سه‌ره‌نجامی ڕژدی و چاوچنۆكی وماڵ نه‌به‌خشین

﴿ عاقبة البخل وعدم الإنفاق ﴾

سومه‌یه‌ عه‌بدولله ( دایكی خالید )

پێداچونه‌وه‌ی :پشتیوان سابیر عه‌زیز

سمية عبد الله

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

 سه‌ره‌نجامی ڕژدی و چاوچنۆكی وماڵ نه‌به‌خشین

سوپاس وستایش بۆ په‌روه‌ردگاری كاربه‌جێ و باڵاده‌ست، درود وڕه‌حمه‌تی فراوان ونه‌بڕاوه‌ش بۆ سه‌ر پێغه‌مبه‌ری ئیسلام وئه‌هل وبه‌یت  وهاوه‌ڵان و سه‌رجه‌م شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه‌ .

خوای گه‌وره‌ له‌زۆربه‌ی ئایه‌ته‌كانی قورئانی پیرۆزدا باوه‌ڕداران هانده‌دات كه‌ له‌پێناوی زاتی هه‌ق ته‌عالای ئه‌ودا ماڵ و سامانیان ببه‌خشن وده‌ست نوقاو وڕه‌زیل و پیسكه‌ نه‌بن و یارمه‌تی هه‌ژاران و لێقه‌وماوان بده‌ن وبه ‌به‌خشینی ماڵ وسامانیان خۆیان له‌ دۆزه‌خ بپارێزن و به‌هه‌شتی نه‌بڕاوه‌ی پێ‌ به‌ده‌ستبهێنن، وه‌ك ده‌فه‌رموێت : (وَأَنْفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ) {المنافقون:10} واته‌ : ببه‌خشن له‌وه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ ڕۆزی پێداون، پێش ئه‌وه‌ی مردن یه‌خه‌تان بگرێت وئه‌وجا بڵێن ئه‌ی په‌روه‌ردگارم ئه‌گه‌ر مردنت دوابخستمایه‌ بۆ كاتێكی تری نزیك، ئه‌و كاته‌ له‌پێناو تۆدا ده‌مبه‌خشی و له‌كه‌سه‌ چاك وصالحه‌كان ده‌بووم .

له‌جێگایه‌كی تردا باوه‌ڕداران فێری ئه‌وه‌ ده‌كات كه‌ خۆیان له‌ ڕژدی و ڕه‌زیلی بپاریزن، چونكه‌ ڕه‌زیلی و ڕژدی ده‌بێته‌ مایه‌ی تیاچوون و خۆپاراستنیش لێیان ده‌بێته‌ مایه‌ی سه‌رفرازی و ڕزگاری له‌ ڕۆژی دواییدا وه‌ك ده‌فه‌رموێت : (وَأَنْفِقُوا خَيْرًا لِأَنْفُسِكُمْ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) {التغابن:26} واته‌ : ببه‌خشن له‌پێناو خوادا چونكه‌ به‌خشین چاكتره‌ بۆخۆتان، جا هه‌ركه‌س ده‌روونی خۆی بپارێزێت له‌ ڕژدی و پیسكه‌یی وڕه‌زیلی بێگومان ئه‌وانه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ن كه‌ ڕزگاریان بووه‌ له‌ پاشه‌ڕۆژدا .

پێغه‌مبه‌ری خوداش (صلی الله علیه وسلم) باوه‌ڕداران هانده‌دات كه‌ خۆیان ڕابهێنن له‌سه‌ر خێر وصه‌ده‌قه‌كردن و خۆیان بپارێزن پێی له‌ ئاگری دۆزه‌خ وه‌ك فه‌رموویه‌تی :" إتقوا النار ولو بشق تمرة" {متفق علیه} واته‌ خۆتان بپارێزن له‌ ئاگر ئه‌گه‌ر به‌به‌خشینی له‌ته‌ خورمایه‌كیش بێت .

