Силсилаи тарбияи фарзандон, қисми ‎бистучаҳорум:‎ Асоси чаҳоруми ақидавӣ, ба кӯдакон ‎омӯхтани ‎Қуръони карим

Силсилаи тарбияи фарзандон, қисми бистучаҳорум:‎

Асоси чаҳоруми ақидавӣ, ба кӯдакон омӯхтани ‎Қуръони карим

سلسلة تربية الأولاد, القسم الرابع و العشرون: عن الأساس الرابع وهو تعليم القرآن الكريم للأولاد

< الطاجيكية – Tajik - Тоҷикӣ >

Таҳия: Ҳақназаров Тоҳир

إعداد: حقنظراو طاهر

—™

Силсилаи тарбияи фарзандон, қисми бистучаҳорум:‎

Асоси чаҳоруми ақидавӣ, ба кӯдакон омӯхтани ‎ Қуръони карим

Лозим аст валӣ ва сарпарасти кӯдакон аз ҳамон ибти­дои кӯдакиву навҷавонӣ ба онҳо Қуръон биомӯзанд, то ин ки қабл аз ҳар чиз ин эътиқоду бовар барои онон эҷод ша­вад, ки Худои мутаъол Холиқу Парвардигори эшон аст ва Қуръон каломи Ӯ мебошад ва то ин ки рӯҳи Қуръон дар қалбашон нуфуз кунад ва нури он дар афкору идрокоту ҳа­восашон битобад ва онро равшан гардонад. Бояд аз оғози кӯдакиву навҷавонӣ ақоиди динӣ ва аҳкоми Қуръон ба онон талқин шавад, то бар асоси муҳаббату алоқа ба Қур­ъон ва мувофиқи раҳнамоиҳои он зиндагӣ кардан ва ба ҷо овардани амру фармудаҳои он ва аз навоҳии он парҳез кар­дан парвариш ёбанд ва пайваста дар даврони ҷавонию пирӣ ба ахлоқи Қуръон хулқ бигиранд ва ба барномаю роҳу ра­виши он чанг зананд…

Ҳофизи Суютӣ гуфтааст: «Таълими Қуръон ба кӯдакону навҷавонон асле аст аз усули Ислом, зеро аз ин роҳ аст, ки онон бар асоси фитрати илоҳӣ рушду нумӯ мекунанд ва пеш аз он, ки ба сӯи орзуҳои нафсонӣ гароиш пайдо кунанд ва ба василаи маъсияту инҳироф қалбҳошон тираву сиёҳ шавад, ба анвори ҳикмат қалбу замирашон равшану обод гардад…»[1]

Ибни Халдун дар таъкиди ин гуфтаи Ҳофизи Суютӣ ме­гӯяд: «Таълими Қуръон ба фарзандон аз ҷониби волидайн ши­оре аст аз шиорҳои дин, ки афроди миллатҳои мусалмон ба анҷоми он кӯшиш кардаанд ва дар тамоми шаҳрҳову деҳаҳо ҷузъи барномаи динии кӯдакон қарор додаанд, то ин ки пеш аз ҳар чизи дигаре имону эътиқоди исломӣ ба василаи фаҳмонда­ни оятҳои Қуръонӣ ва омӯзиши матнҳои аҳодиси набавӣ дар зеҳну фикри онон устувор шавад ва дар қалбашон мустаҳкам гардад. Аз ин рӯ, таълими Қуръон ба сурати асле даромада­аст, ки баъдан малака ва эътиқодоти диниро ба бор мео­варад».[2]

Ибни Сино низ дар ин робита гуфтааст: «Вақте омодаи талқин ва омӯзиши Қуръон гардид ва гӯшаш истеъдоди шуни­дан ва омодагии пазириши онро пайдо кард, бояд таълими Қуръон ба ӯ шурӯъ шавад ва ҳарфҳои алифбову огоҳиҳои динӣ ба ӯ талқину тафҳим гардад.[3]

Аҳодис ва ривоятҳои воридшуда дар бораи

таълими Қуръон

1. Дар бораи таълими Қуръон ба кӯдакон:

Дар ривоят омадааст, ки Расули Худо (с) фармуданд: «Фарзандони худро бар асоси се хислат тарбия кунед: Бар муҳаббати Пайғамбаратон, бар ҳубби оли байти Пайғамбар ва бар ҳубби тиловати Қуръон, зеро ки бардорандагони Қур­ъон ҳамроҳи пайғамбарону мардони баргузидаи Худо дар зери арши Аллоҳқарор доранд рӯзе, ки ҳеҷ сояе ҷуз сояи Арши Ӯ нест».[4]

Ҳамчунонки дар тафсири Ибни Касир омадааст, Ҳофиз Ибни Асокир баён намуда, ки Абузабеҳ гуфтааст: «Абдул­лоҳ (р) бемор шуд ба тавре, ки дар асари он фавт кард. Қабл аз фавташ Усмон ибни Аффон (р) аз ӯ аёдат карда гуфт: «Аз чӣ чизе менолӣ ва шикоят мекунӣ?» Абдуллоҳ (р) гуфт: «Аз бисёрии гуноҳонам». Усмон (р) гуфт: «Чӣ чизеро орзу мекунӣ?» Абдуллоҳ (р) гуфт: «Раҳмату мағфирати Парвар­дигорамро». Усмон (р) гуфт: «Оё туро ба табибе муаррифӣ кунам?» Абдуллоҳ (р) гуфт: «Табиб маро бемор кардааст». Усмон (р) гуфт: «Оё туро ба атову бахшише раҳнамоӣ ку­нам?» Абдуллоҳ (р) гуфт: «Ман ниёзе ба он надорам». Усмон (р)гуфт: «Баъд аз марги ту кӣ сарпарастии духтаронатро бар ӯҳда мегирад?» Абдуллоҳ (р)гуфт: «Оё метарсӣ, духта­ронам дучори фақру бенавоӣ мешаванд? Ман ба духтаронам дастур додам (бо имони комил ва қасду нияти холис) ҳар шаб сураи «Воқеъа»-ро бихонанд. Чун аз Расули Худо (с) шу­нида­ам, ки фармуданд: «Касе, ки ҳар шаб сураи «Воқеъа»-ро (бо имону ихлоси комил) бихонад, дучори фақр наме­шавад».[5]

