API
چلینه‌ی قورئانی
ئه‌م بابه‌ته وه‌رگێڕراوه بۆ
پۆڵێنه‌كان
Full Description
- چلینه‌ی
قورئانی
- پێشه‌كی وه‌رگێڕ
- له پاشاندا:
- پشه‌كى راوێژكارى تایبه‌تى دادوه‌رى شێخى فه‌رمووده‌ناس سالح سعد لحیدان
- پێشه‌كى زاناى فه‌رمووده‌ناس عبد الله بن عبدالرحمن السعد
- پێشه‌كی دانه‌ر
- چۆنیه‌تی له‌به‌ر كردنی فه‌رمووده‌كان
- وتاری په‌رتوك
- به‌ندی یه‌كه‌م ئه‌و فه‌رمودانه‌ی ده‌رباره‌ی فه‌زڵی
خوێندنی قورئان هاتوون
- فه‌رموده‌ی یه‌كه‌م: فه‌زڵی خوێندنی قورئان:
- فه‌رموده‌ی دووه‌م: هه‌ر پیتێك له قورئانی پیرۆز به ده چاكه‌یه:
- فه‌رموده‌ی سییه‌م: شه‌فاعه‌تی قورئان بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی له ڕۆژی قیامه‌تدا:
- فه‌رموده‌ی چواره‌م: نمونه‌ی ئیمانداری قورئان خوێن ومونافیق:
- فه‌رموده‌ی پێنجه‌م: پاداشتی كه‌سێك قورئان به‌ڕه‌وانی ده‌خوێنێ و كه‌سێكیش به زه‌حمه‌ت ده‌یخوێنێ:
- فه‌رموده‌ی شه‌شه‌م: فه‌زڵی قورئان خوێندن له نوێژدا:
- فه‌رموده‌ی حه‌وته‌م: فه‌زڵی ئه‌و كه‌سانه‌ی كار به قورئان ده‌كه‌ن:
- فه‌رموده‌ی هه‌شته‌م: فه‌زڵی خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی ( البقرة ) له ماڵه‌وه:
- فه‌رموده‌ی نویه‌م: فه‌زڵی خوێندنه‌وه‌ی قورئان به ئاشكرا و به نهێنی:
- فه‌رموده‌ی ده‌یه‌م: ده‌ڵخۆشبوون به گوێگرتن له قورئان:
- به‌ندی دووه‌م باسی ئاداب وئه‌حكامه‌كان
- فه‌رموده‌ی یازده‌هه‌م: شادی وخۆشی خاوه‌ن قورئان
- فه‌رموده‌ی دوازده‌هه‌م: چۆنیه‌تی خوێندنه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) بۆ قورئانی پیرۆز:
- فه‌رمووده‌ی سیازده‌هه‌م: ماوه‌ی خه‌تم كردنی قورئان:
- فه‌رمووده‌ی چوارده‌هه‌م: موسته‌حه‌به بۆكه‌سێك كه ئایه‌تێك سه‌جده‌ی تیدا بێت سوجده بۆ خوا ببات:
- فه‌رمووده‌ی پانزه‌‌هه‌م: مه‌كروهه بۆكه‌سێك له كاتی قورئان خوێندندا ده‌نگ به‌رز ئه‌گه‌ر بزانێت ئه‌وه‌ی ته‌نشتی ئازاری پێده‌گات:
- فه‌رمووده‌ی شازده‌یه‌م: ڕه‌وشتی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم:
- فه‌رمووده‌ی حه‌ڤده‌یه‌م: قورئان خوێندن به ئاوازه‌وه:
- فه‌رمووده‌ی هه‌ژده‌یه‌م: ڕێگریی له هه‌ڵگرتنی قورئان له كاتی سه‌فه‌ركردندا بۆ وڵاتی بێباوه‌ڕان وخاكی دوژمن، ئه‌گه‌ر ترسی ئه‌وه‌ی هه‌بوو بكه‌وێته ده‌ست دوژمن:
- فه‌رمووده‌ی نوزده‌یه‌م: ئه‌و كه‌سه چی بكات كه له كاتی قورئان خوێندن لێی تێكده‌چوو به هۆی خه‌وه‌وه:
- فه‌رموده‌ی بیسته‌م: ووتنی بیسه‌ر به قورئان خوێن (حسبك):
- به‌ندی سێهه‌م ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوون ده‌رباره‌ی
فه‌زڵی له‌به‌ركردنی قورئانی پیرۆز وپاداشتی خاوه‌نه‌كه‌ی
- فه‌رمووده‌ی بیست ویه‌كه‌م: چاک تان ئه‌و که‌سه‌یه که قورئان فێر ده‌بێ و فێری خه‌ڵکی ده‌کات:
- فه‌رمووده‌ی بیست دووه‌م: كه‌سێ به قورئان سه‌ربه‌رز ده‌بێت ئه‌گه‌ر كارگوزاریش بێت:
- فه‌رمووده‌ی بیست وسێهه‌م: ئه‌هلی قورئان دۆسته تایبه‌ته‌کانى خواى گه‌وره‌ن:
- فه‌رمووده‌ی بیست وچواره‌م: فه‌زڵی قورئانخوێن كاتێ ده‌چێته به‌هه‌شته‌وه:
- فه‌رمووده‌ی بیست وپێنج: فه‌زڵی ئه‌و كه‌سه‌ی قورئانی له‌به‌ره وئه ئه‌جرو پاداشته‌ی هه‌یه‌تی:
- فه‌رمووده‌ی بیست وشه‌شه‌م: ڕێز گرتن له هه‌ڵگری قورئان (ئه‌و که‌سانه که قورئانیان له‌به‌ره) و دووركه‌وتنه‌وه له ئازاردانیان:
- به‌ندی چواره‌م باسی هاندان له‌سه‌ر په‌یماندان به قورئان وپێداچونه‌وه‌ی
- به‌ندی پێنجه‌م ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوه ده‌رباره‌ی ده‌نگ خۆش كردن به خوێندنه‌وه‌ی قورئان
- به‌ندی شه‌شه‌م ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوه ده‌رباره‌ی ئیخلاص بوونی كار بۆ خوای گه‌وره
- به‌ندی حه‌وته‌م فه‌زڵی هه‌ندێ له سوره‌ته‌كانی
قورئان
- فه‌رمووده‌ی سی وچوار: فه‌زڵی سووره‌تی (الفاتحة):
- فه‌رمووده‌ی سی وپێنج: فه‌زڵی سوره‌تی البقرة وال عمران:
- فه‌رمووده‌ی سی وشه‌ش: فه‌زڵی سوره‌تی (الكهف):
- فه‌رمووده‌ی سی وهه‌شت: فه‌زڵی سوره‌تی قل هو الله أحد والمعوذتین:
- فه‌رمووده‌ی سی و نۆ: فه‌زڵی ئایه‌ت كورسی:
- فه‌رمووده‌ی چل: فه‌زڵی دوو ئایه‌تی كۆتاییه‌كانی سوره‌تی (البقرة):
چلینه‌ی قورئانی
الأربعون القرآنية
چلینه‌ی قورئانی
q
پێشه‌كی وه‌رگێڕ
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على أشرف الأنبياء والمرسلين نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.
له پاشاندا:
له ڕاستیدا ژیان له‌سایه‌ی قورئانی پیرۆزدا نیعمه‌تێكی گه‌وره‌یه، نیعه‌مه‌تێكه كه‌سێك نه‌یچه‌شتبێت نازانێت چۆنه، نیعمه‌تێكه ته‌مه‌ن جوان وپیرۆز ده‌كات و مرۆڤ له هه‌موو خراپه‌یه‌ك پاراو ده‌كات.
جا لەبەر ئەوەیە كە هاوەڵە بەڕێزەكانی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وپیاوچاكانی دوای ئەوان، گرنگی زۆریان داوە بەخوێندنی قورئان ولەبەركردن وتێگەیشتنی، هەروەها لێ وردبوونەوەو كار پێ كردنی، بەهەمان شێوە پێشینە چاكەكانمان لەسەر ئەم ڕێبازە ڕۆیشتون...
ئیبنولقه‌ییم (ڕەحمەتی خوای لێ بێت) دەڵێت: "هیچ شتێك لەلێكدانەوەو تێگەیشتن لەقورئان بۆمرۆڤـ بەسودتر نیە بۆ ژیانی دونیاو دواڕۆژی، وە بەهۆی ووردبونەوە لە قورئان ڕێگای چاك و ڕێگای خراپی لەبەردەم ڕۆشن دەبێت، وەبەروبوم و سەرئەنجامی هەریەك لەو دوو ڕێگایانە بەباشی دەزانێت لەگەڵ دوا ڕۆژی شوێن كەوتوانی هەردوو ڕێگاكە، وە هەر بەو هۆیەوە كلیلی خەزێنەی بەختەوەری و زانستی بەسودی دەكەوێتە دەست و ڕەگی ئیمان لە دڵیدا جێگیر دەبێت".
برای خۆشه‌ویست... خوشكی ئیماندار:
له پاش مۆڵه‌ت وه‌رگرتن له شێخی به‌ڕێز ئه‌حمه‌د عبد الرزاق كه دانه‌ری ئه‌م په‌رتو‌كه‌یه، هه‌ستام به وه‌رگێڕانی فه‌رموده‌كان به زمانی كوردی ئه‌ویش به سوود وه‌رگرتن له‌چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌ك، وه برای به‌ڕێز وخۆشه‌ویستم مامۆستا نیهاد جلال حبیب الله هه‌ستا به وه‌رگێڕانی پێشه‌كی هه‌ردوو شێخی فه‌رموده‌ناس (سالح بن سعد لحیدان و عبد الله بن عبدالرحمن السعد) وپێداچونه‌وه‌ی په‌رتوكه‌كه، خوای گه‌وره پاداشتی خێری بداته‌وه.
داواكارم له خوای گه‌وره كه‌سوود به‌م كاره بگه‌یه‌نێت، وه ته‌نها له‌به‌ر ڕه‌زامه‌ندی ئه‌و بێت، وه بیكاته زه‌خیره‌یه‌كیش بۆ پاشه‌ڕۆژمان...
پشه‌كى راوێژكارى تایبه‌تى دادوه‌رى شێخى فه‌رمووده‌ناس سالح سعد لحیدان
سوپاس بۆ ئه‌و خوایه‌ى قورئانى وه‌ك حوكم و رێنمونی به حه‌ق ناردووه‌و رێی راستی دیارى كردووه، قورئانى دابه‌زاندووه بۆ سه‌ر رێزدارترینى ناو دروستكراوان و پێغه‌مبه‌رانى (سه‌لامى خوا له هه‌موو پێغه‌مبه‌رانى) تا بیگه‌یه‌نێت به هه‌موو مرۆڤایه‌تى تا رۆژی دوایی.
كوڕه‌كه‌ى شێخ ئه‌حمه‌دى كوڕی عه‌بدوره‌زاقی كوڕی موحه‌ممه‌دى كوڕى زه‌ید ئال ئیبراهیمی عنقرى وێنه‌یه‌كى نوسراوه‌كه‌ى(الاربعون القرانیه)ى پێ نیشان دام كه باس له گه‌وره‌یی و فه‌زڵی قورئان ده‌كات، ئه‌ركى زانستخواز به‌رامبه‌رى و شاره‌زابوون لێی و كارپێكردنى به‌وپه‌ڕی نیازپاكى و راستگۆییه‌وه، بێگومان هه‌ركه‌س ورد رامێنێت له‌و نووسینه‌ى شێخ ئه‌حمه‌د هه‌ست ده‌كات به گرنگی ئه‌و نووسینه، به‌تایبه‌ت له‌م ساته‌وه‌خته‌دا كه موسڵمان تیایدا پێویستى به‌وه‌یه شاره‌زایی و تێگه‌یشتنى هه‌بێت بۆ راستى حوكمه‌كانى دین و ژینی، ئه‌م تێگه‌یشتنه‌ش له روانگه‌ى قورئان و سوننه‌تى صه‌حیحه‌وه بێت.
له ئیبنو عومه‌ره‌وه باس كراوه كه ده‌ڵێت: ئێمه ده ئایه‌ت زیاترمان وه‌رنه‌ده‌گرت تا له‌و ده ئایه‌ته تێده‌گه‌یشتین و كارمان پێده‌كرد.
هه‌ریه‌ك له قورئان و سوننه‌تى صه‌حیح ده‌بێت له‌و زانایانه‌وه وه‌ربگیرێن كه هه‌م زاناییان تێدایه‌و هه‌م له‌به‌ركردنیان باشه‌و هه‌م تێگه‌یشتنیان هه‌یه‌و ده‌توانن به تێگه‌یشتنێكی باش راستى واتاى ئه‌و ده‌قه بزانن كه چ به گوفتار یان كردار په‌یوه‌سته به كاروبارى دین و دنیاوه.
وانازنام شێخ ئه‌حمه‌د له كۆكردنه‌وه‌ى ئه‌م فه‌رموودانه‌دا مه‌به‌ستى به‌رته‌سككردنه‌وه‌یان بووبێت له قاڵبێكدا، به‌ڵكو چه‌ندین فه‌رمووده‌ى تر له كتێبه‌كانى تری فه‌رمووده‌دا هه‌ن وه‌ك ئه‌وانه‌ى له شه‌ش كتێبه‌كه‌دا هه‌ن یان له موسنه‌دى پێشه‌وا ئه‌حمه‌د و مصنفى عه‌بدوره‌زاق و مصنفی ئیبن ئه‌بی شیبه و صه‌حیحی ئیبن حیبان و چه‌ندینی تردا هاتووه، مه‌به‌ستى شێخ له هێنانى ئه‌م بڕه فه‌رمووده‌یه‌دا ئه‌وه بووه گرنگى و فه‌زڵی له‌به‌ركردن و رامان له قورئان بخاته‌ڕوو له‌ڕێی بڕێك فه‌رمووده‌وه تا هه‌م كار به قورئان بكرێت و هه‌م له‌به‌ركردن و په‌یڕه‌وى به‌سه‌ر حوكمى واقیعدا و تێگه‌یشتنى دابه‌زینه‌كه‌ى بخرێته‌ڕوو.
