ئادابه‌كانی نوێژ و ڕۆژی هه‌ینی

ئادابه‌كانی نوێژ و ڕۆژی هه‌ینی

] kurdish – كوردی – كردي [

ئیبن قودامه‌ی مه‌قدیسی

وه‌رگێڕانی: علی عبد الله حسن

پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز

2012 - 1433

﴿ آداب يوم الجمعة ﴾

« باللغة الكردية »

ابن قدامة المقدسي

ترجمة: علي عبد الله حسن

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2012 - 1433

ئادابه‌كانی نوێژ و ڕۆژی هه‌ینی

سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره‌ ودرود وسه‌ڵات وسه‌لام بۆ سه‌ر گیانی محمد المصطفی وسه‌رجه‌م ئال وبه‌یت وهاوه‌ڵ وشوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه‌ ....

یه‌كه‌م: له‌ ڕۆژی پێنج شه‌مه‌ وشه‌وی هه‌ینیه‌وه‌ خۆی بۆ ئاماده‌ بكات به‌ پاكوخاوێن كردنه‌وه‌ وجل وبه‌رگ شۆردن وئاماده‌كردنی ئه‌و شتانه‌ی پێویستی نوێژی هه‌ینین.

دووه‌م: خۆشۆردن له‌ ڕۆژی هه‌ینیدا وه‌ك له‌ هه‌ردوو سه‌حیحه‌كه‌ وسونه‌نه‌كانی تریشدا هاتووه‌، چاكتروایه‌ خۆشۆردنه‌كه‌ له‌ پێش ڕۆشتنا بێت بۆ مزگه‌وت به‌ ماوه‌یه‌كی كه‌م.

سێیه‌م: خۆڕازاندنه‌وه‌ به‌ خاوێن كردنی لاشه‌ ونینۆك كردن وسیواك وئه‌وشتانه‌ی پێویستن له‌ لابردنی زیاده‌كان، بۆنی خۆش له‌ خۆدان وله‌به‌ر كردنی چاكترین وجوانترین جل وبه‌رگ.

چواره‌م: زوو ڕۆیشتن به‌پێ بۆ مزگه‌وت، ده‌بێ ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ خۆ ئاماده‌ده‌كات بۆ مزگه‌وت به‌ ملكه‌چیه‌وه‌ به‌ره‌ ومزگه‌وت بكه‌وێته‌ڕێ ونیه‌تی مانه‌وه (اعتكاف)‌ بهێنێت له‌ مزگه‌وتدا هه‌تا ئه‌وكاته‌ی كه‌ دێته‌ ده‌ره‌وه‌.

پێنجه‌م: به‌سه‌ر خه‌ڵكدا هه‌نگاو نه‌نێت ودووكه‌س له‌یه‌ك جیا نه‌كاته‌وه‌ مه‌گه‌ر بۆشاییه‌ك ببینێت وبۆی بڕوات.

شه‌شه‌م : به‌ به‌رده‌می نوێژ خوێندا تێ نه‌په‌ڕێت.

حه‌وته‌م: هه‌وڵی ڕیزی پێشه‌وه‌ بدات، مه‌گه‌ر شتێكی ناڕه‌وا ببینێت یان ببیسێت كه‌ ببێته‌ بیانوی دواكه‌وتنی.

هه‌شته‌م: واز له‌ نوێژی سوننه‌ت ویادی خوا بهێنیت كاتێك كه‌ پێش نوێژ له‌ شوێنه‌كه‌ی خۆی هه‌ڵسا وخۆی خه‌ریك بكات به‌ وه‌ڵام دانه‌وه‌ی بانگ وپاشان گوێ گرتن له‌ وتاری هه‌ینی.

نۆیه‌م: سوننه‌تی دوای نوێژی هه‌ینی بكات، ئه‌گه‌ر ویستی دوو ڕكات یان چوار ڕكات یان شه‌ش ڕكات بكات .

ده‌یه‌م: هه‌تا نوێژی عه‌سر ده‌كات له‌ مزگه‌وت بمێنێته‌وه‌، خۆئه‌گه‌ر هه‌تا مه‌غریب بمێنێته‌وه‌ چاكتره‌.

