زانست وڕێزی زانست وئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی پێوه‌ هه‌یه

زانست وڕێزی زانست

وئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی پێوه‌ هه‌یه‌

] kurdish – كوردی – كردي [

ئه‌حمه‌دی كوڕی عبدالرحمن كوڕی قودامه‌ی المقدسي

وه‌رگێڕانی: عه‌لی عه‌بدوڵڵا حه‌سه‌ن

پێداچونه‌وه‌ی :پشتیوان سابیر عه‌زیز

2011 - 1432

﴿ العلم وفضله وما یتعلق به ﴾

« باللغة الكردية »

أحمد بن عبد الرحمن بن قدامة المقدسي

ترجمة: علي عبد الله حسن

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2011 - 1432

زانست وڕێزی زانست

وئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی پێوه‌ هه‌یه‌

خوای مه‌زن ئه‌فه‌رموێت: {قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ} {الزمر:9} واته‌ : بڵی ئایا زانا ونه‌زان وه‌ك یه‌كن، وه‌ ئه‌فه‌رموێت : { يَرۡفَعِ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ وَٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ دَرَجَٰتٖۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٞ} {المجادلة:11} واته‌ : خوا ئه‌و كه‌سانه‌تان باوه‌ڕیان هێناوه‌ به‌رز ده‌كاته‌وه‌، وئه‌وانه‌ش زانستیان پێدراوه‌ پله‌گه‌لێ به‌سه‌ر باوه‌ڕداره‌كاندا به‌رز ده‌كاته‌وه‌، چونكه‌ رێزو شه‌ره‌فمه‌ندی لای خوا ته‌نها به‌باوه‌ڕو زانسته‌وه‌یه‌.

ئیبنوعه‌باس (ڕه‌زای خوا له‌خۆی وباوكی بێت) ئه‌ڵێت : زانایان پله‌یان به‌رزتره‌ به‌سه‌ر خاوه‌ن باوه‌ڕاندا به‌حه‌وتصه‌د پله‌ كه‌ له‌نێوان هه‌ردوو پله‌یه‌كدا پێنجصه‌د ساڵه‌.

خوای گه‌وره‌ش ده‌فه‌رموێت : {إِنَّمَا يَخۡشَى ٱللَّهَ مِنۡ عِبَادِهِ ٱلۡعُلَمَٰٓؤُاْۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ} {فاطر:28} واته‌ : به‌راستی له‌ به‌نده‌كانی خوادا، هه‌ر زاناكانن له‌ خوا ئه‌ترسن و سه‌ری نه‌وازشی بۆ دائه‌نوێنن، چونكه‌ هه‌ر ئه‌وان ده‌زانن ئه‌وزاته‌یه‌ چ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتێكه.

له‌هه‌ردوو صه‌حیحه‌كه‌دا هاتووه‌ له‌فه‌رمووده‌ی معاویه‌ی كوڕی ئه‌بوسوفیانه‌وه‌(ڕه‌زای خوایان لێ بێت) ووتی:بیستوومه‌ له‌پێغه‌مبه‌ری خوداوه‌(صلی الله علیه وسلم) كه‌ فه‌رمووی : " من یرد الله به خیرا یفقه في الدین" {بوخاری فه‌رمووه‌ی ژماره‌ 69، موسلیم فه‌رمووده‌ی ژماره‌ 1719} واته‌ : هه‌ركه‌سێك خودا وویستی چاكه‌ی پێی هه‌بێت له‌ئاییندا شاره‌زای ئه‌كات.

ئه‌بوئومامه‌ (خوای لێ ڕازی بێت) ووتی : باسی دوو پیاوكرا بۆ پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) یه‌كێكیان خواپه‌رست و ئه‌ویتریانزانا وشاره‌زا، پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی : ڕێزی زانا به‌سه‌ر خوا په‌رستدا وه‌ك ڕیزی من وایه‌ به‌سه‌ر نزمترین كه‌ستاندا، پاشان پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی: " إن الله وملائكته، وأهل السموات والارض، حتی النملة فی جحرها، وحتی الحوت لیصلون علی معلمي الناس الخیر" {فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌نه‌، تورموذی ڕیوایه‌تی كردووه‌به‌رگی9/لاپه‌ڕه‌26 ووتویه‌تی:فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌نی صه‌حیحه‌} واته‌ : بێگومان خودا وفریشته‌كانی وخه‌ڵكی ئاسمانه‌كان وزه‌وی هه‌تا مێرووله‌ له‌كونه‌كانی خۆیان ونه‌هه‌نگیش-له‌ده‌ریاكاندا- داوای لێخۆشبوون ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وانه‌ی خه‌ڵكی فێری چاكه‌ ده‌كه‌ن.

