API
ئاداب وڕه‌وشتی خوێندكار ومامۆستا
پۆڵێنه‌كان
Full Description
ئاداب وڕه‌وشتی خوێندكار ومامۆستا
] kurdish – كوردی – كردي [
ئیمام ئه‌حمه‌دی كوڕی عبدالرحمن كوڕی قودامه‌ی المقدسي
وه‌رگێڕانی: زاگرۆس هه‌مه‌وه‌ندی
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
2012 - 1433
﴿ آداب العالِم والمُتعلِّم ﴾
« باللغة الكردية »
أحمد بن عبد الرحمن بن قدامة المقدسي
ترجمة: زاكروس هموندي
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
2012 - 1433
ئاداب وڕه‌وشتی خوێندكار ومامۆستا
خوێندكار وزانستخواز ده‌بێت پاككردنه‌وه‌ی ده‌روون _ النفس _ پێش ڕه‌وشته خراپ وبه‌ده‌كان بخات وخۆی دوور بخاته‌وه لێیان چونكه زانیاری عیباده‌تی دڵه، پێویسته هه‌موو ئه‌و په‌یوه‌ندیانه ببڕێت كه سه‌رقاڵی ده‌كات به‌دونیاوه، بێگومان كاتێك كه بیرو هۆش په‌رش وبڵاو بو تووشی نكوڵی ده‌بێ وناتوانێ ڕاستیه‌كان به چاكی وه‌ربگرێت، پێشینه‌كان ڕێزی زانستیان داوه به‌سه‌ر هه‌موو شتێكدا، ڕیوایه‌ت كراوه له ئیمامی ئه‌حمه‌ده‌وه (ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) كه هاوسه‌رگیری نه‌كردوه هه‌تا ته‌مه‌نی له چل ساڵ تێپه‌ڕیوه، كه‌نیزه‌یه‌ك به‌دیاری درا به ئه‌بوبه‌كری كوڕی ئه‌نباری، كاتێ كه چوه‌لای كه‌وته بیری ده‌رهێنان وحه‌لكردنی مه‌سه‌له‌یه‌ك _ مسألة _ كه‌ی له‌بیری چوه‌وه ، فه‌رمووی: بیبه‌نه ده‌ره‌وه بۆلای ئه‌وانه كۆیله ده‌كڕن وده‌یفرۆشن كه‌نیزه‌كه ووتی: ئایا من هیچ تاوانێكم هه‌یه؟ ووتی: نه‌خێر ، ته‌نیا ئه‌وه نه‌بێ ده‌روونم سه‌رقاڵی تۆ بووه، وێنه‌ی تۆ چ باشیه‌كی هه‌یه كه ڕێگری زانستم لێبكات.
پێویسته له‌سه‌ر خوێندكاران كه خۆی به‌ته‌واوی بداته ده‌ستی مامۆستاكه‌ی وه‌ك چۆن نه‌خۆش دكتۆر هه‌رچی پێ بڵێ ده‌یكات وله قسه‌ی ده‌رناچێت، ده‌بێ خۆی زۆر به‌كه‌م بزانێت وبه‌رده‌وام له خزمه‌تیدابێت، ئیبنو عه‌باس (ڕه‌زای خوای لێ بێت) ڕه‌شۆی ووڵاخه‌كه‌ی زه‌یدی كوڕی سابتی به‌ده‌سته‌وه بوو (ڕه‌زای خوای لێ بێت) ده‌یوت: ئاوا فه‌رمانمان پێكراوه له گه‌ڵ زانایاندا هه‌ڵس وكه‌وت بكه‌ین.
