حوكمه‌كانی سوێند خواردن له‌ ئیسلامدا

حوكمه‌كانی سوێند خواردن له‌ ئیسلامدا

عه‌بدولسه‌لام پشده‌ری

﴿ أحكام الیمین في الإسلام  ﴾

عبد السلام بشدري

حوكمه‌كانی سوێند خواردن له‌ ئیسلامدا

الحمدلله والصلاة والسلام علی رسول الله محمد وعلی آله وصحبه وسلم أجمعين:

سوێند خواردن گرنگیه‌كی زۆری هه‌یه‌ له‌ ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا چونكه‌ په‌یوه‌ستیه‌كی تایبه‌تی هه‌یه‌ به‌ بیروباوه‌ڕ و عه‌قیده‌ی موسڵمانه‌وه‌، له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ خوای و پیغه‌مبه‌ره‌كه‌ی (صلی الله علیه وسلم) به‌ دوور ودرێژی حوكمه‌كانی سوێند خواردنیان ڕوون كردوه‌ته‌وه‌ له‌ ڕووه‌ فیقهیه‌كه‌یه‌وه‌، په‌پێویستمان زانی ئه‌م بابه‌ته‌تان بخه‌ینه‌ به‌رده‌ست به‌و هیوایه‌ی سوود مه‌ند بیت بۆ گست لایه‌ك .

یه‌كه‌م : پێناسه‌ي (الأَیمان = سوێند) له‌زمانی‌ عه‌ره‌بیدا : كۆی‌ (یمین) ه‌ كه‌ به‌ده‌ستی‌ راست ده‌ووترێت، وه‌ به‌سوێند ده‌ووترێت، چونكه‌ له‌رابردوودا كاتێك سوێندیان بۆ یه‌كتر بخواردایه‌ ده‌ستی‌ راستی‌ یه‌كتریان ده‌گرت له‌كاتی‌ سوێند خواردنه‌كه‌دا.

وه‌ له‌شه‌رعدا: به‌دیهێنان یا جه‌خت كردنه‌وه‌ی‌ كارێكه‌ به‌هۆی‌ ناوهێنانی‌ ناوێك له‌ناوه‌كانی‌ خوای‌ گه‌وره‌ یان سیفه‌تێك له‌سیفه‌ته‌كانی‌.

دووه‌م: سوێند خواردن به‌چی‌ دروسته‌؟

سوێند خواردن ته‌نها به‌ناوی‌ خوای‌ گه‌وره‌و به‌سیفه‌ته‌كانی‌ دروسته‌. (عن ابن عُمَرَ رضي الله عنهما أَدْرَكَ عُمَرَ بن الْخَطَّابِ يسير في رَكْبٍ يَحْلِفُ بِأَبِيهِ فَقال رسول اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم)  ألا إِنَّ اللَّهَ يَنْهَاكُمْ أَنْ تَحْلِفُوا بِآبَائِكُمْ فَمَنْ كان حَالِفًا فَلْيَحْلِفْ بِاللَّهِ أَو فَلْيَصْمُتْ) { رواه البخاري (6270) و مسلم (1664)} واته‌: عه‌بدوڵڵای‌ كوڕی‌ عومه‌ر (ره‌زای‌ خوایان لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم)  به‌عومه‌ری‌ كوڕی‌ خه‌تتاب گه‌شت له‌گه‌ڵ كاروانێكدا ده‌رۆشت به‌ناوی‌ باوكی‌ سوێندی‌ خوارد، پێغه‌مبه‌ریش (صلی الله علیه وسلم)  فه‌رمووی‌: ئاگاداربن بێگومان خوا رێگریتان لێ‌ ده‌كات كه‌ سوێند بخۆن به‌ناوی‌ باوكتان، جا هه‌ركه‌س سوێندی‌ خوارد با به‌خوا سوێند بخوات یا بێده‌نگ بێت.

سێ‌ یه‌م: سوێند خواردن به‌هه‌ر شتێ‌ جگه‌ له‌خوا هاوبه‌ش په‌یداكردنه‌ بۆ خوا:

هه‌ركه‌س سوێند بخوات به‌هه‌رشتێ‌ جگه‌ له‌ناو و سیفه‌ته‌كانی‌ خوای‌ گه‌وره‌ ئه‌وه‌ هاوبه‌ش دانانه‌ بۆ خوای‌ گه‌وره‌. (عن ابن عُمَرَ رضي الله عنهما قال: سمعت رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) يقول: من حَلَفَ بِغَيْرِ اللَّهِ فَقَدْ كَفَرَ أو أَشْرَكَ) { رواه الترمذى (1574) وهو حديث صحصح } واته‌: عه‌بدوڵڵای‌ كوڕی‌ عومه‌ر (ره‌زای‌ خوایان لێبێ)  ده‌ڵێ‌: له‌پێغه‌مبه‌ری‌ خوام (صلی الله علیه وسلم) بیست ده‌یفه‌رموو: هه‌ركه‌س سوێند بخوات به‌غه‌یری‌ خوا ئه‌وه‌ بێگومان كافر بووه‌ یان هاوبه‌شی‌ بۆ خوا داناوه‌.

