<ul><li><a href="#t1">Улуҳият тавҳиди</a> <ul> <li><a href="#t2">Биринчи бўлим:</a> </li> <li><a href="#t3">Иккинчи бўлим:</a> </li> <li><a href="#t4">Биринчи: Шаҳодат калималари маъноси</a> </li> <li><a href="#t5">Учинчи: Икки шаҳодатнинг шартлари</a> </li> <li><a href="#t6">Биринчи шарт: Илм</a> </li> <li><a href="#t7">Иккинчи шарт: Яқийн</a> </li> <li><a href="#t8">Учинчи шарт: Қабул</a> </li> <li><a href="#t9">Бешинчи шарт: Сидқ</a> </li> <li><a href="#t10">Олтинчи шарт: Ихлос</a> </li> <li><a href="#t11">б) «Муҳаммадун росулуллоҳ»нинг шарт-лари</a> </li> <li><a href="#t12">а) «Ла илаҳа иллаллоҳ» калимаси тақозо қиладиган ишлар</a> </li> <li><a href="#t13">б) «Муҳаммадун росулуллоҳ» калимаси тақозо қиладиган ишлар</a> </li> <li><a href="#t14">Бешинчи: Икки шаҳодат калимасини бузувчи ишлар</a> </li> <li><a href="#t15">Учинчи бўлим: </a> </li> <li><a href="#t16"> Тўртинчи бўлим:</a> </li> <li><a href="#t17">1. Ибодат маъноси</a> </li> <li><a href="#t18">2. Ибодат турлари ва умумийлиги</a> </li> <li><a href="#t19">Бешинчи бўлим:  Ибодатнинг ҳад-ҳудудини белгилашдаги хато тушунчалар баёни</a> </li> <li><a href="#t20">Ибодатлар тавқифийдир</a> </li> <li><a href="#t21">Олтинчи бўлим:</a> </li> </ul></li> </ul><div class="ltr start"><div class="ltr start"><h1 class="ltr center" id="p1"><a id="t1" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t1">Улуҳият тавҳиди</a></h1><p class="ltr start" id="p22">У қуйидаги бўлимлардан иборат:</p><p class="ltr start" id="p23">Биринчи бўлим: Улуҳият тавҳидининг маъ-носи ва унинг пайғамбарлар даъватининг мав-зуси экани;</p><p class="ltr start" id="p24">Иккинчи бўлим: Икки шаҳодат калимаси: маънолари, рукнлари, шартлари, улар тақозо қиладиган ишлар, уларни бузувчи нарсалар;</p><p class="ltr start" id="p25">Учинчи бўлим: Қонунчилик: ҳалол қилиш, ҳаром қилиш Аллоҳнинг ҳаққи;</p><p class="ltr start" id="p26">Тўртинчи бўлим: Ибодат: маъноси, турлари, умумийлиги;</p><p class="ltr start" id="p27">Бешинчи бўлим: Ибодатнинг чек-чегараси-ни белгилашдаги хато тушунчалар <span class="c2">(ибодат маъ-носини тўлиқ тушунмаслик ёки унда ғулув кетиш каби)</span>;</p><p class="ltr start" id="p28">Олтинчи бўлим: Дуруст ибодатнинг устун-<span class="c6">лари:</span> севги, қўрқув, бўйсуниш, умидворлик;</p><p class="ltr start" id="p29">Еттинчи бўлим: Ибодат ва амалнинг қабул бўлиши шартлари — ихлос ва шариатга эрга-шиш;</p><p class="ltr start" id="p30">Саккизинчи бўлим: Диндаги даражалар: Ислом, иймон, эҳсон. Уларнинг таърифи ва улар ўртасидаги умумийлик ва хусусийлик.</p><span class="ltr start"><br class="ltr start"></span><h2 class="ltr start" id="p2"><a id="t2" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t2">Биринчи бўлим:</a></h2><p class="ltr start" id="p31">Улуҳият тавҳидининг маъноси ва унинг пайғамбарлар даъвати мавзуси экани</p><p class="ltr start" id="p32">Улуҳият тавҳидидан мурод ибодатдаги тавҳиддир. </p><p class="ltr start" id="p33">Улуҳият тавҳиди — бандалар шаръий ибо-<span class="c6">дат кўринишида қиладиган:</span> дуо, назр, қон чиқариш, умидворлик, хавф, таваккул, рағбат, раҳбат, инобат каби феълларини Аллоҳ таоло-нинг ёлғиз Ўзига қилишларидир. Тавҳиднинг шу тури аввалги-ю охирги барча пайғамбар-ларнинг даъвати мавзусидир.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> </p><p class="ltr start" id="p34"><span class="c3">«Дарҳақиқат,<span class="c6"> Биз ҳар бир умматга:</span> «Аллоҳга ибодат қилинглар ва тоғутдан йироқ бўлинглар»</span>, <span class="c2">(деган ваҳий билан)</span> бир пайғам-бар юборганмиз» <span class="c2">(Наҳл: 36)</span>.</p><p class="ltr start" id="p35">«<span class="c2">(Эй Пайғамбар)</span>, Биз сиздан илгари юбор-<span class="c6">ган ҳар бир пайғамбарга ҳам:</span> <span class="c3">«Мендан ўзга ҳақ илоҳ йўқдир, бас Менгагина ибодат қилинглар»</span>, деб ваҳий юборгандирмиз» <span class="c2">(Анбиё: 25)</span>.</p><p class="ltr start" id="p36">Ҳар бир пайғамбар қавмига даъватни улу-ҳият тавҳидига буюриш билан бошлар эди. Нуҳ, Ҳуд, Солиҳ,<span class="c6"> Шуайб айтганлари каби:</span> <span class="c3">«Эй қавмим, Аллоҳга ибодат қилинглар! Сизлар учун Ундан ўзга ҳақ Илоҳ йўқдир»</span> <span class="c2">(Аъроф: 59, 65, 73, 85)</span>.</p><p class="ltr start" id="p37">«Иброҳимни <span class="c2">(эсланг)</span> — у ўз қавмига деган эди: <span class="c3">«Аллоҳга ибодат қилинглар ва Ундан қўрқинглар!»</span> <span class="c2">(Анкабут: 16)</span>.</p><p class="ltr start" id="p38">Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга нозил қилди: <span class="c3">«Айтинг: Дарҳақиқат мен Аллоҳга У зот учун динимни холис қилган ҳолда ибодат қилишга буюрилганман»</span> <span class="c2">(Зу-<span class="c6">мар:</span> 11)</span>.</p><p class="ltr start" id="p39">Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: <span class="c3">«Одамлар билан то улар «Аллоҳ-дан ўзга ҳақ илоҳ йўқдир ва Муҳаммад Аллоҳнинг пайғамбаридир»</span>, деб гувоҳлик бер-магунларича урушишга буюрилдим» <span class="c2">(Бухорий ва Муслим ривоятлари)</span>.</p><p class="ltr start" id="p40">Мусулмон киши зиммасидаги энг биринчи вазифа <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> деб гувоҳлик бериш ва шунга амал қилишдир.<span class="c6"> Аллоҳ таоло деди:</span> «<span class="c2">(Эй Пайғамбар)</span>, Аллоҳдан ўзга ҳеч қандай ҳақ илоҳ йўқ эканини билинг ва ўз гуноҳингиз учун ҳамда мўмин-мўминалар-<span class="c2">(нинг гуноҳлари)</span> учун мағфират сўранг!» <span class="c2">(Муҳаммад: 19)</span>.</p><p class="ltr start" id="p41">Ислом динини қабул қилаётган кишига биринчи бўлиб буюриладиган нарса икки шаҳодат калимасини айтмоқликдир. Шундан маълум бўладики, улуҳият тавҳиди пайғам-барлар даъватидан асосий кўзда тутилган муроддир. Бундай деб номланишига сабаб, улуҳият Аллоҳ таолонинг “Аллоҳ” деган исми далолат қиладиган сифат бўлиб, Аллоҳ — улуҳият эгаси, яъни ибодат қилинувчи <span class="c2">(маъбуд)</span> демакдир.</p><p class="ltr start" id="p42">Убудият <span class="c2">(қуллик ва бандалик)</span> банданинг васфи экани эътибори билан бу тавҳидга ибодат тавҳиди ҳам дейилади. Зотан, банда Роббига ғоят муҳтож бўлгани туфайли ушбу ибодатларнинг барини ихлос билан адо этиши вожиб бўлади.