یازده‌یه‌م: چاو دێری كاته‌ به‌ڕێزه‌كه‌ی هه‌ینی بكات به‌ ئاماده‌بوونی دڵ وبه‌رده‌وام بوون به‌یادی خوا.

ڕاو بۆچونه‌كان جیاوازن له‌سه‌ر ئه‌وكاته له‌ صه‌حیحی ‌موسلیمدا هاتوه‌ له‌ فه‌رمووده‌كه‌ی ئه‌بوو موساوه ‌: كه‌ ووتویه‌یه‌تی « إنها ما بین أن یجلس الإمام إلی أن تقضي الصلاة » واته‌ : ئه‌و كاته‌یه‌ كه‌ ئیمام پێش نوێژ داده‌نیشێت هه‌تا نوێژی هه‌ینی كۆتای دێت { فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیحه‌، موسلیم فه‌رمووده‌ی ژماره‌ (853)} .

وه‌له‌ فه‌رمووده‌یه‌كی تردا هاتووه‌، ئه‌و كاته‌یه‌ له‌ نێوان ته‌واو كردنی وتاری پێش نوێژ هه‌تا نوێژه‌كه‌ ته‌واو ده‌بێت {فه‌رمووده‌یه‌كی زۆر لاوازه‌،تیرمیزی ڕیوایه‌تی كردووه‌ به‌ژماره‌ (490) وه‌ إبن ماجه‌ ڕیوایه‌تی كردووه‌ به‌ژماره‌ (1138)} .

وه‌له‌ فه‌رمووده‌كه‌ی جابیردا هاتووه‌، ئه‌و كاته‌ كۆتا كاتی دوای عه‌سره‌ {فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیحه‌، ئه‌بو داود ڕیوایه‌تی كردووه‌ به‌ژماره‌ (1048) وه‌ نه‌سائی به‌فه‌رموودده‌ی ژماره‌ (/3/99/100)} .

وه‌له‌ فه‌رمووده‌كه‌ی ئه‌نه‌سیشدا هاتووه‌ كه‌ فه‌رموویه‌تی: له‌نێوان نوێژی عه‌سر هه‌تا خۆر ئاوابوون به‌ دوایدا بگه‌ڕێن {فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌نه‌، تیرمیزی به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌ (489) ڕیوایه‌تی كردووه‌، ئه‌لبانیش له‌ سه‌حیح الجامع دا هێناویه‌تی به‌ژماره‌ (1237)} .

ئه‌بو به‌كری كوڕی الأثرم فه‌رمووی: ئه‌م فه‌رموودانه‌ له‌ دووشت به‌ده‌رنین: یان هه‌ندێكیان له‌ هه‌ندێكیان سه‌حیح ترن، یان ئه‌م كاته‌ ده‌گه‌ڕێت له‌ كاته‌كاندا وه‌ك گه‌ڕانی شه‌وی قه‌در له‌ ده‌ شه‌وه‌كه‌دا.

دوازده‌یه‌م : زۆر سڵاوات دان له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) له‌م ڕۆژدا خوای گه‌وره‌ش فه‌رموویه‌تی : ﴿ إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيماً ﴾ {الاحزاب : 56} واته‌ : به‌ڕاستی خواو فریشته‌کانی سه‌ڵاوات ده‌ده‌ن له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر(صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ئه‌ی ئه‌وانه‌ی که‌ باوه‌ڕتان هێناوه‌ ئێوه‌ش سه‌ڵات و سه‌لامی زۆری له‌سه‌ر بده‌ن

له‌فه‌رمووده‌یه‌كیشدا پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) ده‌فه‌رموێت : « أَكْثِرُوا عَلَيَّ من الصلاةِ في كُلّ يومِ جُمُعَةٍ، فإنَّ صلاةَ أُمّتِي تُعْرَضُ عَلَيَّ في كُلّ يومِ جُمُعَةٍ، فمن كانَ أَكْثَرَهُمْ عليَّ صلاةً كانَ أَقْرَبَهُمْ مِنّي مَنْزِلَةً » {أخرجه البيهقي} واته‌ : له‌ڕۆژانی هه‌ینیدا زۆر صه‌ڵاواتم له‌سه‌ر بده‌ن، چونكه‌ صه‌ڵاواتی ئوممه‌ته‌كه‌م هه‌موو ڕۆژێكی هه‌ینی پیشان ده‌درێت، هه‌ركه‌سێكی زۆرترین صه‌ڵاواتم له‌سه‌ر بدات ئه‌وه‌ زیاتر له‌منه‌وه‌ نزیكتره‌ .