Саҳобаи киром (р) бисёр ҳарису алоқаманд буданд ба ин, ки фарзандони худро ба Қуръон ошно кунанд ва пайвас­та ононро назорат мекарданд, то мутобиқи дастуроти Қур­ъон амал намоянд. Чунонки роҷеъ ба судманд будани ин равиш барои кӯдакон омадааст: «Марде писари худро назди Расули Худо (с) оварда гуфт: «Эй Расули Худо! Писарам дар рӯз Қуръон мехонад ва шаб мехобад. Расули Худо (с) фа­рмуданд:

«Чӣ эроде дорад, ки писарат рӯзро бо зикри Худо ба поён бибарад ва шаб низ солим бихобад».[6]

Оре, саҳобаи бузургвор (р) ба хотири истиҷобат аз хос­таи Расули Худо (с) Қуръонро ба кӯдакони худ меомӯхтанд. Чунонки аз Мусъаб ибни Саъд ибни Абиваққос аз падараш нақл аст, ки гуфт: «Паёмбари Худо (с) фармуданд:

«Беҳтарини шумо касе аст, ки Қуръонро ёд бигирад ва онро (ба дигарон) ёд бидиҳад».[7]

Бинобар ин, чунонки мулоҳаза мешавад, саҳобаи Пай­ғамбар (с) мардумро ташвиқ ва водор месохтанд, ки Қур­ъонро ба фарзандони худ биомӯзонанд ва онро бар асоси муҳаббати Қуръон ва алоқа ба тиловати он парвариш на­моянд.

Ибни Касир дар тафсири худ зикр кардааст, ки Ибни Аббос ба марде гуфт: «Оё ҳадисеро ба ту ҳадя кунам, ки ба он хушҳолу масрур шавӣ?» Он мард гуфт: «Оре». Ибни Аб­бос гуфт: «Сураи «Таборак»-ро то охир бихон ва онро ба хо­навода, тамоми фарзандон, кӯдакони хонаи худ ва ба ҳамсоя­гонат биомӯз. Бегумон ин сура дар рӯзи қиёмат дар пешгоҳи Парвардигори ҷаҳониён барои хонандааш дифоъ мекунад ва аз Худованд мехоҳад, ки ӯро аз азоби дӯзах раҳо созад ва ба ва­силаи он низ аз азоби қабр наҷот пайдо мекунад». Расули Ху­до (с) фармудаанд:

«Бисёр мехоҳам, ки ин сура дар қалби ҳар инсоне аз ум­матам бошад».

Ҳирсу алоқаи саҳоба бар иртиботи кӯдаконашон бо Қуръон ва ба ҳусули баракати Қуръон барои онон ба ҷое расида буд, ки вақтҳои нузули ин баракоти қуръониро таъ­йин мекарданд, то кӯдаконашон барои ҳусули он ҳозиру омода шаванд. Чунонки омадааст: «Анас ибни Молик ҳар гоҳ Қуръонро хатм мекард, хонавода ва фарзандони худро ҷамъ мекард ва барои онон дуо мекард.[8]

Дар ривоят омадааст, «Ибни Аббос (р) ифтихор мекард ба ин ки дар даврони кӯдакии худ тамоми Қуръонро дар за­мони ҳаёти Паёмбари Худо (с) омӯхтааст». Чунонки Ибни Касир дар «Фазоилу-л-Қуръон» баён намудааст, ки Ибни Аббос гуфтааст: «Ман дар синни даҳсолагӣ будам, ки Расули Худо (с) аз олам даргузаштанд ва ман низ дар он ҳолат та­моми Қуръонро омӯхта будам».

Шакке нест, ки рӯй овардан ба Қуръон ва машғул шуда­ни кӯдакон ба хондани он мӯҷиби дафъи бало ва рафъи азоб аз хонаводаву ҷомеа мешавад, зеро ҳамчунонки дар порае ривоятҳо омадааст: «Ҷомеае, ки фарзандони худро аз ибти­дои кӯдакию навҷавонӣ ба мактаби Қуръон мефиристанд ва ононро ба хондани Қуръон ва омӯхтани дастурамалҳои он ошно месозанд, дар асари хубӣ ва муборакии ин амр мавриди раҳмату мағфирати Худованд қарор мегиранд».[9]

Салафи солеҳ низ бар ҳамин масир ҳаракат кардаву ин роҳро бар ҳамон минвол дар пеш гирифтаанд, ба тавре, ки қозӣ Исо ибни Мискин ба духтарону набераҳояш Қуръон меомӯхт.[10]