(عن أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قال قال رسول اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) من حَلَفَ فقال في حَلِفِهِ وَاللَّاتِ وَالْعُزَّى فَلْيَقُلْ لَا إِلَهَ إلا الله...) { رواه البخاري (6650) و مسلم (5/1147)} واته‌: ئه‌بوهوره‌یره‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی‌: هه‌ركه‌س سوێندی‌ خواردو له‌ سوێنده‌كه‌یدا وتی‌ به‌لات‌و عوززا ئه‌وه‌ بابڵێت: لا اله‌ الا الله..). واته‌ شایه‌تومان بێنێته‌وه‌ چونكه‌ به‌و سوێند خواردنه‌ له‌بازنه‌ی‌ ئیسلام چووه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌ ده‌بێ‌ جارێكی‌ تر شایه‌تومان بێنێ‌ تا ئیمانی‌ بۆ بگه‌ڕێته‌وه‌.

چواره‌م:  سوێند خواردن به‌ئاینێك جگه‌ له‌ئیسلام:

عن ثَابِتَ بن الضَّحَّاكِ الأنصاري أَنَّهُ بَايَعَ رسول اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم)  تَحْتَ الشَّجَرَةِ وَأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم)  قال: من حَلَفَ على يَمِينٍ بِمِلَّةٍ غَيْرِ الْإِسْلَامِ كَاذِبًا مُتَعَمِداً فَهُوَ كما قالَ) { رواه البخاري، 1363، 4171، 6047، 6105، 6652. ومسلم 110.} واته‌: سابیتی‌ كوڕی‌ زه‌حاكی‌ ئه‌نصاری‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: ئه‌و له‌ژێر دره‌ختی‌ رچواندا په‌یمانیدا به‌پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) وه‌ پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی‌: هه‌ركه‌س سوێند بخوات به‌ئاینێك جگه‌ له‌ئیسلام درۆ بكات‌و به‌ ئه‌نقه‌ست (بیڵێ‌) ئه‌وه‌ چی‌ ووتوه‌ وایه‌  واته‌ له‌ئیسلام ده‌رچوه‌ و بێ‌ باوه‌ڕ بووه‌، نموونه‌ی‌ ئه‌م سوێنده‌ وه‌ك بڵێ‌ جووله‌كه‌ بم یا گاوربم ئه‌گه‌ر فڵانه‌ شت نه‌كه‌م..

عن عبد اللَّهِ بن بُرَيْدَةَ رضي الله عنه  يقول: سمعت رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) قال: " من قال إني بريء مِنَ الإِسْلاَمِ فان كان كَاذِباً فَهُوَ كما قال وان كان صَادِقاً فَلَنْ يَرْجِعَ إلى الإِسْلاَمِ " {}

وه‌ عه‌بدوڵڵای‌ كوڕی‌ بوره‌یده‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ) له‌ باوكیه‌وه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی‌: هه‌ركه‌س بڵێ‌ من له‌ئیسلام به‌ریم ئه‌وه‌ ئه‌گه‌ر درۆ بكات ئه‌وه‌ چی‌ ووتوه‌ وایه‌ وه‌ ئه‌گه‌ر راست بكات ئه‌وه‌ به‌بێ‌ زیان ئیسلامه‌تی‌ بۆ ناگه‌ڕێته‌وه‌.

