<ul><li><a href="#t1">Биринчи хутба</a> </li> <li><a href="#t2">Иккинчи хутба:</a> </li> </ul><div class="ltr start"><div class="ltr start"><p class="ltr center" id="p3">Илмнинг самараси – амалдир</p><p class="ltr center" id="p4">[ Ўзбекча – Uzbek – <span dir="rtl">الأوزبكي</span> ]</p><p class="ltr center" id="p5">Шайх Холид ибн Абдуллоҳ Муслиҳ</p><p class="ltr center" id="p6">Таржимон: Абу Жаъфар ал-Бухорий</p><p class="ltr center" id="p7">Нашрга тайёрловчи: Абу Абдуллоҳ Шоший</p><p class="ltr center" id="p8">2014 - 1435</p><span class="rtl start"></span><p class="rtl center" id="p9">ثمرة العلم العمل</p><p class="rtl center" id="p10"><span class="c3">« باللغة الأوزبكية »</span></p><p class="rtl center" id="p11">الشيخ خالد بن عبد الله المصلح</p><p class="rtl center" id="p12">ترجمة: أبو جعفر البخاري</p><p class="ltr center" id="p13"><span dir="rtl">مراجعة: </span> <span dir="rtl">أبو عبد الله الشاشي </span></p><p class="ltr center" id="p14">2014 - 1435</p></div><span class="ltr start"></span><div class="ltr start"><h1 class="ltr center" id="p1"><a id="t1" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t1">Биринчи хутба</a></h1><p class="ltr justify" id="p15">Бисмиллаҳир роҳманир роҳим</p><p class="ltr justify" id="p16"><span class="c2">(Оллоҳга ҳамдлар ва Унниг Расулига салавоту саломлар бўлсин)</span>.</p><p class="ltr justify" id="p17">Сўнг...</p><p class="ltr justify" id="p18">Оллоҳнинг бандалари, Оллоҳдан қўрқингиз ва унутмангларки, Қуръон ва суннатда мақталган, фазилатлари кўп, тавсифлари ҳисобсиз, эгаларининг мақомлари юксак, шуҳратлари катта бўлган илм – банда у билан Роббисини танийдиган илм бўлиб, бу таниш Оллоҳ қўрқувси, муҳаббати, Оллоҳга яқинлик ва шавқ, Оллоҳ билан таскин топишни, Оллоҳнинг шариатига амал ва динига даъват қилишни самара қилиб беради.</p><p class="ltr justify" id="p19">Ҳасан Басрий <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span>: «Илм икки турли бўлиб, <span class="c2">(биринчиси)</span>: тилдаги илм. Бу – Оллоҳнинг фойдаси ва бандалари зарарига ҳужжат бўлган илмдир. <span class="c2">(Иккинчиси)</span>: қалбдаги илм-ки, бу – фойдали илмдир», – деди.</p><p class="ltr justify" id="p20">Бу илм билан мақомлар кўтарилади, ёмонликлар бартараф қилинади. Зотан, илм қалбга ўрнашса, аъзолар уни амал билан тасдиқлайди.</p><p class="ltr justify" id="p21">Хатиб Бағдодий <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span> илм билан амал қилиш мақомини баён қилар экан шундай деган: <span class="c3">«Ҳой, илм толиби! Мен сизга илм излар экан нийятни холис қилиш, билимингиз тақозоси билан амал қилишни васият қиламан. Чунки илм дарахт бўлса, амал унинг мевасидир. Билимига амал қилмаган одам, олим ҳисобланмайди... Агар амал билимга кўра нуқсонли бўлса, бу билим инсонга юк бўлади, хорлик келтиради ва бўйнига солинган занжирга айланади. Оллоҳга юк бўладиган билимдан сиғинамиз. Амал қилиш зарурати бўлмаса эди, илмни изланмас эди. Ҳақиқатни билмасдан тарк қилишим мен учун, уни беҳожатликдан тарк қилишимдан кўра севимлироқдир»</span>.</p><p class="ltr justify" id="p22">Оллоҳнинг бандалари!