هێنده به‌سه‌ر كه ئه‌و كه‌سه‌ى قورئان له‌به‌ره ئه‌و گه‌وره‌ییه‌ى بۆ بمێنێته‌وه به له‌به‌ركردنى پاداشتى ده‌ست ده‌كه‌وێت، له قیامه‌تدا قورئان شه‌فاعه‌تى بۆ ده‌كات، ده‌بێته هۆی شیفا وه‌رگرتن و به‌ره‌كه‌ت له ئامانجى به‌پێی ئاستى راستی نیازو ته‌قوا و له‌خواترسی ئه‌و كه‌سه، خواى گه‌وره به‌ره‌كه‌ت بخاته ئه‌م هه‌وڵه‌ی شێخ ئه‌حمه‌د ئال ئیبراهیم و سوودمه‌دى بكات به‌و زانسته‌ى، به‌راستى خودا به‌خشده‌و میهره‌بانه.
پێشه‌كى زاناى فه‌رمووده‌ناس عبد الله بن عبدالرحمن السعد
سوپاس و ستایش بۆ په‌روه‌ردگارى جیهانیان، صه‌لات و سه‌لامى خوا بۆ سه‌ر پێغه‌مبه‌رى خوا.
پاشان:
نووسینه‌كه‌ى شێخ ئه‌حمه‌دى كوڕی عه‌بدوره‌زاق بن محمد ئال ابراهیم العنقری(خوا سه‌ركه‌وتووی بكات) كه‌وته به‌رده‌ستم و بینیم كه چل فه‌رمووده‌ى كۆكردوه‌ته‌وه سه‌باره‌ت به فه‌زڵ و گه‌وره‌یی و حوكم و ئادابی قورئانى پیرۆز، به جوانیش ئه‌و فه‌رموودانه‌ى كۆكردوه‌ته‌وه، خواى گه‌وره پاداشتى خێری بنووسێت.
ئه‌م بابه‌ته یه‌كێكه له بابه‌ته گرنگه‌كان، چونكه په‌یوه‌ندى هه‌یه به قورئانى پیرۆزه‌وه.
هۆكارێكی گرنگى نزیكبوونه‌وه‌ى به‌نده له خوا رامانه له ئایه‌ته‌كانى قورئان، خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت:{كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ}[ص:٢٩] .
ئیبنولقه‌ییم به‌ر ره‌حمه‌تى خوا بكه‌وێت له كتێبی الفوائد(ج1-ص3) دا ده‌ڵێت:
بنه‌مایه‌كى گرنگ: ئه‌گه‌ر ویستت سوودمه‌ند بیت به قورئان ئه‌وا له كاتى خوێندنه‌وه‌ى قورئان و گوێ لێگرتنیدا دڵت ساغ بكه‌ره‌وه‌و جوان گوێ بگره و وا خۆت دابنێ كه خواى گه‌وره تۆ ده‌دوێنێ و په‌یامه‌كه‌ى ئاراسته‌ى تۆیه، چونكه ئه‌وه په‌یامى خوایه بۆ تۆ و له‌سه‌ر زمانى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى پێت گه‌یشتووه.
خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت:{إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِمَنْ كَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِيدٌ} [ق:37] .
ته‌واوى كاریگه‌ری په‌یوه‌سته به كاریگه‌ربه‌خشێ كه هه‌بێت و بارێكى وه‌رگرتن و مه‌رجى به‌دیهاتنى كاریگه‌ریه‌كه‌و لابردنى به‌ربه‌سته‌كانى به‌رده‌م كاریگه‌ریه‌كه، ده‌ى ئه‌م ئایه‌ته به پوختترین و روونترین ده‌ربڕین هه‌موو ئه‌مانه‌ى له‌خۆگرتووه.
ئه‌وه‌ى خوا ده‌فه‌رموێت {إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى} ئاماژه‌یه به‌وه‌ى چی له سه‌ره‌تاى سووره‌ته‌كه‌وه هاتووه ئه‌م ده‌قه، ئه‌مه‌ش كاریگه‌ره، ئه‌وه‌ش ده‌فه‌رموێت{لِمَنْ كَانَ لَهُ قَلْبٌ} ئه‌مه‌ش مه‌حه‌لى قابیله‌و ئه‌وه‌شه كه جێی مه‌به‌سته ئه‌و دڵه زیندووه‌یه كه په‌یامى خوای پێ تێده‌گه‌یت.
وه‌ك خوا ده‌فه‌رموێت{إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ وَقُرْآنٌ مُبِينٌ (69) لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيّا}[یس:69-70] . واته ئه‌وه‌ى دڵ زیندووه.
ئه‌وه‌ى ده‌فه‌رموێت{أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ} واته گوێرادێره‌و به وردى هه‌ستى بیستنى بۆ قسه‌كه ئاراسته كردووه، ئه‌مه‌ش مه‌رجی كاریگه‌ر بوونه به قسه‌كه، ئه‌وه‌ش ده‌فه‌رموێت{وَهُوَ شَهِيدٌ} واته دڵی ئاماده‌و به‌ئاگایه‌و و دڵی به‌ملاولادا نه‌چووه.
ئیبن قوته‌یبه ده‌ڵێت:"هه‌ركه‌س گوێ بگرێت له قورئان و دڵ و تێگه‌یشتنی ئاماده بێت بێئاگا و هه‌ڵه‌كار نیه"، ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه به به‌ربه‌ستى به‌رده‌م كاریگه‌ری كه هه‌ڵه‌كارى دڵه و بێئاگابوونیه‌تى له تێگه‌یشتنى له‌و قسه‌ى پێی ده‌وترێت و تواناى رامان و لێوردبوونه‌وه‌ى نیه، جا كاتێك كاریگه‌ربه‌خش هه‌بوو كه قورئان و بارى وه‌رگرتن هه‌بوو كه دڵی زیندووه‌و مه‌رجیش هه‌بوو كه وه‌رگرتنه و به‌ربه‌رست نه‌بوو كه سه‌رقاڵی و بێئاگایی دڵه له واتاى په‌یامه‌كه و سه‌رقاڵبوونیه‌تى به شتی تره‌وه، ئه‌و كات كاریگه‌ریه‌كه دێته‌دى كه بریتیه له سوودمه‌ندبوون.
له خواى گه‌وره داواكارم ئه‌م نووسینه سوودبه‌خش بكات و به‌ره‌كه‌تى تێ بخات و نووسه‌ره‌كه‌ى بۆ هه‌موو چاكه‌یه‌ك رێنوێن بكات.
پێشه‌كی دانه‌ر
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على نبينا محمد وآله وصحبه أجمعين..
أما بعد:
ئه‌مه ده‌قى(چلینه‌ى قورئانی)(الاربعون القرانیه) یه، لێره‌دا چل فه‌رمووده‌ى صه‌حیحى پێغه‌مبه‌رى خوام (صلى الله عليه وسلم) هێناوه سه‌باره‌ت به فه‌زڵ و گه‌وره‌یی قورئان و حوكم و ئادابه‌كانى تایبه‌ت به قورئانى پیرۆز.
هه‌وڵم داوه ئه‌و فه‌رموودانه بێنم كه ده‌ربڕینه‌كانى له یه‌كه‌وه نزیكن ودورودرێژ نین وزۆر روونن، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌م بۆ له‌به‌ركردن ئاسان بێت و هه‌م خوێنه‌ریش پێی سوودمه‌ند بێت و كار به‌و فه‌رمودانه بكات.
ئه‌وه‌ی بڕوانێته ئه‌و فه‌رموودانه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) كه په‌یوه‌ستن به قورئانی پیرۆز وفه‌زڵ وگه‌وڕه‌ییه‌كانی قورئانه‌وه، ده‌بینێت ئه‌و فه‌رموودانه ته‌نها باس له له‌به‌ركردن وته‌جوید وخۆشده‌نگی قورئان خوێندن ناكه‌ن وبه‌س، به‌ڵكو خوێنه‌ری ئه‌و فه‌رموودانه كه راده‌مێنێت ده‌بینێت ئه‌و فه‌رموودانه هاوكات هاندانیشن بۆ زانست وكردار وخوێندن وله‌به‌ركردنیش.
له كۆتاییدا داوا له برا وخوشكه‌كانم ده‌كه‌م كه‌وا ده‌ست بگرن به قورئان وسوننه‌ت وكاریان پێبكه‌ن به نهێنی و ئاشكرا، وه واز بهێنن له هه‌ر شتێك پێچه‌وانه‌ی ئه‌و دوو سه‌رچاوه‌ن له بیدعه كردن و تاوان وگوناه.
وه حه‌زم لێه ئاماژه به‌وه بكه‌م كه ئه‌م پهرتوكه له‌م به‌ندانه پێك دێت:
به‌ندی یه‌كه‌م: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی ده‌رباره‌ی فه‌زڵی خوێندنی قورئان هاتوون.
به‌ندی دووه‌م: باسی ئاداب وئه‌حكامه‌كان.
به‌ندی سێهه‌م: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوون ده‌رباره‌ی فه‌زڵی له‌به‌ركردنی قورئانی پیرۆز وپاداشتی خاوه‌نه‌كه‌ی.
به‌ندی چواره‌م: باسی هاندان له‌سه‌ر په‌یماندان به قورئان وپێداچونه‌وه‌ی.
به‌ندی پێنجه‌م: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوه ده‌رباره‌ی ده‌نگ خۆش كردن به خوێندنه‌وه‌ی قورئان.
به‌ندی شه‌شه‌م: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوه ده‌رباره‌ی ئیخلاص بوونی كار بۆ خوای گه‌وره.
به‌ندی حه‌وته‌م: فه‌زڵی هه‌ندێ له سوره‌ته‌كانی قورئان.
داواكارم له خوای گه‌وره ته‌وفیق وئیخلاصمان پێ ببه‌خشێت له كردوه وگوفتاره‌كانماندا، وه داوای لێ ده‌كه‌م له گوناهی خۆمان و دایك وباوك و خیزان ومامۆستا وهه‌موو موسڵمانان خۆش بێت.
وصل اللهم وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.
چۆنیه‌تی له‌به‌ر كردنی فه‌رمووده‌كان
یه‌كه‌م: مه‌به‌ست له له‌به‌ركردنی فه‌رمووده بریتیه له وه‌رگرتنی زانست وكار پێ كردنی ولابردنی نه‌فامی له‌سه‌ر نه‌فس.
دووه‌م: ئه‌م فه‌رموودانه جیاوازن له درێژی و كورتی، وه به دڵنیاییه‌وه برای به‌رێزم تۆ ده‌ته‌وێت به‌شێوه‌یه‌ك له‌به‌ری بكه‌ییت كه‌وا به ئاسانی له‌بیر نه‌چێته‌وه.
فه‌رموو له‌گه‌ڵ ئه‌م ڕێگا ئاسانه بۆ له‌به‌ر كردنی فه‌رمووده‌كان:
1- هه‌ر فه‌رموده‌یه‌ك سێ جار بخوێنه‌وه، له‌گه‌ڵ ڕاست كرده‌نه‌وه‌ی هه‌ڵه‌ی زمان ئه‌گه‌ر هه‌بوو، پاشان فه‌رمووده‌كه ده جار به په‌له بڵێره‌وه.
2- فه‌رمووده‌كه له 10 تا 20 جار بیخوێنه‌وه به ته‌ماشا كردنی، پاشان 10 تا 30 جار به له‌به‌ر كردن بیخوێنه‌وه.
3- هه‌وڵ بده ئه‌وه‌ی له‌به‌رت كردوه بخوێنیته‌وه به هه‌موو شێوه‌ك( به پێوه، به دانشتن، پێش خه‌وتن، له كاتی ڕۆشتنت بۆ مزگه‌وت...) بێ گومان به‌روبومه‌كه‌ی ده‌بینیته‌وه به یارمه‌تی خوای گه‌وره.
4- هه‌وڵ بده 100 جار ئه‌وه‌ی له‌به‌ر كردوه دووباره‌ی بكه‌یته‌وه.
وه ئه‌وه‌ی ڕاستی بێت خه‌ڵكی جیاوازن له مه‌سه‌له‌ی له‌به‌ر كردن...وه هه‌مووی له‌سه‌ر خێرن وهه‌مووی پاداشت ده‌درێته‌وه ان شاء الله.
وتاری په‌رتوك
عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ e: (( إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّةِ، وَإِنَّمَا لِامْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ لِدُنْيَا يُصِيبُهَا، أَوِ امْرَأَةٍ يَتَزَوَّجُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ )) [رواه البخاري ومسلم].
واتا: (عمر)ی كوڕی (الخطاب)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (كاروكرده‌وه‌كان هه‌ر به‌پێی نیه‌تن و هه‌ر كه‌س به‌پێی نیه‌تی خۆی. هه‌ر كه‌س كۆچه‌كه‌ی بۆلای خوا و پێغه‌مبه‌ری خوا بێت. ئه‌وه كۆچه‌كه‌ی بۆلای خوا و پێغه‌مبه‌ری خوایه، هه‌ركه‌سیش كۆچه‌كه‌ی بۆ ماڵێكی دونيا بێت كه به‌ده‌ستی بهێنێت، یا ژنێك بێت كه ماره‌ی بكات. ئه‌وا كۆچه‌كه‌ی بۆلای ئه‌وه‌یه كه كۆچی بۆ كردووه).
