قۆپى كردنى تاقیكردنەوەكان لە ڕوانگەى شەرعەوە

قۆپى كردنى تاقیكردنەوەكان لە ڕوانگەى شەرعەوە

] kurdish – كوردی – كردي [

هاوار عبد الله

پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز

2011 - 1432

﴿ الغش في الامتحانات من منظور شرعي ﴾

« باللغة الكردية »

هاوار عبد الله

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2011 - 1432

قۆپى كردنى تاقیكردنەوەكان لە ڕوانگەى شەرعەوە

وەك هەموو ئەزاین لە ڕاستى دا تاقیكردنەوەكان بۆ هەڵسەنگاندنى تواناى فێرخوازانە لەو بابەتانەى وەرى گرتوە بۆیە ئەو وەڵامەى لەسەر پارچە كاغەزى تاقیكردنەوە ئەینوسێ شاهیدە لەسەر تواناى فێرخواز لەو بابەتە، جا ئەگەر بەتواناى خۆت وەڵامت دایەوە بە گوێرەى ئەو زانیاریانەى لەمێشكتدایە ئەوا هیچ گرفتێك نیە، بەڵام ئەگەر وەڵامەكانت لە هاوڕێكانت وەرگرت یان بە قۆپیەى سەر پارچە كاغەزو كردنەوەى كتێب وەڵامەكانت نوسیەوە، ئەوا تۆ ئەنجامدەرى چەن تاوانێكیت كە شیرینەكەیان لەوى تر تاڵترە و باشەكەشیان لەوانى تر خراپترە:

1 ـ دەبیتە هاوشێوە لەگەڵ هاوەڵ بڕیاردەران لە كردەوەتدا: چونكە بەدرۆ شاهدى ئەدەى كە ئەو وەڵامانە جهدى مێشكى خۆتە، كە لە راستیدا وانیە، خواى پەروەردگاریش ئەفەرموێ: { وَٱلَّذِينَ لَا يَشۡهَدُونَ ٱلزُّورَ وَإِذَا مَرُّواْ بِٱللَّغۡوِ مَرُّواْ كِرَامٗا } (الفرقان: 72). واتە: وە ئەوانەى ئامادەى شایەتى دانى درۆ نابن، شایەتیەك نادەن مافی خەڵكى تیا پێشێل بكرێ، تۆیش هەم شایەتى درۆ ئەدەیت و وەڵامەكان بەهى خۆت ئەزانى كە لە راستیدا وانیە وە هەم مافى ئەوانە پێشێل ئەكەى كە جوهدەكەى ئەوان بە هى خۆت ئەزانى و ڕەنگە بەبێ ماندوو بون نمرەى لەوان بەرزتر بهێنى، پێغەمبەرى خوایش صلى الله عليه وسلم فەرمویەتى: ((شایەتى ناحەق و درۆ هاوشانە لەگەڵ هاوەڵ بریار دان)) هاوەڵ بڕیاردانیش لە تاوانە گەوروكانە كە هەرگیز خوا لێى خۆش نابێت.

2 ـ درۆ ئەكەیت: چونكە ئەوەى لەناو دەفتەرى تاقیكردنەوەكەت كۆتكردۆتەوە جوهدى خەزنى مێشكت نیە بەڵكو بە شێوەیەكى ناشەرعى كۆت كردۆتەوە و بە شێوەیەك خۆت نیشان ئەدەى كە جهدى خۆتە. ئەمەش درۆیە لەگەڵ خۆت و مامۆستاكەت و دەورو بەرت، درۆیش مرۆڤ بەرەو دۆزەخ ئەبات هەروەك پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم فەرمویەتى: " إياكم والكذب ؛ فإن الكذب يهدي إلى الفجور، وإن الفجور يهدي إلى النار، ولا يزال الرجل يكذب ويتحرى الكذب حتى يكتب عند الله كذابًا " (متفق عليه)، واتە: بەردەوام بن لەسەر ڕاستگۆیى و دور بگرن لە درۆ، چونكە درۆكردن ڕێخۆشكارە بۆ خراپەكارى و خراپەكاریش ئاكامى دۆزەخە، مرۆڤیش بەردەوام درۆ ئەكا و بەدوایدا دەڕوات تاوەكو لەلاى خواى پەروەردگار بە درۆزن دەناسرێ.

3 ـ خوى دوڕوەكان ئەگریت: چونكە درۆ و خیانەت كردن نیشانەى دوڕوانە پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم ئەفەرموێ: " آية المنافق ثلاث إذا حدث كذب وإذا وعد أخلف وإذا اؤتمن خان " (رواه البخاري ومسلم). واتە: نیشانەكانى دووڕوان سێ دانەیە: ئەگەر قسەى كرد درۆ دەكات، وە ئەگەر بەڵێنى دا نایباتە سەر، وە ئەگەر ئەمانەتى بخرێتە ژێر دەست خیانەتى لێ دەكات.

تۆیش لەقسە كردن بە درۆ ئەڵێت ئەم وەڵامانە هین خۆمە، هەروەها خیانەت لەو ئەمانەتە ئەكەیت كە زانست و شێوازى تاقیكردنەوەكەیە كە قۆپى كردن تیایدا قەدەغەیە.