Чунонки Аёз гуфтааст: «Ӯ баъд аз намози аср духтарони худ ва бародарзодагонашро фаро мехонд, то ин ки Қуръон ва улуми диниро ба онон биомӯзад. Пеш аз ӯҳам Асад ибни Фу­рот ҳамин корро мекард ва ба духтари худ Асмо дарси Қур­ъон ва улум меомӯхт ба гунае ки ин духтар ба дараҷаи болое аз илму дониш расид».[11]

2. Дар бораи аҷру подоши волидайн ба хотири таълими Қуръон ба фарзандони худ

Дар ривояте омадааст: «Касе, ки Қуръонро ёд бигирад ва онро бихонаду мутобиқи дастуроташ амал кунад, Худованд дар рӯзи Қиёмат тоҷе аз нур бар сари волидайнаш мениҳад, ки ба монанди нури хуршед медурахшад ва либоси зебое бар тани онон мепӯшонад, ки дар дунё чунон чизеро дар худ нади­даанд, пас чунин волидайн мегӯянд: «Инро ба василаи чӣ чизе ба даст овардем?» Гуфта мешавад: «Ба сабаби Қуръон хон­дани фарзандатон».[12]

Дар ривоят омадааст, ки Паёмбари Худо (с) фармуданд:

«Касе, ки Қуръонро биомӯзад ва онро бихонаду ба дасту­роташ амал кунад, Худованд дар рӯзи қиёмат тоҷе бар сари волидайнаш мепӯшонад, ки нураш аз нури хуршед зеботару дурахшандатар мебошад».[13]

Умед аст Худованд ин тавфиқро ба тамоми мусалмонон иноят бифармояд, то ин ки Қуръонро ба фарзандони худ биомӯзанд ва эшонро ба анҷом додани аҳкому дастурамали он ташвиқ намоянд, шояд Худованд дар рӯзи қиёмат чунин тоҷеро низ бар онон бипӯшонад. Иншоаллоҳ!!!

3. Дар бораи фаҳмондани маъонии Қуръон ба кӯдак

Лозим аст шахси мураббӣ ва ё волидайни кӯдак дар вақ­ти таълим додани Қуръон ба ӯ ба шарҳи бисёр мухтасар ва баёни маъноҳои соддаи Қуръон, ки мувофиқи дарку фаҳми кӯдак бошад, таваҷҷӯҳ кунанд ва ба он ишора намоянд, то ин ки маъною мафҳуми он қалбу ақли ӯро боз кунад. Ва на­бояд ин гумон барои касе пеш ояд, ки чун кӯдак дар дав­рони хурдсолию хурдӣ мебошад, ақлу зеҳни замони кӯдаки­яш шоистагии тавзеҳи маъонии Қуръон ва омодагии пази­риши онро надорад, балки бояд донист, ки ин кӯдаки аҷибу шигифтангез қодир аст маълумотро ҳамчун компютери ас­ри кунунӣ дар ҳофизаи худ захира кунад. Инак ба баёни да­лелҳои исботи ин муддао мепардозем:

Дар ривоят омадааст, ки Ибни Аббос гуфт: «Дар бораи сураи «Нисо» аз ман бипурсед, бегумон ман ин сураро дар дав­рони кӯдакӣ ва хурдсолӣ омӯхтаам».[14]

Ибни Ҷарир ривоят намудааст, ки як навҷавони қурай­шӣ аз Саъид ибни Ҷубайр пурсиду гуфт: «Эй Абуабдуллоҳ! Мурод аз ин қисмати сура чист, ки ҳар гоҳ ба он мерасам, ор­зу мекунам, ки онро нахонам? Ва он ин аст: «Ҳатто изастай­ъаса-р-русулу ва занну аннаҳум қад кузибу».[15]Дар ҷавоб гуфт: «Оре, чунин будааст, ҳатто ҳар гоҳ пайғамбарон аз қавми худ ноумед мешуданд, аз ин ки рисолати ононро тасдиқ ку­нанд, пайғамбаре, ки ба сӯи онон фиристода шуда буд, гу­мон мебурд, ки соири пайғамбаронро низ дурӯғгӯ баровар­даанд…»

Ибни Абдулбар ривоят карда, ки Муъовия (р) гуфтааст: «Гумроҳтарин шахс касе аст, ки Қуръон бихонад, аммо дар маъноҳои он наандешад ва огоҳӣ наёбад, сипас онро ҳамон тавр ҳам ба кӯдак, ғулом, зан ва ба мардум биомӯзад ва онон низ бидуни огоҳӣ аз мӯҳтавои он бо аҳли илм ба муҷодила ва мубоҳиса бипардозанд».[16]

Дар ривоят омадааст, ки Мусъаб ибни Саъд ибни Абу­ваққос гуфтааст: «Ба падарам гуфтам: «Эй падар! Мурод аз ин сухани Худованд чист, ки мефармояд: «Аллазина ҳум ъан салотиҳим соҳун».[17]Аз мо кӣ саҳв намекунад ва кист, ки дар вақти намоз хондан бо нафси худ сухан нагӯяд ва масоили дунявии шахсӣ ба хотираш нагузарад?» Падарам дар ҷавоб гуфт: «Писарам, мурод саҳв кардан, васавасаи дунявӣ ва бо худ сухан гуфтан нест, балки мурод талаф намудани вақт аст ба ин маъно, ки шахс ва ё ашхосе худро ба лаҳву бозӣ ва ба дигар масоили дунявӣ машғул месозанд, то ин ки намози онон фавт мешавад ва онро дар вақташ адо наменамоянд».[18]