<span class="c6"> Шайхулислом Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳ айтади:</span></p><p class="ltr start" id="p43">«Билингки, Аллоҳга бирон нарсани шерик қилмаган ҳолда ибодат қилиш банданинг Аллоҳга бўлган эҳтиёжидир. Бунинг қиёс қилинадиган бирор ўхшаши йўқ. Фақат баъзи жиҳатдан тананинг емак-ичмакка бўлган эҳтиё-жига ўхшаб кетади, бироқ ўртада жуда катта фарқ мавжуд. Зеро, банданинг ҳақиқати <span class="c2">(моҳияти)</span> унинг қалби ва руҳидир. Қалб ва руҳ саломатлиги эса унинг илоҳи бўлмиш, Ундан ўзга ҳақ илоҳ бўлмаган Аллоҳ билангина ҳосил бўлади ва дунёда Унинг зикри билангина ором топади. Бандага Аллоҳдан бошқаси тарафидан қандайдир лаззат ва сурур келган тақдирда ҳам, бу унда давомли равишда бўлмайди, балки бир турдан бошқа турга ва бир шахсдан бошқа шахсга кўчиб туради. Аммо, у Илоҳига ҳар қандай ҳолда ва ҳамма вақт ғоят эҳтиёжлидир, қаерда бўлмасин, У у билан биргадир».</p><p class="ltr start" id="p44">Тавҳиднинг ушбу тури пайғамбарлар даъватининг мавзуси бўлди. Чунки, у барча амаллар унинг устига қуриладиган асос-пойдевордир, усиз ҳеч бир амал дуруст ва яроқли бўлмайди. Агар у вужудга келмаса, унинг зидди бўлмиш ширк юзага чиқади.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтди:</span></p><p class="ltr start" id="p45">«Албатта Аллоҳ Ўзига <span class="c2">(бирон нарсанинг)</span> шерик қилинишини кечирмас» <span class="c2">(Нисо: 48, 116)</span>.</p><p class="ltr start" id="p46"><span class="c3">«Агар улар мушрик бўлганларида қилган амаллари беҳуда кетган бўлур эди»</span> <span class="c2">(Анъом: 88)</span>.</p><p class="ltr start" id="p47"><span class="c3">«Қасамки, агар мушрик бўлсанг, албатта қилган амалинг беҳуда кетгай ва албатта зиён кўрувчилардан бўлиб қолгайсан!»</span> <span class="c2">(Зумар: 65)</span>.</p><p class="ltr start" id="p48">Чунки, тавҳиднинг бу тури бандага вожиб бўлувчи ҳуқуқларнинг энг биринчисидир.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> </p><p class="ltr start" id="p49"><span class="c3">«Аллоҳга бандалик қилинглар ва Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар ҳамда ота-онага яхшилик қилинглар!»</span> <span class="c2">(Нисо: 36)</span>.</p><p class="ltr start" id="p50"><span class="c3">«Роббингиз ёлғиз Унинг Ўзига ибодат қилишларингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишларингизни амр этди»</span> <span class="c2">(Исро: 23)</span>.</p><p class="ltr start" id="p51"><span class="c3">«Айтинг: Келинглар, Роббингиз сизларга ҳаром қилган нарсаларни тиловат қилиб берай. У зотга бирон нарсани шерик қилман-гиз, ота-онага яхшилик қилингиз...»</span> <span class="c2">(Анъом: 151)</span>.</p><b class="ltr start"><span class="ltr start"><br class="ltr start"></span></b><h2 class="ltr start" id="p3"><a id="t3" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t3">Иккинчи бўлим:</a></h2><p class="ltr start" id="p52">Икки шаҳодат калимаси: маънолари, рукнлари, шартлари, улар тақозо қила-диган ишлар, уларни бузувчи ишлар</p><h2 class="ltr start" id="p4"><a id="t4" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t4">Биринчи: Шаҳодат калималари маъноси</a></h2><p class="ltr start" id="p53">1) <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> деб гувоҳлик бериш маъноси — Аллоҳдан ўзга ҳеч ким ибодатга сазовор эмас, деб эътиқод қилиш ва иқрор бўлиш, шу эътиқодни лозим тутиб, унга амал қилиш демакдир. <span class="c3">«Ла илаҳа»</span> Аллоҳдан ўзга ҳеч бир кимса, ким бўлишидан қатъий назар, ибодатга лойиқлигини инкор қилиш, <span class="c3">«иллал-лоҳ»</span> эса ибодатга фақат Аллоҳнинг ўзигина сазовор эканини эътироф этишдир. Ушбу калиманинг қисқача маъноси — Аллоҳдан ўзга ҳақ маъбуд йўқ, демакдир. Айнан <span class="c3">«Аллоҳдан ўзга маъбуд йўқ»</span> деб эмас, балки <span class="c3">«Аллоҳдан ўзга ҳақ маъбуд йўқ»</span> деб айтиш лозим ва шу тўғри маъно бўлади. Чунки, биринчи маъно воқеликка зиддир, Аллоҳдан бошқа ҳам ибо-дат қилинаётган маъбудалар кўп, Аллоҳдан бошқаси маъбуд эмас, дейилса, ўша нарса-ларга ибодат ҳам Аллоҳга ибодатлиги келиб чиқади. Бу эса энг катта ботил гапдир ва бу ер юзи аҳлининг энг кофирларидан бўлмиш <span class="c1">“ваҳдатул-вужуд”</span> аҳлининг мазҳабидир. </p><p class="ltr start" id="p54">Ушбу калимани бир неча ботил маънолар билан тафсир қилинган.<span class="c6"> Жумладан:</span> </p><p class="ltr start" id="p55">а) Унинг маъноси — <span class="c1">“Аллоҳдан ўзга маъбуд йўқ”</span> деганидир. Бу маъно тўғри эмас. Чунки, бундан, юқорида айтганимиздек, ҳаққу ноҳақ ҳар қандай маъбуд Аллоҳ экани келиб чиқиб қолади.</p><p class="ltr start" id="p56">б) Унинг маъноси — <span class="c1">“Аллоҳдан бошқа яра-тувчи йўқ”</span> деганидир. Бу эса аслида, ушбу калима маъносининг бир қисми, тўла маъноси эмас. Чунки, бу маъно фақат рубубият тавҳи-дини исбот қилади, бу эса етарли эмас, чунки мушриклар ҳам бу тавҳидни эътироф этишган.</p><p class="ltr start" id="p57">в) Унинг маъноси — <span class="c1">“Ҳокимият фақат Аллоҳникидир”</span> деганидир. Бу ҳам унинг маъ-носининг бир жузъи, тўла маъноси эмас. Чунки, бундай дейишнинг ўзи етарли эмас. Чунки, ҳокимиятни ягона Аллоҳга қилгани билан, агар Аллоҳдан бошқага дуо қилса ё ибодат тур-ларидан бирортасини Аллоҳдан бошқасига бурса, муваҳҳид <span class="c2">(тавҳид аҳлидан)</span> бўлмайди.</p><p class="ltr start" id="p58">Бу тафсирларнинг барчаси ботил ё ноқис тафсирлардир. Биз уларни одамларнинг қўл-ларидаги баъзи китобларда бўлгани учунгина, танбеҳ ўлароқ келтирдик.</p><p class="ltr start" id="p59">Ушбу калиманинг салафлар ва муҳаққиқ уламолар наздидаги энг тўғри тафсири, юқо-рида айтганимиздек, <span class="c1">“Аллоҳдан ўзга барҳақ маъбуд йўқ”</span> деганидир.</p><p class="ltr start" id="p60">2) <span class="c3">«Муҳаммадун росулуллоҳ»</span> деб гувоҳлик бериш маъноси — Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни Аллоҳнинг бандаси ва бутун инсониятга элчиси эканларини ботину зоҳирда эътироф этиш, сўнг бунинг тақозоси ўлароқ, у зотнинг амрларига итоат қилиш, сўзларини тасдиқлаш, қайтарган ишларидан тийилиш ва Аллоҳга у зотнинг шариатларига мувофиқ ибодат қилишдир.