بۆچی پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) قەدەغەی كردووه‌ لە نوسینەوەی فەرموودەكانی

بۆچی پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) قەدەغەی كردووه‌

لە نوسینەوەی فەرموودەكانی

لماذا نهى الرسول ( صلى الله عليه وسلم ) عن تدوين الأحاديث

< كوردی -كردي - kurdish >

ئه‌یاد أحمد حمد

أیاد أحمد حمد

—™

پێداچونه‌وه‌ی: ئومێد عومه‌ر چرۆستانی – پشتیوان سابیر عه‌زیز

مراجعة: أومید عمر علي – بشتيوان صابر عزيز

بۆچی پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) قەدەغەی كردووه‌

لە نوسینەوەی فەرموودەكانی

سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره‌ ومیهره‌بان وه‌ درود وصه‌ڵات وسه‌لام بۆ سه‌ر محمدی كوڕی عه‌بدوڵا و ئال وبه‌یت و یار ویاوه‌ر و شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه‌ .

یەكێك لەو گومانانەی نكوڵی كارانی فەرموودە و بەناو قورئانیەكان و عەقلانیەكان دەیوروژێنن ئەوەیە كە پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم) قەدەغەی كردووە فەرمودەكانی بنوسرێنەوە وەك لەو حەدیثەی كە موسلیم به‌ ژماره‌ (3004) و ئەحمەد به‌ ژماره‌ (11085) ریوایەتیان كردووە هاتووە لە ئەبو سەعیدی خودری ( خوای لێی رازی بێت ) ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی :{ لا تكتبوا عني، ومن كتب عني غیر القرآن فلیمحه } واتا: لە منەوە هیچ مەنوسنەوە، و هەر كەسێك شتێكی لە منەوە نوسیوەتەوە بێجگە لە قورئان با بیسڕێتەوە.

جا ئەو كەسانە بۆ ئەوەی گومان بخەنە سەر فەرمودە دەڵێن كە پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم) نەهی كردبێ فەرموودەكانی بنوسرێنەوە ئایا ئەو هەموو فەرموودەیە لە كێوه‌ هاتن ؟

هەندێك لەزانایان ئەو فەرموودەیەی ئەبو سەعیدیان بە مەوقوف داناوه نەك مەرفوع، واتا قسەی ئەبو سەعیدە نەك پێغمبەری خوا ( صلى الله عليه وسلم )، لەوانە ابن حەجەر لەم بارەیەوە دەڵێت : "ومنهم من أعل حديث أبي سعيد وقال الصواب وقفه على أبي سعيد قاله البخاري وغيره" [ فتح الباري، ابن حجر العسقلاني، طبعة دار المعرفة، 1/208] .

بەڵام بەهەر حاڵ با ئێمە ئەو گریمانە وەربگرین كە مەڕفوعە .

بۆ وەڵامدانەوەی ئەو گومانە دەڵێین راستە لێرە پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) نەهی كردووە لەنوسینەوەی فەرموودەكانی كە تەنها یەك فەرموودەیە بەڵام لە هەمان كاتدا چەندین فەرموودەی تر هەیە كە ئیزنی داوە بە نوسینەوە؛ وەك :

1- عن عبد الله بن عمرو، قال: كنت أكتب كل شيء أسمعه من رسول الله صلى الله عليه وسلم أريد حفظه، فنهتني قريش وقالوا: أتكتب كل شيء تسمعه ورسول الله صلى الله عليه وسلم بشر يتكلم في الغضب والرضا، فأمسكت عن الكتاب، فذكرت ذلك لرسول الله صلى الله عليه وسلم، فأومأ بأصبعه إلى فيه، فقال: { اكتب فوالذي نفسي بيده ما يخرج منه إلا حق} [ أبو داود (3646)] .

شوعه‌یب الأرنؤوط كە موحەدیثێكی گەوەرەیە لە تەحقیقی سونەنی ئەبو داود دەڵێ: إسناده صحیح واتا سەنەدەكەی راستە. هەروەها ئیمامی ئەحمەد بە ژمارەی (6510) ریوایەتی كردووه لەوێشدا ئەرنەئوط دەڵێ: سەنەدەكەی راستە و پیاوی سه‌نه‌ده‌كه‌ی پیاوەكاني پیاوی بوخاری و موسلیمن تەنها وەلیدی كوڕی عبدالله نەبێ كە ئەویش جێی متمانەیە. هەروەها چەندین زانای تر ریوایەتیان كردووە وەك حاكم و دارمی و الخطیب البغدادي لە كتێبی (تقیید العلم) وابن عبد البر لە (جامع بیان العلم) وئەلبانیش بە فەرمودەیەكی راستی داناوە و لە (سلسلة الأحادیث الصحیحة) بە ژمارەی (1532) باسی كردووە.

