API
گه‌ڕان به‌شوێن زانستدا فه‌رزه
پۆڵێنه‌كان
Full Description
گه‌ڕان به‌شوێن زانستدا فه‌رزه
] kurdish – كوردی – كردي [
ئه‌حمه‌دی كوڕی عبدالرحمن كوڕی قودامه‌ی المقدسي
وه‌رگێڕانی: عه‌لی عه‌بدوڵڵا حه‌سه‌ن
پێداچونه‌وه‌ی :پشتیوان سابیر عه‌زیز
2011 - 1432
﴿ طلب العلم فريضة ﴾
« باللغة الكردية »
أحمد بن عبد الرحمن بن قدامة المقدسي
ترجمة: علي عبد الله حسن
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
2011 - 1432
گه‌ڕان به‌شوێن زانستدا فه‌رزه
ڕیوایه‌تكراوه له ئه‌نه‌سی كوڕی مالیكه‌وه (ڕه‌زای خوای لێ بێت) له پێغه‌مبه‌ره‌وه (صلی الله علیه وسلم) كه فه‌روموویه‌تی : " طلب العلم فریضة علی كل مسلم "{فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌نه به‌هه‌موو ڕیگاكانیه‌وه، ئیبنوماجة ڕیوایه‌تی كردووه 220، هه‌روه‌ها ئیمام ئه‌حمه‌دیش له ( العلل ) دا} واته : گه‌ران به‌شوین زانست و زانیارییدا فه‌رزه له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانێك .
{ فه‌رموده‌یه‌كی حه‌سه‌نه به‌ڕێگاكانی ئیبن ماجه /220/ ئیمامی ئه‌حمه‌دیش ڕیوایه‌تی كردووه له ( العلل ) دا.
دانه‌ر ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ووتی: خه‌ڵكی ناكۆكن وجیاوازی ڕایان هه‌یه له‌وه‌دا، زانایانی ( الفقه ) ده‌ڵێن : ئه‌وه زانستی فقهه، چونكه به زانستی فقهه حه‌ڵاڵ وحه‌رام ده‌ناسرێ، زانایانی ته‌فسیر وفه‌رموده ده‌ڵێن: ئه‌وه زانستی كیتاب وسونه‌ته، چونكه به هۆی ئه‌وانه‌وه خه‌ڵكی ده‌گه‌نه هه‌موو زانسته كانی تر، سۆفیه‌كانیش ده‌ڵێن : ئه‌و زانسته زانستی دڵپاكی و ( الإخلاص ) ده‌ردو په‌ڵكانی ده‌رونه، زانایانی زانستی كه‌لامیش ده‌ڵێن : ئه‌و زانسته زانستی كه‌لامه ( علم الكلام ) چه‌ندین ڕاوبۆچونی تریش كه جێی ڕه‌زامه‌ندی نین، له ڕاستیدا ئه‌و زانسته زانستی سه‌وداكردنی به‌نده‌یه بۆ په‌روه‌ردگاری خۆی، ئه‌و سه‌وداكردنه‌یش ( المعاملة ) كه خودا كردویه‌تیه ئه‌رك ده‌كرێ به‌سێ به‌شه‌وه:بیرو باوه‌ڕ وكردن و وازلێهێنان.