</p><p class="ltr justify" id="p23">Оллоҳнинг Китоби, <span class="c2">(Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг)</span> суннат<span class="c2">(и)</span>, уммат салафининг осорлари оз бўлсин, ёки кўп бўлсин, билимга амал қилмасликни қоралаш билан тўлиб-<span class="c6">тошганини унутмангиз! Булардан бири – Оллоҳ таолонинг билимларига амал қилишдан воз кечган пайтларидаги яҳудийлар ҳақида айтган сўзидир:</span> «Таврот юкланган — берилган, сўнгра уни кўтара олмаган <span class="c2">(яъни унинг кўрсатмаларига амал қилмаган)</span> кимсалар <span class="c2">(яҳудийлар)</span>нинг мисоли худди китобларни кўтариб кетаётган эшакка ўхшайди <span class="c2">(яъни, унинг вазминлигидан чарчаб-толадилар-у, аммо у Китобнинг ичидаги нарсалардан фойдаланмайдилар)</span>. Оллоҳнинг оятларини ёлғон деган қавмнинг мисоли нақадар ёмондир. Оллоҳ бундай золим қавмни ҳидоят қилмас!» <span class="c2">(Жумъа: 5)</span>.</p><p class="ltr justify" id="p24">Билимига амал қилмаган одамнинг насибаси – эшакнинг устига оғирлик солган китоблардан олган насибаси кабидир.</p><p class="ltr justify" id="p25">Ибн Қоййим <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span> ушбу оят ҳақида шундай деди: <span class="c3">«Бу мисол яҳудийлар учун келтирилган бўлсада, маъно нуқтаи назаридан, Қуръон юкини олган бўлсада унга амал қилмаган, унинг ҳаққини бермаган ва етарлича риоя қилмаган одамларни ҳам ўз ичига олади»</span>.</p><p class="ltr justify" id="p26">Билимга амал қилмасликни қоралаш ҳақида Оллоҳ таолонинг ушбу оятлари ҳам келган: «Эй мўминлар, сизлар нега ўзларингиз қилмайдиган нарсани <span class="c2">(қиламиз деб)</span> айтаяпсизлар?! Сизларнинг ўзларингиз қилмайдиган ишни <span class="c2">(қиламиз, деб)</span> айтишларингиз Оллоҳ наздида ўта манфур <span class="c2">(ишдир)</span>» <span class="c2">(Саф: 2, 3)</span>. Бунинг маъноси шуки, Оллоҳ таоло амалларнинг сўзларга зид бўлишини ёқтирмайди.</p><p class="ltr justify" id="p27">Оллоҳ субҳонаҳу ва таоло билимга амал қилмасликни қаттиқ жазолар билан жазолашни ваъда қилди. Икки <span class="c3">«Саҳиҳ»</span> китобида Усома ибн Зайд разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: <span class="c3">«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шундай деганларини эшитганман: «Қиёмат куни бир одамни олиб келиниб, жаҳаннамга отилади. Ичаклари чиқиб, эшак тегирмон атрофида айланганидек, унинг атрофида айлана бошлайди.<span class="c6"> Жаҳаннамдагилар унинг олдида тўпланиб:</span> «Фалончи, сенга нима бўлди? Ахир сен яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтармасмидинг?»</span> – деб сўрашганида: <span class="c3">«Мен сизларни яхшиликка буюрар, бироқ, ўзим қилмас эдим. Сизларни ёмонликдан қайтарар, бироқ, ўзим қайтмас эдим»</span>, – деб жавоб беради» <span class="c2">(Имом Бухорий <span class="c3">«Саҳиҳ»</span>, ҳадис № 3267; Имом Муслим <span class="c3">«Саҳиҳ»</span>, ҳадис № 2989)</span>.</p><p class="ltr justify" id="p28">Оҳ, у даҳшатли ҳолат!</p><p class="ltr justify" id="p29">У ҳолатда сирлар ошкор, хабарлар аниқ, бандалар яширган нарсалар ошкора бўлади. У кунда сирлар очилади. Қалбини эзгулик ва яхшилик билан қоплаган кимса Саховатпеша, Меҳрибон ва Раҳимли Зотнинг розилигига эришса, қалбини фисқ, осийлик ва куфр билан қоплаган кимсани Билимдон, Хабардор ва Ғолиб Зот расво қилади!</p><p class="ltr justify" id="p30">Абу Барза Асламий разияллоҳу анҳудан Термизий ва бошқалар келтирган ҳадис,<span class="c6"> билимга амал қилишга рағбатлантириш ҳақидадир:</span> <span class="c3">«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Қиёмат кунида умрини нима билан ўтказгани, билимига нима қилгани, мулкини қаердан топиб, қаерга сарфлагани, ёшлигини нима билан ўтказгани ҳақида сўралмай туриб банданинг оёқлари ердан узилмайди»</span> <span class="c2">(Термизий, ҳадис № 2417)</span>.