</p><p class="ltr start" id="p61">Иккинчи: Икки шаҳодатнинг рукнлари</p><p class="ltr start" id="p62">а) <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span>нинг иккита рукни бўлиб, бири нафий, бири исботдир.</p><p class="ltr start" id="p63">Биринчи рукн “Ла илаҳа” — нафий <span class="c2">(рад қилиш)</span> бўлиб, у ширкнинг барча турларини йўққа чиқаради ва Аллоҳдан ўзга сиғини-ладиган барча нарсаларга кофир бўлишни вожиб қилади.</p><p class="ltr start" id="p64">Иккинчи рукн “Иллаллоҳ” — исбот <span class="c2">(бор деб билиш)</span> бўлиб, ибодат қилинишга фақат ягона Аллоҳгина сазовор эканини ўрнатади ва шунга амал қилишни вожиб қилади. Бу икки рукннинг маъноси кўпгина оятларда келган.<span class="c6"> Мисол учун:</span></p><p class="ltr start" id="p65"><span class="c3">«Бас, ким тоғутга кофир бўлса ва Аллоҳга иймон келтирса, у ҳеч ажраб кетмайдиган мустаҳкам ҳалқани ушлабди»</span> <span class="c2">(Бақара: 256)</span>. </p><p class="ltr start" id="p66">Оятдаги <span class="c3">«Ким тоғутга кофир бўлса»</span> ибораси биринчи рукн бўлмиш <span class="c3">«Ла илаҳа»</span> маъносидир, <span class="c3">«Аллоҳга иймон келтирса»</span> ибораси эса иккин-чи рукн бўлмиш <span class="c3">«Иллаллоҳ»</span> маъносидир.</p><p class="ltr start" id="p67">Аллоҳ таолонинг Иброҳим алайҳиссалом тилидан келтирган сўзлари ҳам шунга ўхшайди: «Албатта мен сизлар ибодат қилаётган бут-лардан покдирман. Магар мени яратган Зотга-гина <span class="c2">(ибодат қилурман)</span>» <span class="c2">(Зухруф: 26, 27)</span>.</p><p class="ltr start" id="p68">Бундаги <span class="c3">«бутлардан покдирман»</span> ибораси ҳам биринчи рукндаги нафий маъноси, <span class="c3">«магар мени яратган зотгагина»</span> ибораси эса иккинчи рукндаги исбот маъносидир.</p><p class="ltr start" id="p69">б) <span class="c3">«Муҳаммадун росулуллоҳ»</span> калимаси-нинг иккита рукни бор, бири — у зот Аллоҳнинг бандаси, иккинчиси — Аллоҳнинг расули <span class="c2">(элчи-си)</span> эканидир. Бу икки рукн у зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳақларида ифрот <span class="c2">(ҳаддан ошиш)</span> ва тафритни <span class="c2">(эътиборсиз қарашни)</span> йўққа чиқаради. У зот ушбу икки улуғ сифат-лари билан халқларнинг энг комилидирлар. Бу ердаги “банда” маъноси — ибодат қилувчи, қул, демакдир. Яъни, у зот бошқа инсонлар нимадан яратилган бўлса, шундан яратилган оддий инсондирлар, у кишига ҳам бошқаларга жорий бўлган нарса жорий бўлади.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтганидек:</span> «<span class="c2">(Эй Муҳаммад, уларга)</span> айтинг: <span class="c3">«Ҳеч шак-шубҳа йўқки, мен ҳам сизлар каби бир одамдирман»</span> <span class="c2">(Каҳф: 110)</span>. Дарҳақиқат, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам бандалик ҳаққини тўла-тўкис адо этдилар ва Аллоҳ таоло у зотни шу билан мақтади.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> </p><p class="ltr start" id="p70">«Аллоҳ Ўз бандасига <span class="c2">(яъни Муҳаммад алайҳис-саломга, у кишини барча бало-қазодан асраш учун)</span> етарли эмасми?!» <span class="c2">(Зумар: 36)</span>.</p><p class="ltr start" id="p71">«Бандаси <span class="c2">(Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам)</span>га Китоб — Қуръонни нозил қилган Аллоҳга ҳамду сано бўлсин» <span class="c2">(Каҳф: 1)</span>.</p><p class="ltr start" id="p72">«<span class="c2">(Аллоҳ)</span> бир кеча, Ўз бандаси <span class="c2">(Муҳаммад)</span>-ни — унга оят-мўъжизаларимиздан кўрсатиш учун <span class="c2">(Маккадаги)</span> Масжид-ал-ҳаромдан <span class="c2">(Қуд-дусдаги)</span> Биз атрофини баракотли қилиб қўй-ган Масжид-ал-Ақсога сайр қилдирган <span class="c2">(барча айбу нуқсондан)</span> пок Зотдир» <span class="c2">(Исро: 1)</span>.</p><p class="ltr start" id="p73"><span class="c3">«Расулуллоҳ»</span> маъноси — бутун инсониятни Аллоҳга даъват қилиш, уларга хушхабар бериш ва огоҳлантириш учун юборилган Аллоҳнинг элчиси, демакдир. </p><p class="ltr start" id="p74">У зотга ушбу икки сифат билан гувоҳлик беришда у зот ҳақларидаги ифроту тафритни <span class="c2">(яъни ҳаддан ортиқ улуғлашни ҳам,  беҳурмат қилишни ҳам)</span> рад қилиш мужассамдир. Зеро, у зотга умматлик даъвосидаги инсонлар ичида у кишини улуғлашда ҳаддан ошган ва ҳақларида ғулув кетган, ҳатто бандалик даражасидан илоҳлик даражасига чиқариб қўйган, Аллоҳни қўйиб, у кишидан мадад сўрайдиган, Аллоҳдан бошқа ҳеч ким қодир бўлмайдиган ҳожатларни бароридан келтириш ва мусибатларни аритиш каби ишларни у кишидан сўрайдиган кишилар ҳам бор. Ва аксинча, у зотнинг рисолатларини инкор қилган, йўлларига эргашишга бепар-волик қиладиган, у зот келтирган динга зид сўзу ишларга муккасидан кетган, у зотнинг ҳукм-лари ва хабарларини ўзбошимчалик билан хато таъвил қиладиган кимсалар ҳам бор.</p><h2 class="ltr start" id="p5"><a id="t5" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t5">Учинчи: Икки шаҳодатнинг шартлари</a></h2><p class="ltr start" id="p75">а) <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span>нинг шартлари</p><p class="ltr start" id="p76"><span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> калимасининг еттита шарти бор бўлиб, шу шартлар ҳаммаси топил-гандагина бу калима ўз айтувчисига фойда беради.<span class="c6"> Улар қуйидагилар:</span></p><p class="ltr start" id="p77">Биринчи: Илм <span class="c2">(билим)</span>. Бунинг зидди жаҳо-лат <span class="c2">(билмаслик)</span>дир.</p><p class="ltr start" id="p78">Иккинчи: Яқийн <span class="c2">(аниқ ишонч)</span>. Бунинг зидди шак-шубҳадир.</p><p class="ltr start" id="p79">Учинчи: Қабул. Бунинг зидди рад қилишдир.</p><p class="ltr start" id="p80">Тўртинчи: Бўйсуниш. Бунинг зидди тарк қилишдир.</p><p class="ltr start" id="p81">Бешинчи: Сидқ <span class="c2">(ростгўйлик)</span>. Бунинг зидди ёлғондир.</p><p class="ltr start" id="p82">Олтинчи: Ихлос. Бунинг зидди ширкдир.</p><p class="ltr start" id="p83">Еттинчи: Муҳаббат. Бунинг зидди нафрат-дир.</p><h2 class="ltr start" id="p6"><a id="t6" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t6">Биринчи шарт: Илм</a></h2><p class="ltr start" id="p84">Яъни, ушбу калимадан кўзда тутилган маъ-нони ҳамда бу калима рад қиладиган ва исбот қиладиган нарсаларни билишдир. Бунинг зид-дида эса ушбуларни билмаслик туради.