تۆ مطففي: چونكە بۆ خۆت بە كارێكى پەسەندى ئەزانى بەڵام بۆ فێرخوازێكى تر بە ناپەسەند و عەیبی ئەزانى بەم شێوەیەش دەچیتە ڕیزى ئەو كەسانەى پەروەردگار لە بارەیانەوە ئەفەرموێ: { يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفۡعَلُونَ} (الصف: 2).

4 ـ كارەكەت دزى كردنە: چونكە ئەوەى كۆتكردۆتەوە لە وەرەقەى تاقیكردنەوە یان لە چواردەورت كۆت كردۆتەوە یان بە دزى مامۆستاكەت كتێبت كردۆتەوە یان لەسەر پارچە كاغەزى بچوك نوسیوتە، دزیش لەئیسلام سزاى سەختى هەیە وەك خواى پەروەردگار ئەفەرموێ: { وَٱلسَّارِقُ وَٱلسَّارِقَةُ فَٱقۡطَعُوٓاْ أَيۡدِيَهُمَا جَزَآءَۢ بِمَا كَسَبَا نَكَٰلٗا مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٞ} (المائدة: 38) واتە: دز نێر بێت یان مێ دەستیان ببڕن، لە تۆڵەى ئەوەى كە كردوویانە.

5 ـ ماڵى خەڵكى بە باطل ئەخۆى: چونكە هاوڕێكانى دەورو بەرت ماندو بوون كەچى تۆ بەبێ ماندوو بوون نمرەى باشتر لەوان ئەهێنى

6 ـ كارەكەت غەش كردنە: غەش كردنیش لەئیسلامدا تاوانێكى پڕ مەترسیە هەروەك پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم فەرمویەتى: (مَنْ غَشَّنَا فَلَيْسَ مِنَّا) رواه مسلم واتە: ئەوەى كە غەشمان لێ بكات لە ئێمە نیە. وەك ئاشكرایە قۆپیە كردنیش غەشە.

بەم شێوە ناڕەوایە سەرپێچى ئاینەكەت ئەكەیت و فەرمان بە خراپە ئەكەیت و شتێك بە حەڵاڵ ئەزانى كە تاوانە وە دەبیتە پێشەنگێكى خراپ بۆ خەڵكى تر، چونكە ڕەنگە یەكێكى تریش چاو لەتۆ بكاو هەمان شت دوبارە بكاتەوە لەم كاتەدا تۆ دەبیتە سەرچاوەى ئەو تاوانە و تاوانى هەموو ئەوانەشت دێتە سەر كە لاساییت دەكەنەوە. لەكۆتایشدا كە دەبیتە مامۆستا یان كارگوزار بەهۆى بڕانامەكەتەوە موچە وەرئەگرى ئەو بڕوانامەیەى كە بە قۆپى كردن لە تاقیكردنەوەكان بەدەست هێناوە، ئاخۆ بیرت لەو موچەیە كردۆتەوە كە حەرامە ؟ چونكە سەرچاوەكەى بڕوانامەكەتە بە ڕێگایەكى ناشرعى بەدەست هێناوە. لە پاشە ڕۆژیشدا مناڵەكانت بە پارە حەرامە پەروەردە ئەكەى.

ئەوەشمان لەیاد نەچێت هەر فێرخوازیك لەتاقیكردنەوە هاوكارى فێرخوازێكى تر بكات بە نیشان دانى یان وتنەوەى وەڵامەكان بۆى ئەوا هەردوكیان ئەنجامدەرى ئەم تاوانەن، جۆرێكى ترى قۆپى هەیە وەرگرتنى وەڵامەكان لەمامۆستا بەهۆى هاوڕێیەتى یان بە بەرامبەر دیارى مادى و شتى تر.

لە جۆرەكانى قۆپیكردنیش: (كردنەوەى كتێب، سەیر كردنى دەستى هاوڕێ لەكاتى وەڵامدانەوە، نوسینى وەڵامەكان پێشوەخت لە سەر پارچە كاغەزى بچوك، وەرگرتنى وەڵامەكان لەمامۆستا، داواى یارمەتى دان لە مامۆستا لەكاتى وەڵامدانەوە یان لەكاتى تێلیح دانى دەفتەرەكان، وەرگرتنى پرسیارەكان لە پێش تاقیكردنەوە... هتد) ئەنجامى كۆتاییش هەر وەڵامێك خزنى مێشكت نەبێت و جوهدى خۆت نەبێت ئەوا بە قۆپى حسابى بۆ ئەكرێت چونكە جهدى خۆت نیە. كارەكەش تاوانە وبڕوانامەكەیشت نا شەرعیە ئیتر خۆت لێكى بدەرەوە بزانە موچەكەت حەڵاڵە یان حەرام. بۆ ئەوەى وڵامەكەت لەسەر ئاسان بكەم و هاوكاریت بكەم ئەوا پێت ئەڵێم ئیسلام ئەڵێ موچەكەت حەرامە.