ئه‌مانه‌و چه‌ندین ئایه‌ت و فه‌رمووده‌ی تر ئه‌وه‌مان فێرده‌كه‌ن كه‌ ده‌بێت هه‌میشه‌ له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دابین ڕه‌زامه‌ندی خوای گه‌وره‌ به‌ده‌ست بهێنین، ئه‌ویش به‌ به‌خشینی ماڵ و سامان و داراییمان تاوه‌كو به‌یارمه‌تی خودا له‌ نه‌هامه‌تی و ناره‌حه‌تیه‌كانی ڕۆژی دوایی و دۆزه‌خ ڕزگارمان ببێت و په‌روه‌ردگارمان بمانخاته‌ به‌هه‌شتی هه‌تا هه‌تاییه‌وه‌،‌ كه‌ بێگومان سه‌رفرازی وسه‌ركه‌وتنی راسته‌قینه‌ هه‌ره‌ ئه‌وه‌یه‌، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ كه‌سانێك هه‌ن واده‌زانن ئه‌گه‌ر له‌ماڵ و سامانه‌كه‌یان به‌خشی ئه‌وه‌ لێی كه‌م ده‌بێته‌وه‌، بۆیه‌ هه‌میشه‌ هه‌‌وڵده‌ده‌ن چاوی هه‌ژاران و نه‌دارانی لی دووربخه‌نه‌وه‌، ئاگاشیان له‌وه‌ نیه‌، به‌خشین و ده‌ركردنی زه‌كاتی ماڵ سامانی پێ كه‌م نابێته‌وه‌، وه‌ك پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا ئه‌م ڕاستیه‌مان بۆ ده‌خــاته‌ ڕوو و ده‌فـه‌رموێت :"ما نقصت صدقة من مال" {رواه مسلم} واته‌ : صه‌ده‌قه‌ و ماڵ به‌خشین له‌ماڵ كه‌م ناكه‌نه‌وه‌، به‌ڵكو زیاد ده‌كات و خوای گه‌وره‌ به‌ره‌كه‌تی تێ ده‌خات، وه‌ك له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تردا فه‌رموویه‌تی : "ما من يوم يصبح العباد فيه إلا ملكان ينزلان فيقول أحدهما: اللهم أعط منفقاً خلفاً ويقول الآخر اللهم أعط ممسكاً تلفاً"  {متفق عليه} واته‌ : هه‌ر ڕۆژێك كه‌ به‌نده‌كانی خودا ڕۆژ ده‌كه‌نه‌وه‌، دوو فریشته‌ داده‌به‌زن یه‌كێكیان ده‌ڵێت : ئه‌ی خوایه‌ ئه‌وه‌ی له‌پێناو تۆدا ده‌به‌خشێت جێگاكه‌ی پۆ پڕبكه‌ره‌وه‌، ئه‌وی دیكه‌شیان ئه‌ڵێت : ئه‌ی خودایه‌ ئه‌وه‌شی نابه‌خشێت و ده‌یگرێته‌وه‌ ماڵه‌كه‌ی تیابچوێنه .

خوداش له‌قورئانی پیرۆزدا ئه‌م ڕاستیه‌ دووپات ده‌كاته‌وه‌ و ده‌فه‌رموێت : (وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ) {سبأ:39} واته‌ : ئه‌وه‌ی ده‌یبه‌خشن له‌پێناو په‌روه‌ردگاردا خــوای گه‌وره‌ جێگاكه‌یتان بۆ پڕ ده‌كاته‌وه‌، بێگومان ئه‌و چاكترین ڕۆزیده‌رێكه‌.

له‌باره‌ی سه‌ره‌نجامی خراپی پیسكه‌یی وڕه‌زیـلی وماڵ نه‌به‌خشینیشه‌وه‌‌  له‌‌قورئانی پیرۆزدا په‌روه‌ردگار چیرۆكی زۆری بۆ باوه‌ڕداران گێڕاوه‌ته‌وه‌، له‌و چیرۆكانه‌ش چیرۆكێكه‌ له‌ئایه‌تی (17 هه‌تا ئایه‌تی 33) ی سوره‌تی"القلم" دا هاتووه‌ كه‌ لێوان لێوه‌ له‌ په‌ند وئامۆژگاری بۆمان، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : (إِنَّا بَلَوْنَاهُمْ كَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِينَ) واته‌ : ئێمه‌ قوره‌یش و بێ باوه‌ڕانی شاری مه‌ككه‌مان تاقیكرده‌وه‌ هه‌روه‌ك  تاقیكردنه‌وه‌ی خاوه‌ن باخ و بێستان وموڵكه‌كان، كاتێك سوێندیان خوارد كه‌ سبه‌ینێ زوو  بچن به‌روبوومه‌كه‌ی لێ بكه‌نه‌وه‌ پێش ئه‌وه‌ی هه‌ژاران بگه‌نه‌ لایان .