پێنجه‌م:  هه‌ركه‌س به‌خوا سوێندیان بۆ خوارد با باوه‌ڕ بكات‌و رازی‌ بێت:

(عنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعَ النَّبِىُّ (صلی الله علیه وسلم) رَجُلاً يَحْلِفُ بِأَبِيهِ فَقَالَ « لاَ تَحْلِفُوا بِآبَائِكُمْ مَنْ حَلَفَ بِاللَّهِ فَلْيَصْدُقْ وَمَنْ حُلِفَ لَهُ بِاللَّهِ فَلْيَرْضَ وَمَنْ لَمْ يَرْضَ بِاللَّهِ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ ») { رواه ابن ماجه (2101) وهو حديث صحيح } واته‌: عه‌بدوڵڵای‌ كوڕی‌ عومه‌ر (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) گوێی‌ لێ‌ بوو پیاوێك به‌باوكی‌ سوێندی‌ خوارد، پێغه‌مبه‌ریش (صلی الله علیه وسلم)  فه‌رمووی‌: به‌باوكتان سوێند مه‌خۆن ئه‌و كه‌سه‌ی‌ به‌خوا سوێندی‌ خوارد با راست بكات وه‌ هه‌ركه‌س به‌خوا سوێندیان بۆ خوارد با رازی‌ بێت، وه‌ هه‌ركه‌س رازی‌ نه‌بێت ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندی‌ به‌خواوه‌ نییه‌.

(عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ النَّبِىَّ (صلی الله علیه وسلم)  قَالَ « رَأَى عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَجُلاً يَسْرِقُ فَقَالَ أَسَرَقْتَ قَالَ لاَ وَالَّذِى لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ. فَقَالَ عِيسَى آمَنْتُ بِاللَّهِ وَكَذَّبْتُ بَصَرِى») { رواه البخاري (2101) و مسلم (2368)} واته‌: وه‌ ئه‌بوهوره‌یره‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم)  فه‌رمووی‌: عیسای‌ كوڕی‌ مه‌ریه‌م (علیه‌ الصلاه‌ و السلام) پیاوێكی‌ بینی‌ دزی‌ ده‌كرد، فه‌رمووی‌: ئه‌وه‌ دزی‌ ده‌كه‌ی‌؟ ووتی‌: نه‌خێر سوێند به‌وزاته‌ی‌ هیچ په‌رستراوێك نیه‌ جگه‌ له‌و، جا عیسا فه‌رمووی‌: باوه‌ڕ به‌خواكه‌ت ده‌كه‌م‌و باوه‌ڕ به‌چاوم ناكه‌م كه‌ بینی‌ تۆ دزیت كرد.

شه‌شه‌م:  جۆره‌كانی‌ سوێند خواردن: سوێند ده‌كرێت به‌سێ‌ به‌شه‌وه‌:

1) سوێندی‌ سه‌رزاره‌كی‌ (الیمین اللغو)

أ- سوێندێكه‌ مه‌به‌ست پێی‌ سوێند خۆره‌كه‌ سوێند خواردن نییه‌ وه‌ك به‌كه‌سێك بڵێ‌ وه‌ڵڵاهی‌ ئه‌یخۆی‌ وه‌ڵڵاهی‌ ئه‌یخۆیته‌وه‌.. له‌م جۆره‌ سوێندانه‌ كه‌نیه‌تی‌ سوێند خواردن نییه‌.

ب- حوكمه‌كه‌ی‌ : ئه‌م جۆره‌ سوێنده‌ دانامه‌زرێت وه‌ كه‌فاره‌تی‌ نییه‌و به‌تاوانیش دانانرێت خوای‌ گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ‌: ( لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ ) {البقره‌: ٢٢٥} واته‌: خوا ئه‌و سوێنده‌ سه‌رزارییه‌تان لێ‌ ناگرێت به‌ڵكو ئه‌و سوێنده‌تان لێ‌ ده‌گرێت كه‌ به‌دڵ دایده‌به‌ستن وه‌ خوا لێخۆش بووی‌ له‌سه‌ر خۆیه‌.

(عَنْ عَائِشَةَ - رضى الله عنها) (لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ ) {البقره‌: ٢٢٥} قَالَتْ أُنْزِلَتْ هذه الآية في قَوْلِهِ لاَ وَاللَّهِ بَلَى وَاللَّهِ)  { رواه البخاري (6663)} واته‌: عائیشه‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: ئه‌م ئایه‌ته‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ دابه‌زی‌ كه‌سێك بڵێ‌ نه‌وه‌ڵڵاهی‌ به‌ڵێ‌ وه‌ڵڵاهی‌.

2) سوێندی‌ درۆ و فێڵ (الیمین الغموس)                

أـ سوێندێكه‌ به‌درۆ ده‌خورێت بۆ ئه‌وه‌ی‌ مافی‌ خه‌ڵكی‌ بخوات، وه‌ له‌و گوناهه‌ گه‌ورانه‌یه‌ كه‌ سوێند خۆره‌كه‌ تووشی‌ خه‌شم‌و سزای‌ خوا ده‌كات. وه‌ هۆی‌ ناونانی‌ به‌ (الغموس)، چونكه‌ خاوه‌نه‌كه‌ی‌ ده‌ژه‌نێت به‌دۆزه‌خدا.