</p><p class="ltr justify" id="p31">Саҳобалар – Оллоҳ улардан рози бўлсин! – бу маъноларни жуда яхши билган эдилар. Абуд-Дардоъ <span class="c2">(разияллоҳу анҳу)</span> Байҳақий ва бошқалар келтирган ривоятда шундай дейди: <span class="c3">«Мен Роббим Қиёмат куни халойиқ олдида: «Ҳой, Уваймир!»</span>,<span class="c6"> деб чақирса:</span> <span class="c3">«Лаббай, Роббим!»</span>,<span class="c6"> десам:</span> <span class="c3">«Билган нарсангга қандай амал қилдинг?»</span> деб қолишидан қўрқаман!».</p><p class="ltr justify" id="p32">Абуд-Дардоъ <span class="c2">(разияллоҳу анҳу)</span> яна: <span class="c3">«Илмга амал қилмагунингча олим бўла олмайсан!»</span>, деди.</p><p class="ltr justify" id="p33">Саҳобалар илмга амал қилишга қаттиқ эътибор беришар, ҳатто, ўн оятни ўргангач, унга амал қилмагунча бошқа оятга ўтмас эдилар. Улар Қуръонни ва амал қилишни бирга ўрганган эдилар.</p><p class="ltr justify" id="p34">Сиз илмни олган кишига амирулмўъминийн Алий ибн Абу Толиб разияллоҳу анҳунинг ушбу сўзларини айтаман: «Ҳой, илмни кўтарган <span class="c2">(олган)</span>лар! Билимга амал қилинглар! Олим – билимни олган ва амали билимига мувофиқ бўлган кимсадир!».</p><p class="ltr justify" id="p35">Ҳар биримизнинг оздир, кўпдир илмимиз бор. Дўстим, бизнинг сиздан бошқасини назарда тутганимиз ёки унга хитоб қилганимизни тушунманг.</p><p class="ltr justify" id="p36">Ҳой мўъминлар, ҳар биримиз Оллоҳнинг динидан ўрганган илмимизни рўёбга чиқариш учун ҳаракат қилайлик. Ислом шариати ва аҳкомларини билган қанча-қанча инсон борки, у уларга амал қилмайди. Уларни, ўрганган илму маърифатлари алдаб қўйган. Улар ибрат амалда, амалсиз билим – эгасига зарарли ҳужжат эканини билишса, кошки эди.</p><p class="ltr justify" id="p37">Ибн Жавзий <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span> нафсига, унинг илмнинг ҳақиқати ва самараси қолиб, шакли билангина машғул бўлганини кўргач,<span class="c6"> шундай ваъз қилди:</span> «Билим сенга қандай фойда берди? <span class="c2">(Оллоҳдан)</span> қўрқиш, безовталик ва эҳтиёткорлик қаерда?! Ибодат ва тиришқоқликда илғор бўлган раввинлар ҳақида айтилган хабарларни эшитмадингми?! Барчанинг саййиди – Пайғамбар <span class="c2">(соллаллоҳу алайҳи ва саллам)</span> оёқлари қабаргунича <span class="c2">(ибодатда)</span> турмаганмиди?! Абу Бакр <span class="c2">(разияллоҳу анҳу)</span> кўп ҳўнграб йиғламасмиди?! Умар ибн Хаттоб <span class="c2">(разияллоҳу анҳу)</span>нинг юзида оққан ёшлари сабабли чизиқча пайдо бўлмаганмиди?!». Ибн Жавзий <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span>: <span class="c3">«Ундай бўлмаганмиди?!»</span>, <span class="c3">«Бундай бўлмаганми- ди?!»</span> деб давом этди ва охири: <span class="c3">«Билимга амал қилмай, илмнинг шаклига берилиб қолишдан огоҳ бўл! Чунки у – дангасалар ҳолидир»</span>, – деб сўзини тугатди.</p><p class="ltr justify" id="p38">Кошки иш шу ерда тўхтаса. Зотан, бунинг ўзи катта зиён ва муваффақиятсизликдир.<span class="c6"> Одамларнинг энг ҳасратлиси – ўз билимига бошқаларнинг тарозиси билан боқишидир:</span> унинг билими билан одамлар бахтиёр, ўзи эса бахтиқародир.