پاش ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره‌ به‌ناردنی پێغه‌مبه‌رێك له‌خۆیان نیعمه‌تی ڕژاند به‌سه‌ر قوره‌یش و خه‌ڵكی مه‌ككه‌دا كه‌چی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا باوه‌ڕیان پێ نه‌كرد و به‌درۆیان خسته‌وه‌ ودژایه‌تیشیان كرد، په‌روه‌ردگاریش به‌ نه‌داری و هه‌ژاری و كه‌م بارانی تاقی كردنه‌وه‌ به‌ڵكو بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆلای په‌رروه‌ردگاریان و واز له‌ شیرك و هاوه‌ڵ په‌یداكردن بهێنن، كه‌چی ئه‌وه‌یان كرد وخوداش ناره‌حه‌تیه‌كانیانی زیاد كرد وزۆرێكیانی هه‌ر له‌دونیادا تووشی سزای سه‌خت كرد .

ئه‌و خاوه‌ن باخ و بێستانانه‌ش وا به‌دیار ده‌كه‌وێت كه‌ قوره‌یش و خه‌ڵكی مه‌ككه‌ ئاگایان له‌به‌سه‌رهاتیان بووه‌، كه‌ پێشتر ئه‌م خاوه‌ن باخانه‌ هه‌موویان كوڕی پیاوێكی خواناس و ده‌ستگوشاد و خێرۆمه‌ند بوون كه‌ هه‌میشه‌ یارمه‌تی هه‌ژاران و لێقه‌وماوانی ده‌دا، به‌تایبه‌تی له‌كاتی به‌روبووم هه‌ڵگرتندا، به‌ڵام كاتێك كه‌ باوكیان وه‌فاتی كرد، ئه‌مان ڕێگا پێی باوكیان هه‌ڵنه‌گرت و به‌شوێن ئه‌ودا نه‌چوون، به‌ڵكو به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ كه‌سانێكی ڕه‌زیل و ڕژد و پیسكه‌ وچاوچنۆك بوون، هه‌روه‌ك پاشتر له‌ باره‌یانه‌وه‌ ده‌فه‌رموێت :(وَلَا يَسْتَثْنُونَ) واته‌ : پاش ئه‌وه‌ی سوێندیان خوارد كه‌ سبه‌ینێ بڕۆن  وزوو به‌روبوومه‌كه‌ی لێبكه‌نه‌وه‌ ووتیشیان كه‌ هیچی بۆ هه‌ژاران لی جوودا ناكه‌نه‌وه‌ و به‌شیان ناده‌ن، جا كه‌ كاتێك ئه‌م بڕیاره‌ دڵره‌قانه‌یان دا و وایانزانی به‌م كاره‌یان ماڵ و سامانه‌كه‌یان له‌ كه‌مبوونه‌وه‌ ده‌پارێزن، به‌ڵام نه‌یانزانی ئه‌وه‌ی ئه‌وان نه‌خشه‌یان بۆ داناوه‌ شتێكه‌ و ئه‌وه‌ی خوداش نه‌خشه‌ی بۆ كێشاوه‌ شتێكی تره‌، وه‌ك ده‌فه‌رموێت : (فَطَافَ عَلَيْهَا طَائِفٌ مِنْ رَبِّكَ وَهُمْ نَائِمُونَ)  واته‌ :جا كاتێك ئه‌وان له‌خه‌ودا بوون وپێش ئه‌وه‌ی سبه‌ینێ یه‌كی زوو بگه‌نه‌ سه‌ر مه‌زراكانیان  خوای گه‌وره‌ ئافات و به‌ڵایه‌كی نارده‌ سه‌ر به‌ربووم و كێڵگه‌ وباخ و بێستانه‌كانیان وهیچ به‌روبومێكی پێوه‌ نه‌ما و هه‌مووی سووتا و هه‌ڵپڕوزا .

