ئه‌حكامه‌كانی خواردن وخوارده‌مه‌نی له‌ ئیسلامدا

ئه‌حكامه‌كانی خواردن وخوارده‌مه‌نی له‌ ئیسلامدا

سومه‌یه‌ عبد الله

﴿ أحكام الأطعمة في الإسلام ﴾

سمية عبد الله

ئه‌حكامه‌كانی خواردن وخوارده‌مه‌نی له‌ ئیسلامدا

سوپاس وستایش بۆ په‌روه‌ردگاری باڵاده‌ست وبه‌ڕه‌حم ومیهره‌بان و درود وسه‌ڵات و سه‌لام بۆ سه‌رگیانی پێشه‌وای مرۆڤایه‌تی محمد المصطفی وهاوڕێی وهاوه‌ڵ وشوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه‌ .

یه‌كه‌م : پێناسه‌كه‌ى

(أطعمة‌) هه‌موو ئه‌و شتانه‌یه‌ ئاده‌میزاد ده‌یان خوات و پێیان ده‌ژی .

وه‌ خوارده‌مه‌نى له‌ بنه‌رِه‌تدا حه‌ڵاڵه‌ جگه‌ له‌وه‌ى خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى (صلى الله عليه وسلم ) حه‌رامیان كردبێ، خواى گه‌روه‌ ده‌فه‌رموێ: ( يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا ) {البقرة: ١٦٨} واته‌: ئه‌ى خه‌ڵكینه‌ ئه‌وه‌ى له‌ زه‌ویدایه‌ بیخۆن كه‌ حه‌ڵاڵ و پاكه‌ وه‌ ده‌فه‌رموێ: ( يَا بَنِي آَدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ (31) قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آَمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآَيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ) {الأعراف: ٣١ – ٣٢} واته‌: ئه‌ى نه‌وه‌ى ئاده‌م له‌كاتى هه‌موو نوێژێكدا پۆشاكى جوان رازاوه‌تان بپۆشن وه‌ (له‌وه‌ى حه‌ڵاڵه‌ بۆتان ) بیخۆن و بیخۆنه‌وه‌ زیاده‌ ره‌وى مه‌كه‌ن بێگومان خوا زیاده‌ ره‌وانى خۆش ناوێ (ئه‌ى موحه‌مه‌د) بڵێ كێ جوانى و رازاوه‌ییه‌كانى حه‌رام  كردووه‌ كه‌ خوا بۆ به‌نده‌كانى دروست كردووه‌، هه‌روه‌ها رۆزى و خۆراكه‌ پاك وحه‌ڵاڵه‌كان كێ حه‌رامى كردون.

دووه‌م: جگه‌ له‌ خوا و پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم ) كه‌س حه‌ڵاڵ و حه‌رام كردنى به‌ده‌ست نیه‌:

ئه‌و خوارده‌مه‌نیانه‌ حه‌رامن كه‌ خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى حه‌رامیان كردوه‌ هه‌ر كه‌س شتێكى تر بڵێ جگه‌ له‌وه‌ ئه‌وه‌ درۆ به‌ده‌م خواو پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ (صلى الله عليه وسلم )  ده‌كات قورئان ده‌فه‌رموێ: ( قُلْ أَرَأَيْتُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ لَكُمْ مِنْ رِزْقٍ فَجَعَلْتُمْ مِنْهُ حَرَامًا وَحَلَالًا قُلْ آَللَّهُ أَذِنَ لَكُمْ أَمْ عَلَى اللَّهِ تَفْتَرُونَ (59) وَمَا ظَنُّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَشْكُرُونَ ) {یونس: ٥٩ - ٦٠} واته‌: ئه‌ى موحه‌ممه‌د بڵێ پێم بڵێن ئه‌و رزق و رۆزییه‌ى خواى بۆى ناردونه‌ته‌ خواره‌وه‌ به‌شێكیتان كردوه‌ به‌ حه‌رام و به‌شێكى به‌ حه‌ڵاڵ بڵێ ئایا خوا مۆڵه‌تى ئه‌وه‌ى پێ داون یان به‌ناوى خواوه‌و درۆده‌كه‌ن ئه‌وانه‌ى درۆ به‌ده‌م خواوه‌وه‌ هه‌ڵده‌به‌ستن به‌ گومانیان ده‌بێ رۆژى دوایی چۆن بێت؟

