( ٦٢ ) سزا بۆ گومان ده‌به‌ن هیچ و‌ بێ نرخن

 گوناهـ وتاوان له‌ دونیادا

وتحسبونه هيناً: 62 عقوبة للذنوب والمعاصي في الدنيا 

نووسینی : الامام ابن القیم الجوزية

https://islamhouse.com/209232

( ٦٢ ) سزا بۆ گومان ده‌به‌ن هیچ و‌ بێ نرخن. 1

گوناهـ وتاوان له‌ دونیادا 1

( ٦٢ ) سزا بۆ گوناهـ وتاوان له‌ دونیادا 8

به‌ناوی خوای گه‌وره‌ ومیهره‌بان. 8

ئیمامی ابن القیم الجوزیه‌ ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ده‌ڵێت : 9

سزای گوناهـ وتاوانه‌كان. 21

١- گرتنه‌وه‌ی زانست وزانیاری : 21

٢- گرتنه‌وه‌ی ڕزق وڕۆزی : 22

٣- دڵته‌نگی وخه‌مۆكی : 23

٤- نامۆ بوونی له‌ناو خه‌ڵكدا : 24

٥- گران بوونی كار وبار له‌به‌رده‌ستی : 25

٦- هه‌ست كردن به‌ڕه‌شی وتاریك بوونی دڵ : 25

٧- گوناهـ وتاوان دڵ وجه‌سته‌ی ئاده‌میزاد بێهێز ده‌كات : 26

٨- بێبه‌ش كردنی له‌ طاعه‌تی په‌روه‌ردگار : 28

٩- گوناهـ ته‌مه‌نی مرۆڤ كوورت ده‌كات وبه‌ره‌كه‌تی تێدا ناهێڵێت: 29

١٠- تاوان په‌لكێشت ده‌كات بۆ تاوانی تر : 31

١١- گوناهـ وتاوان دڵ لاواز ده‌كات وئیراده‌ی لێ ده‌سێنێته‌وه‌ : 32

١٢- ناشرین بوونی گوناهـ له‌دڵه‌كاندا هه‌ڵده‌گرێت : 34

١٣- گوناهـ وتاوان میرات وكه‌له‌پوری ئه‌و گه‌لانه‌یه‌ خوا له‌ناوی بردن : 35

١٤- گوناهـ وتاوان خاوه‌نه‌كه‌ی بێ نرخ وسووك ده‌كات لای خوا : 36

١٥- به‌رده‌وام ئاده‌میزاد تاوان وگوناهـ ده‌كات هه‌تاوه‌كو هه‌موو تاوانه‌كانی لای بچوك ده‌بێت : 37

١٦- به‌هۆی گوناهـ وتاوانی خراپه‌كارانه‌وه‌، ئاژه‌ڵ وباڵنده‌كانیش سزا ئه‌یانگێرێته‌وه‌ : 38

١٧- گوناهـ وتاوان سه‌رشۆڕی به‌داوی خۆیدا ده‌هێنێت : 40

١٨- گوناهـ وتاوان عه‌قڵ وژیری خراپ ده‌كات : 41

١٩- گوناهـ وتاوان ئه‌گه‌ر كه‌ڵه‌كه‌ بوون له‌سه‌ر یه‌ك ده‌بن به‌مۆرێك وده‌نرێن به‌سه‌ر دڵی خاوه‌نه‌كه‌یه‌وه‌، وده‌‌خرێته‌ ڕیزی بێ ئاگا وغافڵه‌كانه‌وه‌ : 43

٢٠- گوناهـ وتاوان ئاده‌میزاد ئه‌خاته‌ ژێر نه‌فرینی پێغه‌مبه‌ری خوداوه‌ : 44

٢١- بێ به‌ش كردنی له‌ نزا و دوعای پێغه‌مبه‌ری خوا وفریشته‌كان : 54

٢٢- گوناهـ وتاوان خراپه‌ وخراپه‌كاری له‌زه‌ویدا بڵاو ده‌كاته‌وه‌ : 56

٢٣- هه‌ر سه‌باره‌ت به‌ كاریگه‌ری گوناهـ وتاوان : 58

٢٤- كاریگه‌ری گوناهـ وتاوان له‌سه‌ر كه‌م بوونه‌وه‌ی به‌روبوومی كشتوكاڵ و بڵاوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشیه‌كانی كشتوكاڵ و ئافاته‌كانی : 59

٢٥- كاریگه‌ری گوناهـ وتاوان له‌سه‌ر شێوه‌ وهه‌یكه‌لی ئاده‌میزاد : 60

٢٦- گوناهـ وتاوان ئاگری غیره‌ت وئازایه‌تی ده‌كوژێنێته‌وه‌ : 62

٢٧- گوناهـ وتاوان شه‌رم وشكۆ لای ئاده‌میزاد ناهێڵێت كه‌ ژیانی دڵی پێوه‌ به‌نده‌ : 65

٢٨- گوناهـ وتاوان هه‌یبه‌ت وسامی خوای گه‌وره‌ له‌دڵ وده‌رووندا لاواز ده‌كات : 67

٢٩- خوای گه‌وره‌ش له‌به‌رامبه‌ردا ڕێز وحورمه‌تی گوناهبار وتاوانبار له‌دڵی دروستكراوه‌كانی خۆیدا هه‌ڵده‌گرێت : 69