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> «Фақат ўзлари билган ҳоллари-да ҳақ гувоҳлик берган <span class="c2">(яъни, <span class="c3">«Ла илаҳа ил-лаллоҳ»</span> деб гувоҳлик берган)</span> кишиларгина...» <span class="c2">(Зухруф: 86)</span>.</p><p class="ltr start" id="p85">Яъни, улар тиллари берган гувоҳликни қалб-лари англаган-билган ҳолларида <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> деб гувоҳлик берган кишилардир. Агар маъносини билмаган ҳолда тил билангина айтиб қўйса, бу нарса фойда бермайди. Чунки, унинг мазмунига эътиқод қилган бўлмайди.</p><h2 class="ltr start" id="p7"><a id="t7" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t7">Иккинчи шарт: Яқийн</a></h2><p class="ltr start" id="p86">Яъни, айтувчиси унинг маъно-мазмунига аниқ ишонч ҳосил қилган бўлиши шарт. Агар бу ҳақда шак-шубҳа қиладиган бўлса, бу калима унга фойда бермайди.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> <span class="c3">«Ҳақиқий мўминлар фақат Аллоҳ ва Расулига иймон келтириб, сўнгра ҳеч қандай шак-шубҳа қилмаган... зотлардир»</span> <span class="c2">(Ҳужурот: 15)</span>.</p><p class="ltr start" id="p87">Шак-шубҳа қилувчи кимса мунофиқ бўлади.<span class="c6"> Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуга:</span> <span class="c3">«Ушбу девор ортида «Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> деб чин қалбидан ишонч билан гувоҳлик берган қай бир кишини кўрсанг, унга жаннат башоратини бер» деган-лар <span class="c2">(Имом Муслим ривояти)</span>. Демак, ким бу калимага чин дилдан ишонган бўлмаса, жан-натга киришга лойиқ бўлмайди.</p><h2 class="ltr start" id="p8"><a id="t8" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t8">Учинчи шарт: Қабул</a></h2><p class="ltr start" id="p88">Учинчи шарти ушбу калиманинг тақозоси бўлган ягона Аллоҳгагина ибодат қилиш ва Ундан ўзгага ибодатни тарк қилишни қабул қилмоқликдир. Ким бу калимани айтгани ҳолда, мазкур шартини қабул қилмаса ва унга амал қилмаса,<span class="c6"> Аллоҳ таоло қуйидаги оятда айтган кишилар жумласидан бўлади:</span> <span class="c3">«Улар «Аллоҳдан ўзга ҳақ илоҳ йўқдир»</span>, дейилган вақтда кибр-ҳаво қилишар ва <span class="c3">«Биз ҳали бир мажнун шоирни деб илоҳларимизни тарк қилар эканмизми?!»</span> дейишар эди» <span class="c2">(Ас-<span class="c6">соффат:</span> 35, 36)</span>.</p><p class="ltr start" id="p89">Бугунги кундаги қабрпарастларнинг ҳолати ҳам худди шундай, улар ҳам <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> дейдилар, бироқ қабрларга сиғи-нишни ташламайдилар. Ва демакки, <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> маъносини қабул қилмайдилар.</p><p class="ltr start" id="p90">Тўртинчи шарт: Бўйсуниш</p><p class="ltr start" id="p91">Тўртинчи шарти ушбу калима далолат қил-ган нарсага тўла бўйсунишдир.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> <span class="c3">«Ким чиройли амал қилувчи бўлган ҳолида ўзини Аллоҳга топширса, бас у мус-таҳкам халқани ушлабди»</span> <span class="c2">(Луқмон: 22)</span>.</p><p class="ltr start" id="p92"><span class="c3">«Мустаҳкам ҳалқа»</span>дан мурод <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span>дир. <span class="c3">«Ўзини Аллоҳга топширса»</span> дегани ихлос билан Аллоҳга бўйсунса, дегани-дир.</p><h2 class="ltr start" id="p9"><a id="t9" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t9">Бешинчи шарт: Сидқ</a></h2><p class="ltr start" id="p93">Бешинчи шарти ушбу калимани сидқидил-дан, яъни қалб шуни тасдиқлаган ҳолда айтиш-дир. Агар тили билан айтса-ю, қалби тасдиқ-ламаса, ёлғончи мунофиқ бўлади.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> <span class="c3">«Одамлар орасида шундай кимсалар ҳам борки, ўзлари мўмин бўлмаганлари ҳолда «Аллоҳга ва Охират Кунига иймон келтирдик»</span>, дейдилар. Улар Аллоҳни ва иймонли кишиларни алдамоқчи бўладилар ва ўзлари сезмаган ҳолда фақат ўзларинигина алдайдилар. Уларнинг дилларида мараз бор эди, бас, Аллоҳ маразларини янада зиёда қилди. Улар учун қилган ёлғонлари сабаб аламли азоб бордир» <span class="c2">(Бақара: 8-10)</span>.</p><h2 class="ltr start" id="p10"><a id="t10" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t10">Олтинчи шарт: Ихлос</a></h2><p class="ltr start" id="p94">Ихлос — ушбу калимани айтиш билан дунё матоларидан биронта нарсани мақсад қилмас-дан, риё ва сумъани тарк қилиб, амални ҳар қандай ширк аралашмаларидан тоза ва мусаф-фо ҳолда қилишдир.</p><p class="ltr start" id="p95">Итбон ҳадиси деб танилган саҳиҳ ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларидек: <span class="c3">«Албатта, Аллоҳ Ўзининг юзини истаб «Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> деган кишини дўзахга ҳаром қилгандир» <span class="c2">(Бухорий ва Муслим ривоятлари)</span>. </p><p class="ltr start" id="p96">Еттинчи шарт: Муҳаббат</p><p class="ltr start" id="p97">Еттинчи шарти ушбу калимага ва у далолат қилган нарсаларга ҳамда унинг тақозосига кўра амал қилаётган кишиларга муҳаббат қўйиш.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> «Одамлар орасида шун-дай кимсалар борки, улар ўзгаларни Аллоҳга тенг билиб, уларни Аллоҳни севгандек сева-дилар. Иймонли кишиларнинг Аллоҳга бўлган муҳаббатлари эса <span class="c2">(анавиларнинг Аллоҳга ва ўз илоҳларига бўлган муҳаббатидан)</span> кучлироқ-дир» <span class="c2">(Бақара: 165)</span>.</p><p class="ltr start" id="p98"><span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> аҳли бўлмиш иймонли кишилар фақат Аллоҳни холис, чин дилдан яхши кўрадилар. Ширк аҳли эса Аллоҳни ҳам, Унга қўшиб бошқа илоҳларини ҳам яхши кўришади. Бу эса <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> тақо-зосига зиддир.</p><h2 class="ltr start" id="p11"><a id="t11" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t11">б) <span class="c3">«Муҳаммадун росулуллоҳ»</span>нинг шарт-лари</a></h2><p class="ltr start" id="p99"><span class="c3">«Муҳаммадун росулуллоҳ»</span> шаҳодат кали-<span class="c6">масининг шартлари қуйидагилардир:</span></p><p class="ltr start" id="p100">1)      Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва сал-ламнинг пайғамбарликларини эътироф этиш ва бунга чин дилдан эътиқод қилиш.