(فَأَصْبَحَتْ كَالصَّرِيمِ) هه‌روه‌ك باخێكی لێهات كه‌ به‌روبوومه‌كه‌ی چنرا بێت و هیچی پێوه‌ نه‌ما بێت، ئه‌مه‌ش سزایه‌كی سه‌خت بوو بۆیان، ئه‌وان به‌ته‌مای ئه‌وه‌ بوون پێش ئه‌وه‌ی هه‌ژاران بگه‌نه‌ لایان كاری خۆیانیان ته‌واو كردبێت و هه‌ژاران و لێقه‌وماوان لێ بێ به‌ش بكه‌ن، - چونكه‌ وه‌ك هه‌موو ساڵانێكی تر هه‌ژاران ده‌یانویست بچنه‌ لایان وئه‌وانیش وه‌ك باوكی خێرۆمه‌ندیان یارمه‌تیان بده‌ن، به‌ڵام چی كاره‌ساتێكیان بینی - ؟!!!

(فَتَنَادَوْا مُصْبِحِينَ(21)أَنِ اغْدُوا عَلَى حَرْثِكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَارِمِينَ(22)) جا بۆ سبه‌ینێیه‌كه‌ی هه‌موویان یه‌كتریان ئاگاداركرده‌وه‌ وبانگی یه‌كتریان كرد بۆ ئه‌وه‌ی به‌یه‌كه‌وه‌ بچنه‌ سه‌ر مه‌زرا وكێڵگه‌كانیان ئه‌گه‌ر ئاماده‌ن وبڕیاره‌ كه‌ بچن بۆ ناو كێڵگه‌كانیان .

(فَانْطَلَقُوا وَهُمْ يَتَخَافَتُونَ (23) أَنْ لَا يَدْخُلَنَّهَا الْيَوْمَ عَلَيْكُمْ مِسْكِينٌ(24)) ئه‌وجا به‌نهێنی و چرپه‌ چرپه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌س هه‌ست نه‌كات و پێیان نه‌زانێ هه‌موویان به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌رچوون به‌ره‌و مه‌زرا و كێڵگه‌كانیان بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ هیچ له‌ هه‌ژاران ونه‌داران نه‌گه‌نه‌ لایان وداوای خێر وصه‌ده‌قه‌ ویارمه‌تیدانیان لێ نه‌كه‌ن .

(وَغَدَوْا عَلَى حَرْدٍ قَادِرِينَ) جا سبه‌ینێ به‌و شێوه‌یه‌ی نه‌خشه‌یان بۆ كێشابوو زوو به‌ره‌و كێڵگه‌ و مه‌زراكانیان بۆی ده‌رچوون .

(لَمَّا رَأَوْهَا قَالُوا إِنَّا لَضَالُّونَ(26) بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ(27)) جا كاتێك ئه‌و به‌ڵا و موصیبه‌ته‌یان بینی كه‌ باخ و بێستان و كێڵگه‌كانیان ئافات لێی داوه‌ و باوه‌ڕیان نه‌كرد كه‌ ئه‌وه‌ باخ و بێستانه‌كه‌ی خۆیان بێت و پێكه‌وه‌ ووتیان نا ئه‌مه‌ ئه‌و نیه‌ به‌ڵكو ئێمه‌ ڕێگامان هه‌ڵه‌كردووه‌.

به‌ڵام پاش ئه‌وه‌ی زانیان ودڵنیا بوون كه‌ ڕێگایان هه‌ڵه‌ نه‌كردووه ئه‌وه‌ی ئافات لێی داوه‌ باخ و كێڵگه‌كانی خۆیانه‌، ووتیان : نه‌خێر وانیه‌ به‌ڵكو ئێمه‌ خۆمانی لێ بێ به‌ش و مه‌حروم كراین .

(قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ) دوای ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره‌ سزای دان برا ناوه‌نجیه‌كه‌یان پێی ووتن : من ئامۆژگاریم نه‌كردن وپێم نه‌وتن كه‌باشتر وایه‌ ته‌سبیحات وشوكری خودا بكه‌ن - و بگه‌ڕێنه‌وه‌ له‌و نه‌خشه‌و پیلانه‌ی كه‌ داتان نابوو بۆ بێ به‌شكردنی هه‌ژاران - .