هه‌روه‌ها خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رمووێ: ( وَلَا تَقُولُوا لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هَذَا حَلَالٌ وَهَذَا حَرَامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ (116) مَتَاعٌ قَلِيلٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ) {النحل: ١١٦ - ١١٧} واته‌: به‌درۆ زمانتان مه‌چه‌رخێنن بڵێن ئه‌مه‌ حه‌ڵاڵه‌ و ئه‌وه‌ حه‌رامه‌ بۆ ئه‌وه‌ى به‌ده‌م خواوه‌ درۆ هه‌ڵبه‌ستن بێگومان ئه‌وانه‌ى درۆ به‌ده‌م خواوه‌ هه‌ڵده‌به‌ستن رزگار نابن (له‌ دنیا) رابواردنێكى كه‌م ( یان ده‌بێ ) وه‌ ( له‌دوارۆژدا ) سزاى سه‌ختیان بۆ هه‌یه‌.

سێ یه‌م: یاسایه‌كى شه‌رعى بۆ حه‌ڵاڵ و حه‌رامى خوارده‌مه‌نى:

ئه‌و یاسا شه‌رعى یه‌ كه‌ حه‌ڵاڵ و حه‌رامى خوارده‌مه‌نى پێ بزانرێت له‌م ئایه‌ته‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت: ( قُلْ لَا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ) {الأنعام: ١٤٥} واته‌: بڵێ له‌ناو ئه‌وانه‌دا له‌ به‌نیگا بۆم هاتووه‌ شتێك شك نابه‌م خواردنى له‌كه‌سێك حه‌رام كرابێ جگه‌ له‌ مردارۆبوو یان خوێنى رژێندراو یان گۆشتى به‌راز ( كه‌پیسه‌) یان ئاژه‌ڵێك كه‌ به‌ناوى غه‌یرى خواوه‌ سه‌ربرِاوه‌ هه‌ر كه‌سیش به‌ناچارى له‌و نارِه‌وایانه‌ بخواو له‌ ئه‌ندازه‌ى تێربوونى زیاتر نه‌خوا بێگومان خوا لێبورده‌یی به‌ به‌زه‌ییه‌.

هه‌وره‌ها خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ: ( وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ ) {الأعراف: ١٥٧} واته‌: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم ) ئه‌وه‌ى پاكه‌ بۆیان حه‌ڵاڵ ده‌كات و ئه‌وه‌ى پیسه‌ لێیان حه‌رام ده‌كات.

چواره‌م: ئه‌و خوارده‌مه‌نیانه‌ى حه‌رامن:

خواى گه‌روه‌ ده‌فه‌رموێ: ( وَمَا لَكُمْ أَلَّا تَأْكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ ) {الأنعام: ١١٩} واته‌: بۆچى ئێوه‌ خۆتان له‌ خواردنى گۆشتى ئه‌و ئاژه‌ڵانه‌ ده‌پارێزن كه‌ ناوى خوایان له‌سه‌ر هێنراوه‌؟ كه‌ هه‌ر خوداش به‌ روونى باسی ئه‌وانه‌ى بۆ كردوون لێتان حه‌رام كراوه‌ ( مه‌گه‌ر ناچارببن).

وه‌ ده‌فه‌رموێ: ( حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ) {المائدة‌: ٣} واته‌: له‌سه‌رتان حه‌رام كراوه‌ مردارۆبوو خوێن و گۆشتى به‌راز وهه‌ر ئاژه‌ڵێ له‌كاتى سه‌ربرِیندار ناوى غه‌یرى خواى لێ هێنرابێ و خنكاو به‌لێدان مرێندراو هه‌ڵدێراو شۆق لێدراو (به‌و شۆقه‌ى مردبێ) و ئه‌وه‌ى درِنده‌ لێى خواردبێ جگه‌ له‌وه‌ى سه‌رتان برِى بێ ( پێش مردنى ) وه‌ ئه‌و ئاژه‌ڵه‌ى له‌سه‌ر به‌رد  سه‌ربرِابێ .. جا هه‌ركه‌س ناچاربوو له‌برسا بێ ئه‌وه‌ى مه‌به‌ستى گوناح بێ ( له‌و نارِه‌وایانه‌ى بخوا ) ئه‌وه‌ بێگومان خوا لێخۆشبووى به‌به‌زه‌ییه‌.

وه‌ خوا ده‌فه‌رموێ: ( وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ ) {الأنعام: ١٢١} واته‌: ئه‌وه‌ى ناوى خواى له‌سه‌ر نه‌هێنراوه‌ ( له‌كاتى سه‌ربرِیندا ) مه‌یخۆن چونكه‌ بێگومان ئه‌وه‌ تاوان و له‌سنوورده‌رچوونه‌.

