بۆ شەیـدایـانی ڕێگـای بەهــەشــت و پەیڕەوكارانی ڕێبازی زەردەشـت

بۆ شەیـدایـانی ڕێگـای بەهــەشــت و پەیڕەوكارانی ڕێبازی زەردەشـت

إلى عشاق طريق الجنة وأتباع الطريقة الزرادشتية

< kurdish -كردي - كوردي >

پشتیوان حەسەن كەرەم

بشتيوان حسن كرم

—™

پێداچونه‌وه‌ی: مامۆستا خه‌لیل ئه‌حمه‌د وپشتیوان سابیر عه‌زیز

مراجعة: خليل أحمد و بشتیوان صابر عزیز

بۆ شەیـدایـانی ڕێگـای بەهــەشــت و پەیڕەوكارانی ڕێبازی زەردەشـت

الحَمْدُ ِللهِ رَبِّ العالمَين وَالصَّلاةُ وَالسَّلامُ عَلى رَسُولِنا وَنَبينا مُـحَـمّدٍ صَلّى اللهُ عَليْهِ وَ آلِهِ وَصَحْبِهِ وَسَلّمْ، أمّا بَعد:

لە ڕاستیدا كاری بانگخواز و پێشەوایانی دین لە دوو ئەرك زیاتر تێ ناپەڕێت و ناترازێت، ئەوانیش بریتین لە [تحقيق الحـق و إبطال الباطل] واتە بەڕاست خستنەوەو ڕوونكردنەوەی حەق و ڕاستی و بەتاڵ كردنەوەو پووچكردنی ناڕەواو درۆ، كە ئەمەش خۆی لە وشەی شایەتوماندا دەبینێتەوە كە پێك دێت لە دوو بڕگە، وەك: " لا إله إلاّ الله " كە بڕگەی یەكەم بریتیە لە (لا إلە) واتە هیچ خوایەك نیە شایستەی پەرستن بێت، ئەمەش خۆی لەخۆیدا بریتیە لە (إبطال الباطل) و بڕگەی دووەمیش كە پێك دێت لە (إلا الله) واتە تەنها الله نەبێت، ئەمەش كت ومت بریتیە لە (تحقیق الحـق)، جا ئەوەی ئەمەوێ بیڵێم لەم بابەتە بەدەر نیە، ئەوەش بریتیە لەوەی كە لەم رۆژگارەی ئەمڕۆماندا هەست بەوە دەكرێت كە خەڵكانێك گوایە بەبیانوی خواپەرستی و خۆشەویستی بۆ خواوە ئەیانەوێ‌ لە خوا نزیك ببنەوە وشوێن پێغەمبەرێك لە پێغەمبەران بكەون ئەوەی كە خۆیان بەدڵیانە بە ناوی زەردەشتەوە.

بۆیە ئەم پرسە پێویست بەوە دەكات كە هەڵوەستەیەكی لەسەر بكرێت و كۆمەڵێك ڕاستی شاراوە بخرێتە ڕوو لەم بارەیەوە، هەم بۆ وریاكردنەوەی رۆڵەی موسڵمانان و هەمیش بۆ ئەوانەی لافی ئەو بانگەوازە لێ‌ دەدەن بۆ ئەوەی بیانویان بەسەرمانەوە نەمێنێت لە رۆژی دواییدا و ڕوبەڕومان بوەستنەوەو تۆمەتبارمان بكەن بە ئاگادارنەكردنەوەیان، جا پشتیوان بە خوا دەڵێم:

ئەو بابەتەی كە لەدەرگایان داوە (پێی بزانن یان نەزانن) ڕەگ و ڕیشەیەكی نەتەوایەتی هەیە و هەستی نیشتیمان پەروەریە و هیچ پەیوەندیەكی بە دینداری و خواپەرستیەوە نیە، وەكو بەو كەسانەی كە زیادەڕۆیی دەكەن لە دەربڕینی خۆشەویستی بۆ پێشەوا عــەلـی (ڕەزای خوای لێ بێت) دەوترێت [ليسَ حُـبّـاً لِـعَلـي ولكن بُغْضاً لِـعُـمَرْ] واتە ئەوە لە خۆشەویستیانەوە نیە بۆ عەلی بەڵكو لە ڕق و كینەیانەوەیە لە عـومەر. ئەمەش بەهەمان شێوە وایە، چونكە ئەگەر ئەوانە ڕاست دەكەن و بەدڵ دەیانەوێ‌ خوابپەرستن ئەوا هەر خوا خۆی (سبحانە وتعالی) پێی ڕاگەیاندووین كە هەموو دەرگاكانی بەرەو خوا چوون داخراون و تەنها دەرگای ئیسلام كراوەتەوەو لەخوا نزیكت دەكاتەوە ئەگەر دەتەوێ‌، وە ئەگەر ئەوانە خوایان خۆش دەوێت دەبێت گوێڕایەڵی خۆشەویستەكەیان بن و شوێن خۆشەویستی خۆشەویستەكەیان بكەون كە پێغەمبەر مـحمدە صلى الله عليه وسلم، بۆیە لێرەدا بەڕوونی دەردەكەوێت كە بابەتەكە شتێكی ترەو زیندووكردنەوەی بیری ڕەگەزپەرستی و نەتەوەپەرستیە، بەبیانوی ئەوەی گوایا زەردەشت پێغەمبەری كوردە و ئاینەكەشی بۆ كوردانە. (1)