واتایەكەی: عبدالله ی كوڕی عەمری كوڕی عاص دەڵێ: هەموو شتێكم دەنوسیەوە كە لە پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) گوێم لێ دەبوو بۆ ئەوەی لەبەری بكەم، بەڵام قوڕەیش لێیان قەدەغە كردم و وتیان تۆ چۆن هەموو شتێك دەنوسیەوە لە كاتێكدا پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) مرۆڤە و لە كاتی توڕەیی و لە كاتی رازیبوندا قسە دەكات، عبدالله دەڵێ: منیش وازم لە نوسینەوە هێنا، و پاشان ئەمەم باس كرد بۆ پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) ئەویش ئاماژەی بۆ دەمی خۆی كرد و وتی: " بنوسە؛ سوێند بەو كەسەی گیانی منی بەدەستە بێجگە لە حەق هیچی تری لێ نایەتە دەر" .

2- لە فەرمودەیەك كە دووپاتی ئەوەی عبدالله ی كوڕی عەمر دەكاتەوە ئیمامی بوخاری بە سەنەدی خۆی لە ئەبو هوڕەیڕە (رەزای خوای لەسەر بێ) دەگێڕێتەوە كە فەرموویەتی: « ما من أصحاب النبی صلی الله علیه وسلم أحد أكثر حدیثا عنه مني، إلا ما كان من عبد الله بن عمرو، فإنه كان یكتب ولا أكتب» [ البخاری (113) ].

واتا كەس لە هاوەڵەكانی پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) فەرمودەی لە من زیاتر لا نەبوو تەنها عبدالله ی كوری عەمڕ نەبێ كە ئەو دەینوسیەوە من نەمدەنوسیەوە.

3-لە فەرمودەیەكی تردا كە بوخاری به‌ ژماره‌ (2434)، وه‌ موسلیم به‌ ژماره‌ (1355) ریوایەتیان كردووە دوای رزگار كردنی مەكە پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) وتارێك بۆ هاوەڵەكان دەدا باسی رێز و حوڕمەتی شاری مەكەی تیا دەكا و لە كۆتایی حەدیثەكەدا هاتووە: " فقام أبو شاه - رجل من أهل الیمن - فقال: اكتبوا لی یا رسول الله، فقال رسول الله صلی الله علیه وسلم: {اكتبوا لأبي شاه} .

واتا: پیاوێك كە خەڵكی یەمەن بوو بە ناوی باوكی شاه هەستاوە سەر پێ و وتی: بۆم بنوسنەوە ئەی پێغەمبەری خوا، پێغەمبەری خوا ( صلى الله عليه وسلم ) فەرمووی: بنوسنەوە بۆ باوكی شاه. واتا وتارەكەی بۆ بنوسنەوە وەك ئیمامی ئەوزاعی یەكێك لە راویەكانی حەدیثەكە دەڵێ.

4- عن أبي جحیفة، قال: قلت لعلي بن أبی طالب: هل عندكم كتاب؟ قال: " لا، إلا كتاب الله، أو فهم أعطیه رجل مسلم، أو ما فی هذه الصحیفة. قال: قلت: فما فی هذه الصحیفة؟ قال: العقل، وفكاك الأسیر، ولا یقتل مسلم بكافر" [ البخاري (111) ] .

لەو فەرمودەیەدا كە ئیمامی بوخاری ریوایەتی كردووە ئەبو جوحەیفە دەڵێ: بە عەلی كوڕی ئەبو تالیبم (خوا لێی رازیبێ) ووت: هیچ نوسراوێكتان لایە ( لە ریوایەتێكی تر دەڵێ هیچ شتێكتان لایە له سروش ( وەحی ) بێجگە لە كتێبی خوا ؟ وتی: نەخێر، تەنها كتێبی خوا نەبێ، یا تێگەیشتنێك كە پیاوێكی موسڵمان پێی گەیشتبێ، یا ئەوەی لەو پەڕەیە دایە، وتم: چ لەو پەڕەیەدا هەیە؟ وتی: تۆڵەی خوێن، و ئازاد كردنی دیل، و موسڵمان بە كافر ناكوژرێتەوە، ( واتا ئیمامی عەلی پەڕەیەكی لا بووە كە فەرموودەی پێغەمبەری تیا نوسراوەتەوە لەسەر ئەو سێ بابەتە ) .