له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تردا پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تی : " فضل العالم علی العابد كفضل القمر لیلة البدر علی سائر الكواكب؛ وإن العلماء ورثة الانبیاء، وإن الانبیاء لم یورثوا دینارا ولادرهما، وإنما ورثوا العلم، فمن أخذ به أخذ بحظ وافر"{فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیحه‌ له‌تورموذی به‌رگی6/لاپه‌ڕه‌26 دا هاتووه‌، ئیمامی ئه‌حمه‌دیش به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌20723 ڕیوایه‌تی كردووه‌} واته‌ : ڕێزی زانا –زانای خواناس- به‌سه‌ر خواپه‌رسته‌وه‌ وه‌ك ڕێزی مانگ له‌شه‌وی چوارده‌دا وایه‌ به‌سه‌ر ته‌واوی ئه‌ستێره‌كانی تره‌وه‌، بێگومان زانایان میراتگری پێغه‌مبه‌رانن، پێغه‌مبه‌ران دیرهه‌م ودیناریان به‌میرات به‌جێ نه‌هێشتووه‌، به‌ڵكو زانستیان به‌جێهێشتووه‌، هه‌ركه‌سێك ده‌ستی پێوه‌گرتبێت ئه‌وه‌ به‌شێكی زۆری وه‌رگرتووه‌ .

له‌سه‌فوانی كوڕی عوساله‌وه‌(خوای لی ڕازی بێت)ئه‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تی: " إن الملائكة لتضع أجنحتها لطالب العلم رضي بما یطلب" { فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیحه‌، تورموذی ڕیوایه‌تی كردووه‌ به‌رگی6/لاپه‌ڕه‌26، ئیمامی ئه‌حمه‌د به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌17394 ڕیوایه‌تی كردووه‌} واته‌ : فریشته‌كان باله‌كانیان ڕاده‌خه‌ن بۆ قوتابی وخوێندكارانی زانست وعلیم، ڕازی بوو به‌وه‌ی كه‌ داوای ده‌كات.

خه‌تابی له‌مانای فریشته‌كان باله‌كانیان ڕاده‌خه‌ن ده‌ڵیت سێ ڕای جیاواز هه‌یه‌ :

یه‌كه‌م : باڵه‌كانیان ڕاخستووه‌ .

دووه‌م : به‌مانای خۆ به‌كه‌مزانین وته‌واضعی فریشته‌كان دێت له‌به‌رامبه‌ر زانایاندا، ئه‌مه‌ش وه‌ك گه‌وره‌ییه‌ك بۆ قوتابی وخوێندكاری زانست وعلیم.

سێهه‌م : مه‌به‌ست پێی دابه‌زینی فریشته‌كانه‌ بۆ كۆڕ ومه‌جلیسی زانست وزانایان ووازهێنانه‌ له‌فڕین له‌و كاته‌دا .

ئه‌بوهوره‌یره‌ش (خوای لێ ڕازی بیت) ووتی، پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تی : " من سلك طریقا یلتمس فیه علما سهل الله له به طریقا إلی الجنة "{فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیحه‌، موسلیم ڕیوایه‌تی كردووه‌ به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌4867، ئه‌حمه‌دیش به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌1718} واته‌ : هه‌ركه‌سێك ڕێگایه‌كی گرتبێته‌به‌ر وبه‌دوای زانستدا گه‌ڕابێت، خودا به‌وكاره‌ی ڕێگایه‌كی بۆچوونه‌ به‌هه‌شت بۆ ئاسانكردووه‌.

هه‌روه‌ها ئه‌بوهوره‌یره‌ ڕیوایه‌تی كردووه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تی : " من جاءه الموت وهو یطلب العلم لیحي به الإسلام، كان بینه وبین الأنبياء في الجنة درجة واحدة " {داره‌می له‌حه‌سه‌نه‌وه‌ به‌ مورسه‌لی ڕیوایه‌تی كردووه‌، هه‌روه‌ها طه‌به‌رانیش له‌ ئینوعه‌باسه‌وه‌ به‌ مه‌رفوعی -الاوسط - دا هێناویه‌تی، ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ موحه‌مه‌دی كوڕی جه‌عه‌دی –الحق- ی تێدایه‌ كه‌ مه‌تروكه‌، فه‌رمووده‌یه‌كی لاوزاه‌، لاپه‌ڕه‌ 354ی داره‌می} واته‌ : هه‌ركه‌سێك مردن یه‌خه‌ی گرت له‌كاتێكدا كه‌ به‌شوین زانست و علیمدا ده‌گه‌ڕا بۆ ئه‌وه‌ی ئاینی ئیسلامی پێ بگه‌یه‌نێت و زیندووی بكاته‌وه‌، له‌نێوان ئه‌و كه‌سه‌ و پێغه‌مبه‌راندا له‌به‌هه‌شتدا ته‌نها پله‌یه‌ك هه‌یه‌ .