ڕاڤه: وتم خوای گه‌وره لێمخۆشبێت: له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌م فه‌رموده‌یه ده‌ستم پێ كرد؛ چونكه پێشه‌واكانمان سه‌ره‌تای كتێبه‌كانیان به‌م فه‌رموده‌یه ده‌ستیان پێده‌كرد، وه له‌وه‌انه پێشه‌وای ئه‌هلی حه‌دیس ئیمامی بوخاری ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت ـ وه له‌م باره‌یه‌وه پێشه‌وا عبد الرحمن كوری مه‌هدی ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت ده‌ڵێت: هه‌ر كه‌سێك ئه‌یه‌وێت كتێبێك بنوسێته‌وه با به فه‌رموده‌ی عومه‌ری كوری خه‌تتاب ـ ڕه‌زای خوای لێبێت ـ ((إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّات)) ده‌ست پێبكات له هه‌موو باسێكدا، بۆیه منیش به‌م فه‌رمووده‌یه ئه‌م پهرتوكه ده‌ست پێده‌كه‌م، وه‌كو ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌ك بۆ خۆم وخوێنه‌رو خوێندكار بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی نیه‌ته‌كانمان له هه‌موو كرده‌وه ئاشكرا ونهێنیه‌كانماندا.
به‌ندی یه‌كه‌م ئه‌و فه‌رمودانه‌ی ده‌رباره‌ی فه‌زڵی خوێندنی قورئان هاتوون
فه‌رموده‌ی یه‌كه‌م: فه‌زڵی خوێندنی قورئان:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَة َt، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ e: (( وَمَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِي بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللهِ، يَتْلُونَ كِتَابَ اللهِ، وَيَتَدَارَسُونَهُ بَيْنَهُمْ، إِلَّا نَزَلَتْ عَلَيْهِمِ السَّكِينَةُ، وَغَشِيَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَحَفَّتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ، وَذَكَرَهُمُ اللهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ )) [صحيح مسلم].
واته: فه‌رمووده‌یه‌ک له ئه‌بی هوره‌یره‌وه خوای لێ ڕازی بێ له پێغه‌مبه‌ره‌وه (صلى الله عليه وسلم) ده‌فه‌رمووێت : (هه‌ر کۆڕو کۆمه‌ڵێک کۆببنه‌وه له ماڵێک له ماڵه‌کانی خوای گه‌وره (مزگه‌وت) وه کتێبه‌که‌ی خوای گه‌وره‌ی تیا بخوێننه‌وه وه له نێوان خۆیان دا یه‌کتری فێرکه‌ن و لێی تێبگه‌ن، ئه‌وا بێ گومان خوای گه‌وره به‌زه‌ی خۆی و ڕه‌حمه‌تی ئه‌نێرێته سه‌ر ئه‌و کۆمه‌ڵه وه فریشته‌کانی له نێوانیان کۆده‌بنه‌وه و ئه‌و لێیان ئه‌بیست و گوێیان لێیانه به خوای په‌روه‌ردگاری ڕاده‌گه‌یه‌نن).
ڕاڤه: ئه‌م فه‌رموده‌یه ته‌نها كۆمه‌ڵ ناگرێته‌وه به‌ڵكو تاكیش ده‌گرێته‌وه..هه‌ر كه‌سێك به‌ته‌نها یادی خوای كرد ئه‌وه ئه‌و فه‌زڵه‌ی ده‌ست ده‌كه‌وێت كه باس كراوه.
فه‌رموده‌ی دووه‌م: هه‌ر پیتێك له قورئانی پیرۆز به ده چاكه‌یه:
عن عبد الله بن مسعود t قال : قال رسول الله e: (( مَن قَرأَ حَرفًا من كِتابِ اللهِ فلَهُ بهِ حسَنَةٌ والحَسنةُ بِعَشرِ أمْثالِها لا أقُولُ: آلم حَرفٌ ولكنْ ألفٌ حرفٌ ولامٌ حرفٌ وميم ٌحرفٌ )) [رواه الترمذي والدارمي صحيح الجامع 6469] وقال أبو عيسى هذا حديث حسن صحيح غريب وصححه الألباني. وقد سألت شيخنا: عبد الله السعد عنه فقال: لا بأس به.
واتا: له عبدالله کوڕی مه‌سعوده‌وه خوای لێ ڕازی بێ ئه‌فه‌رمووێ: پێغه‌مبه‌ری (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووێ :( هه‌ر که‌سێ یه‌ک پیت له کتێبی خوای گه‌وره بخوێنێته‌وه (قورئانی پیرۆز) ئه‌و پاداشتی خێری هه‌یه ، وه پاداشتێکی به ده‌یه وه ناڵێم (الم) پیتێکه به‌ڵکو: ئه‌لیف پیتێکه و لام پیتێکه‌و، میم یش پیتێکه ).
فه‌رموده‌ی سییه‌م: شه‌فاعه‌تی قورئان بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی له ڕۆژی قیامه‌تدا:
عن أبي أمامة الباهلي t قال: سمعت رسول الله e يقول:(( اقْرَءُوا القُرآنَ فإنَّهُ يأْتي يومَ القِيامَةِ شَفيعًا لأصْحابِهِ )) [رواه مسلم].
واته: له ئه‌بی ئومامهی باهلی -خوای لێ ڕازی بێ- ده‌ڵێت: گوێم له پێغه‌مبه‌ری خوا بوو (صلى الله عليه وسلم) ئه‌یفه‌رموو: قورئان بخوێنن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ڕۆژی قیامه‌تدا ئه‌بێته تکاکارێ بۆ خوێنه‌ره‌که‌ی یان هاوه‌ڵه‌که‌ی.
ڕاڤه: له‌م فه‌رموده‌یه‌دا شه‌فاعه‌ت جێگر بووه له ڕۆژی قیامه‌تدا له‌سه‌ر جیاوازی شه‌فاعه‌تاكان وئه‌وانه‌ی شه‌فاعه‌ت ده‌كه‌ن، وه شه‌فاعه‌ت ته‌نها بۆ یه‌كخواناسه، به‌ڵام موشریك شه‌فاعه‌تی بۆ نیه ـ ئه‌گه‌ر هه‌موو قورئانیشی له‌به‌ر بێت ـ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كردوه‌كه‌ی پوچه‌ڵ بوه‌ته‌وه به هۆی شیركه‌كه‌یه‌وه وه له ڕۆژی قیامه‌تیشدا هیچی لێوه‌رناگیرێت، خوا په‌نامان بدات له شیرك موشریكه‌كان.
فه‌رموده‌ی چواره‌م: نمونه‌ی ئیمانداری قورئان خوێن ومونافیق:
عَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَريِّ t قال: قال رسول الله e: (( مَثلُ المؤمنِ الذي يَقرأُ القُرآنَ كمثلِ الأُتْرُجَّةِ رَيحُها طَيّبٌ وَطعْمُها طَيّبٌ، ومَثلُ المؤمنِ الذي لا يَقرأُ القرآنَ كمثلِ التَّمرَةِ لا رِيحَ لها وَطعْمُها حُلْوٌ، ومثلُ المُنافِقِ الَّذي يَقرأُ القرآنَ مَثَلُ الرَّيحَانَةِ رِيحُهَا طَيَّبٌ وَطعْمُهَا مُرٌ، ومَثَلُ المُنافِقِ الَّذي لا يَقرأُ القرآنَ كمثلِ الحَنْظلَةِ لِيسَ لها رِيح وطعْمُهَا مُرٌ )) [البخاري ومسلم].
واته: له ئه‌بی موسا ئه‌شعه‌ری خوای لێ ڕازی بێ له پێغه‌مبه‌ری خواوه(صلى الله عليه وسلم) ئه‌فه‌رمووێ ( نموونه‌ی ئه‌و ئیمانداره‌ی که قورئان ده‌خوێنێت وه نموونه ی (الأترجة) جۆرێکی خورمایه که تام خۆش و بۆن خۆشه، بۆنی خۆشه و خواردنیش خۆشه ، وه نمونه‌ی ئیماندارێ که قورئان نه‌خوێنێ وه‌ک خورما یه‌ک وایه، که هیچ بۆنی نه‌بێ و خواردنی بێ تام و ناخۆش بێ، وه نموونه ی مونافقێ (دووڕوو) که قورئان ئه‌خوێنێ وه ڕێحان وایه، بۆنی خۆشه به‌ڵام خواردنی ناخۆش و بێ له‌زه‌ته، وه نمونه‌ی مونافقێ که قورئان ناخوێنێته‌وه وه‌ک (الحنظلة) (ئه‌مه گیایه‌کی سه‌وزه زاناکان ده‌ڵێن وه‌ک گه‌ڵایی زه‌یتون وایه که تاڵو بێ تامه) ، که بۆنی نیه تامی ناخۆشه.
ڕاڤه: (مثل الأترجة) جۆره میوه‌یه‌كی ناسراوه پێی ده‌وترێت " ترنج " كه تام خۆش و بۆن خۆشه....
فه‌رموده‌ی پێنجه‌م: پاداشتی كه‌سێك قورئان به‌ڕه‌وانی ده‌خوێنێ و كه‌سێكیش به زه‌حمه‌ت ده‌یخوێنێ:
عَنْ عَائِشَةَ (رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا) قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e: (( الْمَاهِرُ بِالْقُرْآنِ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ، وَالَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَيَتَتَعْتَعُ فِيهِ، وَهُوَ عَلَيْهِ شَاقٌّ، لَهُ أَجْرَانِ )). وفي رواية (( والذي يقرؤه وهو يشتدُّ عليه له أجران )) [رواه البخاري ومسلم واللفظ لمسلم وأهل السنن].
(عائشه)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (كه‌سێ قورئان به‌ڕه‌وانی بخوێنێته‌وه له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ران و فریشته چاك و پاك و به‌ڕێز و نزیكه‌كانی {باره‌گای خوایی} ده‌بێت، كه‌سێكیش قورئان ده‌خوێنێت و ده‌می ته‌ته‌ڵه ده‌كات تیایدا و له‌سه‌رشانی زه‌حمه‌ته، دوو پاداشتی هه‌یه). وله ڕیواتێكی تردا هاتوه ئوه‌ی قورئان ده‌خوێنێت، به‌ڵام له‌لایان زه‌حمه‌ت وگرانه ئه‌وانه دوو پاداشتی خێری گه‌وره‌یان هه‌یه).
ڕاڤه: " الْمَاهِرُ بِالْقُرْآنِ " ئه‌و كه‌سه‌یه كه‌وا زۆر شاره‌زایه له خوێندنه‌وه‌ی قورئان وهه‌ڵه‌ی تێدا ناكات وله‌لای گران نیه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به جوانی قورئانی له‌به‌ر كردوه وزیره‌كه تێیدا.
" وَيَتَتَعْتَعُ فِيهِ " ئه‌و كه‌سه‌یه كه قورئان ده‌خوێنێت و ده‌می ته‌ته‌ڵه ده‌كات تیایدا و له‌سه‌رشانی زه‌حمه‌ته به هۆی سستی له‌به‌ركردنی، ئه‌وه دوو جار پاداشتی هه‌یه، پاداشتی خوێندنه‌وه‌ی وپاداشتی ته‌ته‌ڵه كردن وزه‌حمه‌ت كێشانی له كاتی خوێندنیدا.
فه‌رموده‌ی شه‌شه‌م: فه‌زڵی قورئان خوێندن له نوێژدا:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e : (( أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ إِذَا رَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ أَنْ يَجِدَ فِيهِ ثَلَاثَ خَلِفَاتٍ عِظَامٍ سِمَانٍ )). قُلْنَا: نَعَمْ. قَالَ: (( فَثَلَاثُ آيَاتٍ يَقْرَأُ بِهِنَّ أَحَدُكُمْ فِي صَلَاتِهِ خَيْرٌ لَهُ مِنْ ثَلَاثِ خَلِفَاتٍ عِظَامٍ سِمَانٍ )) [رواه مسلم].
(ابوهریره) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا(صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: ئایا یه‌كێكتان پێی خۆشه كاتێ گه‌ڕایه‌وه بۆ ماڵه‌وه‌یان، له‌وێ سێ وشتری ئاوسی گه‌وره‌ی قه‌ڵه‌و له‌ماڵیان بێت) وتمان: به‌ڵێ، فه‌رمووی: ده هه‌ركه‌سێكتان له‌نوێژه‌كه‌یدا سێ ئایه‌ت بخوێنێ باشتره بۆی له‌سێ وشتری ئاوسی گه‌وره‌ی قه‌ڵه‌و).
ڕاڤه: (الخلفة) وشتری ئاوس، وه كۆیه‌كه‌ی (الخلفات)ه.
فه‌رموده‌ی حه‌وته‌م: فه‌زڵی ئه‌و كه‌سانه‌ی كار به قورئان ده‌كه‌ن:
عَنْ نُوَاسِ بْنِ سَمْعَانَ t، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ e، أَنَّهُ قَالَ : (( يَأْتِي الْقُرْآنُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَأَهْلُهُ الَّذِينَ كَانُوا يَعْمَلُونَ بِهِ فِي الدُّنْيَا، تَقَدَّمَهُمُ الْبَقَرَةُ، وَآلُ عِمْرَانَ ))، وَضَرَبَ لَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ e ثَلاثَةَ أَمْثَالٍ مَا نَسِيتُهُنَّ بَعْدُ. قَالَ: (( تَأْتِيَانِ كَأَنَّهُمَا غَيَابَتَانِ بَيْنَهُمَا شَرْقٌ، أَوْ كَأَنَّهُمَا غَمَامَتَانِ سَوْدَاوَانِ، أَوْ كَأَنَّهُمَا ظُلَّةٌ مِنْ طَيْرٍ صَوَافَّ تُجَادِلَانِ عَنْ صَاحِبِهِمَا )) [رواه مسلم واحمد واللفظ لأحمد].
