ڕۆژوو شكاندن له‌سه‌ر چیا و ته‌لار وباڵه‌خانه‌ به‌رزه‌كان

] kurdish – كوردی – كردي [

ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له‌ ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس

پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز

2014 - 1435

 متى يفطر ساكني الجبال والأبراج الشاهقة؟

« باللغة الكردية »

فريق قسم اللغة الكردية بموقع دار الإسلام

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2014 - 1435

ڕۆژوو شكاندن له‌سه‌ر چیا و ته‌لار وباڵه‌خانه‌ به‌رزه‌كان

ئه‌م پرسیاره‌ ئاڕاسته‌ی ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس كراوه‌ :

پرسیار: ئه‌گه‌ر كه‌سێك به‌ڕۆژوو بێت و له‌سه‌ر شاخی هه‌ورامان یان له‌سه‌ر چیای قه‌ندیل یان له‌ناو باڵه‌خانه‌یه‌كی زۆر به‌رز بێت، له‌و كاته‌دا خه‌ڵكی ناو شاره‌كان به‌ كاتی دیاریكراوی سلێمانی یان هه‌ولێر ڕۆژوو ده‌شكێنن، به‌ڵام لای ئه‌و كه‌سه‌ له‌به‌ر به‌رزی جێگاكه‌ی هێشتا خۆر به‌ته‌واوی ئاوا نه‌بووه‌، ئایا به‌كاتی كوێ وچۆن ڕۆژووه‌كه‌ی بشكێنێت ؟

وه‌ڵام: به‌ناوی خوای به‌خشنده‌ ومیهره‌بان، سوپاس بۆ خوای گه‌وره‌ ومیهره‌بان، وه‌ درود و صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر محمد المصطفی وئال وبه‌یت ویار ویاوه‌رانی هه‌تا هه‌تایه‌ .

يه‌كه‌م: خواي گه‌وره‌ و میهره‌بان له‌ قورئانی پیرۆزدا نیشانه‌یه‌كی زۆر ڕوون و ئاشكرای دیاری كردووه‌ بۆ ڕۆژوو شكاندن، ئه‌ویش له‌و ئایه‌ته‌دا به‌ده‌ر ده‌كه‌وێت كه‌ خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : ▬ وَكُلُواْ وَٱشرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلخَيطُ ٱلأَبيَضُ مِنَ ٱلخَيطِ ٱلأَسوَدِ مِنَ ٱلفَجرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّيَامَ إِلَى ٱلَّيلِ ♂ [ البقرة :187 ] واتا: بخۆنه‌وه‌ هه‌تا به‌ ڕوونی به‌ره‌به‌یان و سپێده‌تان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت و له‌ ڕۆژهه‌ڵاته‌وه‌ دیارده‌دات و تاریكی شه‌و لاده‌بات، له‌وه‌ودوا ڕۆژووه‌كه‌تان ببه‌نه‌ سه‌ر تا شه‌و دادێت و (خۆرئاوا ده‌بێت).

پێغه‌مبه‌ری خوداش ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : « إِذَا أَقْبَلَ اللَّيْلُ مِنْ هَا هُنَا - يعني من جهة المشرق -، وَأَدْبَرَ النَّهَارُ مِنْ هَا هُنَا - يعني من جهة المغرب - ، وَغَرَبَتْ الشَّمْسُ: فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ » [ رواه البخاري ] واتا : هه‌ركاتێك شه‌و له‌ لای ڕۆژهه‌ڵاته‌وه‌ هات و ڕۆژیش له‌ لای خۆرئاواوه‌ پشتی هه‌ڵكرد و خۆرئاوا بوو، ئه‌وه‌ ئیتر ڕۆژوه‌وان ڕۆژووكه‌ی ده‌شكێنێت .

حافظ ابن رجب ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) ده‌ڵێت : « هذا الحديث يدل على أن مجرد غيبوبة القرص يدخل به وقت صلاة المغرب، كما يفطر الصائم بذلك، وهذا إجماع من أهل العلم » واتا : ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ركاتێك ( قورص ) ی خۆر مه‌به‌ست لێ جسمی خۆره‌، له‌چاو وون بوو ئه‌و كاته‌ كاتی نوێژی مه‌غریب و كاتی ڕۆژوو شكاندنه‌، ئه‌مه‌ش ئیجماع و كۆده‌نگی زانایانه‌.

زانایانی شافعی مه‌زهه‌ب وحه‌نبه‌لی و جگه‌ له‌وانیش ده‌ڵێن : « ولا عبرة ببقاء الحمرة الشديدة في السماء بعد سقوط قرص الشمس وغيبوبته عن الأبصار » [ فتح الباریء ج4/452) واتا : عیبره‌ت به‌و سوراییه‌ی كه‌ناری ئاسمان نییه‌ كه‌ له‌پاش ڕۆژئاوا بوونیش هه‌ر ده‌بینرێت، یه‌عنی عیبره‌ت به‌ وون بوون و دیار نه‌مانی خۆره‌، نه‌ك سورایی كه‌ناری ئاسمان، وه‌ك هه‌ندێك كه‌س وا گومان ده‌به‌ن .

هه‌روه‌ها شێخ الإسلام ابن تیمیه‌ش ووتویه‌تی : « إذا غاب قرص الشمس: حينئذ يفطر الصائم، ويزول وقت النهي، ولا أثر لما يبقى في الأفق من الحمرة الشديدة في شيء من الأحكام » [ شرح عمدة الفقه : لاپه‌ڕه‌ 169 ] واتا : هه‌ركاتێك ( قرص ) جسمی خۆر ئاوا بوو، ئه‌وه‌ ئیتر ڕۆژوه‌وان ڕۆژوه‌كه‌ی ده‌شكێنێت، و ئیتر ئه‌و كاته‌ ته‌وا ده‌بێت كه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) قه‌ده‌غه‌ی كردووه‌ نوێژی تێدا بكرێت، وه‌ ئه‌و سووراییه‌ی كه‌ناری ئاسمان كه‌ له‌پاش خۆر ئاوابوون ده‌بینرێت هیچ كاریگه‌ریه‌كی نابێت له‌سه‌ر ئه‌حكامه‌كان.

دووه‌م: بێگومان كاتی ڕۆژئاوابوون له‌ شارێكه‌وه‌ بۆ شارێكی تر، وه‌ له‌ ووڵاتێكی تره‌وه‌ بۆ ووڵاتێكی تر ده‌گۆڕێت، به‌ هه‌مان شێوه‌ له‌یه‌ك جێگایش جیاوازی ده‌بینرێت، به‌ نسبه‌ت ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌ جێگایه‌كی به‌رزتر یان جێگایه‌كی نزمتر نیشته‌جێن، وه‌ك ئه‌و شار وگوندانه‌ی له‌سه‌ر چیان كه‌ خۆر دره‌نگتر لێیان ئاوا ده‌بێت به‌ به‌راورد كردن له‌گه‌ڵ ئه‌و شار و گوندانه‌ی له‌ دامێنی ده‌شت و چیا و بیابانه‌كانن.

له‌كاتێكدا شه‌ریعه‌تی ئیسلامیش ڕۆژوو شكاندنی په‌یوه‌ست كردووه‌ به‌ خۆرئاوابوون و وون بوونی خۆره‌وه‌، كه‌واته‌ هه‌موو جێگایه‌ك كاتی ڕۆژوو شكاندنی تایبه‌تی خۆی هه‌یه‌، بۆ نموونه‌ ئه‌و كوێستانیانه‌ی كه‌ له‌ چیای قه‌ندیل له‌م وه‌رزه‌دا ژیان به‌سه‌ر ده‌بن، یان ڕێبوارێك له‌كاتی ڕۆژوو شكاندندا له‌سه‌ر شاخی هه‌ورامان بێت، یان ته‌نانه‌ت ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌سه‌ر بورج و باڵه‌خانه‌ به‌رزه‌كانی دونیا نیشته‌جێن، وه‌ك باڵه‌خانه‌ به‌رزه‌كانی مالیزیا و ووڵاتانی كه‌نداو، بیگومان كاتی ڕۆژوو شكاندیان دره‌نگتره‌ به‌چه‌ند ده‌قیقه‌یه‌ك له‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌ دامێنی ئه‌و چیایانه‌، یان له‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌ قاتی خواره‌وه‌ی ئه‌و بورج وباڵه‌خانانه‌ نیشته‌جێین، چونكه‌ وه‌ك ووتمان خۆر له‌ سه‌ره‌وه‌ به‌ به‌راوردكردن به‌ قاته‌كانی خواره‌وه‌ دره‌نگتر ڕۆژوو بشكێنێت .

زانایه‌كی وه‌ك فه‌خره‌دینی زه‌یله‌عی ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) ئه‌گێڕێته‌وه وده‌ڵێت : « رُوِيَ أَنَّ أَبَا مُوسَى الضَّرِيرَ الْفَقِيهَ صَاحِبَ الْمُخْتَصَرِ قَدِمَ الْإِسْكَنْدَرِيَّة، فَسُئِلَ عَمَّنْ صَعِدَ عَلَى مَنَارَةِ الْإِسْكَنْدَرِيَّةِ فَيَرَى الشَّمْسَ بِزَمَانٍ طَوِيلٍ بَعْدَمَا غَرَبَتْ عِنْدَهُمْ فِي الْبَلَدِ، أَيَحِلُّ لَهُ أَنْ يُفْطِرَ؟ فَقَالَ: لَا، وَيَحِلُّ لِأَهْلِ الْبَلَدِ؛ لِأَنَّ كُلًّا مُخَاطَبٌ بِمَا عِنْدَهُ » [ تبيين الحقائق (1/321) ] كه‌ ئه‌بو موسای ضه‌ریر خاوه‌نی كتێبی ( المختصر ) كاتێك هاته‌ شاری ئه‌سكه‌نده‌ریه‌ له‌ ووڵاتی میصر، پرسیاری لێكرا له‌باره‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ له‌سه‌ر مناره‌ی ئه‌سكه‌نده‌ریه‌یه‌، ( دیاره‌ مناره‌یه‌كی به‌رز بووه‌ ) ڕۆژ ده‌بینێت ولای ئاوا نه‌بووه‌، له‌كاتێكدا له‌ناو شار خۆر ئاوابووه‌، ئایا دروسته‌ بۆ ئه‌و كه‌سه‌ له‌سه‌ر مناره‌كه‌ی ڕۆژوه‌كه‌ی بشكێنێت له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی ناو شار . له‌وه‌ڵامدا ده‌ڵێت : نه‌خێر دروست نییه‌، به‌ڵام بۆ خه‌ڵكی ناو شار ڕۆژوه‌كانیان ده‌شكێنن، چونكه‌ هه‌موو كه‌س به‌پێی ئه‌و شوێن وجێگایه‌ی لێیه‌تی خوای گه‌وره‌ خطابی ئاڕاسته‌ كردووه‌ .

ابن عابدینی حه‌نه‌فی ده‌ڵێت : « وَمَنْ كَانَ عَلَى مَكَان مُرْتَفِعٍ كَمَنَارَةِ إسْكَنْدَرِيَّةَ: لَا يُفْطِرُ مَا لَمْ تَغْرُبْ الشَّمْسُ عِنْدَهُ، وَلِأَهْلِ الْبَلْدَةِ الْفِطْرُ إنْ غَرُبَتْ عِنْدَهُمْ قَبْلَهُ، وَكَذَا الْعِبْرَةُ فِي الطُّلُوعِ فِي حَقِّ صَلَاةِ الْفَجْرِ أَوْ السُّحُورِ » [ حاشية ابن عابدين" (2/420) ] واتا : ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سێك له‌ جێگایه‌كی به‌رز بوو، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر هاتوو له‌سه‌ر مناره‌ی ئه‌سكه‌نده‌ریه‌ بێت، نابێت ڕۆژوو بشكێنێت تاوه‌كو لای خۆی ڕۆژ ئاوا ده‌بێت، له‌كاتێكدا خه‌ڵكی ناو شار ڕۆژوه‌كانیان ده‌شكێنن ئه‌گه‌ر خۆر لای ئه‌وان پێش ئه‌و له‌و كاته‌دا ئاوا بوو بوو، به‌ هه‌مان شێوه‌ له‌كاتی نوێژی به‌یانی و پارشێو كردنیشدا ڕه‌چاوی ئه‌م مه‌سئه‌له‌یه‌ ده‌كرێت .

شێخ محمد بن صالح العثیمین ( ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ده‌ڵێت : « الناس الذين على الجبال أو في السهول والعمارات الشاهقة، كل منهم له حكمه، فمن غابت عنه الشمس حل له الفطر، ومن لا فلا » [ الشرح الممتع(6/ 398) ] واتا : ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌له‌سه‌ر شاخێكن، یان له‌ ده‌شتایی و دامێنی چیاكانن، یان له‌ناو باڵه‌خانه‌ و بورجه‌ زۆر به‌رزه‌كاندان، هه‌ر كه‌سێكیان حوكمی تایبه‌تی خۆی هه‌یه‌، ئه‌و كه‌سه‌ی لای ئه‌و خۆر ئاوا بووه‌ وله‌ جێگا نزمه‌كاندان دروسته‌ بۆیان ڕۆژوه‌كانیان بشكێنن، وه‌ ئه‌وانه‌یشی له‌ جێگا به‌رزه‌كاندان و هیشتا خۆر لایان ئاوا نه‌بووه‌، نابێت ڕۆژوه‌كانیان بشكێنن، تا ته‌واو خۆر ئاوا ده‌بێت لایان .

هه‌روه‌ها ده‌ڵێت : « وإذا أذن المؤذن وأنت في مكان مرتفع وتشاهد الشمس: فلا تفطر» [ اللقاء الشهري (41/ 22) ] واتا : ئه‌گه‌ر هاتوو بانگی مه‌غریبی فه‌رموو، تۆش له‌جێگایه‌كی به‌رز بوویت، له‌و كاته‌دا هێشتا لای تۆ ڕۆژ ئاوا نه‌بوو بوو، وه‌ خۆرت ده‌بینی، نابێت ڕۆژوه‌كه‌ت بشكێنیت، تا لای تۆیش ڕۆژئاوا ده‌بێت، واتا ده‌بێت ماوه‌یه‌ك چاوه‌ڕوان بكه‌یت تاوه‌كو لای تۆیش ڕۆژ ئاوا ده‌بێت .

خوای گه‌وره‌ش زاناتره‌ ....