٣٠- گوناهـ وتاوان وا ده‌كات خوای گه‌وره‌ ئه‌و كه‌سانه‌ له‌بیر بكات : 70

سه‌ره‌نجامی ئه‌م سزایانه‌ 123

دوعا ونزا وپاڕانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ بوونی به‌ڵا وموصیبه‌تدا سێ پله‌یه‌ : 130

﴿ وتحسبونه هيناً  [ 62 ]عقوبة للذنوب والمعاصي في الدنيا ﴾

المؤلف: الامام ابن القیم الجوزیه

گومان ده‌به‌ن هیچ و‌ بێ نرخن

 ( ٦٢ ) سزا بۆ گوناهـ وتاوان له‌ دونیادا

  به‌ناوی خوای گه‌وره‌ ومیهره‌بان

الحمد لله نحمده ونستعینه ونستهدیه ونستغفره ونعوذ بالله من شرور أنفسنا ومن سیئات أعمالنا، من یهده الله فلا مضل له، ومن یضلل فلا هادي له، وأشهد أن لا اله إلا الله وحده لا شریك له، وأشهد أن محمدا عبده ورسوله ( صلی الله علیه وسلم ) وعلی آله وأصحابه ومن تبعهم بإحسان إلى یوم الدین، أما بعد :

 ئیمامی ابن القیم الجوزیه‌ ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ده‌ڵێت :

گومانی تێدا نیه‌ تاوان وگوناهـ زیانی خۆی ده‌گه‌یه‌نێت، زیانه‌كه‌شی له‌سه‌ر دڵ وه‌ك زیانی ژه‌هر وایه‌ له‌سه‌ر لاشه‌و جه‌سته‌، ئه‌مه‌ش به‌پێی بچوك وگه‌وره‌ی ئه‌و گوناهه‌ ده‌گۆڕێت، ئایا له‌دونیا ودواڕۆژیشدا هیچ شه‌ڕ وخراپه‌یه‌ك هه‌یه‌ كه‌ هۆكاره‌كه‌ی نه‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ تاوان وگوناهكردن .

ئایا چ شتێك بوو به‌هۆی ده‌ركردنی باوكه‌ ئاده‌م ودایكه‌ حه‌وا له‌به‌هه‌شت؟ به‌هه‌شتێك به‌و خۆشی وشادی وڕازاوه‌یی وجوانیه‌وه‌ بۆ دونیایه‌كی پڕ له‌كێشه‌ وگرفت وناخۆشی ودڵته‌نگی، ئایا هه‌ر بێ فه‌رمانی په‌روه‌ردگار نه‌بوو ؟

وه‌ یان ئایا هۆكاری ده‌ركردنی شه‌یتان چی بوو له‌ڕیزی فریشته‌كان؟ وپاشتریش خوای گه‌وره‌ له‌به‌ر یاخی بوونی له فه‌رمانه‌كانی زاتی حه‌ق ته‌عالای له‌ ڕه‌حمه‌تی خۆی ده‌ری كرد و وێنه‌ دیار وشاراوه‌كانی ئه‌و نه‌فرین لێكراوه‌ی به‌ته‌واوی بۆ نه‌وه‌كانی ئاده‌م ڕۆشنكرده‌وه، وێنه‌یه‌ك كه‌ خراپترین وناشرینترین وێنه‌یه‌ له‌ناو دروستكراوه‌كانی خوادا، به‌شێوه‌یه‌ك دیووی ناوه‌وه‌ی ئه‌و شه‌یتانه‌ گومڕایه‌ زۆر خراپتره‌ له‌ وێنه‌ وكرداره‌كانی، هه‌موو ئه‌مانه‌ بوون به‌هۆی ئه‌وه‌ی نزیكیه‌تی له‌ په‌روه‌ردگاره‌وه‌ بگۆڕن به‌ دووری، وه‌ له‌بری ڕه‌حمه‌تی ئه‌و خودایه‌ نه‌فرین هه‌ڵبژێرێت وجوانیه‌كانمان لێتێك بدات وله‌جێگای دا نابووتی وناشرینی دابنێت، وه‌ به‌هه‌شتمان لێ بسێنێته‌وه‌ وبیگۆڕێت به‌ دۆزه‌خ، له‌سه‌روو هه‌موویانه‌وه‌ هه‌میشه‌ له‌هه‌وڵدا بێت كوفر وبێباوه‌ڕی له‌دڵه‌كاندا بڕوێنێت وئیمانی لا ناشرین كات .