و محمدیش صلى الله عليه وسلم عەرەبە و دینەكەشی بۆ عەرەبەكانە، ئەمە لەكاتێكدا پێغەمبەر محمد صلى الله عليه وسلم هیچ ئاماژەیەكی بەوە نەداوە كە دینەكەی تایبەت بێت بە نەتەوەیەكەوە و كورتی كردبێتەوە بۆ گەلێك و خەڵكانی تری لێ بێبەش كردبێت، بەڵكو بە پێچەوانەوە خۆی فەرموویەتی: { إن ربكم واحد، وأباكم واحد، ولا فضل لعربي على عجمي، ولا لعجمي على عربي، ولا أحمر على أسود، ولا أسود على أحمر إلا بالتقوى...} (2) واتە: ئەی خەڵكینە: پەروەردگارتان یەكێكە و باوكتان یەكێكە، بۆیە فەزڵ وچاكەی كەسی عەرەب بەسەر غەیرە عەرەبدا و غەیرە عەرەبیش بەسەر عەرەبدا نیە و هەروەها فەزڵ وچاكەی سوور و سپی پێست بەسەر ڕەش پێستدا و سپی پێستیش بەسەر ڕەش پێستدا نیە، مەگەر بە تەقوا نەبێت.

وە خوای گەورە سەبارەت بەوەی كە ئەم دین و پێغەمبەرەی بۆ هەموو مرۆڤایەتی ناردووە دەفەرموێت:﴿تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيراً (1) ﴾ [ الفرقان ]

لە ئایەتێكی تردا دەفەرموێت: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ (107) ﴾ [ الانبياء].

لە ئایەتێكی تردا دەفەرموێت: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاّ كَافّةً لِلنَّاسِ بَشِيراً وَنَذِيراً وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ (28) ﴾ [ سبأ].

ئەوەی لەم نووسینەدا دەیخەینە ڕوو، ئەوەیە كە هەر لەدوورەوە ڕەخنە ناگرین بێ ئەوەی بزانین ناوەرۆكی ئەو ڕێبازە چیە، بەڵكو ڕەخنەگەلێكی لۆژیكی دەگرین و هەروەها تەنها پشتیشمان نەبەستووە بە سەرچاوە ئیسلامیەكان، بەڵكو لەسەرچاوەكانی خۆیانەوە گەڕاوین و توێژینەوەمان كردووە و ڕاستیە شاراوەكانمان خستۆتە ڕوو، دوای پیشان دانی ئەو بەڵگانەش ئیتر حوكم بۆ خوێنەر بەجێ دەهێڵین كە ئایا كام ئاینە شایستەی ئەوەیە پەیڕەوی لێ بكرێت و شوێنی بكەویت.

[سەرەتا رِێبازی زەردەشت گومانی لەسەرە كە ئاینە یان خەڵكانێك ناویان ناوە ئاین و شوێنی كەوتون] ، گریمان ئاینە، ئەوەش لەدوو حاڵەت بەدەر نیە:

1- یان دەبێت حەق و ڕاست بێت ولەلایەن خوای پەروەردگارەوە دابەزێنرابێتە خوارەوە

2- یانیش درۆ و ناڕاستە و دروستكراوەو هیچ بنەمایەكی نیە،

لەهەردوو حاڵەتەكەدا هەر جێ بەجێ ناكرێت و نابێت كەس شوێنی بكەوێت، چونكە بەهاتنی ئیسلام هەموو دینەكانی تر هەڵوەشایەوە و مانەوەی هەتاهەتایی بۆ ئیسلام بڕیاڕدرا، لەبەر ئەوەی خوای گەورە خۆی دەفەرموێت: ﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الإِسْلامُ ﴾ [آل عمران:19]، یان لە ئایەتێكی تردا دەفەرموێت: ﴿ وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنْ الْخَاسِرِينَ (85) ﴾ [آل عمران]، جگە لەوەش خوای بەتوانا خۆی بەڵێنی پاراستنی ئیسلامی داوە لەوەی گۆڕانكاری بەسەردا بێت و دەستكاری بكرێت و تێك بدرێت، لەكاتێكدا بۆ دینەكانی تر بەو شێوەیە نیە، وەكو دەفەرموێت: ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (9) ﴾ [الحجر].