هه‌ركاتێك خوێندكار خۆی به‌زل زانی له‌وه‌ی كه‌سود له كه‌سێك وه‌ربگرێت، ئه‌وه نه‌فامه ونه‌زانه، چونكه خاوه‌ن باوه‌ڕی كارزان وژیر له هه‌ر شوێنێكدا حیكمه‌ت وژیری ده‌ست كه‌وتو بینی هه‌ڵی ده‌گرێت ولای خۆی ده‌یپارێزێت، باواز له بۆ چونی خۆی بێنێ بۆ ڕاو بۆچونی مامۆستاكه‌ی، چونكه هه‌ڵه‌ی مامۆستا به‌سود تره بۆ خوێندكار له هه‌ڵه‌نه‌كردنی خۆی، عه‌لی (ڕه‌زای خوای لێ بێت) فه‌رمووی: هه‌قی زانا به‌سه‌ر خوێندكاره‌وه ده‌بێت له هه‌موو كه‌سێك زیاتر ڕێزی لێ بگرێت، به تایبه‌تی سڵاوی لێ بكات وله به‌رده‌میدا دانیشێت، له لایدا به‌ده‌ست هێما مه‌كه و به‌چاوت چاو دامه‌گره وپرسیاری زۆری لێ مه‌كه، له وه‌ڵامدانه‌وه‌دا هاوكاری مه‌كه، ئه‌گه‌ر خۆ گیری كرد له وڵامدانه‌وه له سه‌ری مه‌ڕۆ ، ئه‌گه‌ر ڕێگه‌ی نه‌دای مه‌ڕۆ بۆ لای كاتێك كه هه‌ڵسا ده‌ست به پۆشاكه‌كه‌یه‌وه مه‌گره، نهێنیه‌كانی بڵاو مه‌كه‌ره‌وه، له لای ئه‌ودا زه‌می كه‌س مه‌كه، مه‌گه‌ڕێ به‌دوای هه‌ڵه‌كانیدا با هه‌ڵه‌ش بكات، پۆزشه‌كانی قبوڵ بكه، پێی مه‌ڵێ بیستم له فڵان ئاوای ده‌ووت، وه مه‌ڵێ فڵان زانا به‌پێچه‌وانه‌ی تۆوه ده‌ڵێت، ستایشی هیچ زانایه‌ك مه‌كه له لایدا، ماندوو مه‌به له زۆر مانه‌وه له لایدا، خۆت به‌زل مه‌زانه له خزمه‌ت كردنیدا، كاتێك كه پێویستی به شتێك هه‌بوو له پێش هه‌موو كه‌سێكه‌وه به ده‌میه‌وه بچۆ، چونكه ئه‌و له جێی دارخورمایه‌كه چاوه‌ڕوان ده‌كه‌یت كه‌ی شتێكی لێ ده‌كه‌وێته خواره‌وه بۆت، ده‌بێ ئه‌و كه‌سه‌ی كه خه‌ریكی فێربوونی زانیاری ده‌بێت له سه‌ره‌تاوه گوێ نه‌گرێت بۆ كێشه‌ی زانایان چونكه سه‌رسامی ده‌كات وبیرو هۆشی په‌رتو بڵاو ده‌كاته‌وه وه ده‌بێت له هه‌موو شتێك چاكه‌كه‌ی هه‌ڵبژێرێت، بێگومان ته‌مه‌ن مۆڵه‌ت نادات بۆ فێربوونی گشت زانسته‌كان، وه ده‌بێ هه‌موو كاته‌كه‌ی ته‌رخان بكات بۆ به‌ڕێزترینی زانست، ئه‌و زانسته كه‌په‌یوه‌ندی به ڕۆژی دواییه‌وه هه‌یه، ئه‌وه‌ی دڵنیای ویه‌قینت پێی وه‌ده‌ست ده‌هێنرێ كه ئه‌بو به‌كری صدیق به ده‌ستی هێنا (ڕه‌زای خوای لێ بێ) كه پێغه‌مبه‌ر خودا (صلی الله علیه وسلم) شایه‌تی بۆ داوه وفه‌رموویه‌تی: " ما سبقكم أبو بكر بكثرة صوم ولا صلاة، ولكن بشيء وقر في صدره " {أخرجه الترمذي في النوادر من قول أبي بكر بن عبد الله المدني، ئه‌لبانی له فه‌رمووده لاوازه‌كاندا دایناوه /962} واته : ئه‌بو به‌كر به زۆری نوێژ وڕۆژوو گرتن پێشی ئێوه نه‌كه‌وتووه، به‌ڵكو به‌وه‌ی له ناو سنگیدا جێگیر بووه پێش ئێوه كه‌تووه .