واتا: له نه‌واسی كوری سه‌معانه‌وه ره‌زای خوی لێبێت" له پێغه‌مبه‌ری خواوه ه‌فه‌رمووێ:(( له ڕۆژی قیامه‌ت قورئان وئه‌وانه‌ی كه كاریان پێ كردوه له دونیادا دێن و سوره‌تی ( البقرة ) و ( آل عمران ) پێشیان ده‌كه‌وون)) وه پێغه‌مبه‌ری خوا سێ نموونه‌ی بۆ هێناينه‌وه تا ئێستا له‌بیرم نه‌چوون، فه‌رمووی: ئه‌م دوانه وه‌ك دوو په‌ڵه هه‌ور، یا وه‌ك دوو سێبه‌ر، یا وه‌ك دوو پۆل له باڵنده كه باڵیان ڕه‌پ كردووه [له ئاسمانا] دێن به‌رگری له‌خاوه‌نه‌كانیان ده‌كه‌ن.
وعَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e: (( مَثَلُ الْمُؤْمِنِ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَمَثَلِ الأُتْرُجَّةِ؛ رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا طَيِّبٌ، وَمَثَلُ الْمُؤْمِنِ الَّذِي لَا يَقْرَأُ الْقُرْآنَ؛ كَمَثَلِ التَّمْرَةِ طيبة الطعم و لَا رِيحَ لَهَا...)) [رواه البخاري].
واتا: له ئه‌بی موسا ئه‌شعه‌ری خوای لێ ڕازی بێ له پێغه‌مبه‌ری خواوه(صلى الله عليه وسلم) ئه‌فه‌رمووێ: نموونه‌ی ئه‌و ئیمانداره‌ی که قورئان ده‌خوێنێت وه نموونه ی (الأترجة) جۆرێکی خورمایه که تام خۆش و بۆن خۆشه، بۆنی خۆشه و خواردنیش خۆشه، وه نمونه‌ی ئیماندارێ که قورئان نه‌خوێنێ وه‌ک خورما یه‌ک وایه، که هیچ بۆنی نه‌بێ و خواردنی بێ تام و ناخۆش بێ.
فه‌رموده‌ی هه‌شته‌م: فه‌زڵی خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی ( البقرة ) له ماڵه‌وه:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ e قَالَ: (( لا تَجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ مَقَابِرَ، إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْفِرُ مِنَ الْبَيْتِ الَّذِي يُقْرَأُ فِيهِ سُورَةُ الْبَقَرَةِ )) [رواه مسلم].
واتا: ماڵه‌كانتان مه‌كه‌نه قه‌برستان، چونكه شه‌یتتان له‌وماڵه‌ی كه‌وا سوره‌تی (البقرة) ی تێدا ده‌خوێنرێته‌وه ڕاده‌كات .
فه‌رموده‌ی نویه‌م: فه‌زڵی خوێندنه‌وه‌ی قورئان به ئاشكرا و به نهێنی:
عن عقبة بن عامر الجهني t قال: قال رسول الله e: (( الجاهِرُ بالقرآنِ كالجاهرُ بالصدقةِ والمسرُّ بالقرآنِ كالمسرِّ بالصدقةِ )) [رواه الترمذي وأبو داود والنسائي وأحمد وقال أبو عيسى الترمذي حسن غريب وصححه الالباني].
واتا: ئه‌وه‌ی قورئان به ئاشكرا بخوێنی وه‌كو ئه‌وه‌یه به ئاشكرا به‌خشین بدات ، وه ئه‌وه‌ی قورئان به نهێنی بخوێنێت وه‌كو ئه‌وه‌یه به نهێنی به‌خشین بدات.
فه‌رموده‌ی ده‌یه‌م: ده‌ڵخۆشبوون به گوێگرتن له قورئان:
عن عبد الله بن مسعود t قال: قال لي رسول الله e: (( اقرأْ عليّ القرآنَ فقلتُ: يا رسولَ اللهِ، أأقرأُ علَيكَ وعلَيكَ أُنزِلَ!، قال: إني أشتَهي أن أسمَعَهُ من غَيري، فقرأتُ حتى إذا بلغْتُ: {فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلَاءِ شَهِيدًا} فرفعتُ رأسي، أًوْ غَمَزَنِي رَجُلٌ إلى جَنْبِي، فَرَفَعْتُ رأْسِي فرأيتُ دمُوعَهُ تسيل )) [رواه البخاري ومسلم واللفظ لمسلم].
واتا: (عبدالله)ی كوڕی (مسعود)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) پێی فه‌رمووم: (قورئانم بۆ بخوێنه) ده‌ڵێ: وتم: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا قورئان بۆتۆ بخوێنم كه بۆ تۆ دابه‌زیووه؟ فه‌رمووی: (من حه‌ز ده‌كه‌م له غه‌یری خۆمه‌وه گوێم لێیبێت) منیش (النساء)م خوێند، هه‌تا گه‌یشتمه: {فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلَاءِ شَهِيدًا}[ النساء: ٤١] سه‌رم هه‌ڵبڕی یا پیاوێك له‌لامه‌وه ئاماژه‌ی كردم سه‌رم هه‌ڵبڕی ده‌بینم چاوه‌كانی فرمێسكی لێهه‌ڵنیشتووه.
به‌ندی دووه‌م باسی ئاداب وئه‌حكامه‌كان
فه‌رموده‌ی یازده‌هه‌م: شادی وخۆشی خاوه‌ن قورئان
عن أبي هريرة t أن رسول الله e قال : (( لَا حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ رَجُلٌ علمه الله القرآن فَهُوَ يَتْلُوهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ فَسَمِعَهُ جار له فَقَالَ يَا لَيْتَنِي أُوتِيتُ مِثْلَ مَا أُوتِيَ هَذَا فَعَمِلْتُ مَا يَعْمَلُ - وَرَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا فَهُوَ يُهْلِكُهُ فِي الْحَقِّ فَقَالَ فَقَالَ رَجُلٌ يَا لَيْتَنِي أُوتِيتُ مِثْلَ مَا أُوتِيَ فلان فَعَمِلْتُ مِثْلَ مَا يَعْمَل )) [رواه البخاري وأحمد واللفظ للبخاري].
واته: له(ئه‌بو هوره‌یره‌وه)ه‌وه(خوای لێ ڕازی بێت) له پێغه‌مبه‌ره‌وه (صلی الله عليه وسلم) كه فه‌رموویه‌تی: (حه‌سوودی دروست نییه له دوو شتدا نه‌بێت: پیاوێك خوا قورئانی فێر كردبێت، به‌رده‌وام هه‌ستێ به ده‌وركردنه‌وه‌ی به ڕۆژ و شه‌و، وه دراوسێكه‌ی گوێی لێ بێت وبڵێت: خۆزگه‌یه منیش وه‌كو ئه‌و ده‌بووم تا وه‌كو كرده‌وه‌ی ئه‌وم بكردبایه، وه پیاوێكیش خوا سامانی پێببه‌خشێت وبه‌كاری بێنێت له حه‌ق وڕاستیدا، پیاوێك ووتی: خۆزگه‌یه منیش وه‌كو ئه‌و پاره‌م ده‌بوو تا وه‌كو كرده‌وه‌ی ئه‌وم بكردبایه).
فه‌رموده‌ی دوازده‌هه‌م: چۆنیه‌تی خوێندنه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) بۆ قورئانی پیرۆز:
عَنْ حُذَيْفَةَ t، قَالَ : صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ e ذَاتَ لَيْلَةٍ فَكَانَ (( إِذَا مَرَّ بِآيَةِ رَحْمَةٍ سَأَلَ، وَإِذَا مَرَّ بِآيَةِ عَذَابٍ تَعَوَّذَ، وَإِذَا مَرَّ بِآيَةٍ فِيهَا تَنْزِيهُ للَّهِ سَبَّحَ )) [رواه ابن ماجه وصححه الألباني].
وعنه t: (( أنه صلى الى جنب النبي ليلة فقرأ، فَكَانَ إِذَا مَرَّ بِآيَةِ عَذَابٍ وقف وتَعَوَّذَ، وَإِذَا مَرَّ بِآيَةٍ رحمة وقف فدعا )) [رواه النسائي وصححه الألباني].
واتا: له حوزه‌یفه‌وه، فه‌رمووی: له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) شه‌وێكیان نوێژم كرد، ئه‌گه‌ر بگه‌شتایه‌ته ئایه‌تێك كه باسی به‌زه‌یی تێدا بوایه داوای ده‌كرد، وه ئه‌گه‌ر تێپه‌ڕ بوایه به ئایه‌تێك كه باسی سزا ده‌كات په‌نای ده‌گرد به خوا، وه ئه‌گه‌ر تێپه‌ڕ بوایه به ئایه‌تێك كه باسی گه‌وره‌یی خوا ده‌كات سوبحان الله ده‌ووت.
وه هه‌ر له ئه‌بو حوزه‌یفه‌وه ده‌فه‌رموێت: شه‌وێك له ته‌نشت پێغه‌مبه‌ره‌وه نوێژی كرد ، قورئانی خوێند، ئه‌گه‌ر تێپه‌ڕ بوایه به ئایه‌تێك كه باسی سزا ده‌كات ده‌وه‌ستا و په‌نای ده‌گرد به خوا، وه ئه‌گه‌ر تێپه‌ڕ بوایه به ئایه‌تێك كه باسی به‌زه‌یی وڕه‌حمه‌ت ده‌كات ده‌وه‌ستاو دوعای ده‌كرد وده‌پاڕایه‌وه.
فه‌رمووده‌ی سیازده‌هه‌م: ماوه‌ی خه‌تم كردنی قورئان:
عن عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو t أَنَّ النَّبِيَّ e قَالَ لَهُ: (( اقْرَأْ الْقُرْآنَ فِي شَهْرٍ))، قَالَ: إِنِّي أَجِدُ قُوَّةً، قَالَ: ((اقْرَأْ فِي عِشْرِينَ))، قَالَ: إِنِّي أَجِدُ قُوَّةً، قَالَ: ((اقْرَأْ فِي خَمْسَ عَشْرَةَ))، قَالَ: إِنِّي أَجِدُ قُوَّةً، قَالَ: ((اقْرَأْ فِي عَشْرٍ))، قَالَ: إِنِّي أَجِدُ قُوَّةً، قَالَ: ((اقْرَأْ فِي سَبْعٍ وَلَا تَزِيدَنَّ عَلَى ذَلِكَ )) [ أخرجه البخاري، ومسلم، وأبو داود، واللفظ لأبي داود].
واتا: له عبدالله كوری عه‌مر خوا لێی رازی بێت، فه‌رمووی: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) پێی وتم: قورئان بخوێنه‌ره‌وه (خه‌تمی بكه) له مانگێكدا، وتم: هێزو توانا له خۆمدا ده‌بینم زیاتر بخوێنمه‌وه، پێی وتم: ده‌ی له بیست ڕۆژدا خه‌تمی بكه، وتم: هێزو توانا له خۆمدا ده‌بینم زیاتر بخوێنمه‌وه، پێی وتم: ده‌ی له پازده ڕۆژدا خه‌تمی بكه، وتم: هێزو توانا له خۆمدا ده‌بینم زیاتر بخوێنمه‌وه، پێی وتم: ده‌ی له ده ڕۆژدا خه‌تمی بكه، وتم: هێزو توانا له خۆمدا ده‌بینم زیاتر بخوێنمه‌وه، پێی وتم: ده‌ی له حه‌وت ڕۆژدا خه‌تمی بكه، وه له‌وه‌ش زیاتر مه‌كه.
فه‌رمووده‌ی چوارده‌هه‌م: موسته‌حه‌به بۆكه‌سێك كه ئایه‌تێك سه‌جده‌ی تیدا بێت سوجده بۆ خوا ببات:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e: (( إِذَا قَرَأَ ابْنُ آدَمَ السَّجْدَةَ فَسَجَدَ اعْتَزَلَ الشَّيْطَانُ يَبْكِي، يَقُولُ: يَا وَيْلَهُ، أُمِرَ هذا بِالسُّجُودِ فَسَجَدَ فَلَهُ الْجَنَّةُ، وَأُمِرْتُ بِالسُّجُودِ فَأَبَيْتُ فَلِيَ النَّارُ )) [رواه مسلم].
واتا: (ابوهریره)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (ئه‌گه‌ر ئاده‌میزاد ئه‌و ئایه‌ته‌ی خوێند كه (سوجده)ی تێدایه‌و سوجده‌ی برد شه‌یتان دوورده‌كه‌وێته‌وه‌و ده‌گری، ده‌ڵێ ئای قوڕت به‌سه‌ر، فه‌رمان كرا به‌ئاده‌میزاد سوجده ببات، سوجده‌ی بردو به‌هه‌شت بۆ ئه‌وه‌و، منیش فه‌رمانم پێكرا كه سوجده ببه‌م، ڕازی نه‌بووم ئاگر بۆ منه).
ڕاڤه: سوجده ته‌نها په‌یوه‌ست نیه به سوره‌تی (السجدة)، به‌ڵكو په‌یوه‌سته به هه‌موو ئه‌و سو‌جدانه‌ی كه له قورئاندا هاتوه كه ژماره‌یان پازده دانه‌یه.