Ривоят мекунанд: «Маъмун дар даврони кӯдакияш назди Кисоӣ Қуръон мехонд ва одати Кисоӣ бар ин буд, вақте Маъ­мун Қуръон мехонд, ӯ сарашро поён меандохт ва сокит ме­монд. Ҳар гоҳ Маъмун дар қироат иштибоҳ мекард, Кисоӣ сарашро мебардошту иштибоҳи ӯро ислоҳ мекард. Рӯзе Маъ­мун сураи «Саф»-ро мехонд ва вақте ки ба ин оят расид, ки мефармояд: «Ё айюҳаллазина оману лима тақулуна мо ло тафъалун»[19]Кисоӣ сарашро баланд кард ва Маъмун низ ба ӯ нигарист ва оятро такрор кард, то иштибоҳи худро биёбад, аммо дид, ки оятро дуруст хондааст, пас қироати худро идо­ма дод. Вақте ки дарс тамом шуд ва Кисоӣ рафт, Маъмун назди падараш Ҳорунаррашид омада гуфт: «Оё чизеро ба Ки­соӣ ваъда дода будӣ?» Ҳорунаррашид гуфт: «Эй писарам! Ту чӣ гуна онро донистӣ?» Маъмун моҷароро барои падараш боз­гӯ кард. Ҳорунаррашид аз зирракию заковати писараш хуш­ҳол шуд.

4. Таъсири Қуръон дар дилу ҷони кӯдак

Қуръони карим ба таври куллӣ дар дилу замири ҷомеаи башарият таъсири бисёре дорад ва онро такон дода, ба та­рафи худ ҷазб менамояд ва таҳти таъсир қарор медиҳад. Ҳар андоза покии нафсу замир шиддат гирад, таъсири он афзун мешавад. Табиъист, ки кӯдак дилу нафси поктар до­рад ва фитрату саришти ӯ пайваста пок аст ва ба ин хотир аст, ки шайтон пайваста дар камин аст, то ба вай наздик шуда, зарбае бизанад ва сиришти покашро нопок созад.

Вақте дар сураҳову оятҳои маккӣ диққату тааммул ку­нем, дармеёбем, ки онҳо ғолибан сураҳои кӯтоҳ мебошанд. Аз ин рӯ, ин оятҳову сураҳои кӯтоҳ ба сабаби камҳаҷм буда­нашон омӯхтани онҳо ба кӯдакон аз ҳар назар комилтару муносибтар мебошанд ва ба хотири осонии ҳифзашон таъ­сири бештаре доранд.

Нависандаи олиқадр ва мударриси адиб Мустафо Со­диқ Рофеъӣ[20] ин мавзӯъро бо шакли васеътаре баён намуда, мегӯяд: «Сураҳои кӯтоҳи Қуръон дорои шигифтангезтарин дастур ва ҳикмате мебошанд, ки диққату тааммули инсон ба он мерасад ва ҳатто ҷуз далелҳои далолаткунанда бар мӯъ­ҷизаи илоҳӣ чизи дигаре наметавонад бошад, ба ин хотир ки ин оятҳову сураҳои Қуръон ба дунболи ҳам ва бар як услубу шеваи якхела мутобиқи ҳамин тартибе, ки дар Қуръон дида мешавад, нозил нашудаанд, зеро аввалин ё охирин сураҳои Қуръон, аз назари нузул, «Қул аъузу бираббин-нос…» наме­бошад. Илова бар он, агар тамоми ин сураҳои кӯтоҳи Қур­ъон шумориш ва ҷамъоварӣ шаванд, ба бештар аз як ҷузъ намерасанд, дар ҳоле ки Қуръон сӣ ҷузъ мебошад. Аз ин як ҷузъ, ки бигзарӣ бақияи сураҳо кам-кам ва ба тартиб дароз­тар мешаванд, то ба сураҳои тӯлонӣ мерасанд.

Шакке дар ин нест, Худованд донистааст, ки Қуръон ба мурури замон бар ҳамин назму тартиби мавҷуда ва сурати ҳозира ба хотири осонхонӣ ва осонҳифзкунӣ сабту забт хо­ҳад шуд. Он ҳам ба василаи сабабҳо ва иллатҳоест, ки фои­даву манзалати онҳо бештар дар ҳамин сураҳои кӯтоҳ ош­кортар мебошад. Сураҳое, ки аз калимаҳову ҷумлаҳои ба­шумор ташкил шудаанд, ки бо вуҷуди ин ки дорои оятҳои андак ва ғолибан бо фосилаи ками аз ҳам мебошанд, боз ин сураҳо хусусиятҳои зерро доро мебошанд:

а) Ҳар ояти аз онҳо дар ҳадди зоти худ гӯё сураест, ки аз ҷумлаҳои каме ташкил шудааст.

б) Ба воситаи кӯтоҳ будани сураҳо кӯдак ва навҷавон дар ҳифз карданашон таҳти фишору тангӣқарор намегирад.

в) Чун фосилаҳои ин сураҳо бар асоси як ҷумла ё ду ҷумла ва ё бар чанд ҷумлаи кӯтоҳу наздик ба ҳам қарор ги­рифтаанд, аз ин рӯ хондану ҳифз кардани онҳо барои кӯда­кону навҷавонон осонтар мебошад.