كاتێ منداڵ پێگه‌یی وگه‌وره بوو یه‌كه‌م شتێ له‌سه‌ری پێویست ده‌بێ فێر بونی دوو كه‌لیمه‌ی شه‌هاده‌ته‌و تێگه‌یشتنی ماناكه‌ی ئه‌گه‌ر به‌ڵگه ونیشانه‌شی بۆ باس نه‌كرد، چونكه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ر به‌وه كه‌عه‌ره‌به‌كان بڕوایان هێناوه وازی لێ هێناون وبێ ئه‌وه فێری به‌ڵگه ونیشانه‌یان بكات ئه‌وه ئه‌ركێكی كاتی بووه، پاشان ده‌بێ تێڕامان وباسی نیشانه‌كان بكرێ، ئه‌گه‌ر كاتی نوێژهات ده‌بێ فێری ده‌ست نوێژوو نوێژ ببێت خۆ ئه‌گه‌ر تا مانگی ڕه‌مه‌زان نه‌مردو له ژیاندا مایه‌وه ده‌بێ فێری ڕۆژوگرتنیش ببێت وه ئه‌گه‌ر ماڵ وسامانی هه‌بوو ساڵی به‌سه‌ردا تێپه‌ڕی ده‌بێت فێری زه‌كات دانیش ببێ، وه ئه‌گه‌ر كاتی حه‌ج هات وتوانی حه‌ج بكات ده‌بێ حه‌جیش بكات، به‌ڵام وازلێهێنانی ( الترك ) ئه‌ویش به‌پێی ڕودانی ئه‌و شتانه‌یه له‌و كاتانه‌دا، كه‌واته پێویست نیه له‌سه‌ر نابینا فێری حه‌رام كردنی سه‌یر كردنی ئه‌و شتانه بكرێت كه قه‌ده‌غه كراون و پێویست نیه كه‌سێكی لاڵ فێری ئه‌وه بكرێت كه قسه‌ی حه‌رام نه‌كات ئه‌گه‌ر له وڵاتێكدا خه‌ڵكی ئاره‌قیان ده‌خوارده‌وه وپۆشاكی ئاوریشمیان له‌به‌ر ده‌كرد ده‌بێ فێری ئه‌وه بكرێت ئه‌وانه حه‌رامن.
به‌ڵام بیرو باوه‌ڕ : ئه‌ویش به پێی پێویست ده‌زانرێت، خۆ ئه‌گه‌ر كه‌سێ گومانی كرد له ومانایه‌ی كه ووشه‌ی شه‌یه‌تومان نیشانه‌یه له‌سه‌ری، ده‌بێ فێر بكرێ هه‌تا ده‌گاته ئه‌و حاڵه‌ی گومانه‌كه‌ی ده‌ڕه‌وێته‌وه، وه‌ئه‌گه‌ر له‌وڵاتێكدا بیدعه‌ی زۆر تێیدا بڵاوه‌ی كردبوو، ده‌بێ فێری حه‌ق بكرێت، وه‌ك چۆن له وڵاتێكدا سوو خۆری بڵاوه‌ی كرد بوو ده‌بێ فێری خۆ پاراستنی لێ بكرێت، وه‌ده‌بێ فێری بڕوابون به زیندوو بونه‌وه وبه‌هه‌شت وجه‌هه‌نم بكرێت، ئه‌وه‌ی كه‌باسمان كردمه‌به‌ست فێربوونی ئه‌و زانسته‌یه كه فه‌رزی عه‌ینه ( فرض العين ) كه‌پێویسته وئه‌ركه له‌سه‌ر مرۆڤ به‌ڵام فه‌رزی كیفایه ( فرض الكفاية ) هه‌موو زانستێكه كه خه‌ڵكی بێ نیاز نین لێی له كاروباری دونیادا، وه‌ك پزیشكی ، چونكه زۆر پێویسته بۆ پارێزگاری ته‌ندروستی لاشه‌و گشت ئه‌ندامه‌كانی، وه‌ك زانستی ماتماتیك ( الحساب ) كه زۆر پێویسته بۆ دابه‌ش كردنی میرات وڕاسپارده وزۆر شتی تریش ، ئه‌م زانسته ئه‌گه‌ر له وڵاتدا كه‌سێ نه‌مێنێ پێی هه‌ستێ ده‌بێته كێشه بۆ خه‌ڵكی ئه‌و وڵاته، ئه‌گه‌ر كه‌سێ ببێ به‌و كاره هه‌ستێت ئه‌و فه‌رزه له‌سه‌ر خه‌ڵكه‌كه‌ی لاده‌چێ ونامێنێ، باكه‌س سه‌ری سوڕ نه‌مێنێ له‌وه‌ی كه ده‌یڵێین: زانستی پزیشكی وحساب فه‌رزی كیفایه‌یه، بێگومان بناغه وبنه‌ڕه‌تی گشت پیشه‌سازیه‌كان