ب ـ حوكمه‌كه‌ی‌: له‌ گوناهه‌ هه‌ره‌ گه‌وره‌كانه‌و كه‌فاره‌تیشی‌ نییه‌ چونكه‌ خوای‌ گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ‌: ( وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُمُ الْأَيْمَانَ ) {المائده‌: ٨٩} واته‌: به‌ڵكو خوا ئه‌و سوێنده‌تان لێ‌ ده‌گرێت كه‌ به‌دڵ دایده‌مه‌زرێنن ئه‌م سوێنده‌ دانامه‌زرێت‌و كه‌فاره‌تیشی‌ نییه‌. خوای‌ گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ‌: ( وَلَا تَتَّخِذُوا أَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِهَا وَتَذُوقُوا السُّوءَ بِمَا صَدَدْتُمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَلَكُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ) {النحل: ٩٤} واته‌: سوێندو په‌یمانه‌كانتان مه‌كه‌نه‌ هۆی‌ غه‌درو ناپاكی‌ له‌نێو خۆتاندا بۆ ئه‌وه‌ی‌ پێ‌ له‌پاش جێگیربوونی‌ (له‌سه‌ر باوه‌ڕ) نه‌خلیسكێ‌‌و به‌هۆی‌ به‌رهه‌ڵستی‌ كردنتان له‌ رێبازی‌ خوا سزاو ناره‌حه‌تی‌ نه‌چه‌ژن (به‌ڵام ئه‌گه‌ر بیكه‌ن) ئه‌وسا سزای‌ زۆر گه‌وره‌تان ده‌بێ‌.

(عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو بن العاص- رضى الله عنهما - قَالَ جَاءَ أَعْرَابِىٌّ إِلَى النَّبِىِّ (صلی الله علیه وسلم) فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْكَبَائِرُ قَالَ « الإِشْرَاكُ بِاللَّهِ » . قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ « ثُمَّ عُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ » . قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ « الْيَمِينُ الْغَمُوسُ » . قُلْتُ وَمَا الْيَمِينُ الْغَمُوسُ قَالَ « الَّذِى يَقْتَطِعُ مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ هُوَ فِيهَا كَاذِبٌ ») { رواه البخاري (6920)} واته‌: عه‌بدوڵڵای‌ كوڕی‌ عه‌مری‌ كوڕی‌ عاصی‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پیاوێكی‌ ده‌شته‌كی‌ هاته‌ خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) جا ووتی‌: ئه‌ی‌ پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) گوناهه‌ گه‌وره‌كان كامانه‌ن؟ فه‌رمووی‌: هاوبه‌ش دانان بۆ خوا) ووتی‌: دوای‌ ئه‌و چییه‌؟ فه‌رمووی‌: (پاشان سه‌رپێچی‌ دایك‌و باوك) وتی‌: دوای‌ ئه‌و چییه‌؟ فه‌رمووی‌: سوێند خواردنی‌ غه‌موس) ووتم: سوێند خواردنی‌ غه‌موس چییه‌؟ فه‌رمووی‌: ئه‌و سوێنده‌یه‌ ماڵی‌ كه‌سێكی‌ موسوڵَمانی‌ پێ‌ ده‌بچڕێ‌ بۆ خۆی‌‌و له‌و سوێنده‌شیا درۆ ده‌كات.

3) سوێندی‌ دامه‌زراو (الیمین المنعقدة‌)

أـ سوێندێكه‌ سوێند خۆر به‌مه‌به‌ستی‌ سوێند ده‌یخوات بۆ دڵنیاكردن له‌كردنی‌ كارێك یا نه‌كردنی‌.

ب ـ حوكمه‌كه‌ی‌:

ئه‌گه‌ر سوێنده‌كه‌ی‌ برده‌ سه‌رو پارێزگاری‌ لێ‌ كرد ئه‌و هیچی‌ ناكه‌وێته‌ سه‌ر، به‌ڵام ئه‌گه‌ر سوێنده‌كه‌ی‌ كه‌وت‌و شكاندی‌ ئه‌وه‌ پێویسته‌ له‌سه‌ری‌ كه‌فاره‌تی‌ بدات خوای‌ گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ‌: ( وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا كَسَبَتْ ) {البقره‌: 225} واته‌: به‌ڵكو خوای‌ گه‌وره‌ ئه‌و سوێندانه‌تان لێ‌ ده‌گرێت كه‌ به‌مه‌به‌ستی‌ دڵ ده‌یخۆن هه‌روه‌ها ئایه‌تی‌ ( وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُمُ الْأَيْمَانَ ) {المائده‌: ٨٩} واته‌: به‌ڵكو خوا ئه‌و سوێندانه‌تان لێ‌ ده‌گرێ‌ كه‌ مه‌به‌ستان سوێنده‌ له‌دڵتانه‌وه‌.