г) Кӯдак ё навҷавон то ба назму тартиби Қуръон ошно нашавад, талаффузи саҳеҳи калимаҳову ҳарфҳо ва адои са­доҳоро хуб нашиносад ва дар зеҳну фикраш собиту устувор нагарданд, албатта наметавонад ба хондану ҳифз кардани баъзе аз сураҳои он дилгарму умедвор гардад. Табиист ки ин кор бо диққату оромӣ, аслан бо такрору тамрини зиёд муяссар мегардад.

д) Табиист, ҳар андоза кӯдак дар хондану ҳифз кардани ин сураҳо пешрафт кунад, онро саҳлу осонтар меёбад, ки дар натиҷа ҳолатҳо ва хусусиятҳое барои ӯҳосил мешавад, ки дар хондану ҳифз кардан ба ӯ кӯмак мекунад. Худованд мефармояд:

﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ ٱلۡقُرۡءَانِ مَا هُوَ شِفَآءٞ وَرَحۡمَةٞ لِّلۡمُؤۡمِنِينَ وَلَا يَزِيدُ ٱلظَّٰلِمِينَ إِلَّا خَسَارٗا ٨٢﴾ [الاسراء: ٨٢]

«Ва аз Қуръон он чиро фуруд меорем, ки вай барои мӯъминон шифо ва раҳмат аст ва дар ҳаққи ситамкорон ба ҷуз зиён [чизеро] намеафзояд».[21]

Оре, қасам ба Худо, ин оятҳову сураҳо барои мӯъминон ҳама раҳмату баракати илоҳианд, зеро агар хоҳӣ ба азамату шигифти он пай бибарӣ, пас ба сураи «Қул аъузу бираббин-нос», ки нахустин сураест, ки кӯдакон онро мехонанду ҳифз мекунанд, ба хубӣ диққат кун, ки чӣ гуна бо назму тартиби хоссе омадаву калимаи «ан-нос» дар он ба фосилаҳои хоссае такрор шудааст? Ба тавре, ки дар охири оятҳояш ба ҷуз ҳар­фи «син-س» дида намешавад. Ҳарфи «син», ки хушсадота­рини ҳарфҳо аст ба гунае ки кӯдак дар вақти шуниданаш барангехта мешавад ва ба шодиву нишот бармеояд.

Бингар, ҳангоми талаффуз охири ояҳои ин сура бо ҳам таносуб доранд ва нафси хурдсолтарин кӯдакро бар такал­лум вомедорад ва ба ӯқудрату нерӯ мебахшад! То ҷое нерӯ медиҳад, ки гӯё калимаҳои ин сура бо кӯдак дар ҳаракатанд ва бо ҳолати фикриву ҷисмии ӯ муносибат доранд.

Агар дар ин сура хуб диққат шавад, маълум мегардад, ки дар тамоми ҷиҳатҳо аз назари ҳарфҳо, назм, оҳанг, маъ­ноҳо ва мӯҳтавои шигифтангези он мутобиқат вуҷуд дорад ва ҳикмате, ки ба он ишора намудем, дар ин сура ба ҳадди камол расидааст.

Инак зикри як намунаи амалӣ аз таъсири Қуръон дар кӯдак: Дар ривоят омадааст: «Ибни Аббос (р) гуфт: «Вақ­те ки Худованд ояти «Эй мӯъминон, хештан ва аҳли хонаи худро аз оташе, ки оташафрӯзи он мардум ва сангҳо мебо­шанд, нигоҳ доред!...».[22] бар Расули Худо (с) нозил кард, он ҳазрат (с) шабе бинобар қавле – рӯзе, онро барои асҳоб тило­ват намуданд. Ногаҳон ҷавоне гиря карда, бар замин афтод. Паёмбари акрам (с)дасти худро рӯи қалбаш гузошта диданд, ки қалбаш мезанад ва ҳанӯз аз ҳаракат наафтодааст, пас фармуданд: «Эй ҷавон! БигӯЛо илоҳа иллаллоҳ»! Чун онро бигуфт, он ҳазрат (с) низ муждаи биҳиштро ба ӯ доданд, дар ин асно яке аз асҳоб арз кард: «Эй Расули Худо! Оё касе аз мо ҷузъи биҳиштиён мебошад? Расули Худо (с) фарму­данд: «Магар ин фармудаи Худовандро наандешидаед, ки ме­фармояд: «Он (пирӯзӣ) барои касоне аст, ки аз ҷоҳу ҷалоли Ман битарсанд ва аз таҳдиди Ман биҳаросанд…»[23]».[24]

Яке дигар аз таъсироти Қуръон дар нафсу замири кӯдак ин аст, ки вақте кӯдак ё навҷавон бо Қуръон унс бигирад, бо он зиндагӣ кунад ва дар маъноҳо ва аҳкоми он бо диқ­қа­ту тааммул намуда бихонад, ҳатман метавонад бисёре аз мушкилоти эътиқодию шахсии худро ҳал карда, тарзи та­факкур ва роҳу равиши хешро дурусту солим гардонад. Ба ин васила асабашро низ ором мекунад ва ҳофизаву андешаи худро густариш медиҳад. Ба унвони мисол достони зебоеро дар ин боб таъриф мекунем: «Аллома шайх Абдулваҳҳоби Шаъронӣ гуфтааст: «Вақте ки ман кӯдак будам, рӯзе дар бо­раи Худованди мутаъол меандешидам ва тафаккур мекардам. Дар ин робита Худовандро дар пеши худ ба навъи шаклу су­рат ва як ҳоюлои хаёлӣ ташбеҳ намудам. Дар ин асно он чи­ро, ки дар борааш меандешидам ва тасаввурашро мекардам, бо ояти зер муқоиса намудам, сипас аз он фикр баргаштам ва он сурату хаёлро ботилу беасос донистам:[25]«Ҳеҷ чиз ба мо­нанди Худо нест ва Ӯ шунавову бино аст».[26]