دیسان فه‌رزی كیفایه‌ن وه‌ك جوتیاری وڕستن، به‌ڵكو كه‌ڵه‌شاخ گرتنیش هه‌ر فه‌رزی كیفایه‌یه، ئه‌گه‌ر كه‌سێ نه‌بێ شاره‌زای كه‌ڵه‌شاخ گرتن بێ له‌وڵاتدا خه‌ڵكی توشی له‌ناو چون ده‌بن، چونكه ئه‌و كه‌سه‌ی كه ده‌ردو نه‌خۆشی داوه بۆ به‌كار هێنانی به‌ڵام ڕۆچون له‌ورده‌كاریه‌كانی حساب وورده‌كاریه‌كانی پزیشكی ڕه‌نگه پێویست نه‌كات ( منیش ده‌ڵێم : ڕۆچون له‌زانستی ته‌ندروستیدا وزانسته‌كانی بونه‌وه‌ردا ـ الكونیة ـ فه‌رزی كیفایه‌ی پێویسته له‌سه‌ر موسوڵمانان زۆر چاك شاره‌زا ببن تێیدا، بۆ ئه‌وه‌ی سود مه‌ندبن له ده‌ره‌نجامه سودو چاكه‌كانی كه ده‌بێته هۆی خێروبێر وهێزو توانای موسوڵمانان، ئه‌مانه‌یش هه‌ر به‌ئیسلام وزانست ده‌توانرێت به‌ده‌ست بێت، هه‌ر شتێك به‌هۆی ئه‌وه‌وه نه‌بێ پێویستیه‌ك ـ واجب ـ ته‌واو نه‌بێ ئه‌و شته خۆیشی پێویسته ـ واجبه (ما لا یتم الواجب إلا به فهو واجب ).
وادیاره ئه‌مه قسه‌ی ئیبن قودامه‌ی مه‌قدیسی بێت ـ والله أعلم ـ.
هه‌ندێ زانست دروست وڕه‌وایه وه‌ك زانستی شیعرێك كه خراپه‌ی تێدا نه‌بێت مێژو هه‌واڵ وبه‌سه‌رهاتی هه‌ندێ زانستیشی هه‌ن كه‌حه‌رامن وه‌ك جادوو یان ئه‌و نوسینانه‌ی كه جادوكه‌ر به‌كاری ده‌هێنێ وواده‌زانێ هه‌موو شتێكی خراپ لاده‌بات وچاوبه‌س وفڕوفێڵ كردن، به‌ڵام زانسته شه‌رعیه‌كان هه‌مو چاكن وده‌كرێن به‌م به‌شانه‌وه :
1ـ سه‌رچاوه‌كان 2ـ لقه‌كان 3ـ پێشه‌كیه‌كان 4ـ زانسته ته‌واو كه‌ره‌كان
مه‌به‌ست له‌سه‌رچاوه‌كان قورئان وفه‌رموده‌كانی پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت) كۆده‌نگی زانایان وپاشماوه به‌جێماوه‌كانی پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت)
لقه‌كان : بریتیه له‌وه‌ی كه‌له‌سه‌رچاوه‌كانه‌وه وه‌رده‌گیرێ له‌و مانایانه عه‌قڵ هه‌ستی پێده‌كات، هه‌تا له‌و وشه‌وه كه ده‌وترێ یان هه‌ر وشه‌یه‌كی تریش، شتی تریشی لێوه‌رده‌گیرێ، وه‌ك له‌م ده‌قه‌وه وه‌رده‌گیرێت، " لایقضي القاضي وهو غضبان" ( دادوه‌ر فه‌رمان ده‌رناكات كاتێ كه‌توڕه‌بێت ) { بوخاری/ فه‌رموده‌ی /ـ 7158ـ / مسلم فه‌رموده‌ی/ـ3241ـ}
وه‌فه‌رمانیش ده‌رناكات كاتێك برسی بێت .
پێشه‌كیه‌كانیش ئه‌وانه‌ن كه جێگه‌ی ئامێره‌كان ده‌گرنه‌وه، وه‌ك زانست نه‌حو صه‌رف ئه‌م دوانه ئامێری ـ فێربونی قورئان وسونه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوا (درودی خوای له‌سه‌ر بێت)
ته‌واو كراوه‌كانیش: وه‌ك زانستی خوێندنه‌وه وشوێنی ده‌رچونی پیته‌كان ( مخارج الحروف ) یان وه‌ك ناوی پیاوانی فه‌رمووده ودادپه‌روه‌ری وهه‌ڵسوكه‌وتیان، ئه‌مانه زانسته شه‌رعیه‌كانن.