حه‌وته‌م: سوێند له‌سه‌ر نییه‌ت داده‌مه‌زرێت:

سوێند له‌سه‌ر نییه‌تی‌ سوێنده‌ره‌كه‌ داده‌مه‌زرێت نه‌ك نییه‌تی‌ سوێند خۆره‌كه‌، (عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم): « إِنَّمَا الْيَمِينُ عَلَى نِيَّةِ الْمُسْتَحْلِفِ ») { رواه ابن ماجه (2120) و مسلم (1653) بنحو } واته‌: ئه‌بو هوره‌یره‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم)  فه‌رمووی‌: بێگومان سوێند خواردن له‌سه‌ر نییه‌تی‌ سوێنده‌ره‌كه‌یه‌.

(عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) « يَمِينُكَ عَلَى مَا يُصَدِّقُكَ بِهِ صَاحِبُكَ ») { رواه مسلم (1653) و ابن ماجه (2120) } واته‌: هه‌ر ئه‌بوهوره‌یره‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم)  فه‌رمووی‌: سوێند خواردنه‌كه‌ت بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ ده‌خورێت هاوڕێكه‌ت (به‌رانبه‌ره‌كه‌ت) باوه‌ڕت پێ‌ بكات. واته‌ ئه‌و كه‌سه‌ی‌ داوای‌ سوێند خواردنت لێ‌ ده‌كات له‌سه‌ر هه‌ر شتێك ئه‌و مه‌به‌ستی‌ بێت سوێنده‌كه‌ به‌و مه‌به‌سته‌یه‌، ئیتر سوێند خۆره‌كه‌ له‌دڵی‌ خۆیدا نییه‌تێكی‌ تری‌ هه‌بێت به‌هیچ داده‌نرێ‌، چونكه‌ سوێند خواردن له‌سه‌ر نییه‌تی‌ سوێنده‌ره‌كه‌یه‌.

هه‌شته‌م:  به‌له‌بیرچوون‌و هه‌ڵه‌ سوێند ناكه‌وێت:

ئه‌گه‌ر كه‌سێك سوێندی‌ خوارد شتێك نه‌كات به‌له‌بیرچوون یا به‌هه‌ڵه‌كردنی‌ ئه‌وه‌ سوێنده‌كه‌ی‌ ناكه‌وێت به‌به‌ڵگه‌ی‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ كه‌ ده‌فه‌رموێ‌: ( رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا ) {البقره‌: ٢٨٦} واته‌: ئه‌ی‌ په‌روه‌ردگارمان ئه‌گه‌ر (كرده‌وه‌یه‌كی‌ پێویستمان) له‌بیرچوو یا به‌هه‌ڵه‌ گوناهێكمان كرد لێمان مه‌گره‌و له‌سه‌رمان مه‌نووسه‌. له‌ فه‌رمووده‌ی‌ پێغه‌مبه‌ردا (صلی الله علیه وسلم)  (هاتووه‌) كاتێ‌ ئیمانداران ئه‌م به‌شه‌یان له‌ئایه‌ته‌كه‌ خوێنده‌وه‌ (رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا) خوای‌ گه‌وره‌ فه‌رمووی‌: ئه‌وا لێم گیرا كردن. (رواه مسلم (125/199) (عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِىِّ (صلی الله علیه وسلم)   قَالَ « إِنَّ اللَّهَ وَضَعَ عَنْ أُمَّتِى الْخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ ») { رواه ابن ماجه (2045) وهو حديث صحيح..} واته‌: عه‌بدوڵڵای‌ كوری‌ عه‌بباس (ره‌زای‌ خوایان لێبێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم)   فه‌رمووی‌: بێگومان خوا تاوانی‌ هه‌ڵه‌ و له‌بیرچوون و زۆر لێكراوی‌ له‌سه‌ر ئوممه‌ته‌كه‌م هه‌ڵگرتووه‌.