</p><p class="ltr start" id="p101">2)      Ушбу эътирофини тили билан очиқ айтиш.</p><p class="ltr start" id="p102">3)      У зотга тўла эргашиш, бу эса у зот келтирган ҳаққа амал қилиш ва у зот қайтарган ботилдан тийилиш билан бўлади.</p><p class="ltr start" id="p103">4)      У зот хабар берган ўтмиш ва келажак ишларидан иборат ғайб хабарларини тасдиқлаш.</p><p class="ltr start" id="p104">5)      У зотни ўз жони, моли, бола-чақаси, ота-онаси ва барча одамлардан кўра кўпроқ яхши кўриш.</p><p class="ltr start" id="p105">6)      У зотнинг сўзларини ҳар қандай киши-нинг сўзидан устун қўйиш ва у зотнинг суннатларига амал қилиш.</p><p class="ltr center" id="p106">Тўртинчи: Икки шаҳодат калимаси тақозо қиладиган ишлар</p><h2 class="ltr start" id="p12"><a id="t12" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t12">а) <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span> калимаси тақозо қиладиган ишлар</a></h2><p class="ltr start" id="p107"><span class="c3">«Ла илаҳа»</span> иборасидан тушунилган нафий-га амал қилиб, Аллоҳдан бошқа жамики маъбу-даларнинг ибодатидан воз кечиш ҳамда <span class="c3">«Иллаллоҳ»</span> иборасидан тушунилган исботга амал қилиб, фақат Аллоҳнинг Ўзига, ҳеч қандай шерик келтирмасдан ибодат қилиш. Аксарият ушбу калимани айтадиган кишилар бунга амал қилмайдилар, унинг тақозосига хилоф қилиб, илоҳликни махлуқларга, мозорларга, қадамжо-ларга, тоғутларга, дарахт ва тошларга исбот қилишади. Улар тавҳидни бидъат деб эътиқод қилишади, унга чақирган кишиларни ёмон кўришади, ибодатни холис Аллоҳгагина қила-диган кишиларни маломат қилишади.</p><h2 class="ltr start" id="p13"><a id="t13" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t13">б) <span class="c3">«Муҳаммадун росулуллоҳ»</span> калимаси тақозо қиладиган ишлар</a></h2><p class="ltr start" id="p108">У зотга ишониш ва итоат қилиш, у зот қайтарган ишларни тарк қилиш, суннатларига амал қилишга чекланиш, суннат бўлмаган, бидъат ва динда янги пайдо қилинган ишларни ташлаш, у зотнинг сўзларини бошқа ҳар қандай кишининг сўзидан юқори қўйиш.</p><h2 class="ltr start" id="p14"><a id="t14" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t14">Бешинчи: Икки шаҳодат калимасини бузувчи ишлар</a></h2><p class="ltr start" id="p109">Улар Исломни бузувчи ишлардир. Чунки, айни шу икки шаҳодат калимасини айтиш билан инсон Исломга киради. Бу калимани талаффуз қилиш унинг мазмун-моҳиятини эътироф этиш ҳамда у тақозо этган исломий амалларни амалга ошириш демакдир. Ким шунга амал қилмаса, ушбу калимага гувоҳлик берган пайтда ўз зиммасига олган аҳдни бузган бўлади. Исломни бузувчи ишлар кўп бўлиб, уламолар фиқҳ китобларида унга алоҳида боб ажратиб, <span class="c3">«Муртадлик ҳақида боб»</span> деб атаганлар. Улардан энг муҳимлари ўнта бўлиб, уларни шайхулислом Муҳаммад ибн Абдул-<span class="c6">Ваҳҳоб раҳимаҳуллоҳ шундай баён қилади:</span></p><p class="ltr start" id="p110">1)    Аллоҳнинг ибодатида ширк келтириш.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> </p><p class="ltr start" id="p111">«Албатта Аллоҳ Ўзига <span class="c2">(бирон нарсанинг)</span> шерик қилинишини кечирмас. Шундан бошқа гуноҳларни Ўзи хоҳлаган бандалари учун кечирур» <span class="c2">(Нисо: 48, 116)</span>.</p><p class="ltr start" id="p112"><span class="c3">«Албатта кимда-ким Аллоҳга ширк кел-тирса, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур ва борар жойи дўзах бўлур. Зулм қилувчилар учун бирон ёрдамчи бўлмас»</span> <span class="c2">(Моида: 72)</span>.</p><p class="ltr start" id="p113">Аллоҳдан бошқага атаб қон чиқариш, мозорлар ё жинлар учун жонлиқ бўғишлаш ҳам шу турга киради.</p><p class="ltr start" id="p114">2)    Ўзи билан Аллоҳнинг ўртасига восита-чилар қилиб, уларга дуо-илтижо қила-диган, шафоатларини сўрайдиган, уларга таваккул қиладиган <span class="c2">(суянадиган)</span> киши кофир бўлишига иттифоқ қилинган.</p><p class="ltr start" id="p115">3)    Мушрикларни кофир санамайдиган, улар-нинг куфрида шак қиладиган ё уларнинг йўлларини тўғри санайдиган киши кофир бўлади.</p><p class="ltr start" id="p116">4)    Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва сал-ламдан бошқасининг йўли у зотнинг йўлларидан кўра мукаммалроқ, ёки бош-қасининг ҳукми у зотнинг ҳукмларидан тўғрироқ деб эътиқод қилган киши кофир бўлади. Тоғутларнинг ҳукмларини Расу-луллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳукмларидан афзал санайдиган, қонун-ларнинг ҳукмини Ислом ҳукмидан афзал биладиган кимсалар бунга мисол бўлади.</p><p class="ltr start" id="p117">5)    Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам келтирган дин ва шариатдан бирор нарсани ёмон кўрган киши – гарчи ўзи шунга амал қилса ҳам – кофир бўлади.</p><p class="ltr start" id="p118">6)    Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва сал-ламнинг динидан ё шу диндаги савоб ва азоблар устидан кулиб, масхара қилган кимса кофир бўлади.<span class="c6"> Бунга далил Аллоҳ таолонинг қуйидаги сўзларидир:</span> <span class="c3">«Айтинг: «Аллоҳдан, Унинг оятларидан, Унинг пайғамбаридан кулувчи бўлдингизми?»</span> Узр айтманглар! Сизлар иймон келтир-ганингиздан сўнг яна куфрга қайтдин-гиз» <span class="c2">(Тавба: 65, 66)</span>.</p><p class="ltr start" id="p119">7)    Сеҳргарлик. <span class="c2">(Эр-хотиннинг кўнгилини бир-бирига илитиш ё совутиш учун)</span> иситма-совутма қилиш ҳам шунга киради. Ким шундай қилса ё шунга рози бўлса, кофир бўлади. Бунга далил Аллоҳ тао-<span class="c6">лонинг қуйидаги сўзидир:</span> «Ҳолбуки,<span class="c6"> у фаришталар:</span> «Биз фақатгина фитнамиз <span class="c2">(яъни одамларни алдаб имтиҳон қилиш учун юборилганмиз)</span>, бас, <span class="c2">(сен сеҳр ўрга-ниш билан)</span> кофир бўлиб қолма», демас-дан туриб ҳеч кимга ҳеч нарса ўргатмас эдилар»  <span class="c2">(Бақара: 102)</span>.</p><p class="ltr start" id="p120">8)    Мусулмонлар қаршисига мушрикларни қўллаб-қувватлаш ва уларга ёрдам бе-риш. Бунга далил Аллоҳ таолонинг қуйи-<span class="c6">даги сўзларидир:</span> <span class="c3">«Сизлардан ким уларга дўст бўлса, бас, у ўшалардандир. Албат-та, Аллоҳ золим қавмни ҳидоят қилмас»</span> <span class="c2">(Моида: 51)</span>.