فه‌رمووده‌ی پانزه‌‌هه‌م: مه‌كروهه بۆكه‌سێك له كاتی قورئان خوێندندا ده‌نگ به‌رز ئه‌گه‌ر بزانێت ئه‌وه‌ی ته‌نشتی ئازاری پێده‌گات:
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ t، قَالَ : خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ e ذَاتَ يَوْمٍ ، فَوَجَدَ النَّاسَ يُصَلُّونَ وَقَدْ عَلَتْ أَصْوَاتُهُمْ بِالْقِرَاءَةِ، فَقَالَ: (( إِنَّ الْمُصَلِّيَ يُنَاجِي رَبَّهُ، فَلْيَنْظُرْ مَا يُنَاجِيهِ بِهِ، وَلا يَجْهَرْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ بِالْقُرْآنِ فَيَشْغَلَهُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ )) [رواه أحمد والنسائي والبيهقي وصححه الهيثمي].
واتا: له ئیبن عه‌بباسه‌وه خوا لێی رازی بێت ده‌ڵێت: ڕۆژێكیان پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) ده‌رچوو ته‌ماشای كرد خه‌ڵكه‌كه نوێژ ده‌كه‌ن وده‌نگیان به‌رز كردوه‌ته‌وه به قورئان خوێندن وفه‌رمووی: ئه‌وه‌ی نوێژ ده‌كات موناجاتی په‌روه‌ردگاری ده‌كات وبا ته‌ماشا بكات چۆن موناجات ده‌كات، وه با هه‌ندێكتان ده‌نگ به‌رز نه‌كاته‌وه به‌سه‌ر هه‌ندێكی ترتان له كاتی قورئان خوێندندا ؟
فه‌رمووده‌ی شازده‌یه‌م: ڕه‌وشتی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم:
عن قتادة t: أنه أتى عائشة رضي الله عنها، فقال لها: يَا أُمَّ الْمُؤْمِنِينَ ، أَنْبِئِينِي عَنْ خُلُقِ رَسُولِ اللَّهِ e ؟ قَالَتْ : أَلَسْتَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ ؟ قُلْتُ : بَلَى، قَالَتْ : (( فَإِنَّ خُلُقَ رَسُولِ اللَّهِ e كَانَ الْقُرْآنُ )) [رواه مسلم].
واتا: له قه‌تاده‌وه خوا لێی رازی بێت ده‌ڵێت: هاتم بۆ خزمه‌تی عائیشه دایكی ئیمانداران خوا لێی رازی بێت وتم پێی: دایكی ئیمانداران هه‌واڵم بده‌ری ده‌رباره‌ی ڕه‌وشتی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) ؟
فه‌رمووی: ئایا قورئان ناخوێنیته‌وه؟ وتم: به‌ڵێ، فه‌رمووی: ره‌وشتی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) قورئان بوو.
عَنْ سَعْدِ بْنِ هِشَامٍ بن عامر t ، قَالَ : أتيتُ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا فقلتُ: يا أم المؤمنين أخبرني بخُلُقِ رَسُولِ اللَّهِ e، قَالَتْ : " كَانَ خُلُقُهُ الْقُرْآن، أما تقرأ القرآن، قول الله عزّوجل: {وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ}[ القلم:4]. [ رواه أحمد وهو حديث صحيح].
واتا: له سه‌عدی كوری هیشامی كوری عامره‌وه ده‌فه‌رموێت: پرسیارم كرد له دایكی ئیمانداران عائیشه ره‌زای خوای لێبێت ده‌رباره‌ی ڕه‌وشتی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) ، فه‌رمووی: ره‌وشتی ئه‌و قورئان بوو، ئایا قورئان ناخوێنیته‌وه، خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: {وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ}[ القلم:4].
ڕاڤه: ئیبن كثیر ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ده‌ڵێت: ئه‌مه مانای ئه‌وه‌یه كه پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) جێ به‌جێكردنی فه‌رمانه‌كانی قورئان بووه ڕه‌وشت له لای، له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕه‌وشته به‌رزانه‌ی كه خوای گه‌وره پێی به‌خشیبوو له شه‌رم وحه‌یا وڕێز وزیره‌كی ولێبورده‌یی و نه‌رم نیانی، وه هه‌موو ڕه‌وشتێكی جوان كه ثابت بووه). بڕوانه ته‌فسیری سوره‌تی القلم.
فه‌رمووده‌ی حه‌ڤده‌یه‌م: قورئان خوێندن به ئاوازه‌وه:
عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ قُرَّةَ t قَالَ: سَمِعْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مُغَفَّلٍ الْمُزَنِيَّ t يَقُولُ: قَرَأَ النَّبِيُّ e عَامَ الْفَتْحِ فِي مَسِيرٍ لَهُ سُورَةَ الْفَتْحِ عَلَى رَاحِلَتِهِ، فَرَجَّعَ فِي قِرَاءَتِهِ. قَالَ مُعَاوِيَةُ: لَوْلَا أَنِّي أَخَافُ أَنْ يَجْتَمِعَ عَلَيَّ النَّاسُ لَحَكَيْتُ لَكُمْ قِرَاءَتَهُ. [رواه البخاري ومسلم وغيرهما].
واتا: (معاویه)ی كوڕی (قره)ده‌ڵێ: له (عبدالله)ی كوڕی (مغفل)ی (المزنی)م بیست (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌یوت: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم) له‌ساڵی ئازادكردنی مه‌ككه‌دا، به‌سواری وڵاخه‌كه‌یه‌وه به‌ڕێگه‌وه سوره‌تی (الفتح)ی ده‌خوێند، به ئاوازه‌وه ده‌یخوێند. (معاویه) ده‌ڵێ: ترسی ئه‌وه‌م نه‌بوایه كه خه‌ڵكیم لێ كۆده‌بێته‌وه، وه‌ك ئه‌و بۆم ده‌خوێندن.
فه‌رمووده‌ی هه‌ژده‌یه‌م: ڕێگریی له هه‌ڵگرتنی قورئان له كاتی سه‌فه‌ركردندا بۆ وڵاتی بێباوه‌ڕان وخاكی دوژمن، ئه‌گه‌ر ترسی ئه‌وه‌ی هه‌بوو بكه‌وێته ده‌ست دوژمن:
عن ابن عُمَرَ (رضي الله عنهما) أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ e: (( نَهَى أَنْ يُسَافَرَ بِالْقُرْآنِ إِلَى أَرْضِ الْعَدُوِّ)) [متفق عليه].
وفي روية لمسلم: (( لَا تُسَافِرُوا بِالْقُرْآنِ فَإِنِّي لَا آمَنُ أَنْ يَنَالَهُ الْعَدُوُّ )).
واتا: (إبن عمر) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) ڕێگری ده‌كرد له هه‌ڵگرتنی قورئان له كاتی سه‌فه‌ركردندا بۆ خاكی دوژمن.
وه له ریواتی موسلیمدا: قورئان مه‌به‌ن له كاتی سه‌فه‌ركردندا بۆ خاكی دوژمن له‌ترسی ئه‌وه‌ی نه‌بادا دوژمن ده‌ست درێژی بكاته سه‌ر.
ڕاڤه: زانایان ده‌فه‌رموون: ئه‌گه‌ر دڵنیا بیت له‌وه‌ی كه قورئان توشی دڕاندن نابێت و فڕێ نادرێته سه‌ر زه‌وی وبێباوه‌ڕ ده‌ستی لێ نادات ئه‌وه ڕێپێدراوه سه‌فه‌ری پێ بكه‌ییت.
فه‌رمووده‌ی نوزده‌یه‌م: ئه‌و كه‌سه چی بكات كه له كاتی قورئان خوێندن لێی تێكده‌چوو به هۆی خه‌وه‌وه:
عَنْ أبي هريرة t أن رَسُولُ اللَّهِ e قال: (( إِذَا قَامَ أَحَدُكُمْ مِنَ اللَّيْلَ فَاسْتُعْجِمَ الْقُرْآنُ عَلَى لِسَانِهِ فَلَمْ يَدْرِ مَا يَقُولُ فَلْيَنْصَرِفْ فَلْيَضْطَجِعْ )) [رواه مسلم، وأحمد، وأبو داود، وابن ماجه، والنسائي، وغيرهم].
واتا: له ئه‌بو هوره‌یره‌وه خوا لێی رازی بێت له پێغه‌مبه‌ری خواوه (صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: ئه‌كه‌ر كه‌سێتان له كاتی شه‌و نوێژا قورئانی خوێنده‌وه وله‌سه‌ر زمانی قورس بوو ونه‌یزانی چی ده‌ڵێت ئه‌وه با واز بهێنێت له خوێندن و ڕاكشێت.
ڕاڤه: مانای (فاستعجم القرآن) واتا قورس بوو ونه‌یده‌توانی به زمانی بیڵێت به هۆی خه‌وه‌وه، بۆیه ده‌بێت واز له خوێندن بهێنێت.
فه‌رموده‌ی بیسته‌م: ووتنی بیسه‌ر به قورئان خوێن (حسبك):
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بن مسعود t قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ e: (( اقْرَأْ عَلَيَّ). قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَقْرَأُ عَلَيْكَ وَعَلَيْكَ أُنْزِلَ؟ قَال: (نعم). فَقَرَأْتُ عليه سورة (النِّسَاءَ) حَتَّى أتيت إلى هذه الآية: {فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلَاءِ شَهِيدًا} [ النساء: ٤١]، قال: (حسبك الآن) فالتفت إليه، فإذا عيناه تذرفان. [رواه البخاري ].
(عبدالله)ی كوڕی (مسعود)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) پێی فه‌رمووم: (قورئانم بۆ بخوێنه) ده‌ڵێ: وتم: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا قورئان بۆتۆ بخوێنم كه بۆ تۆ دابه‌زیووه؟ فه‌رمووی: (من حه‌ز ده‌كه‌م له غه‌یری خۆمه‌وه گوێم لێیبێت) منیش (النساء)م خوێند، هه‌تا گه‌یشتمه: {فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلَاءِ شَهِيدًا}، فه‌رمووی: با به‌س بێت ئێستا. لام لێكرده‌وه ده‌بینم چاوه‌كانی فرمێسكی لێهه‌ڵنیشتووه.
به‌ندی سێهه‌م ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوون ده‌رباره‌ی فه‌زڵی له‌به‌ركردنی قورئانی پیرۆز وپاداشتی خاوه‌نه‌كه‌ی
فه‌رمووده‌ی بیست ویه‌كه‌م: چاک تان ئه‌و که‌سه‌یه که قورئان فێر ده‌بێ و فێری خه‌ڵکی ده‌کات:
عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ السُّلَمِيِّ، عَنْ عُثْمَانَ بن عفَانٍ t: عَنِ النَّبِيِّ e: قَالَ: (( خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ )) [رواه البخاري].
واتا: له ئه‌بو عبدالرحمن سوله‌میه‌وه له عوسمانی كوری عه‌ففانه‌وه خوا لێیان ڕازی بێت له پێغه‌مبه‌ره‌وه (صلى الله عليه وسلم) ده‌فه‌رمووێ: باشترینتان ئه‌و كه‌سه‌یه كه قورئان فێر بووه و كه‌سانی تریش فێر ده‌كات.
ئه‌بو عبدالرحمن ئه‌لسوله‌می ده‌ڵێت: ئه‌م فه‌رموده‌یه وای لێكردم ئا له‌م شوێنه دانیشم ـ له مزگه‌وت ـ ، ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت چل ساڵ له مزگه‌وتی كوفه دانشت به‌مه‌به‌ستی فێركردنی خه‌ڵكی ده‌رباره‌ی قورئانی پیرۆز.
فه‌رمووده‌ی بیست دووه‌م: كه‌سێ به قورئان سه‌ربه‌رز ده‌بێت ئه‌گه‌ر كارگوزاریش بێت:
عَنْ نَافِعَ بْنَ عَبْدِ الْحَارِثِ t لَقِيَ عُمَرَ بِعُسْفَانَ وَكَانَ عُمَرُ يَسْتَعْمِلُهُ عَلَى مَكَّةَ فَقَالَ مَنْ اسْتَعْمَلْتَ عَلَى أَهْلِ الْوَادِي فَقَالَ ابْنَ أَبْزَى قَالَ وَمَنْ ابْنُ أَبْزَى قَالَ مَوْلًى مِنْ مَوَالِينَا قَالَ فَاسْتَخْلَفْتَ عَلَيْهِمْ مَوْلًى قَالَ إِنَّهُ قَارِئٌ لِكِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَإِنَّهُ عَالِمٌ بِالْفَرَائِضِ قَالَ عُمَرُ: أَمَا إِنَّ نَبِيَّكُمْ e قَدْ قَالَ: (( إِنَّ اللَّهَ يَرْفَعُ بِهَذَا الْكِتَابِ أَقْوَامًا وَيَضَعُ بِهِ آخَرِينَ )) [رواه مسلم وأحمد واللفظ لأحمد].
واتا: له(نافع)ی (عبد الحارث)له (عه‌سفات) كه گه‌یشت به عومه‌ر وتی: كێت كردووه به كاربه‌ده‌ست له‌سه‌ر خه‌ڵكی ئه‌م دۆڵه؟ وتی: (إبن لابزی) وتی: (إبن لابزی) كێیه؟ وتی: یه‌كێكه له كارگوزاره‌كانمان [مولی] وتی: جا كار گوزارت كردووه به جێنشینی خۆت له‌سه‌ریان؟ وتی: ئه‌و كه‌سێكی قورئان خوێنه و شاره‌زای زانستی میرات به‌ش كردنه [علم الفرائض]. (عمر)(خوای لێ ڕازی بێت) وتی: ڕاسته كه پێغه‌مبه‌ره‌كه‌تان (صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (له‌ڕاستیدا خوا به‌هۆی ئه‌م قورئانه‌وه چه‌ند گه‌ل و هۆزێك سه‌ربه‌رز ده‌كات و چه‌ندانی تریش نزم و نه‌وی ده‌كات).