نۆیه‌م :  ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ سوێنده‌كه‌یدا وتی‌: (إن شا‌ء الله) سوێنده‌كه‌ی‌ ناكه‌وێت:

(عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) قَالَ « مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ فَقَالَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ، لَمْ يُحنَث») { رواه الترمذي (1532) و النسائي (7/ 30) وابن ماجه (2104) وهو حديث صحيح.} واته‌: ئه‌بو هوره‌یره‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ) ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی‌: هه‌ركه‌س سوێندێكی‌ خواردو وتی‌: (ان شا‌و الله) سوێنده‌كه‌ی‌ ناكه‌وێت).

ده‌یه‌م: كه‌فاره‌تی‌ سوێند:

ئه‌گه‌ر كه‌سێك سوێندی‌ خواردو سوێنده‌كه‌ی‌ نه‌كه‌وت ئه‌وه‌ كه‌فاره‌تی‌ نییه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر سوێنده‌كه‌ی‌ كه‌وت ده‌بێ‌ كه‌فاره‌تی‌ بدات كه‌ ئه‌مه‌یه‌ له‌ ئایه‌ته‌كه‌دا باسكراوه‌: ( لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُمُ الْأَيْمَانَ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ ذَلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ ) {المائده‌: ٨٩} واته‌: خوا ئه‌و سوێندانه‌تان لێ‌ ناگرێت كه‌ نیازی‌ دڵتانی‌ له‌گه‌ڵدا نیه‌ به‌ڵام ئه‌و سوێندانه‌تان لێ‌ ده‌گرێ‌ (به‌گوناه بۆتان ده‌نوسرێ‌) كه‌ مه‌به‌ستی‌ سوێند له‌دڵتانه‌وه‌ دادتان به‌ستووه‌ (و شكاندوتانه‌) جا كه‌فاره‌تی‌ ئه‌و سوێنده‌ (شكاوه‌): خواردن دانه‌ به‌ده‌ هه‌ژار له‌ خۆراكێكی‌ مامناوه‌ندی‌ كه‌ ماڵ‌و منداڵی‌ خۆتان ده‌یخۆن یا پۆشاك كردن بۆ ده‌ هه‌ژار یان ئازادكردنی‌ كۆیله‌یه‌ك جا ئه‌وه‌ی‌ ده‌ستی‌ نه‌كه‌وت (هیچ كام له‌مانه‌) ئه‌وه‌ سێ‌ رۆژ به‌رۆژو بێت. ئه‌وه‌ی‌ (باسكرا) كه‌فاره‌تی‌ سوێنده‌كانتانه‌ ئه‌گه‌ر سوێندتان خوارد (و سوێنده‌كه‌تان شكاند) كه‌واته‌ كه‌سێكی‌ سوێندی‌ خواردو سوێنده‌كه‌ی‌ شكاند كه‌فاره‌ته‌كه‌ی‌ یه‌كێك له‌مانه‌ی‌ خواره‌وه‌یه‌:

1- خواردن دان به‌ده‌ هه‌ژار له‌خواردنێكی‌ مامناوه‌ندی‌ له‌نێوان ئه‌و خواردنانه‌ی‌ ماڵ‌و منداڵی‌ ده‌یخۆن.

2- جل‌و به‌رگ كردن بۆ ده‌ هه‌ژار.

3- ئازاد كردنی‌ كۆیله‌یه‌ك كه‌ ئێستا نییه‌.

جا ئه‌گه‌ر نه‌یتوانی‌ ئه‌م سیانه‌ هیچیان بكات ئه‌وه‌ كه‌فاره‌ته‌كه‌ سێ‌ رۆژ رۆژوو گرتنه‌.

یانزه‌یه‌م: كه‌سێك سوێند بخوات له‌سه‌ر شتێك پێچه‌وانه‌كه‌ی‌ چاكتر بێت:

(قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سَمُرَةَ: قَالَ رسول الله (صلی الله علیه وسلم): « وَإِذَا حَلَفْتَ عَلَى يَمِينٍ فَرَأَيْتَ غَيْرَهَا خَيْرًا مِنْهَا ، فَكَفِّرْ عَنْ يَمِينِكَ ، وَأْتِ الَّذِى هُوَ خَيْرٌ ») { رواه البخاري (6622، 6722، 6146) و مسلم (1656)} واته‌: عه‌بدوڵڕحمانی‌ كوڕی‌ سه‌موره‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی‌: (........ ئه‌گه‌ر سوێندت خوارد له‌سه‌ر شتێك جا زانیت باره‌كه‌ی‌ تری‌ چاكتره‌ له‌وه‌ی‌ سوێندی‌ له‌سه‌ر خوراوه‌ ئه‌وه‌ كه‌فاره‌تی‌ سوێنده‌كه‌ت بده‌و ئه‌وه‌یان بكه‌ كه‌ چاكتره‌).