وه‌ ده‌فه‌رموێ: ( قُلْ لَا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ ) {الأنعام: ١٤٥} واته‌: له‌ برِگه‌ى 3 دا ته‌فسیرمان كرد.

وه‌ خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ: ( وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا ) {المائدة: ٩٦ } واته‌: له‌ كاتێكدا له‌ ئیحرامدان راوى نێچیرى ووشكانیتان لێ حه‌رام كراوه‌.

وه‌ ده‌فه‌رموێ: ( وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ ) {الأعراف: ١٥٧} واته‌: ئه‌و شتانه‌یان یان لێ حه‌رام كراوه‌ كه‌ پیسن . هه‌موو ئه‌مانه‌ى له‌م ئایه‌تانه‌دا باسكران حه‌رامن.

ئه‌گه‌ر ئاژه‌ڵێكى زیندوو هه‌رچی لێ بدرێت به‌ مردارۆبوو داده‌نرێت.

( عَنْ أَبِى وَاقِدٍ اللَّيْثِىِّ قَالَ: قال رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم ): «مَا قُطِعَ مِنَ الْبَهِيمَةِ وَهِىَ حَيَّةٌ فَهِي مَيْتَةٌ».{ رواه ابو داود (2841) و ابن ماجه (3216) وهو حدبث صحيح } واته‌: ئه‌بو واقیدى له‌یسى (ره‌زاى خواى لێبێ) ده‌ڵێ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى: (ئه‌وه‌ى له‌ ئاژه‌ڵێكى زیندووى ده‌بردێت ئه‌وه‌ش مردارۆبووه‌) واته‌ وه‌ك مرداۆبوو داده‌نرێت.

ـ ئه‌و مردوو و خوێنه‌ى حه‌رام نییه‌:

(عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم ) قَالَ: «أُحِلَّتْ لَنَا مَيْتَتَانِ وَدَمَانِ فَأَمَّا الْمَيْتَتَانِ فَالْحُوتُ وَالْجَرَادُ وَأَمَّا الدَّمَانِ فَالْكَبِدُ وَالطِّحَالُ»). { رواه احمد 2/97 و ابن ماجه (3218) وهو حديث صحيح } واته‌: عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خوایان لێبێ)  ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى دوو مردوو و دوو خوێنمان بۆ حه‌ڵاڵه‌: دوو مردووه‌كه‌ ماسی و كولله‌ن و دو خوێنه‌كه‌ش جگه‌ر و سپڵه‌.

پێنجه‌م :  گۆشتى گوێدرێژى ماڵى حه‌رامه‌:

(عَبْدَ اللَّهِ بْنَ أَبِى أَوْفَى يَقُولُ أَصَابَتْنَا مَجَاعَةٌ لَيَالِىَ خَيْبَرَ فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ خَيْبَرَ وَقَعْنَا فِى الْحُمُرِ الأَهْلِيَّةِ فَانْتَحَرْنَاهَا فَلَمَّا غَلَتْ بِهَا الْقُدُورُ نَادَى مُنَادِى رَسُولِ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم ) أَنِ اكْفَئُوا الْقُدُورَ وَلاَ تَأْكُلُوا مِنْ لُحُومِ الْحُمُرِ شَيْئًا). { رواه البخاري (5528) و مسلم (1937)} واته‌: عه‌بدوڵڵاى كورِى ئه‌بو ئه‌وفا (ره‌زاى خواى لێبێ) ده‌ڵێ: له‌شه‌وانى غه‌زاى خه‌یبه‌ردا تووشی برسیه‌تى بووین جا كه‌ رۆژبوویه‌وه‌ له‌ خه‌یبه‌ر كه‌وتینه‌ كوێدرێژه‌ ماڵییه‌كان سه‌رمان برِین ئه‌نجا كاتێ گۆشته‌كه‌یان له‌ مه‌نجه‌ڵه‌كاندا كوڵى ده‌دا جارده‌رێكى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) جارِی داكه‌ مه‌نجه‌ڵه‌كان لاركه‌نه‌وه‌و ئه‌وه‌ تێیدایه‌ بیرِژن و له‌ گۆشتى ئه‌و گوێدرێژه‌ ماڵیانه‌ هیچ مه‌خۆن.

(عن أَبَي ثَعْلَبَةَ رضي الله عنه قَالَ: حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم ) لُحُومَ الْحُمُرِ الأَهْلِيَّةِ). { رواه البخاري (5527) و مسلم (1936)} واته‌: ئه‌بو سه‌عله‌به‌ (ره‌زاى خواى لێبێ)  ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) گۆشتى گوێدرێژى ماڵى حه‌رام كرد.