شه‌یتانێك هێنده‌ یاخی وخۆ به‌زل زان بوو خۆشه‌ویستی په‌روه‌ردگاری گۆڕیه‌وه‌ به‌ دوژمنایه‌تی ئاین وبه‌نده‌كانی، ته‌سبیحات ویادی خودای باڵاده‌ستی وه‌لاوه ‌نا وكوفر وشرك ودرۆ وبوهتان وفاحیشه‌ی بره‌و پێدا، پۆشاك وكاڵای باوه‌ڕ ویه‌كتاپه‌رستی له‌به‌ر خۆی داكه‌ند وپۆشاك وكاڵای بێباوه‌ڕی وبت په‌رستی وسه‌ركه‌شی وفیسقی به‌به‌ر خۆیدا كرد، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌م هۆیانه‌ په‌روه‌ردگاری حه‌كیم ودانا وزانا وكاربه‌جێ خه‌شم وقینی خۆی لێگرت و بۆ هه‌تا هه‌تایی له‌ ڕه‌حم وسۆز ومیهره‌بانی زاتی خۆی بێ به‌شی كرد، هه‌ر له‌و ڕۆژه‌وه‌ شه‌یتان بوو به‌ سه‌ركرده‌ وڕێنمای كه‌ری گشت بێباوه‌ڕان وخراپه‌كاران وله‌سنوورده‌رچوان، چونكه‌ ئه‌و خۆی ڕازی بوو به‌وه‌ی به‌ندایه‌تی خوا بگۆڕێته‌وه‌ به‌ یاخی بوون، ده‌روون وخیلقه‌تی خۆی زۆرلا گه‌وره‌تر بوو له‌ فه‌رمانه‌كه‌ی زاتی حه‌ق ته‌عالا كاتێك فه‌رمانی پێكرد كه‌ سوژده‌ به‌رێت بۆ ئاده‌م، ( ئه‌ی خودایه‌ په‌نا ده‌گرین به‌تۆ له‌وه‌ی له‌فه‌رمانه‌كانی تۆ یاخی ببین وجێ به‌جێیان نه‌كه‌ین ) .

وه‌ ئایا چ شتێك بوو به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ تۆفان وغه‌زه‌بی خودا هه‌موو سه‌ر زه‌وی بگرێته‌وه‌ وبگاته‌ سه‌ر لوتكه‌ی چیاكان ؟

وه‌ هۆكاری چی بوو په‌روه‌ردگار ڕه‌شه‌بای هه‌ڵكرده‌ سه‌ر گه‌لی عاد وهه‌موویانی له‌ناو برد؟ به‌جۆرێك هه‌موویان وه‌ك ڕه‌گی ووشكی دارخورما لێكرد، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ به‌ڵكو ئه‌و سزایه‌ی خودا ماڵ وكێڵگه‌ وكشتوكاڵ وئاژه‌ڵه‌كانیشی گرته‌وه‌، تاوه‌كو ببن به‌ په‌ند وعبره‌ت وئامۆژگاری بۆ ئوممه‌ته‌كانی دوای خۆیان هه‌تا ڕۆژی دوایی .

وه‌ یان ئه‌وه‌ چی بوو گه‌لی ثه‌موودی به‌و ‌ده‌رده‌ برد كه‌ ده‌نگێكی زۆر به‌هێزی تۆقێنه‌ریان بۆ ڕه‌وانه‌كرا به‌نۆكه‌ی دڵیانی بچڕی ؟ .

ئه‌ی هۆكاری ئه‌وه‌ چی بوو گوند وشار ودێهاته‌كانی گه‌لی لوطی به‌رز كرده‌وه‌ بۆ ئاسمان؟ به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ فریشته‌كانی ئاسمان گوێیان له‌ وه‌ڕینی سه‌گه‌كانیان بوو، پاشان قڵپی كردنه‌وه‌ وسه‌ری كردنه‌ خوار وخواری كردنه‌ سه‌ریان وله‌ناوی بردن، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ له‌پاشان به‌رد بارانیشی كردن، به‌ڵێ خودا سزایه‌كی وای دان كه‌ هیچ گه‌ل وهۆزێكی وا سزا نه‌داوه‌، كردنی به‌ په‌ندی زه‌مانه‌ بۆ ته‌واوی نه‌وه‌كانی سه‌ر زه‌وی .

ئه‌ی باشه‌ هه‌ر به‌هۆی تاوانه‌وه‌ نه‌بوو كه‌ خوای گه‌وره‌ هه‌ورێكی ڕه‌شی وه‌ك سێبه‌ری ڕه‌وانه‌ی سه‌ر گه‌لی شوعه‌یب كرد، كاتێك كه‌ گه‌شته‌ ڕاسه‌ریان په‌روه‌ردگار ئاگری باراند به‌سه‌ریاندا .

هه‌ر سه‌ره‌نجامی تاوان وگوناهـ بوو خوای ته‌عالا فیرعه‌ون وگه‌له‌كه‌ی نوقمی ده‌ریای كرد، وپاشان ڕۆحه‌كانیانی ڕه‌وانه‌ی دۆزه‌خ كرد، لاشه‌كانیان بۆ غه‌رق بوون له‌ده‌ریا وگیانه‌كانیشیان بۆ سوتان له‌ ئاگردا .

وه‌ پێم ناڵێن قارون كه‌ یاخی بوو له‌ خوای گه‌وره‌ وزۆر ده‌نازی به‌ ماڵ وسه‌روه‌ت وسامانه‌كه‌یه‌وه‌، چی وای لێكرد كه‌ خۆی وسامان وخه‌ده‌م وحه‌شه‌مه‌كه‌شی ببرێت به‌ناخی زه‌ویدا؟

وه‌یان سه‌ركه‌شی به‌نی ئیسرائیل وای له‌خۆیان كرد كه‌ خوای گه‌وره‌ چه‌نده‌ها سزایان بنێرێته‌ سه‌ر، جارێكیان به‌ كوشتن وبه‌دیل گرتنی ماڵ ومنداڵ وكاولكردنی ووڵاتیان، جارێكیش به‌ سته‌مكاری وزوڵم وزۆری پادشاو مه‌لیكه‌كانیان، دواجاریش هه‌ر به‌وه‌وه‌ نه‌وه‌ستا خوای گه‌وره‌ كردنی به‌ مه‌یمون وبه‌راز، ئه‌مه‌ش له‌سزای ئه‌و هه‌موو ناز ونیعمه‌ته‌ی كه‌ پێیان درابوو به‌ڵام شوكریان له‌سه‌ر نه‌كرد وده‌ستیان كرد به‌ كوشتنی پێغه‌مبه‌ران وپیاوچاكان وشوێن كه‌وتوانیان، هه‌ر بۆیه‌ خوای گه‌وره‌ هه‌ڕه‌شه‌ی سزای پاشه‌ڕۆژیشیان لێده‌كات و ده‌فه‌رموێت : ( وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ ...... ) { الأعراف : ١٦٧ } .

واته‌ : یادی ئه‌و كاته‌ بكه‌ كه‌ په‌روه‌ردگارت بڕیاریدا وڕا‌یگه‌یاند كه‌ بێگومان كه‌سانێك ده‌نێرێته‌ سه‌ریان تا ڕۆژی قیامه‌ت، ئه‌شكه‌نجه‌ وئازاری سه‌ختیان بدات، چونكه‌ به‌ڕاستی په‌روه‌ردگارت زۆر به‌خێرایی تۆڵه‌ ده‌ستێنێت ( له‌سته‌مكاران ) .....

·        زانایانی سه‌له‌ف ووتویانه‌ : گوناهـ وتاوان گه‌یه‌نه‌ر وپۆستی كوفر وبێباوه‌ڕیه‌، هه‌روه‌ك چۆن ماچكردن گه‌یه‌نه‌ر وپۆستی جماع كردنه‌، هه‌روه‌ها گۆرانی ووتن گه‌یه‌نه‌ر وپۆستی داوێن پیسی یه‌،  وه‌ سه‌یركردنیش گه‌یه‌نه‌ر وپۆستی عشقه‌، هه‌روه‌ك چۆن نه‌خۆشی گه‌یه‌نه‌ر وپۆستی مردنه‌ .

·        هه‌روه‌ها هه‌ندێكی تر له‌سه‌له‌ف ووتویانه‌ : ئه‌گه‌ر تاوانێك یان گوناهێك بكه‌ین، شوێنه‌واره‌كه‌یمان به‌دیكردوه‌ له‌ ڕه‌وشتی  خێزان وئاژه‌ڵه‌كانماندا ( واته‌ : گوناهكردنمان بووه‌ به‌هۆی خراپ مامه‌ڵه‌كردنی خێزان وئاژه‌ڵه‌كانمان له‌گه‌ڵماندا ) .

·        له‌ ئیبن عه‌باسه‌وه‌ گێڕاویانه‌ته‌وه‌ كه‌ فه‌رموویه‌تی : ئه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌تاوان وگوناهـ ده‌كه‌یت هه‌رگیز بێخه‌م نه‌بیت له‌خراپی ئه‌نجامه‌كه‌ی، وه‌هه‌ركاتێك تاوانێكی گه‌وره‌ت كرد له‌دوای لێبونه‌وه‌ت له‌تاوانێكی تر به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر بێ شه‌رمیت به‌رامبه‌ر به‌و دوو فریشته‌یه‌ی كه‌ له‌لای ڕاست وچه‌پت دانیشتوون، . . . . . . . . . . . ده‌ك تێدا بچیت ئایا ده‌زانیت گوناهـی ئه‌یوب پێغه‌مبه‌ر ( علیه السلام ) چی بوو كه‌خوای گه‌وره‌ تووشی تاقی كردنه‌وه‌یه‌كی وای كرد، كه‌ سه‌روه‌ت وسامانی تێدا چوو له‌هه‌مان كاتدا تووشی نه‌خۆشیه‌كی درێژخایه‌نی كرد؟ هۆكه‌ی ئه‌وه‌ بوو هه‌ژارێك هاواری بۆ هێنا كه‌ڕزگاری بكات له‌ده‌ست سته‌مكارێك، كه‌چی نه‌چوو به‌ده‌میه‌وه‌ وده‌ستی كابرای سته‌مكاری نه‌گرت كه‌ سته‌م نه‌كات، ئه‌وه‌‌بوو خوای گه‌وره‌ تووشی ئه‌وتاقی كردنه‌وه‌یه‌ی كرد .

·        هه‌روه‌ها له‌ جێگایه‌كی تردا عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌فه‌رموێت : تاوان وگوناهـ ڕومه‌ت وڕوخساری مرۆڤ دێز وڕووتاڵ ده‌كات، ونوور له‌ دڵه‌كاندا هه‌ڵده‌گرێت وتاریكیان ده‌كات، وه ‌ده‌بێته هۆی كه‌می ونه‌بوونی به‌ره‌كه‌ت له‌ ڕزق وڕۆزی وڕق وقینی خه‌ڵكیش له‌و كه‌سه‌ .‌

·        فضیلی كوڕی عیاض ئه‌ڵێت : به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ تاوان وگوناهـ لای تۆ بچووك وكه‌م بایه‌خ بێت، لای خوای گه‌وره‌ زۆر گه‌وره‌یه‌، وه‌ به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی تاوان وگوناهـ لای تۆ گه‌وره‌ بێت، لای خوای گه‌وره‌ بچووك وكه‌م بایه‌خه‌ .

·        یه‌حیای كوڕی موعاذی الرازی ئه‌ڵێت : زۆر سه‌رم سووڕ ده‌مێنێت له‌و كه‌سه‌ی كه‌ ده‌پاڕێته‌وه‌ له‌خوای گه‌وره‌ وده‌ڵێت ئه‌ی خوای گه‌وره‌ دوژمنه‌كانمان به‌سه‌رماندا زاڵ مه‌كه‌، كه‌چی خۆی به‌ده‌ستی خۆی هه‌موو دوژمنه‌كانی زاڵ ده‌كات به‌سه‌ر خۆیدا، ووتیان باشه‌ چۆن؟ ئه‌ویش ووتی : ئه‌و كه‌سه‌ بێ فه‌رمانی خوا ده‌كات، به‌و كاره‌شی دوژمنه‌كانی زاڵ ده‌كات به‌سه‌ر خۆیدا و له‌ڕۆژی دوایشدا ده‌كه‌ونه‌ ده‌مه‌قاڵی له‌ناو یه‌كتردا .

·        ئیمامی ئه‌حمه‌دی كوڕی حه‌نبه‌لیش ده‌ڵێت : وه‌لید بۆی گێڕاینه‌وه‌ كه‌ له‌ ئیمامی ئه‌وزاعی‌ بیستووه‌، ئه‌ویش له‌ بلالی كوڕی سه‌عده‌وه كه‌ ووتویه‌تی : هه‌رگیز سه‌یری بچووكی تاوان وگوناهـ نه‌كه‌یت، به‌ڵكو سه‌یری ئه‌و كه‌سه‌ بكه‌ كه‌ سه‌رپێچیت كردوه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌یه‌ .‌

·        محمدی كوڕی سیرین ده‌ڵێت : كاتێك قه‌رزێكی زۆرم كه‌وته‌ سه‌ر تووشی خه‌فه‌ت ودڵته‌نگی بووم، دواتر ده‌ڵێت : بێگومان دڵنیابووم به‌هۆی گوناهێكه‌وه‌  تووشم بوو كه‌ چل ساڵ پێش ئه‌وه ئه‌نجامم دابوو .

    جا لێره‌دا خاڵێك هه‌یه‌ پێویسته‌ بیرمان نه‌چێت ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ خه‌ڵكی له‌م مه‌سئه‌له‌یه‌دا به‌هه‌ڵه‌ چوون، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ كاریگه‌ری ئه‌و تاوانه‌ هه‌ست پێ ناكه‌ن له‌كاتی ئه‌نجام دانی تاوانه‌كه‌دا، چونكه‌ هه‌ندێك جار كاریگه‌ری ئه‌و تاوانه‌ دواده‌كه‌وێت، جا ئه‌و كه‌سه‌ له‌بیری ده‌چێته‌وه‌ و وا گومان ده‌بات ئیتر به‌سه‌ریدا تێپه‌ڕیووه‌ ووازی لێهێنراوه‌‌، پاكی وبێگه‌ردی بۆ ئه‌و خوایه‌ی كه‌ به‌هۆی گوناهـ وتاوانه‌وه‌ خه‌ڵكێكی زۆری له‌ناوبرد ونازو نیعمه‌تی خۆی لێگرتنه‌وه‌، وچه‌ند به‌ڵا وموصیبه‌تی به‌سه‌ردا ڕشتن ..........‌

 سزای گوناهـ وتاوانه‌كان

گوناهـ وتاوان كاریگه‌ری زۆر خراپ وقێزه‌ونیان هه‌یه‌، به‌شێوه‌یه‌ك زیانی گه‌وره‌ ده‌گه‌یه‌نن به‌ دڵ وده‌روون ولاشه‌ وجه‌سته‌ی مرۆڤ له‌ دونیا وقیامه‌تدا، مه‌گه‌ر ته‌نها په‌روه‌ردگار بیانزانێت له‌و زیانانه‌ش([1]) :-

 ١- گرتنه‌وه‌ی زانست وزانیاری :

گومانی تێدا نیه‌ زانست وزانیاری نوورێكه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌یخاته‌ نێو دڵه‌كانه‌وه‌، به‌ڵام گوناهـ وتاوان ده‌بن به‌ مایه‌ی كوژاندنه‌وه‌ی ئه‌و نووره‌، هه‌ر بۆیه‌ ده‌بینین كاتێك ئیمامی شافعی له‌به‌رده‌م ئیمامی مالیكدا دانیشتبوو كه‌ هه‌ندێك له‌و زانسته‌ی بۆ ده‌خوێنده‌وه‌، ئیمامی مالیك سه‌ری سوڕما له‌زیره‌كی وڕاده‌ی تێگه‌شتنی ئیمامی شافعی، پاشـــان ووتــی : مـــن وا ده‌بینــم كـــه‌خوای گـــه‌وره‌ نورێكــی گـــه‌وره‌ی خستوه‌ته‌ دڵی تۆوه‌، جـا نه‌كه‌ی به‌ تاریكی تاوان وگوناهـ بیكوژێنیته‌وه‌ .

 ٢- گرتنه‌وه‌ی ڕزق وڕۆزی :

له‌ مه‌سنه‌دی ئیمامی ئه‌حمه‌د داهاتوه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : " ان العبد لیحرم بالذنب یصیبه " ([2]) واته‌ : بێگومان كه‌س هه‌یه‌ به‌هۆی تاوان وگوناهیه‌وه‌ خوای گه‌وره‌ ڕزق وڕۆزی لێده‌گرێته‌وه‌ .

هه‌روه‌كو چۆن ته‌قواو وله‌خوداترسان ڕزق وڕۆزی زیاد ده‌كات، به‌هه‌مان شێوه‌ش ئه‌نجام نه‌دانی ته‌قواو هه‌ژاری وكه‌م ده‌ستی لێده‌كه‌وێته‌وه‌ .

 ٣- دڵته‌نگی وخه‌مۆكی :

دڵته‌نگی وخه‌مۆكیه‌كی وا دڵ وده‌روونی دا ده‌گرێت كه‌ له‌نێوان خۆی وخودادا هه‌ست به‌هیچ له‌زه‌ت وخۆشیه‌ك ناكات، هه‌رچه‌ند هه‌رچی له‌زه‌ت وخۆشی دونیا هه‌یه‌ له‌به‌رده‌ستی بێت چونكه‌ تاوان وگوناهـ دڵی داگرتووه‌، ئه‌مه‌ش كارێكه‌ كه‌س هه‌ستی پێ ناكات ئه‌و كه‌سه‌ نه‌بێت كه‌ دڵی به‌نووری ئیمان وباوه‌ڕ ژیابێته‌وه، چونكه‌ وه‌ك مه‌سئه‌له‌یه‌كی عه‌ره‌بی هه‌یه‌ ده‌ڵێت : وما لجرح بمیت إيلام ، واته‌ برین ئازار ناگه‌یه‌نێت به‌كه‌سی مردوو،  دڵێكیش مردوو بێت ونووری ئیمانی تێدا نه‌بێت بێگومان هه‌ست ناكات به‌ له‌زه‌ت وخۆشی عیباده‌ت، خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه‌شی واز له‌گوناهـ ده‌هێنێت ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ‌بێت كه‌ تووشی دڵته‌نگی وخه‌مۆكی و وه‌حشه‌تی ده‌روونی نه‌بێت، بێگومان ئـه‌و كه‌ســه‌ كه‌سێكی ژیر‌ وعاقڵه‌ وخۆشبه‌خت ده‌بێت له‌ژیانیدا .

 ٤- نامۆ بوونی له‌ناو خه‌ڵكدا :

كه‌سی گوناهبار تووشی نامۆ بونێك ده‌بێت له‌ناو خه‌ڵكدا به‌شێوه‌یه‌ك بێز له‌خۆی بكاته‌وه‌، به‌تایبه‌تی له‌ناو كه‌سانی خواناس وخێرۆمه‌ندا، به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك هه‌تا له‌ناو گوناهـ وتاواندا بتلێته‌وه‌ هێنده‌ی تر له‌ناویاندا دوور ده‌كه‌وێته‌وه‌ ونامۆ ده‌بێت به‌ كۆڕ وكۆبوونه‌وه‌یان، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زیاتر له‌ شه‌یتان وبێچووه‌كانی نزیك ده‌كه‌وێته‌وه‌، به‌هه‌ر هه‌نگاوێكی ‌نزیك بوونه‌وه‌ی له‌ ده‌سته‌ی شه‌یتان هه‌نگاوێكیش له‌ ده‌سته‌ی خواناسان وپارێزكاران دوور ده‌كه‌وێته‌وه‌، هه‌تا وای لێ دێت تووشی ئه‌و دووره‌ په‌رێزی ونامۆبوونه‌شی ده‌كات له‌گه‌ڵ خزم وكه‌س وكاری وبگره‌ له‌گه‌ڵ خێزانی وكچ وكوڕه‌كانی خۆشیدا .

 ٥- گران بوونی كار وبار له‌به‌رده‌ستی :

كه‌سی تاوانبار وگوناهبار هه‌موو كار وبارێكی لا قورس وگران ده‌بێت، به‌شێوه‌یه‌ك ده‌ست ده‌بات بۆ هه‌رشتێك نایه‌ت به‌ده‌ستیه‌وه‌ وعاصی ده‌بێت لێی، هه‌روه‌ك چۆن هه‌ركه‌سیش ته‌قوای خودای هه‌بێت هه‌موو كاروبارێكی بۆ ئاسان ده‌بێت، ئای خوایه‌ گیان ئاده‌میزاد چۆن ده‌رك به‌وه‌ ناكات به‌هۆی چیه‌وه‌یه‌ هه‌موو ده‌رگاكانی خێر وبه‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی له‌سه‌ر داخراوه‌ وهه‌موو ڕێگاكانیشی لێ ته‌سك بووه‌ته‌وه ودونیای لێ بوه‌ته‌ چه‌رمه‌ چۆله‌كه‌ ؟! ئایا نازانێت ئه‌وه‌ كاری گوناهـ وتاوانه‌ ؟

 ٦- هه‌ست كردن به‌ڕه‌شی وتاریك بوونی دڵ :

هه‌ست به‌و ڕاستی وحه‌قیقه‌تی تاریك بوونی دڵی ده‌كات، هه‌روه‌ك چۆن هه‌ست ده‌كات به‌تاریكی شه‌وێكی ئه‌نگوسته‌ چاو، چونكه‌ گوناهـ وتاوان هێنده‌ دڵی تاریك وڕه‌ش كردوه‌ وه‌ك تاریكی به‌رچاوه‌كانی هه‌ستی پێ ده‌كات، له‌ڕاستیدا طاعه‌ت وگوێڕایه‌ڵی په‌روه‌ردگار نووره‌ وتاوان وگوناهیش ڕه‌شی وتاریكیه‌، به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ش كه‌ له‌گوناهـ وتاواندا ڕۆبچێت به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ش له‌ گومڕایی وسه‌ر لێشێواوی وهۆكاره‌كانی تیاچوون نیزك ده‌بێته‌وه‌ كه‌ به‌خۆشی نازانێت تا ئه‌و كاته‌ی كه‌ده‌ستی به‌هیچ جێگایه‌ك ناگات وكه‌سیش فریای ناكه‌وێت خودا په‌نامان بدات، وه‌ك ئه‌و كوێره‌ی لێ دێت كه‌له‌شه‌وێكی تاریكدا به‌ته‌نها ده‌چێته‌ ده‌ره‌وه‌ وپێش وپاشی خۆی نابینێت .

 ٧- گوناهـ وتاوان دڵ وجه‌سته‌ی ئاده‌میزاد بێهێز ده‌كات :

لاوازكردنی دڵ به‌هۆی تاوانه‌وه‌ شتێكی حه‌تمی وحاشاهه‌ڵنه‌گره‌، گوناهـ وتاوان هێنده‌ دڵی مرۆڤ لاواز ده‌كه‌ن تابه‌ته‌واوه‌تی ژیانی تێدا ناهێڵن وخاوه‌نه‌كه‌ی به‌ره‌و تیاچوون ده‌به‌ن، وه‌ به‌نسبه‌ت لاوازكردنی جه‌سته‌وه‌ ئاشكرایه‌ باوه‌ڕدار به‌هێزیه‌كه‌ی له‌ هێزی دڵ وده‌روونیدایه‌، هه‌ركاتێك دڵی به‌هێز ببێت جه‌سته‌شی به‌هێز ده‌بێت له‌گه‌ڵیدا، به‌ڵام مرۆڤی بێباوه‌ڕ وتاوانبار وگوناهبار هه‌رچه‌ند جه‌سته‌شی به‌ڕواڵه‌ت به‌هێز بێت، كه‌چی هه‌ر لاوازه‌ چونكه‌ ئه‌و هێزه‌ی جه‌سته‌ی له‌كاتی پێویستیدا ناگاته‌ فریایی ئه‌گه‌ر هاتوو دڵی نه‌خۆش ولاواز بوو ( مه‌به‌ستمان پێی نه‌خۆش ولاوازی لایه‌نی ڕۆحی بوو، چونكه‌ ئاشكرایه‌ هه‌روه‌ك چۆن گه‌ده‌و كۆ ئه‌ندامه‌كانی مرۆڤ پێویستیان به‌خۆراك هه‌یه‌ ئاواش ڕۆحی پێویستی به‌جۆره‌ خۆراكێك هه‌یه‌ كه‌ ئارامی وئاسووده‌یی پێ ببه‌خشێت، ئه‌وه‌ش ته‌نها له‌باوه‌ڕێكی به‌هێزی بته‌وی گۆشكراو و‌ یه‌كتاپه‌رستیه‌وه‌ هه‌ڵده‌قوڵێت) .

 ٨- بێبه‌ش كردنی له‌ طاعه‌تی په‌روه‌ردگار :

ئه‌گه‌ر بێتو تاوان وگوناهـ هیچ سزایه‌كی نه‌بێت بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی ئه‌وه‌ نه‌بێت بێ به‌شی بكات له‌طاعه‌ت وگوێڕایه‌ڵی په‌روه‌ردگار، ئه‌و كه‌سه‌ به‌سیه‌تی كه‌ به‌هۆی تاوانه‌كانیه‌وه‌ بێ به‌ش ببێت له خۆش نوودی ڕۆژی دوایی، چونكه‌ به‌هه‌ر گوناهـێك مرۆڤ طاعه‌تێكی خوای گه‌وره‌ له‌ده‌ست ده‌دا، وه‌ به‌كردنی هه‌موو گوناهێكیش ڕێگای چاكه‌ت له‌سه‌ر خۆت داخستوه‌، وه‌ گوناهـ گوناهیش ڕاده‌كێشێت تا وای لێدێت خاوه‌نه‌كه‌ی له‌ده‌ریای گوناهه‌كانیدا نوقم ده‌بێت وبیری نامێنێت به‌لای ئه‌وه‌ی كه‌ به‌كردنی ئه‌و گوناهانه‌ به‌هه‌شتێكی ڕازاوه‌ی له‌كیس خۆی داوه‌ كه‌ له‌هه‌موو دونیا وئه‌وه‌یشی تێیدایه‌ باشتر وچاكتره‌ .

