلم برقم (2901) ] واته‌ : كۆتا نیشانه‌یش ئاگرێكه‌ له‌ یه‌مه‌نه‌وه‌ ده‌رده‌چێت وخه‌ڵكی ده‌كه‌ونه‌ ڕی بۆ شوێنی كۆبوونه‌وه‌یان .

ئه‌م نیشانانه‌ی كه‌ باسمان كردن گه‌وره‌ترین نیشانه‌كانی ڕۆژی دوایین، جا ئه‌گه‌ر هاتنه‌دی ئه‌وا به‌ئیزن ومۆڵه‌تی خوای گه‌وره‌ قیامه‌ت هه‌ڵده‌سێت ، وه‌ باس له‌وه‌یش كراوه‌ ئه‌م نیشانانه‌ وه‌ك ده‌نكه‌ مووروی ملوانكه‌یه‌ك چۆن له‌هۆنینه‌وه‌یدا یه‌ك به‌دوای یه‌كدا دێن، ئه‌گه‌ر (په‌تی ئه‌و ملوانكه‌یه‌ بچڕا) یه‌كێكیان به‌ربویه‌وه‌ ئه‌وا ئه‌وانی تریش به‌دوایدا دێن، ئه‌م نیشانه‌یش وه‌ك ئه‌و ده‌نكه‌ مووروانه‌ به‌دوای یه‌كدا دێن، طه‌به‌رانی له‌ كتێبی (الاوسط) دا ڕیوایه‌تی كردووه‌ له‌ ئه‌بوهوره‌یره‌وه‌ (خوای لێ ڕازی بێت) كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « خروج الآيات بعضها علـى إثر بعض، يتتابعن كما تتابع الخرز في النظام » [ المعجم الوسيط : 5/ 148 ، برقم (4283) ] واته‌ : ده‌ركه‌وتن وده‌رچوونی نیشانه‌ (گه‌وره‌كانی ڕۆژی دوایی) یه‌ك له‌دوای یه‌ك دێن، وه‌ك چۆن مووروی ملوانه‌كه‌یه‌ك له‌هۆنینه‌وه‌یدا به‌دوای یه‌كدا دێن .

وصلى الله وسلم على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه وسلم