مامۆستاش دیسان ئه‌ركی خۆی هه‌یه : له‌وانه به‌زه‌ی وسۆزه بۆ خوێندكاران وسه‌یركردنیان وه‌ك منداڵی خۆی وداوای پاداشت له خوێندكار نه‌كات وبه هیوای سوپاس وستایش نه‌بێ، به‌ڵكو هه‌ر له‌به‌ر ڕه‌زامه‌ندی خودای مه‌زن فێر خوازان فێری زانست بكات، منه‌ت نه‌كات به‌سه‌ر خوێندكاراندا، به‌ڵكو چاكه‌كه بۆ ئه‌وان بگێڕێته‌وه كه دڵه‌كانیان ئاماده كردووه بۆ نزیك بونه‌وه له خودای مه‌زن وزانیاری تێدا ده‌چیه‌نێت، ئه‌وانه وه‌ك كه‌سانێك وان كه زه‌ویه‌ك له خه‌ڵك وه‌رده‌گرن وئه‌یده‌ن به كه‌سێك كه كشتوكاڵی تێدا بكات، ده‌بێت مامۆستا داوای پاداشت ته‌نها له خودای مه‌زن بكات، زانایانی پێشینه دیارییان له خوێندكاران وه‌رنه‌گرتووه، وه‌ده‌بێ كه‌م ته‌رخه‌می له ئامۆژگاری خوێندكاران نه‌كات وهه‌تا بۆی ده‌كرێت به شێوه‌یه‌كی جوان خوێندكار سه‌رزه‌نشت بكات ئه‌گه‌ر كارێكی خراپ لێی ڕوودا، نه‌ك به شێوه‌یه‌كی توند وزبر سه‌رزه‌نشتی بكات، چونكه ئه‌و سه‌رزه‌نشت كردنه به وجۆره په‌روه‌رده وبه‌ربه‌ستی ڕێزو قه‌در ده‌شكێنێت وله بینی ده‌بات، یه‌كێكی تر له‌وانه ده‌بێ مامۆستا سه‌یری تێگه‌یشتن وئه‌ندازه‌ی ژیری خوێندكار بكات شتێكی بۆ باس نه‌كات كه لێی تێنه‌گات ئاوه‌زای وه‌ری نه‌گرێت، ڕیوایه‌ت كراوه له پێغه‌مبه‌ره‌وه (صلی الله علیه وسلم) كه فه‌رموویه‌تی : " أمرت أن أخاطب الناس علی قدر عقولهم " {بوخاری له سه‌حیحه‌كه‌یدا هێناویه‌تی له كتاب العلم دا له بابی (من خص بالعلم قومًا دون قوم حدیث رقم (124)} واته : فه‌رمانم پێكراوه به ئه‌ندازه‌ی ژیری خه‌ڵكی خۆیان له‌گه‌ڵیاندا بدوێم .
ئیمامی عه‌لیش (ڕه‌زای خوای لێ بێت) فه‌رمویه‌تی : قسه بۆ خه‌ڵكی بكه‌ن به‌و جۆره‌ی كه لێی تێده‌گه‌ن، ئایا پێتان خۆشه خودا وپێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی به درۆ بخرێنه‌وه، واته: ئه‌گه‌ر لێی تێنه‌گه‌ن بڕوایان پێناكه‌ن.
ئیبن ومه‌سعودیش (ڕه‌زای خوای لێ بێت) له‌م باره‌یه‌وه ووتویه‌تی : تۆ ئه‌گه‌ر قسه بۆ كۆمه‌ڵێك له‌خه‌ڵكی بكه‌یت و لێی تێ نه‌گه‌ن وئاوه‌زایان وه‌ری نه‌گرێ بێگومان ئه‌و قسه‌یه ده‌بێته به‌ڵایه‌ك بۆ هه‌ندێكیان {بوخاری موسلیم ڕیوایه‌تیان كردووه} .
عه‌لی (ڕه‌زای خوای لێ بێت) فه‌رمووی: بێگومان له‌وێدا زانستێك هه‌یه ئه‌گه‌ر توشی ببویتایه هه‌ڵم ده‌گرت شافعیش (ڕه‌زای خوای لێ بێت) فه‌رموویه‌تی:
أأنثر درا بين سارحة النعم أأنظم منثورا لراعية الغنم
ومن منح الجهال علما أضاعه ومن منع المستوجبين فقد ظلم
واته: ئایا گه‌وهه‌ر په‌خشان بكه‌م له نێوان شوانی ووشترا، وه په‌خشان ڕێكخه‌م بۆ شوانی ئاژه‌ڵ، هه‌ر كه‌سێ زانست ببه‌خشێ به نه‌فام له ناویداوه، وه هه‌ر كه‌سێك بیگرێته‌وه له وانه‌ی داوای ده‌كه‌ن ناهه‌قی كردووه.
یه‌كێ تر له وانه: ده‌بێ مامۆستا كار به‌زانسته‌كه‌ی خۆی بكات، قسه‌ی كرده‌وه‌ی به درۆنه‌خاته‌وه، وه‌ك خودای مه‌زن ئه‌فه‌رموێت: {أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ} {البقرة: 44} واته : ئایا ئێوه فه‌رمان به وخه‌ڵكه ده‌كه‌ن چاكه بكه‌ن، كه‌چی خۆتانی لێ هه‌ڵا ده‌وێرن، هه‌ر خۆشتان كتێبه‌كه‌ی خودا ده‌خوێننه‌وه؟ ده‌سا ئه‌وه چیتانه تێناگه‌ن؟ وه عه‌لی (ڕه‌زای خوای لێ بێت) فه‌رمووی: دوو جۆره پیاو پشتی شكاندوم : زانای ڕێبوار نه‌زانی خواناس .
خوای گه‌وره بمان پارێزیت له جه‌هل ونه‌زانین و له‌و كه‌سانه‌مان بگێڕێت كه فه‌رمان به‌خه‌ڵكی ده‌كه‌ن به‌چاكه وخۆیشیان ئه‌نجامی ده‌ده‌ن و به‌رگریش ده‌كه‌ن له‌خراپه و لێیشی دوور ده‌كه‌نه‌وه .