</p><p class="ltr start" id="p121">9)    Кимда-ким, айрим инсонлар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шари-атларидан чиқишга ҳақли бўлади, худди Хазир Мусо алайҳиссаломнинг шариат-ларидан чиқишга ҳақли бўлгани каби, деб эътиқод қилса,  кофир бўлади. Мен бунга қўшимча қилиб айтаманки, айрим ғулув кетган сўфийлар эътиқод қилганидек, уларнинг баъзи пиру муршидлари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва сал-ламнинг шариатларига эргашишга эҳтиёж қолдирмайдиган даражада олий мақомга етганини эътиқод қилган киши кофир бўлади. </p><p class="ltr start" id="p122">10)  Аллоҳнинг динидан юз ўгириш, уни ўрганмаслик ва унга амал қилмаслик.<span class="c6"> Бунга далил Аллоҳ таолонинг қуйидаги сўзларидир:</span> <span class="c3">«Кофир бўлган кимсалар эса ўзлари огоҳлантирилган нарсадан юз ўгирувчидирлар»</span> <span class="c2">(Аҳқоф: 3)</span>, <span class="c3">«Ўз Робби-нинг оятлари билан панд-насиҳат қилин-ганидан сўнг, улардан юз ўгирган кимсадан ҳам золимроқ ким бор?! Албатта Биз ундай жиноятчи кимса-лардан интиқом олувчидирмиз»</span> <span class="c2">(Сажда: 22)</span>.</p><p class="ltr start" id="p123">Шайх Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб раҳима-<span class="c6">ҳуллоҳ айтади:</span> <span class="c3">«Исломни бузувчи бу амаллар-ни ҳазиллашиб ё жиддий ё қўрқиб айтган ва қилган кишилар ўртасида фарқ йўқ. Фақат мажбурланган кишигина бундан мустаснодир. Шунинг учун ҳам мусулмон бу ишлардан ҳазир бўлиши ва ўз нафсига улардан хавф қилиши зарурдир. Аллоҳдан Унинг ғазабини келти-рувчи ва азобига йўлиқтирувчи ишлардан паноҳ тилаймиз»</span>.</p><b class="ltr start"><span class="ltr start"><br class="ltr start"></span></b><h2 class="ltr start" id="p15"><a id="t15" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t15">Учинчи бўлим: </a></h2><p class="ltr start" id="p124">Қонунчилик: ҳалол қилиш ва ҳаром қилиш Аллоҳнинг ҳаққи</p><p class="ltr start" id="p125">Қонунчилик деб таржима қилганимиз “ташриъ”дан мурод — Аллоҳ таоло бандалари ақида, муомалот ва бошқа ишларда унга амал қилишлари учун туширган манҳаж, яъни йўл-йўриқлар мажмуидир. Ҳалол қилиш ва ҳаром қилиш ҳам шунга дохил бўлиб, ҳеч ким Аллоҳ ҳалол қилмаган нарсани ҳалол санаши ва Аллоҳ ҳаром қилмаган нарсани ҳаром санаши мумкин эмас.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> </p><p class="ltr start" id="p126">«Аллоҳ шаънига ёлғон тўқиш учун <span class="c2">(яъни, Аллоҳ буюрмаган ҳукмларни Аллоҳники дейиш учун)</span> тилларингизга келган ёлғонни гапириб: <span class="c3">«Бу ҳалол, бу ҳаром»</span>, деяверманглар!» <span class="c2">(Наҳл: 116)</span>.</p><p class="ltr start" id="p127">«Айтинг: Хабар берингиз-чи <span class="c2">(эй мушрик-лар)</span>, Аллоҳ сизлар учун нозил қилган ризқу рўзнинг <span class="c2">(айримларини)</span> ҳаром, <span class="c2">(айримларини)</span> ҳалол қилиб олдингиз».<span class="c6"> Айтинг:</span> Хабар берингиз-чи, <span class="c2">(бундай қилиш учун)</span> сизларга Аллоҳ изн бердими ёки Аллоҳ шаънига бўҳтон қилмоқдамисизлар?!» <span class="c2">(Юнус: 59)</span>.</p><p class="ltr start" id="p128">Аллоҳ таоло Китоб ва Суннатдан бирон далилсиз ҳалол қилиш ва ҳаром қилишдан қайтарди ва бундай қилишни Аллоҳга нисбатан уйдирма тўқиш деб атади. Шунингдек, Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло бир нарсани ҳеч қандай далилсиз фарзу вожиб ёки ҳаром деб эълон қилган кишини Ўзининг хос ҳаққи бўлмиш қонунчиликда шериклик даъво қилувчи деб хабар берди.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> </p><p class="ltr start" id="p129"><span class="c3">«Ёки уларнинг диндан Аллоҳ изн бермаган нарсаларни уларга шариат қилиб берган шериклари — бутлари борми?!»</span>   <span class="c2">(Шуро: 21)</span>.</p><p class="ltr start" id="p130">Ким шу нарсани била туриб Аллоҳдан бошқа қонун чиқарувчига итоат қилса ва унинг қонунига амал қилса, уни Аллоҳга шерик қилган бўлади.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span></p><p class="ltr start" id="p131"> <span class="c3">«Агар уларга бўйсунсангизлар, ҳеч шак-шубҳасиз мушриклардан бўлиб қолгайсиз-лар»</span> <span class="c2">(Анъом: 121)</span>.</p><p class="ltr start" id="p132">Яъни, Аллоҳ ҳаром қилган ўлимтикларни ҳалол санайдиган кимсаларга ким итоат қилса, у мушрик бўлади.</p><p class="ltr start" id="p133">Аллоҳ таоло яна шундай деб хабар берганки, ким Аллоҳ ҳаром қилган нарсани ҳалол қиладиган ва Аллоҳ ҳалол қилган нарсани ҳаром санайдиган руҳоний ва роҳиб-ларига итоат қилса, Аллоҳни қўйиб, ўшаларни ўзига илоҳ қилиб олган бўлади.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span></p><p class="ltr start" id="p134">«Улар Аллоҳни қўйиб, ўзларининг олим-ларини ва роҳибларини ҳамда Масиҳ ибн Марямни Роб <span class="c2">(илоҳ)</span> қилиб олдилар. Ҳолбуки, фақат ягона Аллоҳга бандалик килишга бую-рилган эдилар. Ундан ўзга ҳақ илоҳ йўқдир. У зот уларнинг ширкларидан покдир» <span class="c2">(Тавба: 31)</span>.</p><p class="ltr center" id="p135">Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳу ушбу оятни эшитиб: <span class="c3">«Ё Расулуллоҳ, биз уларга ибодат қилмасдик-ку»</span>,<span class="c6"> деганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:</span> <span class="c3">«Улар Аллоҳ ҳаром қилган нарсани ҳалол қилишганида сизлар ҳам уни ҳалол санармидинглар, улар Аллоҳ ҳалол қилган нарсани ҳаром қилиш-ганида сизлар ҳам уни ҳаром санармидинглар, ахир?!»</span>, дедилар.<span class="c6"> У:</span> “Ҳа, шундай», деганида <span class="c3">«Шу уларга ибодат қилишларидир»</span>, дедилар <span class="c2">(Имом Термизий ривояти)</span>.</p><p class="ltr start" id="p136">Шайх Абдурраҳмон ибн Ҳасан раҳимаҳул-<span class="c6">лоҳ айтади:</span> <span class="c1">“Ушбу ҳадисда шунга далил борки, Аллоҳнинг маъсиятида олимлар ва роҳибларга итоат қилиш Аллоҳни қўйиб, уларга ибодат қилишдир ва бу Аллоҳ асло кечирмайдиган катта ширкдир. Зеро,<span class="c6"> оят сўнггида Аллоҳ таоло айтмоқдаки:</span> <span class="c3">«Ҳолбуки, фақат ягона Аллоҳга ибодат қилишга буюрилган эдилар. Ундан ўзга ҳақ илоҳ йўқдир. У зот уларнинг ширк-ларидан покдир»</span>.