5. Намунаҳое аз кӯдакон ва навҷавонони ҳофизи Қуръон

Акнун чанд намуна аз кӯдакону навҷавонони ҳофизи Қуръонро ба падарону модарон муаррифӣ мекунем, ба уме­ди он ки ин кор василаи барангехтани иродаҳо ва рӯй овар­дан ба тарафи Қуръон ва эҳтимом варзидан ба хондану ҳифз кардани он гардад ва то ин ки василаи фаъоле дар ни­шоту пешрафти ақлҳову тарзи тафаккурҳо шавад, барои тағ­зия шудан ва баҳраманд гардидан аз ин сарчашмаи гуворо:

а) Имом Шофеъӣ (р) мегӯяд: «Дар синни ҳафтсолагӣ та­моми Қуръонро ҳифз намудам ва дар синни даҳсолагӣ низ ки­тоби «Муваттаъ»-ро ҳифз кардам».[27]

б) Саҳл ибни Абдуллоҳи Тустарӣ мегӯяд: «Назди муал­лими Қуръон рафтам ва дар синни шаш ё ҳафтсолагӣ тамоми Қуръонро омӯхтам ва онро ҳифз кардам».[28]

в) Мегӯянд: «Вақте ки Ибни Сино ба синни даҳсолагӣ ра­сид, бар тамоми Куръони карим огоҳӣ ва маҳорати комил пайдо карда буд».[29]

г) Шайх Ёсин ибни Юсуфи Марокашӣ дар бораи Имом Нававӣ чунин мегӯяд: «Ман Нававиро дар синни даҳсолагияш дидам, дар ҳоле ки гурӯҳе аз кӯдакон машғули бозӣ кардан бу­данд ва намегузоштанд Нававӣ бо эшон бозӣ кунад ва ӯро ме­ронданду аз худ дур мекарданд. Нававӣ аз дасти эшон мегу­рехт ва аз муносибати зишти онон гиря мекард, дар ҳамон ҳол низ Қуръон мехонд ва аз он мавқеъ муҳаббати ӯ дар ди­лам афтод».

Ёсин ибни Юсуф меафзояд: «Падараш ӯро дар дӯкон ме­гузошт, аммо хариду фурӯш ӯро аз Қуръон хондан бознаме­дошт, балки мудом машғули Қуръон хондан буд. Рӯзе ман назди муаллимаш рафтам ва ба эшон гуфтам: «Умед аст ин писар дар оянда яке аз олимтарину порсотарин афроди замо­ни худ гардад ва мардум аз ӯ истифодаи шоёни таваҷҷӯҳе би­баранд». Муаллим рӯ ба ман карду гуфт: «Оё ту мунаҷҷим ё ғайбдонӣ?» Гуфтам: «Не, аммо Худованд чунин амреро ба ди­лам андохтааст». Сипас, ин мавзӯъро ба падараш низ ёдоварӣ намудам ва ӯро ташвиқу тарғиб кардам, ки ин писар Қуръон­ро хатм кунад ва ба таҳсил идома диҳад. Дар он мавқеъ На­вавӣ наздик ба синни булуғ расида буд».[30]

ғ) Доктор Абдулҳаййи Фармовӣ дар муқаддимае, ки ба унвони таҳқиқ барои китоби «Мунҷидул-муқриин ва мур­шиду-т-толибин» таълифи Муҳаммад ибни Ҷазарӣ навиш­тааст, роҷеъ ба зиндагии ин муаллифи олиқадр чунин мегӯ­яд: «Таърих нишон медиҳад, ки падари Муҳаммад ибни Ҷаза­рӣ шахси тоҷир буд ва Худованд ин тавфиқро ба ӯ иноят фармуд, ки бо ҳирсу алоқаи зиёд писари худро бар асоси тар­бияи динӣ парвариш кунад ва ӯро фарди солеҳу огоҳ ба Қуръон ва улуми динӣ бор биоварад. Бинобар ин, Ибни Ҷазарӣ дар хо­наводае парвариш ёфт ва рушд намуд, ки илова бар бизоати молӣ хонаводаи диндор ва илмдӯст буданд ва ӯро кӯмак наму­данд, то ин ки дар синни сенздаҳсолагӣ Қуръонро ба таври ко­мил ҳифз намояд ва ба омӯхтани ҳадису ҷамъоварии қироати аиммаи сабъа бипардозад. Ҳамчунин қироатҳои устод Ибни Лубонро, ки яке аз огоҳтарин афрод ба қироат дар билоди Шом буд, ҷамъоварӣ кунад ва ин амр дар ҳоле анҷом гирифт, ки ҳабдаҳ сол бештар надошт».[31]