</p><p class="ltr justify" id="p39">Бечора – умрини амал қилмайдиган билимлар олиш билан ўтказган, дунёнинг лаззат ва зийнатларидан маҳрум, охиратнинг неъматларига эриша олмаган ва Оллоҳнинг ҳузурига ўзига зарарли бўлган катта ҳужжат билан келган одамдир. Бунга Суфён ибн Уйайна <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span>нинг: <span class="c3">«Билим сизга фойда бермаса, зарар беради»</span> деб айтган сўз ҳам, муносиб келади.</p><p class="ltr justify" id="p40">Билимга амал қилишнинг самараси шахсни фақатгина ёмонлик, расволик ва хорлик мақомларидан ҳимоя қилар экан, шунинг ўзи билимни кўпайтириш, у билан шуғулланиш ва унга катта эътибор бериш учун кифоядир.</p><p class="ltr justify" id="p41">Зарарингга ҳужжатдир амалсиз билим</p><p class="ltr justify" id="p42">Узр бўлмас сенга олганинг билим.</p><p class="ltr justify" id="p43">Агар буни билган бўлсанг сен аниқ,</p><p class="ltr justify" id="p44">Одам сўзини амали қилсин-да тасдиқ</p><b class="ltr start"><span class="ltr start"></span></b><h1 class="ltr center" id="p2"><a id="t2" class="anchor">&nbsp;</a><a href="#t2">Иккинчи хутба:</a></h1><p class="ltr justify" id="p45"><span class="c2">(Оллоҳга ҳамдлар ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи ва салламга салавоту саломлар бўлсин)</span>.</p><p class="ltr justify" id="p46">Сўнг ...</p><p class="ltr justify" id="p47">Сизлар – Оллоҳ устингиздан баракатлар ёғдирсин – билингларки, илмга амал қилиш билимнинг ўрнаши, ёдланиши ва мустаҳкамланишининг катта омилларидан биридир. Чунки илмга амал қилиш илмни эслаш, илм ҳақида тафаккур қилиш ва унга риоя қилишни тақозо этади. Агар банда илмига амал қилишда сустлик қилса, бу – илмни унутиш ва унинг йўқолишига сабабчи бўлади.</p><p class="ltr justify" id="p48">Шаъбий <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span>: <span class="c3">«Ҳадисни ёд олишда унга амал қилиш билан ёрдам олар эдик»</span>, – деди.</p><p class="ltr justify" id="p49">Вакийъ ибн Жарроҳ <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span> эса: <span class="c3">«Биз илм излашда рўза тутиш билан ёрдам олар эдик»</span>, – деди.</p><p class="ltr justify" id="p50">Илмга амал қилиш – билимнинг кўпайиши ва мустаҳкамланишининг асосий омилларидан биридир. Чунки билимга амал қилиш Оллоҳга бўлган тақвонинг бир қисмидир.<span class="c6"> Ҳолбуки Оллоҳ таоло:</span> <span class="c3">«Эй мўминлар, агар Оллоҳдан қўрқсангизлар, сизлар учун хақ билан ноҳақни ажратадиган ҳидоят ато этади ва ёмонлик-гуноҳларингизни ўчириб, сизларни мағфират қилади. Оллоҳ улуғ фазлу марҳамат соҳибидир»</span> <span class="c2">(Анфол: 29)</span> – деди.</p><p class="ltr justify" id="p51">Билимга амал қилиш ва уни маҳкам ушлаш, одамларнинг олимнинг сўзларини олишларига сабабчидир. Чунки, сўзловчиси биринчи мухолиф бўлган сўзнинг офтоби ўткинчи, юлдузи сўнган ва таъсири йўқдир. Зеро одамлар даъватларнинг тўғрилигини шу даъватларни қилан одамларнинг саботлари ва даъватларига қилган амаллари билангина ўлчайдилар. Билимнинг воқеъда шаклланиши, инсонлар ҳаётига таржима бўлиши ва уни амал билан жонлантириш, даъват ва таъсир омилларининг энг кучлисидир.</p><p class="ltr justify" id="p52">Боамал олим ақлларни ўзига жалб қилади. Унинг атрофида бандалар тўпланади. Чунки, ҳамма ҳам чиройли гап айтиши мумкин. Бироқ, одамлар амаллар билангина бир-биридан устун ва имтиёзли бўлишлари мумкин. Халқ гаплар билан насиҳат олишдан кўра, амаллар билан насиҳат олишга кўпроқ муҳтождир.