هه‌ندێك له‌ دانا وحه‌كیمه‌كان ووتویانه‌ : ئای خۆزگه‌ ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ زانست و زانیاری له‌ده‌ستچووه‌ ئیتر چی به‌ده‌ستهێناوه‌، وه‌ ئه‌و كه‌سه‌شی كه‌ زانست و زانیاری به‌ده‌ستهێناوه‌ ئیتر چی شتێكی له‌ده‌ست چوووه‌.

له‌هه‌ردوو سه‌حیحه‌كه‌دا هاتووه‌ ده‌رباه‌ری فه‌زڵ وگه‌وره‌ی زانست وزانیاری له‌ سه‌هلی كوڕی سه‌عده‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ری خودا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی به‌ عه‌لی ( ڕه‌زای خوای لێ بێت) :" لإن یهدي الله بك رجلا واحدا خیر لك من أن یكون لك حمر النعم " {بوخاری فه‌رمووده‌ی ژماره‌ 2724، موسلیم فه‌رمووده‌ی ژماره‌ 4423} واته :‌ ئه‌گه‌ر خودا له‌سه‌ر ده‌ستی تۆ ته‌نها كه‌سیك هیدایه‌ت وڕێنموونی بكات چاكتر وباشتر بۆت له‌ ڕانه‌ ووشترێكی سوور.

ئیبنو عه‌باس ئه‌فه‌رموێت : ئه‌و كه‌سه‌ی خه‌ڵكی فێری چاكه‌ ده‌كات هه‌موو زینده‌وه‌رێك داوای لێخۆش بوونی بۆ ده‌كات هه‌تا نه‌هه‌نگیش له‌ ده‌ریادا {فه‌رموده‌یه‌كی حه‌سه‌نه‌، تیرموذی ڕیوایه‌تی كردووه، ‌به‌رگی 9/ لاپه‌ڕه‌ 26} هه‌ر له‌ جۆری ئه‌م ووته‌یه‌ی ئیبنوعه‌باس‌ ڕیوایه‌ت كراوه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ( صلى الله عليه وسلم ) له‌ فه‌رموده‌یه‌كی مه‌رفوعدا.

ئه‌گه‌ر ووترا شێوه‌ی داواكردنی لێخۆش بوونی نه‌هه‌نگ بۆ مامۆستای زانست وزانیاری چۆنه‌؟

وه‌ڵامه‌كه‌ی : بێگومان زانیاری سودی بۆ هه‌موو شتێك هه‌یه‌، هه‌تا نه‌هه‌نگیش، چونكه‌ زانایان به‌ هۆی زانسته‌وه‌ فێری ئه‌وه‌ بوون كه‌چی حه‌ڵاڵه‌و چیش حه‌رامه‌، وه‌ ڕاسپێریان كردووه‌ به‌ چاكه‌ كردن له‌ گه‌ڵ هه‌موو شتێكدا، هه‌تا سه‌ر بڕاوو نه‌هه‌نگیش خودای مه‌زن گشت گیانه‌وه‌ره‌كانی ئاگادار كردوه‌ كه‌ داوای لێخۆشبون بكه‌ن بۆ زانایان له‌ پاداشتی ئه‌و كاره‌ چاكه‌یاندا .