д) Зикри яке дигар аз уламои мутааххир, ки дар синни кӯдакӣ ба омӯхтани Қуръону ҳифз кардани он пардохт, ус­тод Муҳаммадамин, машҳур ба Ибни Обидин мебошад. Пи­сараш Муҳаммад Алоуддини Обидин дар бораи зиндагии падараш, устоди олиқадр Ибни Обидин чунин мегӯяд: «Па­дарам он тавре, ки худ мегуфт, дар синни хеле хурдсолӣ Қур­ъонро хонда ва онро ҳифз кардааст. Инчунин дар маҳалли ти­ҷорати падараш менишаст, то ба амри тиҷорат унс бигирад, одат кунад ва тариқаи хариду фурӯшро низ биомӯзад. Рӯзе дар дӯкони падараш нишаста Қуръон мехонд. Марде аз он ҷо мегузарад ва Муҳаммадаминро намешиносад, садои Қуръон хонданашро шунида, ӯро аз ин кор манъ мекунад ва намегузо­рад, ки Қуръон бихонад ва ба ӯ мегӯяд: «Ту ба ду далел набояд дар ин маҳал Қуръон бихонӣ. Аввал ин, ки ин ҷо маҳалли тиҷо­рат ва ҷои касбу кор мебошад. Аз ин рӯ, мардум наметаво­нанд ба Қуръон хондани ту гӯш диҳанд ва сокит бимонанд. Дар ин сурат ҳам онон ба василаи ту муртакиби гуноҳ меша­ванд ва ҳам ту гунаҳкор мешавӣ. Дуюм ин, ки қироати ту ға­лат аст ва аз рӯи усули саҳеҳи таҷвидӣ намебошад». Баъд аз он Ибни Обидин фавран бархост ва қоритарину огоҳтарин фардро ба фанни қироат ва таҷвиди Қуръон дар он замон ҷӯё шуд. Саранҷом як нафар ӯро ба устод Саъиди Ҳамавӣ, ки ус­тоду сарпарасти қориёни замони худ буд, роҳнамоӣ намуд. Сипас Ибни Обидин ба ҳуҷраи ӯ рафта, аз ӯ хост, ки аҳкоми қироат ва усули таҷвидро ба ӯ биомӯзад. Дар он ҳангом Ибни Обидин ҳанӯз ба синни булуғ нарасида буд. Пас қироати Май­дония, Ҷазария ва Шотибияро ҳифз кард ва ба хубӣ онҳоро биомӯхт, ҳатто бо диққат вуҷуҳи қироатҳоро бо талоши зиёд ва бо шеваи дурусту устуворе ёд гирифт».[32]

6. Даврони шигифтангези кӯдакӣ дар ҳифз кардани Қуръон

Иброҳим ибни Саъиди Ҷавҳарӣ гуфтааст: «Кӯдаки чорсо­лаеро, ки тамоми Қуръонро хонда буд, дидам, ба ҳузури Маъ­мун бурданд. Ин кӯдаки хурдсол илова бар ин ки Қуръонро хатм намуда буд, дар бораи тафсири Қуръон ва назариёти уламои фиқҳ чизҳоеро низ хонда буд ва назар медод. Бо ин васф дар асари хурдсолӣ вақте ки гурусна мешуд, гиря ме­кард.[33]

Абумуҳаммад Абдуллоҳ ибни Муҳаммад ибни Абдур­раҳмони Исфаҳонӣ гуфтааст: «Панҷсола будам Қуръонро ҳифз кардам ва дар синни чорсолагӣ маро назди Абубакр Муқ­рӣ бурданд, то ба Қуръон хонданам гӯш кунад ва онро биоз­мояд. Яке аз ҳозирон дар маҷлис гуфт: «Ба Қуръон хондани ӯ гӯш накунед, чун ӯ кӯдаку хурд мебошад». Абубакри Муқрӣ рӯ ба ман карда гуфт: «Сураи «Таквир»-ро бихон». Ман онро хондам. Сипас фарди дигаре гуфт: «Сураи «Ал-Мурсалот»-ро бихон». Онро ҳам бидуни ғалат хондам. Ибни Муқрӣ гуфт: «Ба масъулияти ман ба қироати ӯ гӯш кунед».[34]

7. Кӯдак дар чандсолагӣ шурӯъ ба омӯхтани Қуръон кунад?

Абуосим гуфтааст: «Писарамро, ки камтар аз се сол син дошт ба назди Ибни Ҷурайҳ бурдам, то назар диҳад, ки чӣ вақт Қуръон ва ҳадис ба ӯ омӯхта шавад». Абуосим мегӯяд: «Ҳеҷ душворие надорад, ки кӯдак дар чунин синну соле Қуръон ва ҳадисро биомӯзад».[35]

8. Подош додан ба муаллими Қуръон ва кӯдак

Мегӯянд, вақте ки Ҳаммод ибни Абуҳанифа сураи «Фо­теҳа»-ро ёд гирифт, падараш Абуҳанифа панҷсад дирҳам ба муаллимаш бахшид. Дар он вақт бо як дирҳам гӯсфанде хари­да мешуд. Муаллим бахшидани панҷсад дирҳамро зиёд донист, чун фақат сураи «Фотеҳа»-ро ба писараш омӯхта буд. Абу­ҳанифа ба муаллим гуфт: «Он чиро, ки ба писарам омӯхтаӣ, каму ночиз машумор. Агар бештар аз панҷсад дирҳам ҳамро­ҳи худ медоштам, онро ба хотири таъзим ва эҳтиром ба Қуръон ба ту медодам».[36]

Ва аммо дар мавриди подош додан ба кӯдак мегӯянд, Салоҳиддини Аюбӣ, дар ҳоле ки дар саҳро дар миёни сипоҳиё­ну сарбозони худ гашту гузор мекард, чашмаш ба кӯдаке аф­тод, ки дар пеши падараш машғули Қуръон хондан аст. Қур­ъон хондани ӯро бисёр таҳсин кард ва ба ӯ офарин гуфт. Ва ӯро пеши худ бурда, миқдоре аз ҳиссаи хӯроки худро барои ӯ муқаррар гардонид ва як қитъа замини зароатиро ҳам барои ӯ ва падараш вақф намуд».[37]