فه‌رمووده‌ی بیست وسێهه‌م: ئه‌هلی قورئان دۆسته تایبه‌ته‌کانى خواى گه‌وره‌ن:
عَنْ أَنَسٍ t، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e : (( إِنَّ للَّهِ أَهْلِينَ مِنَ النَّاسِ )). قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَمَنْ هُمْ ؟ قَالَ: (( أَهْلُ الْقُرْآنِ هُمْ مِنْ أَهْلِ اللَّهِ وَخَاصَّتِهِ )) [رواه أحمد والنسائي وصححه الألباني].
واتا: له ئه‌نه‌سه گیێردراوه‌ته که پێغه‌مبه‌ر فه‌رمویه‌تی: خوای گه‌وره دۆستانێکی هه‌یه له خه‌ڵک.
ووتیان: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ئه‌وانه کێن؟ فه‌رمووی: ئه‌وانه ئه‌هلی قورئانن، دۆستی خوان و تایبه‌تی کردون به خزمه‌تی قورئان و دینه‌که‌ی و له خوا نزیکن.
فه‌رمووده‌ی بیست وچواره‌م: فه‌زڵی قورئانخوێن كاتێ ده‌چێته به‌هه‌شته‌وه:
عن عبد الله بن عمرو t قال: قال رسول الله e : (( يُقَالُ لِصَاحِبِ القُرآنِ: اقرأْ وَارْتَقِ وَرَتَّل كَمَا كُنْتَ تُرَتِّلُ فيِ الدُّنيَا، فإنَّ مَنزِلَكَ عِنْدَ آخرِ آيةٍ تَقْرَؤُهَا )) [رواه أحمد ، والترمذي، وأبو داود، والنسائي، وقال أبو عيسى: هذا حديث حسن صحيح وصححه الألباني].
واتا: له عەبدوڵڵا کوڕی عه‌مر -خوایان لێ ڕازی بێ- فه‌رمووی: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: به هاوه‌ڵی قورئان (قورئانخوێن) ئه‌وترێ: بخوێنه‌ره‌وه و به‌رز ببه‌وه وه به‌جوانی بیخوێنه‌ره‌وه وه‌ك ئه‌وه‌ی له دونیا ئه‌ت خوێنده‌وه جێگاكه‌ت له كۆتای ئایه‌ت دایه كه ده‌یخوێنیته‌وه.
فه‌رمووده‌ی بیست وپێنج: فه‌زڵی ئه‌و كه‌سه‌ی قورئانی له‌به‌ره وئه ئه‌جرو پاداشته‌ی هه‌یه‌تی:
عن بُرَيْدَةَ t، قَالَ : كُنْتُ جَالِسًا عِنْدَ النَّبِيِّ e، فَسَمِعْتُهُ، يَقُولُ: (( وَإِنَّ الْقُرْآنَ يَأْتِي صَاحِبَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حِينَ يَنْشَقُّ عَنْهُ قَبْرُهُ كَالرَّجُلِ الشَّاحِبِ، فَيَقُولُ لَهُ : هَلْ تَعْرِفُنِي ؟ فَيَقُولُ : مَا أَعْرِفُكَ، فَيَقُولُ: أَنَا صَاحِبُكَ الْقُرْآنُ الَّذِي أَظْمَأْتُكَ بِالْهَوَاجِرِ، وَأَسْهَرْتُ لَيْلَكَ ، وَإِنَّ كُلَّ تَاجِرٍ مِنْ وَرَاءِ تِجَارَتِهِ ، وَإِنَّكَ الْيَوْمَ مِنْ وَرَاءِ كُلِّ تِجَارَةٍ، فَيُعْطَى الْمُلْكَ بِيَمِينِهِ، وَالْخُلْدَ بِشِمَالِهِ، وَيُوضَعُ عَلَى رَأْسِهِ تَاجُ الْوَقَارِ، وَيُكْسَى وَالِدَاهُ حُلَّتَيْنِ لا يُقَوًّمُ لَهُمَا أَهْلُ الدُّنْيَا، فَيَقُولانِ: بِمَ كُسِينَا هَذَا ؟ فَيُقَالُ لَهُمَا: بِأَخْذِ وَلَدِكُمَا الْقُرْآنَ، ثُمَّ يُقَالُ : اقْرَأْ وَاصْعَدْ فِي دَرَجِ الْجَنَّةِ وَغُرَفِهَا، فَهُوَ فِي صُعُودٍ مَا دَامَ يَقْرَأُ هَذًّا كَانَ أَوْ تَرْتِيلا )) [رواه أحمد وابن ماجه وصححه الهيثمي وابن كثير في تفسيره والسيوطي والألباني في السلسلة الصحيحة].
واتا: له بوره‌یده‌وه خوای لێ ڕازی بێ فه‌رمووی: دانشتبووم له لای پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) گوێم لێ بوو فه‌رمووی: قورئان دێت بۆ لای هاورێكه‌ی له ڕۆژی قیامه‌تدا له كاتێك قه‌بره‌كه‌ی شه‌ق ده‌بات وه‌كو پیاوێكی ڕه‌نگ په‌ڕیو، پێی ده‌ڵێ: ئایا ده‌مناسیته‌وه؟ ده‌ڵێت: ناتناسمه‌وه، پێی ده‌ڵێت: من قورئانی هاورێتم كه‌وا تینووم كردی به هۆی وازلێهێنانه‌كان، وه شه‌ونخونیم پێ كردی، وه هه‌موو بازرگانێك قازانجه‌كه‌ی به هۆی بازرگانه‌‌كه‌یه‌تیه‌وه، وه تۆش ئه‌مڕۆ ئه‌و ئه‌جر وپاداشته‌ی پێت ده‌درێ به هۆی ئه‌و بازرگانیه‌یه كه كردوته، وه مو‌ڵكی ده‌درێته ده‌ستی ڕاستیه‌وه، وه نه‌مری به‌ده‌ستی چه‌پیه‌وه، وه تاجی ڕێزلێنانی ده‌خرێته سه‌ر، وه دایك وباوكی داده‌پۆشن به دوو جل وبه‌رگی جوان، كه‌وا ئه‌هلی دونیا ناتوانن نرخه‌كه‌ی دیاری بكه‌ن، وه هه‌ردووكیان ده‌ڵێن: چۆن داپۆشراین به‌مه؟ پێیان ده‌وترێت : به هۆی كوڕه‌كه‌تانه‌وه كه‌وا قورئانی وه‌ڕگرت وله‌به‌ری كرد، پاشان ده‌وترێت: بخوێنه‌وه وه به‌سه‌ر پله وژوره‌كانی به‌هشتدا سه‌ركه‌وه، وه به‌رده‌وام ده‌بێت له‌سه‌ركه‌وتن مادام ده‌یخوێنێته‌وه، به‌په‌له بێت یان به‌ته‌رتیل.
ڕاڤه: زانایان ده‌فه‌رموون ده‌رباره‌ی مانای:(( كالرجل الشاحب)) ئه‌و كه‌سه‌ی ڕه‌نگ ولاشه‌ی گۆڕاوه به هۆی هه‌ر شتێكه‌وه بێت چ نه‌خۆشی بێت یان سه‌فه‌ركردن، وه‌كو بڵێی به‌و شێوه‌یه دێت تا وه‌كو هاوڕێیكی بێت له دونیادا. یان وه‌كو ئاگادار كردنه‌وه‌یه‌ك بێت بۆی هه‌ر چۆن له دونیادا ڕه‌نگی گۆڕا له‌به‌ر قورئان خوێندنه‌كه‌ی هه‌روه‌ها قورئانیش دێت له‌به‌ر ئه‌و به هه‌وڵدان بۆی له ڕۆژی قیامه‌تدا. تا خاوه‌نه‌كه‌ی بگاته مه‌به‌ست وپله به‌رزه‌كان له دواڕۆژدا.
فه‌رمووده‌ی بیست وشه‌شه‌م: ڕێز گرتن له هه‌ڵگری قورئان (ئه‌و که‌سانه که قورئانیان له‌به‌ره) و دووركه‌وتنه‌وه له ئازاردانیان:
عَنْ أَبِى مُوسَى الأَشْعَرِيِّ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e : (( إِنَّ مِنْ إِجْلاَلِ اللَّهِ إِكْرَامَ ذِي الشَّيْبَةِ الْمُسْلِمِ وَحَامِلِ الْقُرْآنِ غَيْرِ الْغَالِي فِيهِ وَالْجَافِي عَنْهُ وَإِكْرَامَ ذِي السُّلْطَانِ الْمُقْسِطِ )) [رواه أبو داود والبيهقي وحسنه الألباني].
واتا: له ئه‌بی موسای ئه‌شعه‌ری خوای لێ ڕازی بێ فه‌رمووی: پێغه‌مبه‌ر خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: (له پایه بڵندی وبه‌رزی و ڕێزگرتنی خوای گه‌وره ئه‌وه یه که ڕێز بگیرێت له موسڵمانێکی سه‌رسپی به ساڵا چوو وه هه‌ڵگری قورئان به مه‌رجێ که غلوی تێدا نه‌کا و هه‌ڵه‌ی زمانه‌وانی ده‌ستوری خوێندنه‌وه‌ی و ناڕه‌وانی تێدا نه‌کات وه ڕێزگرتن له سوڵتانێکی ڕاستگۆ و دادپه‌روه‌ر).
به‌ندی چواره‌م باسی هاندان له‌سه‌ر په‌یماندان به قورئان وپێداچونه‌وه‌ی
فه‌رمووده‌ی بیست وحه‌وته‌م: په‌یماندان به قورئان وبه بیرهێنانه‌وه‌ی:
عَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ t عَنِ النَّبِيِّ e قَالَ: (( تعاهدوا القرآن، فَوالذي نفسي بيده لَهُوَ أَشَدُّ تَفَصِّيًا مِنْ صُدُورِ الرِّجَالِ مِنَ النَّعَمِ بِعُقُلِهَا )) [متفق عليه].
واتا: له ئه‌بو موسای ئه‌شعه‌ریه‌وه (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: ( په‌یمان به قورئان بده‌ن وبه‌بیری خۆتانی بهێننه‌وه، سوێند به‌و خوایه‌ی نه‌فسی منی به‌ده‌سته‌وه‌یه قورئان له دڵی پیاودا زووتر له‌ده‌ست ده‌رده‌چێ وه‌ك له وشتر له‌په‌تی خۆی).
وعن نافع عن عبد الله بن عمر رضي الله عنهما، أن رسول الله e قال:(( إِنَّمَا مَثَلُ صَاحِبِ الْقُرْآنِ كَمَثَلِ الْإِبِلِ الْمُعَقَّلَةِ إِنْ عَاهَدَ عَلَيْهَا أَمْسَكَهَا وَإِنْ أَطْلَقَهَا ذَهَبَتْ )) [رواه البخاري ومسلم].
واتا: له ( نافعه‌وه ) له (عبدالله)ی كوڕی (عمر) (خوای لێیان ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (خاوه‌ن قورئان وه‌ك خاوه‌نی وشتری به‌ستراوه وه‌هایه، ئه‌گه‌ر چاودێری بكات ڕایده‌گرێت، ئه‌گه‌ر به‌ریشی بدات ده‌ڕوات).
فه‌رموده‌ی بیست وهه‌شته‌م: په‌یمانداندان به قورئان وپێداچونه‌وه‌ی به شه‌و ڕۆژ ئه‌گینا له‌بیرده‌چێت:
عَنْ ابْنِ عُمَرَ رضي الله عنهما، عَنْ النَّبِيِّ e قال: (( وَإِذَا قَامَ صَاحِبُ الْقُرْآنِ فَقَرَأَهُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ ذَكَرَهُ، وَإِذَا لَمْ يَقُمْ بِهِ نَسِيَهُ )) [رواه مسلم ] .
واتا: ئه‌گه‌ر خاوه‌ن قورئان هه‌ستا به خوێندنه‌وه‌ی قورئان به شه‌و وڕۆژ ئه‌وه له‌بیری ناچێته‌وه، وه‌ئه‌گه‌ر نه‌یخوێنێته‌وه ئه‌وه له‌بیری ده‌چێته‌وه.
ڕاڤه: ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوون ده‌رباره‌ی هه‌ڕه‌شه كردن له‌و كه‌سانه‌ی قورئانیان له‌به‌ر كردوه وپاشان له‌بیریان چوه‌ته‌وه ئه‌وه به كه‌ڕی لیقای خوای گه‌وره ده‌كه‌ن، هیچیان راست نیه، به‌ڵام گه‌وره‌ترین به‌ش بڕاو بریتیه له‌و كه‌سه‌ی كه خوای گه‌وره خوێندنه‌وه‌ی قورئان له‌به‌ركردنی پێبه‌خشیوه ورومه‌تی رۆشن كردوه ودڵی رووناكردوه‌ته‌وه پاشان وازی لێهێناوه وپشت گوێی خستوه، پاشان ئه‌و له‌به‌ركردنه‌ی لێده‌سێنرێته‌وه به هۆی ئه‌و ته‌مبه‌ڵیه وپشتگوێخستنه. ئا ئه‌مه‌یه بێبه‌ش ومه‌حروم، ولا حول ولا قوة الا بالله.
فه‌رموده‌ی بیست ونۆیه‌م: چی بڵێت له كاتی له‌بیرچونی ئایه‌تێك یان سوره‌تێك:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بن مسعود t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e: (( لا يَقُولُ أحدكم: نَسِيتُ آيَةَ كَذا وَكَذا، بَلْ هُوَ نُسِّيَ )) [رواه البخاري ومسلم].
واتا: (عبدالله)ی كوڕی (مسعود) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی:( كه‌سێكتان با نه‌ڵێت: ئایه‌تی ئه‌وه و ئه‌وه‌م له‌بیرچووه، به‌ڵكو له‌بیری براوه‌ته‌وه).