<span class="c6"> Бошқа бир оятда Аллоҳ таоло айтадики:</span> «Аллоҳнинг номи зикр қилинмаган нарсалардан емангиз! Зотан, бу иш итоатсизликдир. Албатта, шайтонлар ўз дўстларини <span class="c2">(яъни мушрикларни)</span> сизлар билан жанжаллашишлари учун васвасага солурлар. Агар уларга бўйсунсангизлар, ҳеч шак-шубҳасиз мушриклардан бўлиб қолурсизлар» <span class="c2">(Анъом: 121)</span>. Кўпчилик одамлар далилга беписанд қарашлари туфайли, ўзлари тақлид қилган кишиларга далилга хилоф бўлган ишларда тақлид қилиб, шу ҳолга тушиб қолишади, бу эса ширкдир”</span> <span class="c2">(иқтибос тугади)</span>.</p><p class="ltr start" id="p137">Аллоҳнинг қонунига риоя қилиш ва Ундан ўзганинг қонунларини тарк қилиш <span class="c3">«Ла илаҳа иллаллоҳ»</span>нинг тақозо ва талабларидандир.</p><span class="ltr start"><br class="ltr start"></span><h2 class="ltr start" id="p16"><a id="t16" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t16"> Тўртинчи бўлим:</a></h2><p class="ltr start" id="p138">Ибодат: маъноси, турлари, умумийлиги</p><h2 class="ltr start" id="p17"><a id="t17" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t17">1. Ибодат маъноси</a></h2><p class="ltr start" id="p139">Ибодат аслида қуллик, ҳокисорлик, бўйин-суниш демакдир.</p><p class="ltr start" id="p140">Шариат истилоҳида эса, унинг бир неча таърифлари бўлиб, умумий маъноси биттадир.<span class="c6"> Жумладан:</span></p><p class="ltr start" id="p141">Ибодат — Аллоҳга У пайғамбарлари восита-сида буюрган ишларга бўйсуниш билан итоат қилиш демакдир.</p><p class="ltr start" id="p142">Ибодат — Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога ҳоки-сорлик ифодасидир. У Аллоҳга чексиз муҳаб-батга йўғрилган чексиз ҳокисорликдир. Унинг умумий ва кенг қамровли таърифи шуки, ибодат — Аллоҳ яхши кўрадиган ва рози бўладиган барча зоҳирий ва ботиний сўз ва ишлардир.</p><p class="ltr start" id="p143">Ибодат қалб, тил ва тана аъзоларига тақсимлангандир. </p><p class="ltr start" id="p144">Хавф <span class="c2">(қўрқув)</span>, ражо <span class="c2">(умидворлик)</span>, муҳаб-бат, таваккул, рағбат, раҳбат <span class="c2">(қўрқинч)</span>, булар қалбга тааллуқли ибодатлардир.</p><p class="ltr start" id="p145">Тилда ва дилда тасбеҳ, таҳлил, такбир, ҳамд, шукр айтиш, булар тил ва қалбга тааллуқли ибодатлардир.</p><p class="ltr start" id="p146">Намоз, закот, ҳаж, жиҳод, булар қалб ва тана аъзолари ибодатидир.</p><p class="ltr start" id="p147">Ибодатнинг қалб, тил ва бадан аъзоларига тааллуқли бундан бошқа ҳам турлари кўпдир.</p><p class="ltr start" id="p148">Ибодат — Аллоҳ таоло халқларни фақат шу учун яратгандир.<span class="c6"> Аллоҳ таоло айтади:</span> </p><p class="ltr start" id="p149">«Мен жин ва инсни фақат Ўзимга ибодат қилишлари учунгина яратдим. Мен улардан бирон ризқ истамасман ва улар Мени таомлантиришини истамасман. Зеро Аллоҳ-нинг Ўзигина <span class="c2">(барча халойиққа)</span> ризқу рўз берувчи, куч-қувват соҳиби ва қудратлидир» <span class="c2">(Аз-<span class="c6">зарият:</span> 56-58)</span>.</p><p class="ltr start" id="p150">Демак, Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло хабар бермоқдаки, инсу жинни яратиши остидаги ҳикмат уларнинг Аллоҳга ибодат қилиб туриш-ларидир. Аслида, Аллоҳ уларнинг ибодат-ларига муҳтож эмас, аксинча улар Аллоҳга муҳтожликлари туфайли Унинг ибодатига эҳтиёжлидирлар ва Унга шариатига мувофиқ ибодат қиладилар. Бас, ким Аллоҳга ибодат қилишдан бош тортса, у кибр қилувчидир. Ким Аллоҳга ибодат қилса ва У билан бирга бошқасига ҳам ибодат қилса, у мушрикдир. Ким ёлғиз Аллоҳга ибодат қилса, бироқ Унинг шариатига мувофиқ қилмаса, у бидъатчидир. Ким Аллоҳга Унинг шариатига мувофиқ ибодат қилса, у мўмин ва муваҳҳиддир.</p><h2 class="ltr start" id="p18"><a id="t18" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t18">2. Ибодат турлари ва умумийлиги</a></h2><p class="ltr start" id="p151">Ибодатнинг турлари кўп бўлиб, у тил ва бадан аъзоларида зоҳир бўлган ва қалбда содир бўлган зикр, тасбеҳ, таҳлил, Қуръон тиловати, намоз, закот, рўза, ҳаж, жиҳод, яхшиликка буюриш ва ёмонликдан қайтариш, қариндош-уруғ, етим-есир, мискин ва мусофирларга эҳсон <span class="c2">(яхшилик)</span> қилиш каби барча тоат турларини ўз ичига олади. Шунингдек, Аллоҳ ва Расулини яхши кўриш, Аллоҳдан қўрқиш ва Унга тавба-инобат қилиш, динни Аллоҳга холис қилиш, Унинг ҳукмига сабр қилиш ва қазосига рози бўлиш, Унга суяниш, раҳматидан умидвор бўлиш ва азобидан қўрқиш ҳам ибодатдир. Мўмин киши ўзининг қилаётган ҳар бир ишида агар қурбатни <span class="c2">(Аллоҳга яқинлашишни)</span> ният қилса, унинг ҳар бир хатти-ҳаракати ибодатга айла-нади. Ҳатто, уйқу ва ейиш-ичиш билан агар Аллоҳнинг тоатига куч-қувват ҳосил қилишни ният қилса, шу ҳам ибодатга айланади. Олди-сотти, касб-ҳунар, никоҳланиш каби одатий ишлар ҳам яхши ният туфайли ибодатга айланиб, бу билан савобга эришилади. Демак, ибодат фақат маълум расм-русумларгагина чекланиб қолмайди.</p><b class="ltr start"><span class="ltr start"><br class="ltr start"></span></b><h2 class="ltr start" id="p19"><a id="t19" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t19">Бешинчи бўлим:  Ибодатнинг ҳад-ҳудудини белгилашдаги хато тушунчалар баёни</a></h2><h2 class="ltr start" id="p20"><a id="t20" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t20">Ибодатлар тавқифийдир</a></h2><p class="ltr start" id="p152">Шу маънодаки, ҳеч бир ибодат Китоб ва Суннатдан бўлган бирон далилсиз машруъ <span class="c2">(шариатга мувофиқ)</span> бўлмайди. Нимаики, машруъ бўлмаса, у бидъат деб эътибор қилинади ва қабул қилинмайди.<span class="c6"> Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларидек:</span> <span class="c3">«Ким бизнинг амримиз бўлмаган бир амални қилса, у рад қилингусидир»</span> <span class="c2">(Муттафақун алайҳ)</span>. Яъни, унинг бу иши мақбул бўлмайди, бу иши учун гуноҳкор бўлади. Чунки, унинг иши маъсиятдир, тоат эмасдир. Қолаверса, машруъ ибодатларни адо этишдаги соғлом йўл — бепарволик ва ялқовлик билан ўта ҳаддан ошиш ва ғулув ўртасидаги мўътадилликдир.