9. Мадрасаҳои қуръонӣ дар сарзаминҳои исломӣ

а) Рӯй овардани кӯдакон ба мадрасаҳои қуръонӣ:

Мегӯянд, дар замони гузашта масҷидҳо пур аз кӯдаконе буд, ки барои омӯхтани Қуръон ҷамъ мешуданд, то он ҷое ки Заҳҳок ибни Музоҳим, муаллим ва таълиму тарбиякунандаи кӯдакон ночор мешуд дар ҷои баланде биистад, то бар дониш­омӯзоне, ки дар мактаби ӯҷамъ мешуданд ва теъдодашон низ ба се ҳазор кӯдаку навҷавон мерасид, намудор бошад, то ин ки баёноташро бишунаванд ва дар баробари ин кор ҳеҷ гуна муз­де намегирифт.[38]

б) Оё кӯдакон ҳамроҳ бо Қуръон илми дигареро меомӯх­танд? Дар мавриди ин ки оё дар замони гузашта, дар мак­таби Қуръон, илова бар таълими Қуръон улуми дигаре ҳам­роҳи он ба кӯдакон омӯхта мешуд ё не, дар миёни мазоҳиб ва уламои кишварҳои исломӣ ихтилофи назар вуҷуд дорад. Чунончи Ибни Халдун дар муқаддимаи китоби худ нақл мекунад: «Баъзе аз кишварҳо дар баробари омӯзиши Қуръон илми дигаре ба кӯдакон намеомӯхтанд. Баъзе дигар мӯътақид буданд, ки таълими Қуръон ба унвони як асл ва омӯзиши улу­ми дигар низ ба унвони як амри фаръӣ дар канори ҳам бояд ан­ҷом гирад. Иддаи дигар бар ин бовар буданд, ки ҳамроҳ бо таълими Қуръон омӯзиши улуми дигар ба таври баробар ме­боист анҷом гирад…»

Бинобар ин, Ибни Халдун дар бораи назариёти ҳар як аз ин билод чунин мегӯяд:

а) Аҳли Мағриб: Мардуми сарзамини Мағриб бар ин бовар буданд, ки дар мактаби таълими Қуръон ба кӯдакон танҳо Қуръон таълим дода шавад, ҳамроҳи таваҷҷӯҳ ба на­виштан, ҳамл ва нигоҳдории Қуръон ва навиштаҳои қуръо­нӣ ба ин маъно, ки онҳоро алоҳида ҳамлу нигаҳдорӣ кунанд ва дар муҳити таълим бо соири китобҳову навиштаҳо, аз қа­били ҳадис, фиқҳ, шеър ва соири гуфтаҳои араб омехта на­кунанд ва дарҳам наёмезанд.

б) Аҳли Африқо: Мардумони он ҷо Қуръон ва ҳадисро бо ҳам ба кӯдакони худ меомӯхтанд ва дар мактаби таъли­ми Қуръон ғолибан улуми динӣ ва баъзе аз масоили аҳкоми диниро ба онон таълим медоданд, аммо масъалаи қобили таваҷҷӯҳе, ки вуҷуд дошт ин буд, ки ба таълими Қуръон бештар аҳамият дода мешуд ва кӯдакону навҷавононро нис­бат ба он ташвиқу алоқаманд месохтанд ва эшонро ба омӯх­тани ихтилофи ривоятҳо, вуҷуҳи қироатҳои Қуръон водор месохтанд ва ба расмулхати он ошно мекарданд …

в) Аҳли Андалус: Мардуми он ҷо бештар мекӯши­данд, Қуръон ва улуми дигарро бо ҳам омӯзонанд ва танҳо ба омӯзиши Қуръон басанда намекарданд, балки дар кано­ри таълими Қуръон шеър, наср ва ҳамчунин қоидаву қонун­ҳои забони арабӣ ва зебонависиро ба кӯдакон меомӯхтанд ва бидуни ин улум ва фанҳо ба таълими Қуръон намепар­дохтанд ва ҳатто ба нависандагиву зебонависӣ таваҷҷӯҳи хоссе менамуданд.

г) Аҳли Машриқзамин: Мардумони кишварҳои Машриқ­замин ба монанди сокинони Андалус дар канори таълими Қуръон илмҳову фанҳои дигарро ба кӯдакони худ меомӯх­танд ва танҳо ба омӯзиши Қуръон иктифо намекарданд.[39]

Бинобар ин, бо таваҷҷӯҳ ба мавқеияти замону макони феълӣ, ки акнун мо дар он зиндагӣ мекунем, Худо медонад, аммо ҳеҷ душворие надорад, ки ҳамроҳи таълими Қуръон соири илмҳову фанҳо низ ба кӯдакону навҷавонони асри кунунӣ омӯзиш дода шавад, зеро ин гуна илмҳои ғайриқур­ъонӣ ҳам нерӯи тафаккур ва қудрати ҳофизаро густариш ва борвар месозад ва ҳам мӯҷиби устувории амал ва дарки са­ҳеҳ мешаванд.

Аммо дар илмҳои қуръонӣ ва шаръӣ нахустин чизе, ки кӯдак ба хондану ҳифз карданаш шурӯъ мекунад Қуръони карим мебошад, то ин ки барои рӯҳ, ақл ва басирати ӯ ман­баи ғизогирӣ шавад.

Ва Худованд худ беҳтар медонад