جگە لەوەش سەبارەت بە نەمان و لەناوچوونی ڕێبازی زەردەشت جێگەی ڕەخنەو گومان و مشتومڕی زۆرە لە نێوان توێژەران ومێژوناسان و نووسەرانی ئەو بابەتانە، بۆ نموونە: توێژەرێكی وەكو " عەبدوڵڵا موبلغی ئابادی" لە كتێبەكەیدا بەناوی [مێژووی ئاینی زەردەشت] لاپەڕە (61) دا بە ڕاشكاوی دەڵێت: [ بوونی مێژوویی زەردەشت جێگەی گومان و رِەخنەیە ] ، هەروەها كەسێكی وەك وریا قانع لە هەمان كتێبی ناوبراودا دەڵێت: [ بەلای منەوە هەرچەندە ئاینی زەردەشت لە لایەنی یەزدانەوە هەڵوەشاوەتەوە ولەمرِۆكەدا كاری پێ ناكرێت]

بەڵێ‌ ئەم پرسە بەشێوەیەك ساغ نەبۆتەوە كە تەنانەت هاوڕا نین لەسەر چۆنێتی نووسینی ووشەی " زەردەشت" كە دەبوو ناوەكەی زۆر ڕوون بوایە چونكە ناوی ئەو پێغەمبەرانەی كە لە قورئان و فەرموودەدا هاتوون بە نادیاری نەماوەتەوە و هیچ لێڵی و تەمومژێكی لەسەر نیە وەكو (ئادەم، نوح، إبراهیم، إسماعیل، یعقوب، سلیمان، داود، إدریس، محمد علیهم السلام....). ووشەی زەردەشت واتە: خاوەنی وشتری زەرد یان ئەستێرەی زەرد كە مەبەست پێی خـۆرە (3)، هەربۆیە وێنەی زەردەشت كە بەخەیاڵی خۆیان كێشاویانە و دروستیان كردووە وێنەی خۆرێك لەپشتی سەریەتی، بە ئینگلیزی پێی دەڵێن: (Zoroaster) وە سەبارەت بە چۆنێتی ڕەنووس كردنی وشەی زەردەشت لە مێژوودا بەم شێوازانە هاتووە: زردشت، زرتشت، زرهشت، زاردشت، زاراهشت، زراتشت، زرادشت، زراهشت، زرادشت، زرەدشت، زرەتشت، زرەهشت، زردشت، زرتهشت، زاردهشت، زارتهت (تای مه چموم). بە قسەی هەندێك لە مێژوونوسان مێژوی سەرەتای دەركەوتنی ئاینی زەردەشت دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی (660)ی پێش زایین.

سەبارەت بە كتێبەكەشی كە گوایا كتێبێكی هەیە و یاسا و تەشریعاتی ئەو لەو كتێبەدا ڕوون كراوەتەوە و پەیڕەوكارانی جێ بەجێ دەكەن، وا ئێستا دێینە سەری و هەندێك ڕاستی دەخەینە ڕوو:

ئەو كتێبە ناوی (ئاوێستا)یە و بەهەمان شێوە نووسەران و مێژونوسان بە گومانەوە لێی دەڕووانن و چەندین لێدوانیان لەوبارەیەوە داوە، وەكو: " عەبدوڵڵا موبلغی ئابادی" دەڵێـت: [ بەشێكی زۆری ئاوێستا لەناوچووە و هیچ شوێنەوارێكی ئەوانە لەبەردەستدا نیە] (4)

ئەبو ڕێـحانی بیـروونی لە كتێبی " آثـار الباقية " دا دەڵێت: " زەردەشت كتێبێكی هێناوە، ئەو كتێبە (ئاوێستا) یان (ئەنبا)ی پێ دەڵێن، زمانی ئەم كتێبە لەگەڵ زمانی تەواوی كتێبەكانی جیهاندا جیاوازە، زمان و پیتەكانی ئەم كتێبە لەگەڵ كتێبی دیكەدا جیاوازە.(5) ئەوەش هۆی ئەوەیە كە ئەم كتێبە پەیوەندی بەزمانی خەڵكانێكەوە هەیە. ئەم كتێبەی ئاوێستا لە خەزێنەی " دارای كوڕی دارا " ی پاشای ئێراندا بووە، كەبە زێر رازاندبوویانەوە، لەسەر دوازدە هەزار پێستی گـا نووسرابوەوە، "ئەسكەندەری مەكدۆنی " ئەم نوسخەیەی سووتان و (هربدانەكانی) بە شمشێر لەناوبردن. لەو سەردەمەوە ئاوێستا لەناوچووە، بەئەندازەیەك لەپێنج بەش سێ بەشیان بەتەواوی لەناوچووە، لەئەمڕۆكەدا (12) بەشی ئاوێستا لەبەردەست زەردەشتیەكاندا هەیە. هەروەها ناوی ئاوێستاش هەروەكو ناوی زەردەشت لە مێژوودا بەچەندین جۆر نووسراوە: اویستا، اویتسا، بستاق، ایساق، ایستاع، ایستا، ئابستا، افستا، اپستا، اوستا".