<span class="c6"> Аллоҳ таоло пайғамбарига амр этганидек:</span> «Бас <span class="c2">(эй Муҳаммад)</span>, сиз ва сиз билан бирга тавба қилган зотлар ўзингизга буюрилгани янглиғ Тўғри йўлда бўлингиз! Туғёнга тушмангиз!» <span class="c2">(Ҳуд: 112)</span>.</p><p class="ltr start" id="p153">Ушбу ояти карима ибодатларни адо этиш-нинг соғлом ва тўғри йўлини чизиб бермоқда. Бу эса уларни адо этишда ҳаддан ошиш ҳам, лоқайдлик ҳам бўлмаган мўътадил йўлни тутиш билан, <span class="c1">“ўзингизга буюрилгани янглиғ”</span> шариатга мувофиқлик билан ҳосил бўлади. Сўнгра таъкидлаб, <span class="c1">“туғёнга тушмангиз!”</span> амри берилмоқдаки, туғён — ҳаддан ошиш ва ғулув кетишдир. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам асҳобларидан уч кишининг ўз амал-ларини кам санаб,<span class="c6"> улардан бири:</span> <span class="c3">«Мен умрбод рўза тутаман»</span> деб,<span class="c6"> иккинчиси:</span> <span class="c3">«Ухламасдан, тинимсиз намоз ўқийман»</span> деб,<span class="c6"> учинчиси:</span> <span class="c3">«Уйланмасдан ўтаман»</span> деб айтганларини эшитиб, уларга танбеҳ берганлар, <span class="c3">«Аммо, мен рўза ҳам тутаман, оғзим очиқ ҳам бўламан. Намоз ўқийман ва ҳам ухлайман ва ҳам аёлларга уйланаман. Ким менинг суннатимдан юз ўгирса, у мендан эмас!»</span>, деганлар <span class="c2">(Муттафа-қун алайҳ)</span>.</p><p class="ltr start" id="p154">Ҳозирда ибодат борасида одамларни бир-бирига бутунлай қарама-қарши бўлган икки тарафга бўлиниб қолганини кўриш мумкин.</p><p class="ltr start" id="p155">Биринчи тоифа ибодат тушунчасини ғоят тор тушуниб, уни адо этишга ўта лоқайд қарайди, айрим ибодат турларини умуман бажармайди, ибодатларни маълум бир амал-ларгагина ва масжидда адо этиладиган ибодат-ларгагина чеклаб қўйган. Улар учун уйда, ишхонада, бозорда, кўчада, ўзаро муомала-ларда, сиёсатда, ҳукмда, низоларда ва ҳаёт-нинг бошқа майдонларида адо этилажак ибодат тушунчаси мавжуд эмас.</p><p class="ltr start" id="p156">Тўғри, масжиднинг ўзига хос фазли бор, беш вақт намоз масжидда адо этилиши вожиб. Бироқ, ибодат шугина эмас, ибодат мусулмон кишининг масжид ташқарисидаги барча ҳаё-тини ҳам қамраб олади.</p><p class="ltr start" id="p157">Иккинчи тоифа эса, ибодатларни татбиқ қилишда ўта қаттиқ, ҳаддан ошиш йўлини тутади. Мустаҳаб амалларни фарзу вожиб даражасига чиқаради, айрим мубоҳ ишларни ҳаром санайди. Унинг тутган йўлига қарши бўлганларни адашган ва хатокорликка ҳукм қилади, уларнинг тушунчаларини хатога чиқа-ради.</p><p class="ltr start" id="p158">Аслида, йўлларнинг энг яхшиси Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўлларидир, ишларнинг ёмони эса динда янги пайдо қилинганларидир.</p><span class="ltr start"><br class="ltr start"></span><h2 class="ltr start" id="p21"><a id="t21" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t21">Олтинчи бўлим:</a></h2><p class="ltr start" id="p159">Дуруст ибодатнинг устунлари</p><p class="ltr start" id="p160">Ибодатнинг асосий устунлари учта бўлиб, улар севги, хавф ва умидворликдир.</p><p class="ltr start" id="p161">Ҳокисорликка йўғрилган муҳаббат ва умид-ворликка қоришган қўрқув... Ибодатда мана шу ҳолатлар жамул-жам бўлмоғи зарур.<span class="c6"> Аллоҳ таоло мўмин бандаларини шундай васф этади:</span> </p><p class="ltr start" id="p162"><span class="c3">«Аллоҳ уларни яхши кўрур, улар Аллоҳни яхши кўрурлар»</span> <span class="c2">(Моида: 54)</span>.</p><p class="ltr start" id="p163"><span class="c3">«Иймонли кишиларнинг Аллоҳга бўлган муҳаббатлари кучлироқдир»</span> <span class="c2">(Бақара: 165)</span>.</p><p class="ltr start" id="p164">Аллоҳ таоло Ўз пайғамбарлари васфида айтади:</p><p class="ltr start" id="p165"><span class="c3">«Дарҳақиқат, улар яхши ишларни қилишга шошар ва Бизга рағбат ва қўрқув билан дуо-илтижо қилар эдилар. Улар Бизга таъзим-итоат қилувчи эдилар»</span> <span class="c2">(Анбиё: 90)</span>.</p><p class="ltr start" id="p166">Салафлардан бирлари шундай деган экан: <span class="c3">«Аллоҳга ёлғиз муҳаббат билангина ибодат қилган кимса зиндиқ, ёлғиз умидворлик билангина ибодат қилган кимса муржиъ, ёлғиз қўрқув билангина ибодат қилган киши ҳарурий, Унга севги, қўрқув ва умидворлик билан ибодат қилган киши мўмин муваҳҳиддир»</span>. Буни шайхулислом <span class="c1">“Убудият” рисоласида зикр қил-гач,<span class="c6"> шундай дейди:</span> «Демак, Аллоҳнинг дини Унга ибодат, итоат ва бўйсунишдан иборат. Ибодатнинг асл маъноси хорлик ва ҳокисор-ликдир. Зотан, арабларда босилавериб, қадам изи бўлиб кетган йўлни “тариқ муъаббад”</span> (<span dir="rtl">طريق معبد</span>) дейилади. Ибодат ҳокисорлик маъносини ва муҳаббат маъносини ўз ичига олган бўлиб, унинг зимнида Аллоҳ таолога чексиз муҳаббатга қоришиқ чексиз ҳокисорлик бордир. Биров бир одамга ёмон кўргани ҳолда бўйсуниб турса, унга сиғинган бўлмайди. Биров бир нарсани яхши кўрса-ю, унга бўйсунмаса, унга сиғинган бўлмайди, ўз фарзандини ёки дўстини яхши кўргани каби. Шунинг учун Аллоҳнинг ибодатида бу икки сифатнинг биригина етарли бўлмайди, балки Аллоҳ бандага ҳамма нарсадан суюмлироқ бўлиши зарур бўлади ва унинг наздида Аллоҳ барча нарсадан буюкроқ бўлиши вожиб бўлади, балки тўла-тўкис муҳаббат ва бўйсуниш фақат Аллоҳгагина бўлмоғи лойиқдир...” <span class="c2">(иқтибос тугади)</span>.</p><p class="ltr start" id="p167">Ушбулар ибодатнинг меҳвари <span class="c2">(марказий ўқи)</span> бўлиб, ибодат унинг атрофида айланади. Аллома Ибнул Қаййим “Нунийя” номли қасидасида ушбу маънони ифодалаб, шундай дейди <span class="c2">(шеър мазмуни)</span>:</p><p class="ltr start" id="p168"><span class="c1">“Раҳмонга бўлган ибодат Унга бўлган чексиз муҳаббат ҳамда обиднинг чексиз ҳокисор-лигидан иборат бўлиб, шу иккиси ибодатнинг икки қутбидир. Ва ибодат фалаги шу икки қутб атрофида айланади. Унинг айланиши пайғам-барнинг амри биландир, нафсу ҳаво ва шайтон йўриғи билан эмас”</span>.</p><p class="ltr start" id="p169">Аллома ушбу сатрларда ибодатнинг маҳ-бубга – яъни, Аллоҳ таолога – муҳаббат ва ҳокисорлик узра айланишини фалакнинг икки қутби узра айланишига ташбеҳ қилмоқда ва ибодат фалагининг айланиши хоҳиш-ҳаво билан ёки нафсу шайтоннинг йўриғи билан эмас, балки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг амрлари ва у зот келтирган шариат кўрсатмаси асосида бўлишини зикр қилмоқда. </p></div></div>