به‌ڵام ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ی كه‌ ابن القدامة هێناویه‌تی له‌باره‌ی صه‌ڵاواتدان له‌ ڕۆژی هه‌ینیدا فه‌رمووده‌یه‌كی هه‌ڵبه‌ستراوه‌ : « من صلى عليّ في يوم الجمعة ثمانين مرة غفر الله له ذنوب ثمانين سنة » واته‌ : هه‌ركه‌سێ له‌ ڕۆژی هه‌ینیدا هه‌شتا سڵاوات له‌سه‌ر من بدات خودا له‌ گوناهی هه‌شتا ساڵی خۆش ده‌بێت {ئه‌م فه‌رمووده‌ هه‌ڵبه‌سراوه‌}.

وه‌ ئه‌گه‌ر پێی خۆشتر بوو سڵاوات بدات له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم ) دوعای بۆ بكات وه‌ك ئه‌فه‌رمووێت: ( ئه‌ی خودایه‌ وه‌سیله‌ وفه‌زیله‌ وپله‌ی به‌رزببه‌خشه‌ به‌ موحه‌مه‌د ( صلی الله علیه وسلم ) وه‌ بیگه‌یه‌نه‌ به‌و ( المقام المحمود)ه‌یكه‌ به‌ڵێنت پێداوه‌، ئه‌ی خوایه‌ پاداشتی پێغه‌مبه‌ره‌كه‌مان بده‌وه‌ له‌ بری ئێمه‌ به‌و جۆره‌ی شایسته‌یه‌تی (ئه‌م فه‌رمووده‌ سه‌نه‌د وپله‌ی دیاری نه‌كراوه‌ ) وه‌ له‌گه‌ڵ سڵاوات دانه‌كه‌یشدا داوای لێبوردن بكرێت له‌ خودای مه‌زن، چونكه‌ له‌ ڕۆژی هه‌ینیدا داوای لێخۆش بوون كردن زۆر چاكه‌.

سیازده‌یه‌م : سوره‌تی كه‌هف ( الكهف ) له‌شه‌وی هه‌ینیدا یان له‌ڕۆژه‌كه‌یدا بخوێنێت، وه‌ك‌ ڕیوایه‌ت كراوه‌ له‌ فه‌رمووده‌یه‌كی تردا كه‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیهه وسلم) فه‌رموویه‌تی : « أن من قرأها في يوم الجمعة أو ليلة الجمعة وُقيَ الفتنة » {فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیحه‌، موسلیم ڕیوایه‌تی كردووه‌به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌ (809/257)} واته‌ : هه‌ركه‌سێ له‌ ڕۆژێ هه‌ینیدا یان له‌ شه‌وی هه‌ینیدا خوێندبێتی پارێزراوه‌ له‌ فیتنه‌، وه‌سوننه‌ته‌ له‌ ڕۆژی هه‌ینیدا قورئان زۆر بخوێنرێت وخه‌تمی تیدابكرێت، یان له‌ شه‌وی هه‌ینیدا ئه‌گه‌ر توانرا.

چوارده‌یه‌م: خێر وسه‌ده‌قه‌ بكات به‌ پێی توانا له‌ ڕۆژی هه‌ینیدا، به‌ڵام خێر كردنه‌ كه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی مزگه‌وت بێت، وه‌سوننه‌ته‌ نوێژی سه‌لاتو ته‌سبیح ( صلاة التسبیح ) بكات له‌ ڕۆژی هه‌ینیدا.

پازده‌یه‌م : سوننه‌ته‌ ڕۆژی هه‌ینی دابنێت بۆ كاری ڕۆژی دوایی وواز له‌ هه‌موو كاره‌ دونیایه‌كان بێنێت.

خوای گه‌وره‌ له‌گوناهی ئێمه‌ وئێوه‌یش خۆش بێت.