عەبدوڵڵا موبلغی ئابادی لە توێژینەوەو كتێبەكەی خۆیدا كە لە پێشەوە ئاماژەی بۆ كرا لە لاپەڕە (74)دا دەڵێت: " توێژەرێكی فەرەنسی دەڵێت:.... ئاوێستا لەیەك سەردەم وبە دەستی یەك كەس نەنووسراوەتەوە، بەڵكو بەدرێژایی چەندین ساڵ لەلایەن خەڵكانێكی زۆرەوە نووسراوەتەوە...... و ئاوێستاكەی ئێستا ئاوێستاكەی یەكەمجار نییە. چونكە ئەسڵیەكەی لە تێپەڕبوونی رۆژگاردا لەناوچووە. ئاوێستای ئەسڵی بە زێـڕ نووسرابوەوە ولەهێرشەكەی "ئەسكەندەر" بۆ سەر ئێران لەناوچووە. لەوە بەدواوە دووبارە لەسەردەمی " بلاشی ئەشكانییەكان" و شاپوری یەكەم چەند بەشێكی كۆكرایەوە و نووسرایەوە ".

توێژەرێكی وەكو " سایكس " یش كەلە كتێبی ناوبراودا ئاماژەی بۆ كراوە لەلاپەڕە (75)دا دەڵێت: " ئاوێستا بیست ویەك كتێب بووە، بەخەتی زێڕین لەسەر دوازدە هەزار پێستی گـا نووسراوەتەوە، لە دوای كۆتایی هاتنی هاخامەنشیەكان ئەم كتێبەش لەناوچووە، تەنها چەند بەشێكی بچووكی لێ ماوەتەوە ولەبەردەستدایە و"بلاشی" یەكەمی پاشای ئەشكانی ئەم كتێبەی زیندووكردەوە و"ئاردەشێری ساسانیش" كتێبەكەی تەواوكرد، گومان لەوەدایە لەسەردەمەكانی دواییدا زیادەی خرابێتە سەر ".

"ملك الشعرای بەهار " لە كتێبی (دین پایە زرتشتی لاپەڕە 22) دا دەڵێت: " ئاوێستای هاخامەنشیەكان بیست ویەك كتێب بووە، بریتی بووە لە (815) بەش. لەسەردەمی ساسانیەكاندا دەستیان كرد بە كۆكردنەوەی ئاوێستای پەرتوبڵاو، تەنها (348) بەشیان بەدەستهێنا، ئەویشیان بە (21) بەند دابەشكرد".

توێژەرێكی وەكو " هنریك ساموئل پنیرك" لە كتێبێكدا بەناوی " ایران و اسلام " دا لاپەڕە (18) هاتووە كە دەڵێت: " هیچ بەڵگەیەك كە بوونی كتێبێكی مز یەسنا لەپێش زەمانی ساسانیەكانەوە بسەلمێنێت لەبەردەستدا نیە. لە دوای هێرشەكەی ئەسكەندەر بۆ سەر ئێران چەند بابەتێك دانران و ناوی ئاوێستایان لێـنا ".

ئەو زانیاریانەی سەرەوە بریتی بوون لە كۆمەڵێكی كەم لە ڕاستی مێژویی سەبارەت بەو بابەتە، ئەگەرنا بابەتەكە قسەی زۆرتری لەسەركراوە و لێكۆڵینەوەی زیاتری لەسەر ئەنجامدراوە بەڵام لەترسی درێژبوونەوەی بابەتەكە تەنها ئاماژەمان بۆ ئەو چەندە كرد، و وەكو دەوترێت مشتێك نمونەی خەروارێكە.

وا ئێستا دێینە ناو كتێبی ئاوێستاوەو چەند بڕگەیەكی دەخەینە ڕوو كە پەیوەستە بە هەڵسوڕاندنی كاروباری رۆژانەی خەڵكی و كێشە و گرفتەكانیان بۆ چارەسەر دەكات و بەحساب ئاسانكاریان بۆ دەكات: فەرموون با پێكەوە گەشتێك بەنێو ئەو كتێبەدا بكەین كە ئێستا لەبەردەستی پەیڕەوكارانی ئەو ڕێبازەدایە:

كتێبی ئاوێستا شەش بەشە و هەربەشەی تایبەتە بە باس و خواسێك، و لەنێو بەشەكانیشدا لقی تری لێ‌ دەبێتەوە، ئێمە لێرەدا هەموو بەشەكانی باس ناكەین و بەدرێژیش لێی نادوێین، بەڵكو ئاماژە بۆ هەندێكی دەكەین:

[ وەندیداد ] : یەكێكە لە بەشە گرنگەكان و بنچینەیی ئاوێستا، ئەم وشەیە بەمانای (یاسای دژی دێو = (دێوبەند) دێت) لە وەندیداد، ئاداب و دەستوری مەزهەب وئەحكام وسزاكانی ئەم جیهان و ئەو جیهانی تێدایە. بەزۆری یاساكانی سزادان لە دژی تاوانباران پێشبینی كراوە، وەكو قەمچی لێدان، لەناوبردنی مارومێروی زیانبەخش، وەندیداد كتێبێكی فیقهیە وبریتیە لە (22) بەش وهەر بەشەی بابەتێكە ئێمە لەم نووسینەدا هەمووی باس ناكەین لەبەر درێژنەبوونەوەی بابەتەكە، بەڵكو تەنها ئاماژە بۆ چەند بڕگەیەكی دەكەین: لەوانە:

لەبەشی سێهەمی وەندیداددا هاتووە: " باشترین شوێن ئەو جێگایەیە كە مرۆڤی پیرۆز داری پیرۆزی بەدەستەوەیە وئاگر و ئاو و گاو مەڕ و بزن ومنداڵ و خەڵكی زۆر وئاڵفی زۆر وگەلێك سەگ و ئاژەڵ ولەوەڕگا وكەرەسەكانی ژیانی بەزۆری تێدابێت و زەوی پڕئاویشی هەبێت. خراپترین شوێنیش ئەو شوێنەیە كە گۆڕی مرۆڤ یا سەگی تۆپیوی لێبێت".

لەبەشی پێنجەمی وەندیداددا هاتووە: " ئاگر منداڵی ئاهورامزدایە. پیاوی گوناهكار لەلای مووبد تۆبە دەكات، ئەویش سێیەكی تاوانەكانی لەسەر لادەبات. ئەگەر یەكێك لەناو كۆمەڵێكدا خەوتبێت ومردبێت، خەڵكەكانی دیكەی دەوروپشتی پیس دەبن. ئەگەر سەگێك لەنێو كۆمەڵێك مێگەلدا بمرێت تا هەشت مەڕیان پیس دەبێت، ئەگەر ئەوانی دی مەڕ نەبن وسەگ بن، ژمارەیەكی كەمتریان پیس دەبێت. ژنێك ئەگەر بە مردوویی منداڵەكەی لەدایك بێت، دەبێت شوێنەكەی سێ پێ لەئاوو ئاگرەوە، لەپیاوی پیرۆز وئاینیشەوە سێ هەنگاو دووركەوێتەوە، جلوبەرگ و خۆراكی بۆ جیابكرێتەوە. مقدارێك میزی گاجوت، یانی چەند دڵۆپێك وكەمێك خۆڵەمێش بكەنە ڕەحمیەوە، لەدواییدا بە میزی گـا بیشۆرن، تا پاك دەبێتەوە. ژنی حەیزدار بەجلوبەرگی ژنی تازە زاوی منداڵ مردووەكەوە داپۆشرێت".

لەبەشی شەشەمدا هاتووە: " جوتیار ئەگەر زەوی بكێڵێت، دەبێـت ئێسك و مو وناخون ومیزی مرۆڤ وسەگ وخوێن لەزەویەكە دووربخاتەوە، ئەگینا بە قامچی سزا دەدرێت. سەگ و مرۆڤی مردوو ئاو لێڵ و پیس دەكەن، ئەگەر بكەونە ناو بـیـر یان جۆگەوە بەلانی كەمەوە پێنج یەكی ئاوی بیرەكە دەبێت هەڵكێشن وبیڕێژن، تا پاك ببێتەوە. لە ئاوی ڕەوانیشدا سێ پێ، لەبەفر و تەرزەدا چوارپێ، لەو دەوروپشتە پیس دەكات".

لەبەشی حەوتەمدا هاتووە: " میزی گاجووت لەخاوێن كەرەوەكانە، پیساییەكانی مردوو وەكو: میز و تۆوی مردووەكە لەگەڵ شتەكانی دیكە پاك دەكاتەوە. هەركەسێك، كەلاكی مردوویەك بباتە نزیك ئاگرەوە، هەتاهەتایە بەپیسی دەمێنێتەوە...".

لەبەشی چواردەهەمدا هاتووە: " [سەگی ئاوی هەزار رِۆحی سەگی وشكی هەیە، هەركەسێك كە برینداری بكات یان بیكوژێت، دەبێت دە هەزار مێشوولە و هەزار مێش بكوژێت وچەكی لەشكرێك دابین بكات وبیانداتێ‌، یان كچێكی شوونەكردوو بدات بەپیاوێكی پیـرۆز، یان زەویەكی كشتوكاڵی وچواردە گیانداری بچووك بدات وچواردە تووتەڵە سەگیش پەروەردە بكات] ".

لەبەشی پازدەهەمدا دەڵێت: " گوناهە گەورەكان بریتین لە:..... سەگی پاسەوان یان سەگی شوان داخ كردن، یان ئێسكی سەگ شكاندن، لێدان لە سەگی ئاوس، یان ترساندنی بەشێوەیەك بكەوێتە چاڵێكەوە، نزیك بوونەوە لە ژنی حەیزدار، یان لەگەڵ ژنی ئاوسدا سەرجێی كردن بەشێوەیەك كە برینداری بكات، كەسێك كە لەگەڵ كچێكی شوونەكردوودا ڕابوێرێت، دەبێت خەرجی كچەكە و دایكی كچەكەش بدات ".

مەزهەبی دووتاپەرستی ئەم ڕێبازە هەر ئەوە دەڵێن كە زەردەشت وتویەتی: دروستكەر دووانە، ڕووناكی كە دروستكەری (خێر = چاكەیە) وتاریكیش كە دروستكەری (شەڕ = خراپە) یە ئەم دوو دروستكەرەش كۆنن.... وە بنچینەی كارەكان بە دوو سەرچاوە دەزانن، یەكێكیان كرداری چاكە وپێی دەڵێن(ئێزەد) و ئەوی دیكەش بەدكردارەو پێی دەڵێن (ئەهریمەن) (6).

"سایكس" دەڵێت: " لە مەزهەبی زەردەشتدا بەنرخترین شت (ئاگـر)ە و گەلێك پیرۆزە..... زەردەشتیەكان لە رێزلێنانی ئاگری پیرۆزدا مۆمی داگیرساویان نەدەكوژاندەوەو فویشیان لێ نەدەكرد، دووكەڵیان لەلا قەدەغەبوو. چونكە دەبوایە دەنكە شقارتە بە فوو بكوژێننەوە. ئەمەش بەرانبەر بە ئاگر بە سوكایەتیان دەزانی".(7)

"فلیسین شالە" دەڵێت: " ئاگـر نیشانەی گیانی نوورانی خوای گەورە بوو، ئاگر بناغەی ئادابی ئاینە و هەر ئاگردانێك جێگەو ڕێگەیەكی تایبەتی هەیە. لەوێشدا ئاگری هەمیشەیی (جاویدانی) دەسووتێت، نابێت بە دەستلێدان وهەناسەهەڵكێشان لە بەرانبەری ئاگردا، ئاگر پیس بكرێت، مووبد (كەسی بانگخوازی زەردەشتی) دەبێت دەستكێشی لە دەستدا بێت و دەمیشیان هەڵبەستبێت ".(8)

هەروەها سەبارەت بە مارەكردنی مەحرەم (هاوشیرە یان هاوخوێن) كارێكی ڕێگەپێدراو بووە لە رێبازی زەردەشتیدا، ئەوەتا پرسیاركراوە لە خودی زەردەشت كە " ئەگەر پیاوێك لەگەڵ دایكی خۆیدا لە حاڵی ناچاری و ترسی وەجاخ كوێری ژیانی بەسەر بردبێت چی بكات؟ " ئەویش لە وەڵامدا وتویەتی: "دەبێت لەگەڵیدا بـخەوێت تاكو نەوەی بـمێنێتەوە "(9)

هەروەها سەبارەت بە بڕگە ویاساكانی مافی ژن وپیاو لە ئاینی زەردەشتدا ئەم دەقەی خوارەوە هاتووە:

" لەم ئاینەدا پیاوان دەستەڵاتیان بەسەر ژنەوە هەبوو، ژن بەبێ مۆڵەتی مێردەكەی مافی دەستتێوەردان وبەكارهێنانی ماڵی خۆی نەبوو، بەپێی یاسای ژن و مێردی، مێرد تەنها كەسایەتیەكی یاسایی بوو، بەبەڵگەی یاسایی دەیتوانی هاوسەرەكەی خۆی لەكەلوپەلی ماڵدا بكاتە هاوبەش، لەكاتێكی ئاوادا ژن مافی بەكارهێنانی هەموو كەلوپەلی مێردەكەی هەبوو. هەركاتێك مێردێك بە ژنەكەی خۆی بووتایە: ئالەم كاتەوە تۆ ئازادی و خاوەنی ئیختیاری خۆتیت، ئەم ژنە لەلای مێردەكەی دەرنەدەكراو مۆڵەتی ئەوەی هەبوو بەناونیشانی ژنی خزمەتكار یان (كارەكەر ژن) مێردێكی دێكە هەڵبژێرێت. ئەو منداڵانەی لەم مێردە نوێیە ولەكاتی ژیانی مێردی یەكەمدا لەدایك دەبوون، دەبوونە منداڵی مێردی یەكەم. مێرد مافی ئەوەی هەیە ژنی گەورەی یان یەكێك لە ژنەكانی تەنانەت باشترین ژنی بەئەمانەت بدات بەپیاوێكی دیكە، تاكو ئەو پیاوەش لە خزمەتگوزاری ژن سوود وەربگرێت. لەم بەئەمانەت بەخشینەدا مەرج نەبوو ژنەكەی ڕازی بێت یان نەبێت، ئەو منداڵانەی لەم جۆرە ژن و مێردایەتیە لەدایك دەبوون، دەبوون بە منداڵی مێردی یەكەم، هەروەكو منداڵی مێردی یەكەم مامەڵەیان لەگەڵ دەكرا، ئەم كارەشیان بەكاری خێر دەزانی، بەیارمەتی یەكتر و هاوئاین ودەستكورتیان دەزانی ". (10)

هەروەها سەبارەت بە ژن گۆڕینەوەش لەم جۆرە ئاینەدا ئەم دەستوورە پێڕەو دەكرێ‌ كە بەم شێوەیەیە: " ئەگەر پیاوێك مردو كوڕی نەبوو، بەڵام ژنی هەبوو دەبوایە ژنەكەی بدرایە بە نزیكترین خزمی پیاوەكە. ئەگەریش ژنیشی نەبوایە كچێكی ئەدرا بە نزكترین خزمی مردووەكە، ئەگەر ژن و كچیشی نەبووایە لەسامانی تایبەتی خودی مردووەكە ژنێكیان بۆ خزمێكی مردووەكە دەهێنا. هەر منداڵێكی نێـرینە لەم ژن هێنانەدا لەدایك بووایە ئەوا پەیوەندی بەكابرای مردووەوە دەبوو، ئیتر بێ ئاگابوون لەوە كە ئەم كارە كارێكی دژوار و سەختە، چونكە وەجاخ كوێری كابرای مردوویان بە كوشتارێكی بێ پایان دەزانی، گوایە بەم كارەیان كابرای مردوو لەوەجاخ كوێری رزگار دەكەن ". (11)

جا ئەوەی ماوەتەوە بیڵێین ئەوەیە كە كەسانێك ڕەخنەی ئەوەمان لێ دەگرن و تانەی ئەوەمان لێ دەدەن كە ئێمەی موسڵمان شوێنی ئاینێك كەوتووین هی (1437) ساڵ پێش ئێستایە و ناوزەدمان دەكەن بە كۆنەپەرست و كۆنەخواز و دەڵێن بڕگەكانی ئەم ئیسلامە بۆ ئێستای سەردەمی شارستانی لەبار نیە و گونجاو نیە، كەچی زەردەشتیەت زۆر لەوە كۆنترە و بڕگەو یاسا ئاینیەكانیشی تەنانەت بۆ ئەوەش ناشێت كە باس بكرێت وەكو خوێندتانەوە، لەگەڵ ئەوەشدا لەوبارەیەوە هەموو بێدەنگە!! بۆیە لێرەوە دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی كە وەكو پێشتر باسمان كرد، بابەتەكە ڕەگەزپەرستیە نەوەك دینداری و خواپەرستی.

ئەوەی پێویستە بووترێت ئەوەیە كە بابەتی ئاین و دینداری زۆر گەورەترە لە پرسی نەتەوایەتی و نیشتیمان پەروەرێتی، بۆیە تكایە با تێكەڵیان نەكەین و خۆمان وخەڵكیش تووشی تاوان و سەرپێچی نەكەین، چونكە ئەگەر بەو شێوەیە بێت ئەوا سبەی و دووسبەی هەر نەتەوەو گەلێك دینێك بۆ خۆی دادەتاشێ و دەڵێت ئەمە دینی ئێمە بووە لە كۆندا و ئێستا پێویستمان بە دینی كەسی تر نیە. بۆیە بابەتی دین وەكو چەترێك وایە وهەموو نەتەوەكانی داپۆشیوە و دەیانگرێتەوە و هەموویشی لە ژێریدا جێگەی دەبێتەوەو ئاسوودەش دەبن، با گەل و زمان و نەتەوەكانیش جیاواز بن و فرەڕەنگ بن دواتر هەموومان موسڵمانین و هەمووشمان خۆمان بە خاوەنی ئەو دینە ئەزانین و پێكەوە خزمەتی دەكەین، نەوەك بڵێین ئەمە دینی عەرەبە ولە دوورگەی عەرەبیدا دابەزیوە و بیخەینە چوارچێوەی تەسكی نەتەوەگەرایی و خەڵكی لێ دوورخەینەوە بۆ مەبەستێكی تر كە بەداخەوە ئاوهاش كراوەو دەكرێتیش، خوای پەروەردگار خۆی مرۆڤەكانی خولقاندووە و هەر خۆیشی دینیان بۆ دادەبەزێنێت، و هیچ نەتەوەو گەلێك باشتر وچاكتر نیە لە یەكێكی تر تەنها بە تەقواو لە خواترسان نەبێت، واتە هەر كەسێك زیاتر لە خوابترسێت و كرداری چاك ئەنجام بدات ئەوا لە هەموو چاكترە با هەر نەتەوەیەك بێت.

لەپاشان ئێمە ئەمڕۆ سوپاس بۆ خوا ئەم ئیسلامە كامڵەمان لەبەردەستدایە كە لەلایەن خوایەكی حەكیم و خبیرەوە هاتووە و هیچ شتێكی لەبیرنەچووە كە پێویست بێت و باسی نەكردبێت و پێویستیەكانمان پڕدەكاتەوە و وەڵامی هەموو پرسیار و حوكمی هەموو كارێكمان بۆ شی دەكاتەوە و بەدرێژایی مێژوو زانایان و هەڵگرانی زانستی شەرعیش ڕاڤەی ئایەت و فەرموودەكانی پێغەمبەریان كردووە بۆمان و خوای گەورەش بەڵێنی داوە كە بیپارێزێت هەتا رۆژی دوایی دێت، ئیتر پێویست ناكات ئێمە واز لەم ئاینە پاك و تەواوە بهێنین و دەست بگرین بە ئاین و بیـر و بۆچونێكی ترەوە كە دەستكردی مرۆڤ بێت و لەسەردەستی مرۆڤەكان دانرابێت بەوهۆیەوە دونیا و دوارۆژیشمان لەدەست بدەین و خەسارەتمەندبین، وەكو خوای پەروەردگار دەفەرموێت: ﴿أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ﴾ [ البقرة: 61 ]. ئەگەر ژیریش بەكاربهێنین هیچ كاتێك ئەوە كارێكی ژیرانە نیە بۆ كەسێك كە رێگەیەكی ڕاست و دروستی دۆزیبێتەوە كەچی بیگۆڕێتەوە بەرێگەیەكی لار و خوار كە كۆتاییەكەی دیارنەبێت و ڕوون نەبێت، ئیتر چ جای ئەو ڕێگە ڕاستە ئیمان بێت و بیگۆڕێتەوە بە كوفر و شیرك و خورافیات، خوای پەروەگار دەفەرموێت: ﴿وَمَنْ يَتَبَدَّل الْكُفْرَ بِالإِيمَانِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ (108) ] [ البقرة].

لە كۆتاییشدا بانگەوازی هەموو ئەو كەسانە دەكەین كە چاویان ڕووناك نەبۆتەوە بەم ئیسلامە و دڵیان جگە لەئیسلامی تێدایە و بە حسابی خۆیان دینداری دەكەن، وەرن پێش ئەوەی بمرن و ئەم دونیایە جێ بهێڵن ببن بە موسڵمان چێژ لە خواپەرستی ڕاستەقینە ببینن كە بریتیە لە دینی ئیبراهیم پێغەمبەر و دینی یەكخواپەرستی، وەرن رێكبكەوین لەسەر ئەو وشەیەی كە لەنێوان ئێمە و ئێوەدا هاوبەش و هاوتایە كە بریتیە لەوەی هیچ خوایەكی تر نەپەرستین جگە لە الله نەبێت، پێتان دەڵێین خۆتان ڕزگار بكەن لە زوڵم و ستەمی دینەكانی تر و وەرن بۆ عەدالەت و دادگەری ئیسلام و لەتەسكی و بچووكی دونیا دەرچن بۆ فراوانی دونیا و دوارۆژ و وازبێنن لە پەرستنی مرۆڤەكان وەرن بۆ پەرستنی خوای مرۆڤەكان. وَاللهُ وَلِـيُّ التَّـوْفِيْـق

===========================

(1) ئەمە مانای ئەوە نیە ئێمەی موسڵمانان دژی نەتەوەین و هەست وسۆزی نیشتیمانیمان نیە، بەڵكو نكۆڵی لە كوردبوونی خۆمان ناكەین وناپاكیش ناكەین لە ئاوو خاك و نیشتیمانمان و دوعایش بۆ رزگاركردنی و سەقامگیری وئارامی دەكەین.

(2)سلسلة الأحاديث الصحيحة، رقم: 2700.

(3)ئەمە بۆچوونی نوسەرێكی وەكو " عبدالخالق سەرسام"ە، لە وتارێكیدا بەناونیشانی " زەردەشت ناوێكی كوردی رەسەنە چۆن (زەرد ئەشترا) لە ئەستێرەی زەرد(خور) ەوە هاتووە لەگەڵ هەندێ‌ زانیاری نوێ‌ ".

(4)بڕوانە كتێبی " مێژوی ئاینی زەردەشت" هی كەسی ناوبراو، لاپەڕە: 72.

(5)هەربۆیە "پـیر لقمان " كە بانگخوازێكی ڕێبازی زەردەشتیە دەڵێت: ئاوێستا بە كۆد دەخوێنرێتەوەو هەموو كەس ناتوانێت بیخوێنێتەوە.

(6)مێژووی ئاینی زەردەشت " ی عەبدوڵڵا موبلغی ئابادی لاپەرە 108.

(7)سایكس/ تاریخ إیران، لاپەڕە 144.

(8)فليسين شالة/ تاريخ مـخـتصر أديان، لاپەڕە 213.

(9)بیرونی أثار الباقیة، لاپەرە 299.

(10)ایران در زمان ساسانیان لاپەڕە 354 + خدمات متقابل لاپەڕە 355.

(11) هەمان سەرچاوەو هەمان لاپەڕە.