وعَنْه t قَالَ: سمعت رَسُولُ اللَّهِ e يقول: (( بِئْسَمَا لِأَحَدِهِمْ يَقُولُ: نَسِيتُ سورة كَيْتَ وَكَيْتَ" أو نَسِيتُ آيَةَ كَيْتَ وَكَيْتَ، بَلْ هُوَ نُسِّيَ )) [رواه مسلم].
واتا: (عبدالله)ی كوڕی (مسعود) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (چه‌ند خراپه كه‌سێك له ئێوه بڵێت: سوره‌تی ئه‌وه و ئه‌وه‌م له‌بیرچووه، یان ئایه‌تی ئه‌وه و ئه‌وه‌م له‌بیرچووه، به‌ڵكو له‌بیری براوه‌ته‌وه).
به‌ندی پێنجه‌م ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوه ده‌رباره‌ی ده‌نگ خۆش كردن به خوێندنه‌وه‌ی قورئان
فه‌رمووده‌ی سیهه‌م: ده‌نگ خۆش كردن به خوێندنه‌وه‌ی قورئان به گوێره‌ی توانا:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ e يَقُولُ: (( مَا أَذِنَ اللَّهُ لِشَيْءٍ مَا أَذِنَ لِنَبِيّ يَتَغَنَّى بِالْقُرْآنِ )) [متفق عليه واللفظ للبخاري].
واتا: (أبو هریره)(خوای لێ ڕازی بێت) گوێی له پێغه‌مبه‌ر بووه (صلی الله عليه وسلم) كه فه‌رموویه‌تی: (خوا مۆڵه‌تی به‌هیچ شتێك نه‌داوه وه‌ك ئه‌وه‌ی مۆڵه‌تی به پێغه‌مبه‌رێكی ده‌نگ خۆش داوه قورئان به‌ده‌نگه‌وه بخوێنێت).
وعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قال: قال رَسُولَ اللَّهِ e: (( لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ )) [رواه البخاري].
واتا: (أبو هریره)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ر بووه (صلی الله عليه وسلم) ده‌فه‌رمووێت: له ئێمه نیه ئه‌و كه‌سه‌ی كه قورئان به‌ده‌نگی خۆش ناخوێنێته‌وه.
وعَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ t عَنْ رَسولِ اللهِ e قَالَ: (( زَيِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ )) [رواه أحمد وأبو داود وابن ماجه والدارمي وصححه الألباني].
واتا: قورئان بڕازێننه‌وه به ده‌نگه‌كانتان.
ڕاڤه: (( ليس منا )) واتا: له‌سه‌ر ڕێگه‌و رێبازی ئێمه نیه.
فه‌رمووده‌ی سی ویه‌ك: مه‌دحی كه‌سێك كه‌وا موسته‌حه‌ق بێت و دڵنیا بێت لێی كه‌وا توشی فیتنه نابێت:
عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e لِأَبِي مُوسَى: (( لَوْ رَأَيْتَنِي وَأَنَا أَسْتَمِعُ لِقِرَاءَتِكَ الْبَارِحَةَ، لَقَدْ أُوتِيتَ مِزْمَارًا مِنْ مَزَامِيرِ آلِ دَاوُدَ )) [رواه البخاري ومسلم].
واتا: له (ابو موسی)ه‌وه (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) به (أبو موسی)ی فه‌رموو: (كاشكی ئه‌مشه‌و بت بینایه‌م كه چۆن گوێم بۆ خوێندنه‌وه‌كه‌ت شل كردبوو، به‌ڕاستی سازێك له سازه‌كانی بنه‌ماڵه‌ی (داود)ت پێدراوه).
له ریوایه‌تێكی ئیبن حه‌بباندا هاتوه: ئه‌بو موسا ده‌ڵێت: ووتم ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم)، ئه‌گه‌ر بمزانیایه تۆ لێره‌ییت، ئه‌وه به جوانترین شێوه ده‌مڕازانده‌وه بۆت.
وه پرسیارم كرد له شێخی فه‌رمووده‌ناس: شێخ عبد الله السعد ده‌رباره‌ی ریوایه‌تی ئیبن حه‌ببان، فه‌رمووی: لا باس بها.
ڕاڤه: ئیمامی ته‌به‌ری ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ده‌یگێڕێته‌وه بۆمان له عومه‌ری كوری خه‌تتابه‌وه خوا لێی ڕازی بێت ده‌یفه‌رموو به ئه‌بو موسای ئه‌شعه‌ری خوا لێ ڕازی بێت: په‌روه‌رگارمان یادخه‌ره‌وه، ئه‌بو موسایش قورئانی به جوانترین شێوه بۆ ده‌خوێندنه‌وه. پاشان عومه‌ر فه‌رمووی: ئه‌وه‌ی ده‌توانێت وه‌كو ئه‌بو موسا قورئان بڕازێنه‌ته‌وه ئه‌وه بیكات.
به‌ندی شه‌شه‌م ئه‌و فه‌رمودانه‌ی هاتوه ده‌رباره‌ی ئیخلاص بوونی كار بۆ خوای گه‌وره
فه‌رموده‌ی سی ودوو: ئه‌وه‌ی قورئان بخوێنێت به مه‌به‌ستی روپامایی:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t في الحديث الطويل قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ e يَقُولُ: (( إِنَّ أَوَّلَ النَّاسِ يُقْضَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَيْهِ، - فذكر - رَجُلٌ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ وَعَلَّمَهُ، وَقَرَأَ الْقُرْآنَ، فَأُتِيَ بِهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَهَا، قَالَ: فَمَا عَمِلْتَ فِيهَا؟ قَالَ تَعَلَّمْتُ الْعِلْمَ وَعَلَّمْتُهُ، وَقَرَأْتُ فِيكَ الْقُرْآنَ، قَالَ: كَذَبْتَ، وَلَكِنَّكَ تَعَلَّمْتَ الْعِلْمَ لِيُقَالَ عَالِمٌ، وَقَرَأْتَ الْقُرْآنَ لِيُقَالَ هُوَ قَارِئٌ، فَقَدْ قِيلَ، ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ حَتَّى أُلْقِيَ فِي النَّارِ )) [رواه مسلم وغيره وهذا جزء من الحديث].
واتا: له (أبو هريرة) خوا لێی ڕازی بێت ده‌ڵێت: له پێغه‌مبه‌رم بیستووه (صلى الله عليه وسلم) كه ده‌یفه‌رموو: (یه‌كه‌مین كه‌سێ دادگایی ده‌كرێت له ڕۆژی دواییدا پیاوێكه فێری جۆره زانستێك بووه و خه‌ڵكیشی فێركردووه و قورئانی خوێندووه، ئه‌ویش ده‌هێنرێت و باسی ناز و نیعمه‌تی خۆیی بۆ ده‌كات و پێی ده‌ناسێنێ ئه‌ویش دانی پێدا ده‌نێت، ده‌فه‌رموێت: ده‌ی باشه چیت تێداكردووه؟ ئه‌ویش ده‌ڵێ: فێری زانست بووم و خه‌ڵكیشم فێركردووه و له‌به‌ر خاتری تۆیش قورئانم خوێندوه، ده‌فه‌رموێت: درۆت كرد به‌ڵكو بۆ ئه‌وه فێری بویت تا پێت بڵێن زانایه، قورئانیشت خوێندوه تا پێت بڵێن قورئان خوێنه ئه‌وه‌یشت [له‌دونیادا] پێ وتراوه. پاشان فه‌رمان ده‌دات كێش ده‌كرێت ده‌مه‌و ڕوو فڕێ ده‌درێته ناو ئاگره‌وه.
ڕاڤه: له‌م فه‌رموده‌یه هاندانی تێدایه بۆ ئه‌نجامدانی كردوه ته‌نها له پێناو خوای گه‌وره‌دا، وه هه‌ندێكم بینی وازی له له‌به‌ركردنی قورئان هێناوه له‌به‌ر ئه‌م فه‌رموده‌یه، به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه ده‌بێت به‌رده‌وام بێت له له‌بركردن و جیهادی نه‌فسی خۆی بكات ونیه‌تی بۆ خوا یه‌كلابكاته‌وه به گوێره‌ی توانا، وه داوا له خوای گه‌وره بكات نیه‌تی چاك ودروست بكات، وه خواش بێ گومان بێ ئومێدی ناكات و یارمه‌تی ئه‌دات.
فه‌رموده‌ی سی وسێ: قورئان حوججه وبه‌ڵگه‌یه بۆت یان له‌سه‌رت:
عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْأَشْعَرِيِّ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e: (( وَالْقُرْآنُ حُجَّةٌ لَكَ أَوْ عَلَيْكَ. كُلُّ النَّاسِ يَغْدُو، فَبَايِعٌ نَفْسَهُ: فَمُعْتِقُهَا أَوْ مُوبِقُهَا )) [رواه مسلم وغيره].
واتا: (ابو مالك الاشعری)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا(صلی الله عليه وسلم) فه‌رمووی:(قورئانیش به‌ڵگه‌یه بۆت یان له‌سه‌رت، خه‌ڵكی هه‌موویان به‌یانیان زوو ده‌ڕۆن خۆیان ده‌فرۆشن، به‌وه‌ش یان خۆی ڕزگار ده‌كات، یان خۆی تیاده‌بات). [واته: یان خۆی به‌خوا ده‌فرۆشێ و فه‌رمانه‌كانی جێبه‌جێ ده‌كات و خۆی ڕزگار ده‌كات، یان خۆی به‌شه‌یتان ده‌فرۆشێ و فه‌رمانه‌كانی جێبه‌جێ ده‌كات و خۆی تیاده‌بات].
به‌ندی حه‌وته‌م فه‌زڵی هه‌ندێ له سوره‌ته‌كانی قورئان
فه‌رمووده‌ی سی وچوار: فه‌زڵی سووره‌تی (الفاتحة):
عن أبي سعيد بن المعلى t قال كنت أصلي فدعاني النبي e فلم أجبه، قلت يا رسول الله: إني كنت أصلي، فقال: (( أَلم يَقُلِ اللهُ: {اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ}))، ثُم قالَ: (( ألا أُعلمُكَ أَعظمَ سورة ٍفي القُرآنِ قَبلَ أنْ تَخرُجَ مِن المسجد))، فَأخَذَ بِيدِي فَلمَّا أَرَدنا أن نخرُجَ، قُلتُ: يا رسولَ الله، إنَّكَ قُلتَ: لأعلِمَنَّكَ أَعظمَ سورة ٍمن القرآن، قال: (( الحمد لله رب العالمين، هيَ السبعُ المثاني، والقرآنَ العظيمَ الذي أوتيتُه )) [رواه البخاري].
واتا: له ئه‌بی سه‌عید كوڕی معلی خوای لێ ڕازی بێت، فه‌رمووی: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) پێی فه‌رمووم: ( ئه‌ته‌وێت فێری سووره‌تێكی گه‌وره و پایه‌دارت بكه‌م له قورئانی پیرۆز پێش ئه‌وه‌ی یچیته ده‌رێ له مزگه‌وت؟) ده‌ستی گرتم، كاتێ كه ویستمان بچینه ده‌ره‌وه، من دووباره‌م كرده‌وه له پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) و وتم: جه‌نابتان فه‌رمووتان كه فێری سووره‌تێكی گه‌وره‌ت ئه‌كه‌م له قورئانی پیرۆز. فه‌رمووی:{الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}، ئه‌ویش ئه‌و حه‌وت ئایه‌ته‌یه و قورئانی گه‌وره كه هاتووه بۆم.
ڕاڤه: سوره‌تی (الفاتحة) روكنێكه له روكنه‌كانی نوێژ هه‌ر چۆن جێگر بووه له پێغه‌مبه‌ری خواوه (صلى الله عليه وسلم) وه نوێژ دروست نیه ئیلا به خوێندنه‌وه‌ی نه‌بێت. بۆیه ده‌بێت موسڵمان فێری ئه‌م سوره‌ته ببێت وبه باشی ودروستی بخوێنێته‌وه كه هه‌ڵه‌ی تێدا نه‌كات، ئه‌ویش له ڕێگه‌ی مامۆستاێكی مۆڵه‌ت پێدراوه بێت.
بۆیه برای به‌ڕێزم هه‌وڵ بده فێری ئه‌م سوره‌ته ببیت و به چاكی بیخوێنیته‌وه ئه‌گه‌ر هه‌فته‌یه‌كی برد یا مانگێك، وه شێخ ابن العثیمین ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ده‌فه‌رموێت: ئه‌گه‌ر كه‌سی ده‌ست نه‌كه‌وت فێری سوره‌تی (الفاتحة)ی بكات ته‌نها به پاره نه‌بێت، ئه‌وه ده‌بێت پاره بدات بۆ ئه‌وه‌ی فێر ببێت، هه‌ر وه‌كو ئه‌و كه‌سه‌ی ئاوی ده‌ست نه‌كه‌وێت بۆ ده‌ست نوێژ ئیلا به پاره نه‌بێت، ئه‌وه ده‌بێت پاره بدات بۆ كڕینی ئاوه‌كه.
فه‌رمووده‌ی سی وپێنج: فه‌زڵی سوره‌تی البقرة وال عمران:
عَنْ أَبي أُمَامَةَ الْبَاهِلِيُّ t قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ e يَقُولُ: (( اقْرَءُوا الْقُرْآنَ، فَإِنَّهُ يَأْتِي شَافِعًا لأَصْحَابِهِ، اقْرَءُوا الزَّهْرَاوَيْنِ الْبَقَرَةَ وَآلَ عِمْرَانَ، فَإِنَّهُمَا يَأْتِيَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَأَنَّهُمَا غَمَامَتَانِ أَوْ غَيَايَتَانِ، أَوْ فِرْقَانِ مِنْ طَيْرٍ صَوَافَّ تُحَاجَّانِ عَنْ صَاحِبِهِمَا، اقْرَءُوا الْبَقَرَةَ، فَإِنَّ أَخْذَهَا بَرَكَةٌ، وَتَرْكَهَا حَسْرَةٌ، وَلا يَسْتَطِيعُهَا الْبَطَلَةُ )) [رواه مسلم].