</p><p class="ltr justify" id="p53">Илим аҳллари, талабалар, даъват ва уйғонишда иштирок этаётганлар ўзларининг ким эканликларини билсинлар ва нафсларидаги ҳақиқат ва ҳидоятдан тўсадиган иллатларни даволасинлар. Чунки одамлар, илмга мансуб бўлиш билангина кифояланиб, билимига амал қилмаган кимсалардан бирон нарса олмайдилар. Шунинг учун ҳам, Оллоҳ таоло одамларга яхши ишларни қилишга буюрган, бироқ,<span class="c6"> ўзларини унутган одамларни айблаб шундай деган:</span> «Одамларни яхшиликка чорлаб, ўзларингизни унутасизларми? Ҳолбуки, ўзларингиз китоб <span class="c2">(Таврот)</span> тиловат қиласизлар. Ақлингизни юргизмайсизларми?» <span class="c2">(Бақар: 44)</span>.</p><p class="ltr justify" id="p54">Суфён Саврий <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span> шоирнинг ушбу сўзларини такрорлаб юрар эди:</p><p class="ltr justify" id="p55">Агар буни билган бўлсанг сен аниқ,</p><p class="ltr justify" id="p56">Одам сўзини амали қилсин-да тасдиқ!</p><p class="ltr justify" id="p57">Оллоҳ таоло сўз ва амалида содиқ бўлган бандаларни мақтаб шундай деган: «<span class="c2">(Одамларни)</span> Оллоҳ<span class="c2">(нинг дини)</span>га даъват қилган ва ўзи ҳам яхши амал қилиб, <span class="c3">«Шак-шубҳасиз мен мусулмонлардан- дирман»</span>, деган кишидан ҳам чиройлироқ сўзлагувчи ким бор?» <span class="c2">(Фуссилат: 33)</span>.</p><p class="ltr justify" id="p58">Шуҳратлари ёйилган ва Уммат ичида ростгўйликлари билан танилган буюк имомлар ҳаётига назар ташлаган одам, илмга амал қилиш уларни бир шодага терганини билиб олади. Ўзингиз ҳам диндан йўқ бўлган нарсаларни жонлантирган ва Оллоҳ ҳузурада қабул қилинган одамларнинг амал қилганлари учунгина оғиздан тушмаганлари ва тинмай мақтанилганларини кўрасиз. Чунки, илмга амал қилиш инсонни раббонийлар даражасига кўтаради. Раббоний эса ўрганган, амал қилган ва ўргатган одамдир. Амаллик олим эса, илмига амал қилган ва илмини ўргатган олимдир.</p><p class="ltr justify" id="p59">Ҳасан <span class="c2">(раҳимаҳуллоҳ)</span> раббоний олимни тавсифлар экан шундай деган: <span class="c3">«У – Оллоҳнинг суюклиси, валийси ва танлаб олган бандасидир. У – Ер аҳли ичидан Оллоҳга суюкли бўлганидир-ки, дуоларини Оллоҳ ижобат қилади. У – Оллоҳ ижобат қилган дуосига одамларни чорлайди,<span class="c6"> ижобати учун эса солиҳ амалларни қилади ва:</span> «Мен мусулмонларданман»</span>, – дейди. У – халифадир».</p><p class="ltr justify" id="p60">Илмга амал қилиш ҳасанотларга эришиш ва мақомлар юксалишининг омилидир. Шунинг учун Оллоҳ таоло кўплаб оятларда иймон билан амални бир-<span class="c6">бирига боғлаб зикр қилди:</span></p><p class="ltr justify" id="p61"><span class="c3">«Оллоҳ иймон келтирган ва яхши амаллар қилган зотлар учун мағфират ва улуғ ажр бўлишини ваъда қилди»</span> <span class="c2">(Моида: 9)</span>;</p><p class="ltr justify" id="p62"><span class="c3">«Албатта иймон келтирган ва яхши амаллар қилган зотлар учун остидан дарёлар оқиб турадиган жаннатлар бордир. Мана шу катта бахтдир»</span> <span class="c2">(Буруж: 11)</span>.</p><p class="ltr justify" id="p63">Бунга ўхшаш оятлар Қуръон Каримда талайгинадир.</p><p class="ltr justify" id="p64">Оллоҳ таоло бизни ва сизларни фойдали ва мустаҳкам илмга ва давомий солиҳ амалларни қилишга муваффақ қилсин.</p></div></div>