له‌ ئه‌بو موساوه‌ ڕه‌زای خوای لێ بێت ووتی : پێغه‌مبه‌ری خودا (صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : " إن مثل ما بعثني الله به من الهدى والعلم، كمثل غيث أصاب أرضا، فكانت منها طائفة طيبة قبلت الماء، فأنبتت الكلأ والعشب الكثير، وكانت منها أجادب أمسكت الماء، فنفع الله بها الناس، فشربوا وسقوا وزرعوا، وأصاب منها طائفة أخرى، إنما هي قيعان لاتمسك ماء ولاتنبت كلأ، فذلك مثل من فقه في دين الله ونفعه الله بما بعثني به فعلم وعلم، ومثل من لم يرفع بذلك رأساً ولم يقبل هدى الله الذي أرسلت به" { بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌77 ڕیوایه‌تی كردووه‌، مسلمیش به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌5222} واته‌ : نمونه‌ی ئه‌وه‌ی خودا منی پێ ڕه‌وانه‌ كردوه‌ له‌ زانست وشاره‌زایی وه‌ك بارانێكی زۆر وایه‌ له‌ زه‌ویه‌ك ببارێ وهه‌ندێك له‌و زه‌ویه‌ پاك وبه‌پیت بێ وتاوه‌كه‌ی وه‌رگرتبێ، گیاو له‌وه‌ڕی پێ سه‌وز بوبێت، وه‌هه‌ندێكی ترزه‌ویه‌كه‌ ڕه‌ق وبێگیان بێ وئاوه‌كه‌ له‌ خۆیدا هه‌ڵگرێت جا به‌و ئاوه‌ خودای مه‌زن سودی گه‌یاندبێت به‌ خه‌ڵك، ئاویان لێ خواردبێته‌وه‌ وئاوی ئاژه‌ڵیان دابێ و كشتوكاڵیان له‌ به‌ردا كردبێ، وه‌بارانه‌كه‌ له‌ زه‌وییه‌كی تر ببارێ كه‌ ته‌خت وساف بێت نه‌ ئاوی بارانه‌كه‌ هه‌ڵگرێت ونه‌له‌وه‌ڕ سه‌وز بكات جا ئه‌م زه‌وی وبارانه‌ نمونه‌ی كه‌سێكه‌ كه‌ له‌ ئاینی خودا گه‌یشتووه‌ وئه‌و په‌یامه‌ی خودا به‌مندا ناردوویه‌تی سوودی پێ گه‌یاندووه‌ وبۆیه‌ فێری زانست بووه‌ وكه‌سانی تریشی فێر كردووه‌، وه‌ نمونه‌ی كه‌سێك كه‌به‌م ئایینه‌ سه‌ری به‌رز نه‌كردبێته‌وه‌ وئه‌وشاره‌زاییه‌ی وه‌رنه‌گرتبێت كه‌ به‌مندا ڕه‌وانه‌ كراوه‌ .

ڕه‌حمه‌تی خوات لێ بێت سه‌یری ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ بكه‌ چ كارێكی كردوه‌ته‌ سه‌رخه‌ڵكی، زانایان زۆر شایسته‌ ترن بۆ ئه‌م تێگه‌یشتنه‌ وه‌ك ئه‌و به‌شه‌ی زه‌وی كه‌ ئاوه‌كه‌ی وه‌رگرتوه‌ گیاو له‌وه‌ڕگه‌كه‌ی سه‌وز كردووه‌، چونكه‌ ئه‌و زانایانه‌ فێربون ولێی تێگه‌یشتون مه‌به‌ستی ئه‌وزانایانه‌ی فه‌رموویشی كه‌ خودا ئه‌و تێگه‌یشتن ووردبینیه‌ی پێ نه‌داون وه‌ك ئه‌و زه‌ویانه‌ن ئاوه‌كه‌یان وه‌رگرتووه‌ وپارێزگاریان لێ كردوه‌ هه‌تا له‌لای خۆیان سودی لێ وه‌رگرن .

حه‌سه‌ن (ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) ووتویه‌تی : ئه‌گه‌ر زانایان نه‌بوونایه‌ خه‌ڵكی وه‌ك ئاژه‌ڵیان لێ ده‌هات.

هه‌روه‌ها موعاذی مورێ جه‌به‌ل (خوای لێ ڕازی بێت) ووتویه‌تی : فێری زانست وزانیار ببن، چونكه‌ فێربوونی ترس له‌خودا په‌یدا ده‌كات، به‌دوادا ڕۆشتنی زانست په‌رستن وعیباده‌ته‌، لێكۆڵینه‌وه‌ وپێداچوونه‌وه‌شی ته‌سبیحات ویادی خوداكردنه‌، گه‌ڕان به‌شوێنیشیدا جیهاد وتێكۆشانه‌، فێركردنی ئه‌و كه‌سانه‌شی نایزانن صه‌ده‌قه‌ و خێره‌، به‌خشینیشی به‌ئه‌هلی خۆی نزیك بوونه‌وه‌یه‌ له‌خودا، هاوه‌ڵ وهاوده‌مه‌ له‌كاتی ته‌نهاییدا، هاوڕێیه‌ له‌كاتی كه‌نارگیرییدا.

كه‌عب (ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) ئه‌ڵیت : خوای گه‌وره‌ نیگا و وه‌حی كرد بۆلای موسی (علیه السلام) كه‌ ئه‌ی موسی خۆت فێری چاكه‌ ببه‌ و خه‌ڵكیش فێر بكه‌، به‌ڕاستی ئه‌و كه‌سه‌ی خه‌ڵكی فێری چاكه‌ ده‌كات وئه‌وه‌یشی فێری ده‌بێت گۆڕه‌كانیان ڕووناك ده‌كه‌مه‌وه‌، بۆ ئه‌وه‌ی له‌شوێنه‌كانیاندا ترسیان نه‌بێت وترس دایان نه‌گرێت .