شه‌شه‌م: هه‌موو درِنده‌یه‌كى كه‌ڵبه‌دار:

(عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ (صلى الله عليه وسلم ) قَالَ: «كُلُّ ذِى نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ فَأَكْلُهُ حَرَامٌ»).4 واته‌: ئه‌بو هوره‌یره‌ (ره‌زاى خواى لێبێ) له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ (صلى الله عليه وسلم ) گێرِاویه‌تیه‌وه‌ كه‌ فه‌رمووى: هه‌موو درِنده‌یه‌ك كه‌ڵبه‌دار بێ خواردنى حه‌رامه‌ سه‌گ له‌و درِندانه‌یه‌ گۆشتى ناخورێ، چونكه‌ لاكه‌ تۆپیوو ده‌خوات و فرۆشتنى قه‌ده‌غه‌ كراوه‌.

حه‌وته‌م: هه‌موو باڵنده‌یه‌ى چرِنوك دار:

(عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم ) عَنْ كُلِّ ذِى نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ وَعَنْ كُلِّ ذِى مِخْلَبٍ مِنَ الطَّيْرِ). { رواه مسلم (16/1934)} واته‌: عه‌بدوڵڵاى كورِى عه‌بباس (ره‌زاى خواى لێبێ) ده‌ڵێ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) رێگرى كرد له‌ ( خواردنى گۆشتى ) هه‌موو درِنده‌یه‌كى كه‌ڵبه‌دارو وه‌ له‌ هه‌موو باڵنده‌یه‌كى چرِنوك دار.

هه‌شته‌م:  پیسى خۆر (الجلاله‌)

به‌ وشترو ره‌شه‌وڵاغ و مه‌رِو بزن ده‌وترێت كه‌ پاشه‌رۆ و پیسى بخۆن ئه‌وه‌ دروست نییه‌ شیرو گۆشتیان بخورێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ماوه‌یه‌ك به‌سترایه‌وه‌ و ئالكى خاوێنى ده‌رخوارد درا گۆشته‌كه‌ى خۆش بوۆوه‌ و ناوى جه‌لاله‌ى له‌سه‌ر نه‌ما دروسته‌ شیرو گۆشته‌كه‌ بخورێت (عن ابن عُمَرَ رضي الله عنهما قال: نهى رسول اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم )  عن أَكْلِ الْجَلَّالَةِ وَأَلْبَانِهَا). { رواه ابو داود (3785) و الترمذي (1824) و ابن ماجه (3189) وهو حديث صحيح } واته‌: عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خواى لێبێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم )  رێگرى كرد له‌ خواردنى گۆشت و شیرى پیسى خۆر). 

نۆیه‌م: ئه‌و گیاندارانه‌ى فه‌رمان كراوه‌ به‌ كوشتنیان:

ئه‌و گیاندارانه‌ى فه‌رمان كراوه‌ به‌ كوشتنیان خواردنیان دروست نیه‌، (عن عَائِشَةَ رضي الله عنها عن النبي (صلى الله عليه وسلم ) قال: خَمْسٌ فَوَاسِقُ يُقْتَلْنَ في الْحَرَمِ الْفَأْرَةُ وَالْعَقْرَبُ وَالْحُدَيَّا وَالْغُرَابُ وَالْكَلْبُ الْعَقُورُ).{ رواه البخاري (3314) و مسلم (1198)} واته‌: فه‌رمووى: پێنج فاسق له‌ده‌ره‌وه‌ى هه‌ره‌مى مه‌ككه‌ و له‌ناو حه‌ره‌مى مه‌ككه‌دا ده‌بێ بكوژرێن : مارو دووپشك و مشك قه‌ڵه‌ره‌ش و كۆلاره‌ و سه‌گى هار.

له‌به‌رئه‌وه‌ى ئه‌م گیاندارانه‌ زیانیان هه‌یه‌و هیچ سوودێكیان نیه‌ ناوى فاسقیان لێ نراوه‌ چونكه‌ له‌ مرۆڤى فاسق ده‌چن كه‌ كارى خراپ ده‌كات.

ده‌یه‌م: ئه‌و گیاندارانه‌ى به‌رگریی كراوه‌ له‌ كوشتنیان:

(عن ابن عَبَّاسٍ قال إِنَّ النبي (صلى الله عليه وسلم ) نهى عن قَتْلِ أَرْبَعٍ من الدَّوَابِّ النَّمْلَةُ وَالنَّحْلَةُ وَالْهُدْهُدُ وَالصُّرَدُ). { رواه أبو داود (5267) و ابن ماجه (3224) وهو حديث صحيح } واته‌: عه‌بدوڵڵاى كورِى عه‌بباس (ره‌زاى خواى لێبێ)  ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) كوشتنى چوار شتى قه‌ده‌غه‌كردووه‌: مێروله‌ و هه‌نگ په‌پوسڵمانه‌ و ێوره‌د ).