ئەوە بەشێكن لەو فەرموودانەی كە رێگە بە نوسینەوە دەدەن، جا زانایان دەڵێن كە پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێ) قەدەغەی كردووە فەرموودە بنوسرێتەوە ئەوە سەرەتا بووە بۆ ئەوەی حەدیث لەگەڵ قورئان تێكەڵ نەبێ، بەڵام دواتر كە هاوەڵەكان شارەزای شێوازی قورئان و شێوازی حەدیث بوون و ترسی تێكەڵ بوون نەما ئەوا پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) رێی پێدا كە فەرموودە بنوسرێتەوە، واتا حوكمی ئەو فەرموودەیە سڕاوەتەوە كە قەدەغەی نوسینەوە دەكا و ئەو فەرموودانەی تر كە رێ بە نوسینەوە دەدەن حوكمەكەیان ماوەتەوە و مەسەلەكە دەچێتە ناو بابەتی ناسخ و مەنسوخ، كە ئەوە هاوشێوەی تری هەیە لە ژیانی پێغەمبەردا وەك ئەوەی سەرەتا قەدەغەی كردبوو سەردانی گۆڕستان بكرێ بەڵام دواتر رێی پێدا، یا سەرەتا قەدەغەی كردبوو گۆشتی قوربانی هەڵبگیرێ و دواتر رێی پێدا.

لێرەدا هەڵوێستی ئەوانەی حەدیث رەت دەكەنەوە بەرامبەر ئەو فەرموودانە ئەوەیە كە دەڵێن فەرمودەكانی رێپێدانی نوسینەوە سەرەتا بوون و حوكمەكەیان سڕاوەتەوە واتا ( منسوخ ) ن و ئەو فەرمودەیەی كە ئیمامی موسلیم ریوایەتی كردووە و قەدەغەی نوسینەوە دەكا ئەویان دواتر هاتووە و حوكمەكەی ماوەتەوە واتا ( ناسخ ) ە كە ئەو رایە محمد رشید رضا باسی دەكا، بەڵام ئەو فەرموودەیەی كە بوخاری و موسلیم ریوایەتیان كردووە و باسی وتارەكەی پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) دەكا لەسەر مەكە كە پیاوێك بە ناوی باوكی شاه داوای كرد بۆی بنوسرێتەوە لە دوای فەتح كردنی شاری مەكە بوو واتا لە كۆتاییەكانی ژیانی پێغەمبەر بوو لە ساڵی 8 ی كۆچی بوو، هەروەها ئەو فەرموودەیەی ئیمامی عەلی كە پەڕەكەی لەلا بوو و باوكی جوحەیفە پرسیاری لێ كرد بێگومان دوای وەفاتی پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) بوو جا ئەگەر فەرموودەی قەدەغەی كردنی نوسینەوە دواتر بێ و نەسخی حوكمی فەرمودەكانی رێپێدانی نوسینەوەی كردبێ ئایا چۆن ئیمامی عەلی شتێك دەكا كە پێغەمبەر قەدەغەی كردووە؟! فەرموودەی ئەبو هوڕەیڕەش لە كۆتاییەكانی ژیانی پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) بووە بە لەبەر ئەوەی مەعلومە موسڵمانبوونی ئەبو هوڕەیڕە دواكەوتووە.

هەروەها عبدالله ی كوڕی عەمڕ پەرەیەكی هەبوو بە ناوی پەڕەی راستگۆ ( الصحیفة الصادقة) ئەو فەرموودانەی تیا نوسیبوەوە كە لە پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) گوێی لێبوو بوو وك وتمان كە پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) رێی پێدا بینوسێتەوە و ئەو پەڕەیە بۆ نەوەكانی عبدالله مایەوە تا ئیمامی ئەحمەد لە موسنەدەكەیدا زۆرێك لە فەرموودەكانی ئەو پەڕەیەی نوسیوەتەوە، جا ئەگەر قەدەغە كردنی نوسینەوە دواتر بێ دووبارە عبدالله چۆن ئەو پەڕەیەی لا ما بوو و چۆن شتێك دەكا كە پێغەمبەر ( صلى الله عليه وسلم ) قەدەغەی كردووە؟

جا سەیر لەوەدایە ئەوانەی ئینكاری فەرموودە دەكەن چاویان دەنوقێنن لەو فەرموودانە و تەنها دەست بەفەرموودەكەی ئەبو سەعید دەگرن لەكاتێكدا خۆیان ئەصڵەن باوەڕیان بە فەرموودە نیە!

وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم