API
سه‌رپه‌رشتیاری پیاوان به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه بۆ ڕێكخستنی ژیانه نه‌ك بۆ سته‌مكردن لێیان
پۆڵێنه‌كان
- مافه هاوسهریهكان << ماره بڕین وژنهێنان << خێزان << فیقه
Full Description
سه‌رپه‌رشتیاری پیاوان به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه بۆ ڕێكخستنی ژیانه نه‌ك بۆ سته‌مكردن لێیان
] kurdish – كوردی – كردي [
شێخ محمد جميل زينو
وەرگێڕانی: ئومێد عمر چرۆستانی
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
2014 - 1435
قوامة الرجل للتنظيم لا للاستبداد
« باللغة الكردية »
محمد بن جميل زينو
المصدر: كتاب تكريم المرأة في الإسلام
ترجمة: أوميد عمر علي
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
2014 - 1435
سه‌رپه‌رشتیاری پیاوان به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه بۆ ڕێكخستنی ژیانه نه‌ك بۆ سته‌مكردن لێیان
سوپاس بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان، وه درود و صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر محمد المصطفی وئال وبه‌یت ویار ویاوه‌رانی هه‌تا هه‌تایه .
پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) : فه‌رموویه‌تی : «كل نفس من بني آدم سيد، فالرجل سيد أهله، والمرأة سيدة بيتها» [ صححه الألباني في صحيح الجامع ] واتا : هه‌موو كه‌سێك له نه‌وه‌كانی ئاده‌م گه‌وره و سه‌ردارن، پیاویش گه‌وره و سه‌رداری خێزانه‌كه‌یه‌تی، ئافره‌تیش گه‌وره‌ی ماڵه‌كه‌یه‌تی .
1- سه‌رپه‌رشتیاری پیاوان به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه بنه‌مایه‌كی ڕێكخه‌ره كه ئه‌ندازه‌گیری كۆمه‌ڵگه وای ده‌خوازێت، سه‌قامگیری باری ژیانیش له دونیادا په‌یوه‌سته پێوه، ڕێكوپێك وه‌ك سه‌رپه‌رشتیاری سه‌ركرده و سه‌رۆكی ووڵاته به‌سه‌ر گه‌له‌كه‌یه‌وه، كه پێویستیه‌كی كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسلامی و مرۆڤایه‌تیه، چۆن نابێت تاكی موسڵمان له گوێڕایه‌ڵی وطاعه‌تی سه‌كرده و خه‌لیفه‌ی موسڵمانان ده‌رچێت هه‌رچه‌ند كاره‌كانی خه‌لیفه به‌دڵی ئه‌ویش نه‌بێت و له‌ڕوی زانست و زانیاری ودینداریشه‌وه له‌و باشتر بێت، له كاتێكدا سروشتی پیاوان له هه‌موو ڕوویه‌كه‌وه واده‌خوازێت كه سه‌رپه‌رشتیار و باڵاده‌ست بێت به‌سه‌ر ئافره‌ته‌وه، پیاو به‌هێزتره له ئافره‌ت و به‌غیره‌تره له‌به‌رامبه‌ر كۆسپ و ته‌گه‌ره‌كانی ژیان وسه‌ركه‌وتن به‌سه‌ریاندا، وه زیاتر له ئافره‌ت ته‌حه‌مولی به‌رپرسیاریه‌تی ده‌كات، پڕۆژه گه‌وره‌كانی ژیان پیاوان به‌ڕێوه‌یان ده‌به‌ن، جه‌نگه‌كان پیاوان سه‌ركردایه‌تی ده‌كه‌ن، ووڵاته زلهێزه‌كانی دونیا پیاوانی زۆر به‌هێز وكاریگه‌ر پلانی ووردیان بۆ داده‌ڕێژن وله‌پشت هه‌موو كاریه‌كیه‌وه‌ن، كاره گرنگه‌كانیش زۆربه‌ی جاره‌كان هه‌ر پیاوان تیایدا سه‌ركه‌وتوو ده‌بن، له كاتێكدا ئافره‌تان كه‌متر سه‌ركه‌وتوو بوون، ئه‌گه‌ر سه‌ركه‌وتویش بوبن، بێگومان پیاوێكیان له‌پشته‌وه بووه كه ڕێنوماییان كردوون، ئه‌مه‌ش مانایی ئه‌وه نییه كه ئافره‌تان بۆ هیچ كارێك ناشێن، نه‌خێر ! به‌ڵكو ئافره‌تان پێویسته سه‌رپه‌رشتیار و لێپرسراوی ئه‌و كارانه بن كه له تایبه‌ت مه‌ندیه‌كانی خۆیانه .
2-ئه‌و چوار چێوه‌یه‌ی كه سه‌رپه‌رشتیاریی پیاوان ده‌یگرێته‌وه، مانای ئه‌وه نییه كه‌سێتی و كه‌رامه‌ت و ڕێزی ئافره‌تان بڕوشێنێت و بیخاته ژێر پرسیار، چونكه خوای گه‌وره نه‌یفه‌رمووه : ( الرجال سادة على النساء ) پیاوان سه‌ید و گه‌وره‌ن و ئافره‌تانیش كۆیله و به‌نده، به‌ڵكو زۆر له‌و ده‌سته‌واژه‌یه ووردتری فه‌رمووه كاتێك كه ده‌فه‌رموێت : {الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ} به‌و مانایه‌ی كه پیاوان سه‌رپه‌رشتیارن به‌سه‌ر ژیان و گوزه‌رانیانه‌وه، به‌رپرسن له په‌یداكردن خه‌رجی ڕۆژانه‌یان له هه‌موو ڕوویه‌كه‌وه، به‌رگریكارن لێیان له هه‌موو كارێكی نه‌خوازراوو، پیاوان چاكساز و دادگه‌رن له‌گه‌ڵیاندا، نه‌ك ئه‌وه‌ی زوڵم وسته‌مكار بن به‌رامبه‌ریان، ئه‌مه‌ش خۆی له‌خۆیادا ڕێز و پله وپایه‌یه بۆیان، به مانایه‌كی تر ئافره‌تان وه‌ك شاژن وان له‌ماڵه‌وه هه‌ڵده‌سن به ئه‌رك و لێپرسراویه‌تی خۆیان كه په‌روه‌رده‌كردنی منداڵ و نه‌وه‌ی دواڕۆژی كۆمه‌ڵگه‌یه، به بێ ئه‌وه‌ی شه‌ریعه‌تی ئیسلام له‌سه‌ری واجب كردبن له پێناو بژێوی ژیان و ناڕه‌حه‌تیه‌كانیدا دڵۆپێك عاره‌قه‌یش بڕێژن، به پێچه‌وانه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كانی ڕۆژئاوا كه ئافره‌تانیش شان به‌شانی پیاوان كاری ڕۆژانه ده‌كه‌ن وبگره له زۆر جێگادا كاره قورسه‌كان ئافره‌تان پێی هه‌ڵده‌سن، بۆیه ده‌بیستین و ده‌بینین كه له ئافره‌تان ڕووبه‌ڕووی ده‌ست درێژی ده‌بنه‌وه له لایه‌ن پیاوانی بێگانه‌وه، ئه‌مه‌ش بۆته مایه‌ی لاسه‌نگ بوونی كۆمه‌ڵگه به‌تایبه‌تی له لایه‌نه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كه‌یه‌وه، ئافره‌تان تا گه‌نج و لاون وه‌ك كاڵایه‌كی ڕابواردن ته‌ماشا ده‌كرێن، و كاتێكیش پیر بوون، فڕییان ده‌ده‌نه لانه و خه‌ڵوه‌تگه‌كانی پیرانه‌وه، پێچه‌وانه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ئیسلامی كه ئافره‌ت ڕێز و حورمه‌تی خۆی هه‌یه له كاتی لاویه‌تی و گه‌نجیه‌تی و پیریشیدا، ئه‌مه‌ش هه‌مووی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و نیعمه‌ته گه‌وره‌یه‌ی كه خوای گه‌وره به‌خشیویه‌تی به موسڵمانان، ئه‌ویش نیعمه‌تی ئیسلامه .
به‌ڵێ كاتێك خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی : {الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا} [ النساء: 34 ] واتا : پیاوان سه‌رپه‌رشتیاری هاوسه‌ره‌کانیان، ئه‌وه‌یش له‌به‌رئه‌وه‌ی که خودا ئه‌رکێکی زیادو توانایه‌کی زیاتری پێ به‌خشیون، وه‌کو تواناو هێزی لاشه‌یی و توانای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌و خۆڕاگرتن له‌به‌رده‌م جۆره‌ها کاری قورس و دژواردا، هه‌روه‌ها له‌به‌رئه‌وه‌ی که پیاو ماره‌یی ده‌دات و خه‌رجی ماڵ و منداڵی ده‌که‌وێته سه‌ر شان، له حاڵێکدا ئافره‌ت له‌م باره‌وه باری سووکه، ئه‌و ئافره‌تانه‌یش که ڕوو له خوداو دیندارن هه‌ر له سنووری ئه‌م سه‌رپه‌رشتیاره‌دا ده‌مێننه‌وه‌و، گوێڕایه‌ڵی ده‌بن و به‌پێی فه‌رمانی مێرده‌کانیان هه‌ڵسوکه‌وت ده‌که‌ن _ به مه‌رجێك فه‌رمانه‌که ناڕه‌زایی خودای تیا نه‌بێت_ هه‌روه‌ها ئه‌و نهێنیانه ده‌پارێزن که له نێوان خۆیان و مێرده‌کانیاندا هه‌یه‌و ئاشکرای ناکه‌ن و، له دڵی خۆیاندا هه‌ڵیده‌گرن، چونکه خودا فه‌رمانی داوه به‌پاراستنی ئه‌و نهێنیانه. بێگومان ده‌بێت مێرد زۆر به‌ڕێزو حورمه‌ته‌وه سه‌یری ئه‌م جۆره ئافره‌تانه بکات، خۆ ئه‌گه‌ر مێردێك هه‌ستی کرد ژنه‌که‌ی له سنووری خۆی ده‌رده‌چێت و نافه‌رمانیی ده‌کات، ئه‌وه یه‌که‌مجار ده‌بێت ئامۆژگاری بکات و به‌شێوازێکی جوان ڕێگای ڕاستی پیشان بدات، ئه‌گه‌ر ئه‌م ئامۆژگاریکردنه سوودی نه‌بوو، ئینجا با له‌جێگه‌ی هاوسه‌رێتیدا پشتی تێبکات و نه‌یدوێنێت و ئاره‌زووه‌کانی بۆ نه‌هێنێته دی، ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌یش بێ سوود بوو، با لێی بدات (به‌مه‌رجێک لێدانه‌که له ده‌م و چاو نه‌بێت و ئاسه‌وار به‌جێنه‌هێڵێت)، ئه‌گه‌ر به‌م هۆیانه‌وه له لادان و یاخی بوون وازیان هێنا، ئه‌وه ئیتر سته‌میان لێمه‌که‌ن و ڕێگه‌ی تر مه‌گرنه‌به‌ر (بۆ ئازاردانیان) بێگومان خوا به‌رزو بڵندو گه‌وره‌یه، (ئه‌گه‌ر سته‌میان لێبکه‌ن تۆڵه‌تان لێده‌سێنێت).
إبن كثير ( ڕه‌حمه‌تی خوای لی بێت ) له ته‌فسیری ئه‌م ئایه‌ته‌دا فه‌رموویه‌تی : پیاوان به‌رپرسی ژنان و گه‌وره وده‌سه‌ڵاتداری ئه‌وانن، ڕاستی ده‌كاته‌وه ئه‌گه‌ر خوار و خێچ بوو، چونكه به گشتی پیاوان باشتر وچاكترن له ئافره‌تان، ( نه‌ك تاك تاكی هه‌موو پیاوان باشتر بن له ژنان، به‌ڵكو زۆرێك له ئافره‌تان زۆر باشترن له گه‌لێك پیاوان ) هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌یشه خوای گه‌وره سه‌رجه‌م پێغه‌مبه‌رانی له‌ناو پیاواندا ڕه‌وانه كردووه، و موڵك سامان ومه‌مله‌كه‌ته‌كانی دونیاش هه‌ر پیاوان به‌رێوه‌یان بردوون، پێغه‌مبه‌ری خوداش ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « لن يُفلح قوم ولَّوا أمرهم امرأة » [ رواه البخاري ] واتا : هیچ گه‌ل و قه‌ومێك سه‌رفراز و سه‌ركه‌وتوو نابن ئه‌گه‌ر ئافره‌تێك سه‌ركرده و لێپرسراویان بێت، هه‌روه‌ها پله وپۆستی قه‌زا و دادگاكانیش هه‌ر ده‌بێت پیاوان به‌رێوه‌ی ببن نه‌ك ئافره‌تان .
كاتێكیش خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : {وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ} هه‌روه‌ها له‌به‌رئه‌وه‌ی که پیاو خوای گه‌وره و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ماره‌یی و خه‌رجی ماڵ و منداڵی وهه‌موو خه‌رجیه‌كانی تری ژیانیان واجب كردووه له‌سه‌ر پیاوان، له حاڵێکدا ئافره‌ت له‌م باره‌وه باری سووکه، كاتێكیش ده‌ڵێن پیاوان به شێوه‌یه‌كی گشتی له ئافره‌تان باشترن، ئه‌و لێپرسراویه‌تی و سه‌رپه‌رشتیاریه‌شیان ئه‌كه‌وێته ئه‌ستۆ كه هه‌ر هه‌مووی ناڕه‌حه‌تی و كێشه و چه‌ڵه و سه‌ر ئێشه‌یه، كه ئافره‌تان توانایی به‌رگه‌گرتنی ئه‌وه‌یان نییه، هه‌ر بۆیه خوای گه‌وره له جێگایه‌كی تردا فه‌رموویه‌تی : {وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ} [ البقرة: 228 ] واتا : هه‌ردولا _ ژن و مێرد_ حه‌قی چاکه‌یان به‌سه‌ر یه‌کتریه‌وه هه‌یه، به‌ڵام حه‌قی پیاو پله‌یه‌ك له هی ئافره‌ت زیاتره، چونکه ئیداره‌و خه‌رجی ماڵ له ئه‌ستۆی پیاودایه‌و، ئافره‌ت له‌وه‌دا سه‌ری سووکتره .
هه‌ر بۆیه ئافره‌تان واجبه له‌سه‌ریان گوێرایه‌ڵی پیاوه‌كانیان بن له‌و كار و فه‌رمانانه‌ی كه سه‌رپێچی و نافه‌رمانی خوای گه‌وره‌ی تێدا نییه، ئه‌ویش به‌و شێوه‌یه كه به جوانترین شێوه مامه‌ڵه بكات له‌گه‌ڵ دایك وباوك و ماڵو منداڵه‌كه‌یدا، پارێزگاری منداڵه‌كانی و خو ڕه‌وشتیان بێت له‌كاتی نه‌بوونی ئه‌ودا، ئافره‌ته صاڵح و خواناسه‌كان ئه‌وانه كه گوێرایه‌ڵی پیاوه‌كانیانن، شه‌ره‌ف و ناموسی پیاوه‌كه‌ی ده‌پارێزێت كاتێك ئه‌و له ماڵ نییه و خیانه‌تی لێ ناكات ئه‌گه‌ر چاودێری ئه‌ویشی به‌سه‌ره‌وه نه‌بێت، چونكه ئافره‌تی خواناس خوای گه‌وره ومیهره‌بان به چاودێری خۆی ده‌زانێت .
خوای گه‌وره له نیعمه‌ته‌كانی خۆت بێ به‌شمان نه‌كه‌یت، و له‌سه‌ر شا ڕێگاكه‌ی محمد المصطفی ش ( صلی الله علیه وسلم ) به‌رده‌وام و جێگیرمان بكه .
سه‌رچاوه: كتێبی ( تكریم المرأة فی الاسلام )، لاپه‌ڕه: 16.
بڵاوكردنه‌وه‌ی: سایتی الكتیبات الاسلامیة www.ktibat.com
چاپكردنی: دار القاسم – شاری ریاز – وڵاتی سعودیه.