(عن عبد الرحمن بن عُثْمَانَ رضي الله عنه  أَنَّ طَبِيبًا سَأَلَ النبي (صلى الله عليه وسلم )  عن ضِفْدَعٍ يَجْعَلُهَا في دَوَاءٍ فَنَهَاهُ النبي (صلى الله عليه وسلم )  عن قَتْلِهَا) واته‌: عه‌بدورِه‌حمانى كورِى (ره‌زاى خواى لێبێ) ده‌ڵێ: پزیشكێك پرسیارى له‌ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) كرد له‌باره‌ى بۆقه‌وه‌ ده‌یكاته‌ ده‌رمان پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم )  رێگرى كرد له‌ كوشتنى.  

یانزه‌یه‌م: ئه‌و گیاندارانه‌ى فرۆشتنى قه‌رده‌غه‌كراوه‌:

(عن جَابِرِ بن عبد اللَّهِ رضي الله عنهما  (أَنَّ النبي (صلى الله عليه وسلم ) نهى عن ثَمَنِ الْكَلْبِ وَالسِّنَّوْرِ ) { رواه احمد (3/370) و أبو داود (3488) وهو حديث صحيح } واته‌:  جابیر (ره‌زاى خواى لێبێ)  ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم )  نرخى سه‌گ و پشیله‌ى قه‌ده‌غه‌كرد، واته‌ فرۆشتن و كڕین ومامه‌ڵه‌كردن پێوه‌ی .

هه‌ر گیاندارێك نرخه‌كه‌ى قه‌ده‌غه‌كرا بێ خواردنیش حه‌رامه‌

(عن بن عَبَّاسٍ رضي الله عنهما  قال   :قال رَسُولَ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم )  :( لَعَنَ الله الْيَهُودَ ثَلَاثًا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ عليهم الشُّحُومَ فَبَاعُوهَا وَأَكَلُوا أَثْمَانَهَا وَإِنَّ اللَّهَ إذا حَرَّمَ على قَوْمٍ أَكْلَ شَيْءٍ حَرَّمَ عليهم ثَمَنَهُ) { رواه مسلم (1569) و أبو داود (3479) و الترمذي (1279)} واته‌: وه‌ك عه‌بدوڵلاَى كورِى عه‌بباس له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ (صلى الله عليه وسلم ) گێراویه‌تیه‌وه‌ كه‌ فه‌رموویه‌تى (خوا نه‌فرینى له‌ جووله‌كه‌ كرد سێ جار، كه‌ چه‌وریان لێ حه‌رام كرا كه‌چی فرۆشتنیان و نرخه‌كه‌یان خوارد، بێگومان ئه‌گه‌ر خواى گه‌وره‌ خواردنى شتێكى له‌ كه‌سانێ حه‌رام كرد ئه‌وه‌ نرخه‌كه‌شی لێ حه‌رام كردوون.

دوانزه‌یه‌م: له‌ناچاریدا حه‌رام حه‌ڵاڵ ده‌بێـت:

هه‌ر خوارده‌مه‌نیك خواردنى له‌ كاتى ئاساییدا حه‌رامه‌ له‌كاتى ناچاریدا حه‌ڵاڵه‌ خواردنى به‌ ئه‌ندازه‌ى پێویست كه‌ له‌ مردن رزگارى بكات خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ: ( فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ) {البقره‌: ١٧٣} واته‌: ئینجا هه‌ر كه‌س ناچار بوو ( به‌ خواردنى حه‌رامێك ) به‌بێ ئاره‌زوو به‌شی تێربوون بخوات هیچ گوناهێكى له‌سه‌ر نیه‌ بێگومان خواى گه‌وره‌ لێبورده‌ی به‌ به‌زه‌ییه‌ ، هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێ: ( فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ) {المائده‌: ٣ } واته‌ : جا هه‌ر كه‌سى ناچار له‌ برسا به‌بێ نیازى گوناهكردن ( شتى حه‌رام كراو بخوات گوناهبار نیه‌) چونكه‌ به‌راستى خواى گه‌وره‌ لێبورده‌ى به‌به‌زه‌ییه‌.

له‌كۆتاییدا هیوام سه‌ركه‌وتنتانه‌ و به‌خوای گه‌وره‌تان ده‌سپێرم وخواتان له‌گه‌ڵ.