(قَالُوا سُبْحَانَ رَبِّنَا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ) كه‌ زانیان هه‌ڵه‌یان كردووه‌ په‌شیمان بوونه‌وه‌ له‌كاره‌كه‌یان و ووتیان :  پاك وبێگه‌ردی بۆ په‌روه‌ردگارمان به‌ڕاستی ئێمه‌ كه‌سانێكی سته‌مكار و زاڵم بووین – كاتیك بڕیارێكی له‌و شێوه‌یه‌مان دا  وویستمان هه‌ژاران لێ به‌ش بكه‌ین–

(فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَلَاوَمُونَ (30) قَالُوا يَا وَيْلَنَا إِنَّا كُنَّا طَاغِينَ (31)) پاشان ڕوویان كرد یه‌كتر و له‌سه‌ر ئه‌و كاره‌ی كه‌ كردیان ده‌ستیان كرد به لۆمه‌ وسه‌رزه‌نشتی یه‌كتركردن، و ئه‌یانووت وه‌یل و تیاچوون و نه‌مان بۆ ئێمه‌ چ كارێكمان كرد بێگومان به‌ڕاستی ئێمه‌ سه‌ركه‌ش و یاخی وله‌ڕێ لاده‌ر بووین .

(عَسَى رَبُّنَا أَنْ يُبْدِلَنَا خَيْرًا مِنْهَا إِنَّا إِلَى رَبِّنَا رَاغِبُونَ) – جا دوايی ئه‌وه‌ی زانیان هه‌ڵه‌یان كردوه‌ ته‌وبه‌یان كرد – ووتیان به‌ڵكو په‌روه‌ردگارمان قه‌ره‌بووی له‌ناوچوونی باخ وبێستان و مه‌زراكانمان به‌چاكتر بۆ بكاته‌وه، ‌به‌ڕاستی ئێمه‌ به هیوا وئومێدی ڕه‌زامه‌ندی په‌روه‌ردگارمانین ‌- كه‌ ده‌رووی خێری خۆیمان لێ بكاته‌وه‌ - .

(كَذَلِكَ الْعَذَابُ وَلَعَذَابُ الْآَخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ) ئائه‌وه‌ش سزای خوای گه‌وره‌ بوو بۆ خاوه‌ن باخ و بێستانه‌كان كه‌ چۆن كێڵگه‌ و مه‌زراكانی له‌ناوبردن – جا له‌به‌ر ئه‌وه‌ با قوره‌یش وبێ باوه‌ڕانی مه‌ككه‌ش چاك بزانن په‌روه‌ردگار زۆر به‌ده‌سه‌ڵاته‌ ئه‌توانێ به‌هه‌مان شێوه‌ سزای خۆی بنێرێت بۆ سه‌ر ئه‌وانیش – له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا سزای ڕۆژی دوایی زۆر گه‌وره‌تره‌ له‌ سزای دونیا و تیاچوونی ماڵ وسامان ودرایی – ئه‌گه‌ر ئه‌و خه‌ڵكه‌ بیر بكه‌نه‌وه‌ و بزانن و هه‌ست پێ بكه‌ن .

جا كه‌وابوو باهه‌موو خاوه‌ن ماڵ و داراییه‌ك پێش ئه‌وه‌ی په‌روه‌ردگار ماڵ و سامانه‌كه‌ی لێ بسێنێته‌وه‌، كه‌مێك بیر له‌ مردن و ناو گۆڕ و ناره‌حه‌تیه‌ یه‌ك له‌دوایی یه‌كه‌كانی قیامه‌ت بكاته‌وه‌ وده‌ستی پێش بخات له‌ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی پاشه‌ڕۆژی خۆی، ئه‌ویش به‌ خێر و صه‌ده‌قه‌ و یارمه‌تی هه‌ژار و هه‌تیوان، نه‌وه‌ك خوانه‌خواسته‌ كار له‌كار بترازێت وئه‌وكاته‌ش‌‌ ئاوات خواستن وخۆزگه‌ هیچ سوودێكیان نه‌بێت .

به‌ئومێدی ئه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ په‌وه‌ردگار نیعمه‌تی ماڵ و سامان و ده‌وڵه‌مه‌ندی پێ به‌خشیوون كه‌مێك بیر له‌وه‌ بكه‌نه‌وه‌ كه‌ هه‌رچی هه‌یانه‌ هه‌مووی ئه‌مانه‌تی خوای گه‌وره‌یه‌ له‌ده‌ستی ئه‌واندا وده‌بێت له‌ڕێگای خێرو كاری باشدا صه‌رفی بكه‌ن .

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه وسلم