واتا: (أبو ئومامهی الباهلی)(خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: گوێم له پێغه‌مبه‌ری خوا بووه (صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (قورئان بخوێنن، چونكه له ڕۆژی قیامه‌تدا دێت و تكا ده‌كات بۆ خاوه‌نه‌كانی، هه‌ردوو گوڵ ڕه‌نگه‌كه بخوێنن: (البقرة) و سوره‌تی (العمران) چونكه ئه‌م دوانه له ڕۆژی قیامه‌تدا وه‌ك دوو په‌ڵه هه‌ور، یا وه‌ك دوو سێبه‌ر، یا وه‌ك دوو پۆل له باڵنده كه باڵیان ڕه‌پ كردووه [له ئاسمانا] دێن به‌رگری له‌خاوه‌نه‌كانیان ده‌كه‌ن. سوره‌تی (البقرة) بخوێنن چونكه خوێندنی پیت و به‌ره‌كه‌ته‌و، وازلێهێنانی مایه‌ی په‌شیمانی و خه‌فه‌ته، كه‌سانی بێوره‌و كه‌مته‌رخه‌م پێی ناوێرن.
ڕاڤه: مانای ( البطلة) یانی: جادووگه‌ران.
فه‌رمووده‌ی سی وشه‌ش: فه‌زڵی سوره‌تی (الكهف):
عَنْ أَبِي الدَّرْدَاء ِt، عَنِ النَّبِيِّ e، قَالَ: (( مَنْ حَفِظَ عَشْرَ آيَاتٍ مِنْ أَوَّلِ سُورَةِ الْكَهْفِ عُصِمَ مِنْ فِتْنَةِ الدَّجَّالِ )) [رواه مسلم وأبو داود]، وفي رواية (( مَن حَفِظَ مِن خَوَاتِيمِ سُورةِ الكهفِ )) وفي رواية "مِن آخرِ الكهف )).
واتا: (أبو الدرداْ) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (هه‌ركه‌س ده ئایه‌ت له‌سه‌ره‌تای سوره‌تی (الكهف) له‌به‌ر بكات له زیانی (ده‌جال) ده‌پارێزرێت). له‌ڕیوایه‌تێكدا: (كۆتایی سوره‌تی (الكهف)).
عَنِ النَّوَّاسِ بْنِ سَمْعَانَ t، قَالَ : ذَكَرَ رَسُولُ اللَّهِ e الدَّجَّالَ، قَالَ: (( مَنْ رَآهُ مِنْكُمْ ، فَلْيَقْرَأْ فَوَاتِحَ سُورَةِ الْكَهْفِ )) [رواه ابن ماجه وصححه الألباني].
واتا: له نه‌واس كوری سه‌معان خوا لێی ڕازی بێت ده‌ڵێت: كاتێك پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم باسی ده‌جالی كرد" فه‌رمووی: هه‌ر كه‌سێك له ئێوه بینی" ئه‌وه با سه‌ره‌تایی سوره‌تی ( الكهف ) بخوێنێت.
وعن أبي سعيد الخدري t أن النبي e قال: (( مَن قَرأ سُورةَ الكهفِ في يومِ الجُمُعةِ أَضَاءَ لَهُ النور مَا بِينَ الجمُعَتين )) [ رواه البيهقي وحسنه الألباني وشيخ عبد الله السعد].
واتا: هه‌ر كه‌سێك له ڕۆژی هه‌ینییدا سووره‌تی (الكهف) بخوێنێت، ده‌بێته مایه‌ی ڕۆشنایی بۆی له نێوانی ئه‌م جومعه بۆ ئه‌و جومعه‌كه‌ی تر.
ڕاڤه: خوێندنه‌وه‌ی سوره‌تی ( الكهف ) له پاش بانگی به‌یانی ده‌ستی پێده‌كات تا بانگی مه‌غریب، وه ئه‌مه‌یه ڕۆژی شه‌رعی موسڵمانان.
فه‌رمووده‌ی سی وحه‌وت: فه‌زڵی سووره‌تی (الملك): عن أبي هريرة t قال: قال e: (( إنَّ سُورة في القُرآن ثَلاثُون آية، شَفَعتْ لِرجل حَتَّى غفر له))، وَهيَ {تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ}[الملك:1].[رواه أحمد وأهل السنن، وقال الترمذي حديث حسن وحسنه الألباني].
واتا: پێغه‌مبه‌ری خوا(صلى الله عليه وسلم) ئه‌فه‌رموێ: سوره‌تێك هه‌یه له قورئانی پیرۆزدا كه پێكهاتووه له سی ئایه‌ت، تكا و ڕجا (شه‌فاعه‌ت) ده‌كات بۆ هاوه‌ڵه‌كه‌ی (ئیماندار كه خوێندوویه‌تی) هه‌تاكوو خوای گه‌وره لێی خۆش ده‌بێ و ده‌یبه‌خشێت، ئه‌ویش سووره‌تی{تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ}ـه.
وعن ابن مسعود t قال: (( سورةُ تَبَارَكَ هيَ المانِعَة ُمِن عَذَابِ القبر )) [رواه الحاكم، وصححه الألباني في صحيح الجامع].
واتا: له ئیبن مه‌سعوده‌وه خوا لێی رازی بێت فه‌رمووی: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) ده‌فه‌رموێت: سوره‌تی ( تبارك ) نه‌هێڵ وقه‌ده‌غه‌كه‌ره له سزای گۆڕ.
فه‌رمووده‌ی سی وهه‌شت: فه‌زڵی سوره‌تی قل هو الله أحد والمعوذتین:
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t ، أَنَّ رَجُلا سَمِعَ رَجُلا يَقْرَأُ: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ يُرَدِّدُهَا، فَلَمَّا أَتَى رَسُولَ اللَّهِ e، فَذَكَرَ ذَلِكَ لَهُ، وَكَانَ الرَّجُلُ يَتَقَالُّهَا، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ e: (( وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّهَا لَتَعْدِلُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ )) [رواه البخاري وأبو داود وأحمد وغيرهم].
واتا: له ئه‌بو سه‌عیدی خودریه‌وه خوا لێی ڕازی بێت: كه‌وا پیاوێك گوێی له پیاوێك بووه كه‌وا {قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ} ده‌یخوێنێت ودووباره‌ی ده‌كاته‌وه، كه كاتێت به‌یانی بووه هاته خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) وه باسی ئه‌و پیاوه‌ی بۆ كرد، پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: (سوێند به‌و خوایه‌ی كه نه‌فسی منی به‌ده‌سته {قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ} له‌جێی سێ یه‌كی قورئانه).
عَنْ عُرْوَةَ t، عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها، قَالَتْ: (( كَانَ رَسُولُ اللَّهِ e إِذَا أَوَى إِلَى فِرَاشِهِ كُلَّ لَيْلَةٍ جَمَعَ كَفَّيْهِ، وَنَفَثَ فِيهِمَا، وَقَرَأَ {قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ} وَ {قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ} وَ {قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ} ثُمَّ مَسَحَ بِهِمَا مَا اسْتَطَاعَ مِنْ جَسَدِهِ، يَبْدَأُ بِهِمَا على رَأْسَهُ وَوَجْهَهُ، وَمَا أَقْبَلَ مِنْ جَسَدِهِ، يَصْنَعُ ذَلِكَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ )) [رواه البخاري وأحمد وأبو داود وغيرهم].
واتا: له عوروه‌وه له عائیشه‌وه خوا لێیان رازی بێت ده‌یگێرنه‌وه كه‌وا پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) كاتێك به‌ته‌ما بایه بچێته سه‌ر جێگاكه‌ی هه‌ردوو ده‌ستى ده‌دات له‌یه‌ك و پاشان فووى پێدا ده‌كات و {قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ} وَ {قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ} وَ {قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ} ى پیادا ده‌خوێنێت. پاشان ده‌ستى ده‌هێنێت به‌سه‌ر ئه‌و شوێنه‌دا ئه‌توانێ له له‌شى. وه له‌سه‌رى له‌گه‌ڵ ده‌م و چاوى و پێشه‌وه‌ى له‌شیه‌وه ده‌ست پێ ده‌كات، وه ئه‌مه سێ باره ده‌كاته‌وه.
فه‌رمووده‌ی سی و نۆ: فه‌زڵی ئایه‌ت كورسی:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: وَكَّلَنِي رَسُولُ اللهِ e بِحِفْظِ زَكَاةِ رَمَضَانَ، فَأَتَانِي آتٍ فَجَعَلَ يَحْثُو مِنَ الطَّعَامِ، فَأَخَذْتُهُ، وَقُلْتُ: وَاللهِ لأَرْفَعَنَّكَ إِلَى رَسُولِ اللهِ e، - ثم قص الحديث بطوله – إلى أن قال له الشيطان في الثالثة : دَعْنِي أُعَلِّمْكَ كَلِمَاتٍ يَنْفَعُكَ اللهُ بِهَا، قُلْتُ مَا هُنّ ؟ قَـالَ: إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَاقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ، فَإِنَّكَ لَنْ يَزَالَ عَلَيْكَ مِنَ اللهِ حَافِظٌ ، وَلا يَقْرَبَكَ شَيْطَانٌ حَتَّى تُصْبِحَ، فَخَلَّيْتُ سَبِيلَهُ ، فَأَصْبَحْتُ، فَقَالَ لِي رَسُـولُ اللهِ e: (( مَا فَعَلَ أَسِيـرُكَ الْبَارِحَةَ ؟ ))، قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ ! زَعَمَ أَنَّهُ يُعَلِّمُنِي كَلِمَاتٍ يَنْفَعُنِي اللهُ بِهَا، فَخَلَّيْتُ سَبِيلَهُ، قَالَ: مَا هِيَ ؟، قُلْتُ : قَالَ لِي إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَاقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ مِنْ أَوَّلِهَا حَتَّى تَخْتِمَ الآيَةَ { اللهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ }، وَقَالَ لِي: لَنْ يَزَالَ عَلَيْكَ مِنَ اللهِ حَافِظٌ، وَلا يَقْرَبَكَ شَيْطَانٌ حَتَّى تُصْبِحَ، وَكَانُوا أَحْرَصَ شَيْءٍ عَلَى الْخَيْرِ، فَقَالَ النَّبِيُّ e:(( أَمَا إِنَّهُ قَدْ صَدَقَكَ وَهُوَ كَذُوبٌ، تَعْلَمُ مَنْ تُخَاطِبُ مُنْذُ ثَلاثِ لَيَالٍ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ ؟ ))، قَـالَ: لا ، قَالَ: (( ذَاكَ شَيْطَانٌ )) [رواه البخاري].
واتا: له ئه‌بو هوره‌یره‌وه ڕه‌زای خوای لێ بێت ده‌ڵێت: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمانی پێكردم زه‌كاتی سه‌رفیتره‌ی مانگی ڕه‌مه‌زان كۆبكه‌مه‌وه، جارێكیان یه‌كێك هات وله خواردنه‌كه‌ی برد، منیش گرتم وپێم وت ئه‌تبه‌م بۆ لای پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) – پاشان فه‌موده‌كه‌ی به درێژی باس كرد – تا له سێهه‌مین جار پێی ووتم: وازم لێ بهێنه شتێكت پێ ده‌ڵێم كه خوا به هۆیه‌وه سوودت پێ ده‌گه‌یه‌نێت.
وتم: چین ئه‌وانه؟
ووتی: هه‌ر كاتێك چوویته ناو جێگا ئه‌وه ئایه‌ت كورسی بخوێنه، له لایه‌ن خواوه پارێزارو ده‌بێت وشه‌یتان لێت نزیك نابێته‌وه هه‌تا به‌یانی، ئیدی منیش به‌رم دا.
دیسان پێغه‌مبه‌ر (صلی الله عليه وسلم) هه‌مان پرسیاری دیله‌كه‌ی لێ كردمه‌وه؟
منیش وتم: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) چه‌ند وشه‌یه‌كی پێ وتم گوایا بیانخوێنم به هۆیه‌وه خوای گه‌وره سوودم پێ ده‌گه‌یه‌نێت بۆیه منیش وازم لێ هێنا.
فه‌رمووی: چین ئه‌وانه؟
وتم: خوێندنی ئایته الكرسی كه پارێزراو ده‌بیت و شه‌یتان لێت نزیك نابێته‌وه هه‌تا به‌یانی.
پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) فه‌رمووی: ئه‌و ڕاستی پێ وتوویت به‌ڵام خۆی درۆزنه، ئایا ئه‌زانیت سێ شه‌وه له‌گه‌ڵ كێ قسه ده‌كه‌یت ئه‌ی ئه‌بو هوره‌یره؟
وتم: نه‌خێر.
فه‌رمووی: ئه‌وه شه‌یتان بووه.
فه‌رمووده‌ی چل: فه‌زڵی دوو ئایه‌تی كۆتاییه‌كانی سوره‌تی (البقرة):
عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ e: (( مَنْ قَرَأَ هَاتَيْنِ الْآيَتَيْنِ مِنْ آخِرِ سُورَةِ الْبَقَرَةِ فِي لَيْلَةٍ كَفَتَاهُ )) [متفق عليه].
واتا: (أبو مسعود) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: (هه‌ركه‌س ئه‌و دوو ئایه‌ته‌ی كۆتایی سوره‌تی (البقرة) له شه‌وێكدا بخوێنێت به‌سیه‌تی).
ڕاڤه: مانای ( كفتاه ) یانی ده‌یپارێزێت له هه‌موو شه‌ڕ وخراپه ناخۆشێیه‌ك.