دوانزه‌یه‌م: سوێندێك شت له‌خۆ حه‌رام كردن بێت:

وه‌ك ئه‌وه‌ی‌ بڵێ‌: خواردنم لێ‌ حه‌رام بێت، یان رۆشتنه‌ ماڵی‌ فڵان كه‌سم لێ‌ حه‌رام بێت، له‌و جۆرانه‌ ئه‌وه‌ لێی‌ حه‌رام نابێت وه‌ ئه‌گه‌ر خواردی‌ یا رۆشته‌ ماڵه‌كه‌ی‌ كه‌فاره‌تی‌ سوێند بدات كه‌ پێشتر باسمان كرد خوای‌ گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ‌: ( يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاةَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (1) قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ ) {التحریم: ١ - ٢ } واته‌: ئه‌ی‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) بۆچی‌ شتێك له‌خۆت حه‌رام ده‌كه‌یت كه‌ خوا بۆی‌ حه‌ڵاڵ كردوویت، مه‌به‌ستت ره‌زامه‌ندی‌ خێزانه‌كانته‌ وه‌خواش لێخۆشبووی‌ میهره‌بانه‌ بێگومان خوا بڕیاریدا به‌هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی‌ سوێنده‌كه‌تان.

(عَنْ عَائِشَةَ رضى الله عنها قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) يَشْرَبُ عَسَلاً عِنْدَ زَيْنَبَ ابْنَةِ جَحْشٍ وَيَمْكُثُ عِنْدَهَا فَوَاطَيْتُ أَنَا وَحَفْصَةُ عَنْ أَيَّتُنَا دَخَلَ عَلَيْهَا فَلْتَقُلْ لَهُ أَكَلْتَ مَغَافِيرَ؟ إِنِّى أَجِدُ مِنْكَ رِيحَ مَغَافِيرَ. قَالَ: « لاَ وَلَكِنِّى كُنْتُ أَشْرَبُ عَسَلاً عِنْدَ زَيْنَبَ ابْنَةِ جَحْشٍ، فَلَنْ أَعُودَ لَهُ وَقَدْ حَلَفْتُ لاَ تُخْبِرِى بِذَلِكِ أَحَدًا ») { رواه البخاري (4913)} واته‌: عائیشه‌ (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) لای‌ زه‌ینه‌بی‌ كچی‌ جه‌حش هه‌نگوینی‌ ده‌خوارد له‌لاشی‌ ده‌مایه‌وه‌، من‌و حه‌فصه‌ له‌نێوان خۆمان رێكه‌وتین پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) هات بۆلای‌ هه‌ركاممان پێی‌ بڵێت مه‌غافیرت  خواردووه‌؟ بۆنی‌ مه‌غافیرت لێ‌ دێ‌، پێغه‌مبه‌ریش فه‌رمووی‌: نه‌خێر (مه‌غافیرم) نه‌خواردووه‌و لای‌ زه‌ینه‌بی‌ كچی‌ جه‌حش هه‌نگوینم خواردووه‌ته‌وه‌، ئه‌وه‌ سوێندم خوارد جارێكی‌ تر دووباره‌ی‌ نه‌كه‌مه‌وه‌، ئه‌مه‌ به‌كه‌س مه‌ڵێ

سیانزه‌یه‌م: له‌مافه‌كانی‌ موسوڵمانه‌ به‌سه‌ر موسوڵمانه‌وه‌ سوێنده‌كه‌ی‌ نه‌شكێنێ‌:

(عَنْ الْبَرَاءُ بْنُ عَازِبٍ رضى الله عنهما أَمَرَنَا النَّبِىُّ (صلی الله علیه وسلم) بِسَبْعٍ، وَنَهَانَا عَنْ سَبْعٍ، أَمَرَنَا بِعِيَادَةِ الْمَرِيضِ، وَاتِّبَاعِ الْجِنَازَةِ، وَتَشْمِيتِ الْعَاطِسِ، وَإِبْرَارِ الْقَسَمِ، وَنَصْرِ الْمَظْلُومِ، وَإِجَابَةِ الدَّاعِى وَإِفْشَاءِ السَّلاَمِ) { رواه البخاري (5863) و مسلم (2066) } واته‌: به‌ڕائی‌ كوڕی‌ عازیب (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمانی‌ پێكردنی‌ به‌حه‌وت شت‌و حه‌وت شتیشی‌ لێ‌ قه‌ده‌غه‌ كردین: فه‌رمانی‌ پێكردین به‌سه‌ردانی‌ نه‌خۆش‌و شوێنكه‌وتنی‌ جه‌نازه‌و كه‌سێك بژمی‌ ووتی‌: الحمد لله پێی‌ بڵێین یرحمك الله، نه‌شكاندنی‌ سوێندی‌ موسوڵمان ، یارمه‌تی‌ دانی‌ سته‌م لێكراو، به‌ده‌م ده‌عه‌وه‌ته‌وه‌ چوون‌و زۆر سه‌لام (له‌ خه‌ڵك) كردن....

چوارده‌یه‌م: خۆ پاراستن له‌سوێند خواردنی‌ درۆ:

سوێند خواردنی‌ درۆ به‌مه‌به‌ستی‌ ماڵی‌ خه‌ڵك داگیر كردن‌و خواردنی‌ تاوانێكی‌ زۆر گه‌وره‌یه‌ جا هه‌ركه‌س ئه‌گه‌ر زانی‌ قسه‌كه‌ی‌ راست نییه‌ با سوێند نه‌خوات له‌سه‌ری‌‌و ئه‌و مافه‌ بداته‌وه‌ به‌خاوه‌نه‌كه‌ی‌ خوای‌ گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ‌: ( إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآَخِرَةِ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ) {آ‌ل عمران: ٧٧} واته‌: بێگومان ئه‌و كه‌سانه‌ی‌ په‌یمانی‌ خواو سوێنده‌كانیان ده‌فرۆشن به‌نرخێكی‌ كه‌م ئه‌وانه‌ له‌رۆژی‌ دواییدا بێ‌ به‌شن (له‌به‌هره‌ی‌ خوا) وه‌ خوای‌ گه‌وره‌ قسه‌یان له‌گه‌ڵدا ناكات‌و سه‌یریان ناكات (به‌چاوی‌ به‌زه‌یی‌) و له‌گوناهه‌كانیان پاكیان ناكاته‌وه‌ وه‌ سزای‌ سه‌ختیان بۆ هه‌یه‌.

(عن الأَشْعَثَ بْنَ قَيْسٍ قال: كَانَتْ بَيْنِى وَبَيْنَ رَجُلٍ خُصُومَةٌ فِى بِئْرٍ فَاخْتَصَمْنَا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) « شَاهِداكَ أَوْ يَمِينُهُ » . قُلْتُ: إِنَّهُ إِذًا يَحْلِفُ وَلاَ يُبَالِى . فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم): « مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينِ صَبْرٍ يَقْتَطِعُ بِهَا مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ وَهْوَ فِيهَا فَاجِرٌ، لَقِىَ اللَّهَ وَهْوَ عَلَيْهِ غَضْبَانٌ ») { رواه البخاري (6677) و مسلم (138)} واته‌: ئه‌شعه‌سی‌ كوڕی‌ قه‌یس (ره‌زای‌ خوای‌ لێبێ)  ده‌ڵێ‌: له‌نێوان من‌و پیاوێكدا له‌سه‌ر بیرێكی‌ ئاو كێشه‌مان بوو جا كێشه‌كه‌مان برده‌ خزمه‌تی‌ پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) پێغه‌مبه‌ری‌ خوا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی‌: (دوو شایه‌ت بێنه‌ یا سوێند خواردنی‌ ئه‌و پیاوه‌) منیش ووتم: ده‌ی‌ ئه‌و سوێند ده‌خوات‌و گوێی‌ لێ‌ نییه‌، جا پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی‌: هه‌ركه‌س سوێندێكی‌ یه‌كلا كه‌ره‌وه‌ بخوات ماڵ‌و سامانی‌ موسوڵمانێكی‌ پێ‌ دابڕ بكات، له‌و سوێند خواردنه‌دا درۆ بكات، كه‌ ده‌گات خزمه‌تی‌ خوا (له‌رۆژی‌ دواییدا) زۆر توڕه‌یه‌ لێی‌.

له‌خوای گه‌وره‌ داواكارین هه‌موو لایه‌كمان خۆش بێت و وامان لێ بێكات به‌وه‌فا بین له‌ گه‌ڵ به‌لێن و سوێنده‌كانماندا، وه‌ ئومیێده‌واریشین توانیبێتمان كه‌ كه‌ڵك و سوودمان به‌ ئێوه‌ی به‌ڕێز گه‌یاندبێت .

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی  آله وصحبه وسلم