 ٩- گوناهـ ته‌مه‌نی مرۆڤ كوورت ده‌كات وبه‌ره‌كه‌تی تێدا ناهێڵێت:

هه‌روه‌ك چۆن چاكه‌ وخێركردن به‌ركه‌ت ده‌خاته‌ ته‌مه‌نی مرۆڤه‌وه‌، ئابه‌وشێوه‌یه‌ش تاوان وگوناهـ كردن به‌ره‌كه‌تی ته‌مه‌نی مرۆڤ ناهێڵێت، جا هه‌ركاتێك ئاده‌میزاد پشتی له‌به‌رنامه‌كه‌ی خودا كرد وسه‌رگه‌رمی تاوان وگوناهـ بوو، ئه‌وه‌ به‌ڕاستی ته‌مه‌نی خۆی به‌فێڕۆ دا، ئه‌و ته‌مه‌نه‌ی كه‌ پێویست بوو له‌ گوێڕایه‌ڵی خوای گه‌وره‌دا سه‌رفی بكات وپه‌شیمان نه‌بێته‌وه‌ له‌ ڕۆژه‌كانی ژیانی له‌و كاته‌ی كه‌ فریشته‌ی گیان كێشان دێت گیانی بكێشێت وئه‌ویش هیچی ئاماده‌ نه‌كردوه‌ بۆ ئه‌و سه‌فه‌ره‌ نه‌بڕاوه‌ و پڕ به‌ده‌می هاوار ده‌كات ( ربی ارجعون لعلي أعمل صالحا ) ئه‌ی خودایه‌ بمگێڕه‌وه‌ بۆ دونیا تاوه‌كو كرده‌وه‌ی چاك بكه‌م، به‌ڵام ئه‌وه‌ خۆزگه‌ وداوایه‌كه‌ هه‌رگیز جێ به‌جێ ناكرێت چونكه‌ ( كلا إنها كلمة هو قائلها ومن ورائهم برزخ إلى یوم یبعثون ) ئه‌وه‌ ته‌نها ووته‌یه‌كه‌ له‌و دیوویه‌وه‌ ژیانی ناوگۆڕ ده‌ست پێ ده‌كات هه‌تا ڕۆژی زیندوو بونه‌وه‌ .

جا كه‌سی گوناهبار كاتێك سه‌رگه‌رمی تاوان وگوناهـ ده‌بێت مانای ئه‌وه‌یه‌ به‌رژوه‌ندیه‌كانی دونیا ودواڕۆژی خۆی پشتگوێ خستووه‌، چونكه‌ ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی قیامه‌تی خۆی له‌به‌رچاو بێت ئه‌وه‌‌بێت به‌هه‌وڵ وكۆششی له‌دونیادا قیامه‌تی ئاوه‌دان بكاته‌وه‌، نه‌وه‌ك له‌پڕ فریشته‌ی گیان كێشان هات وفرسه‌تی ئه‌وه‌ی نه‌ما چاكه‌یه‌ك پێش خۆی بخات، به‌مه‌ش خه‌سارۆمه‌ندی هه‌تا هه‌تایی به‌شی بێت ( خوا په‌نامان بدات ) ئیتر ئایا ئه‌مه‌ مانای بێ به‌ره‌كه‌تی ناگه‌یه‌نێت له‌ ته‌مه‌نی ئه‌و كه‌سه‌دا.

 ١٠- تاوان په‌لكێشت ده‌كات بۆ تاوانی تر :

تاوان وگوناهـ تاوانی تر به‌داوی خۆیدا ده‌هێنێت و خاوه‌نه‌كه‌ی په‌لكێش ده‌كات بۆ گوناهی تر، تا وای لێدێت زۆر ناڕه‌حه‌ت ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ كه‌واز له‌و گوناهانه‌ بێنێت ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئالوده‌ بووه‌ پێوه‌ی، جا ئه‌گه‌ر باوه‌ڕدار كه‌وته‌ ناو گوناهـ وتاوانێكه‌وه‌ خێرا ته‌وبه‌ی لێبكات وپه‌شیمانی ده‌رببڕێت، وه‌ گه‌رنا گوناهـ دڵ وده‌روونی مرۆڤ ڕه‌ش وپه‌ستی ده‌كات ودونیا له‌سه‌ر خاوه‌نه‌كه‌ی ته‌سك ده‌كاته‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌ك هه‌ست ده‌كات وه‌ك ئه‌و ماسیه‌ وایه‌ كه‌ ئاوی لێ ببڕێت چۆن ناڕه‌حه‌ت ده‌بێت هه‌تاوه‌كو ئه‌و كاته‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ناو ئاو و ده‌روونی جارێكی تر سه‌قام ده‌گرێته‌وه‌، كه‌سێكیش كه‌ ڕاهاتبێت له‌سه‌ر چاكه‌ وئیحسان كاتێك گوناهێك ده‌كات ده‌روونی ئازاری ده‌دات هه‌تاوه‌كو ئیستغفار ده‌كات وداوای لێخۆش بوون له‌خودا ده‌كات، به‌ڵام كه‌سی ئالوده‌ بوو به‌گوناهـ وتاوان ئه‌م هه‌سته‌ی لادروست نابێت ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ڕاهاتووه‌ له‌سه‌ر مه‌عصیه‌ت وتاوان به‌جۆرێك ئه‌گه‌ر داببڕێت لێی هه‌ست به‌ دڵته‌نگی ونائارامی ده‌كات هه‌تا جارێكی تر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ری، چونكه‌ ئه‌م كه‌سه‌ پێوه‌ره‌كانی لێ تێكچووه‌، چاكی لاخراپه‌ وخراپیشی لاچاكه‌ .

 ١١- گوناهـ وتاوان دڵ لاواز ده‌كات وئیراده‌ی لێ ده‌سێنێته‌وه‌ :

به‌ڵێ خۆشه‌ویستان تاوان وگوناهـ ئیراده‌ وویستی خراپه‌كاری لای خاوه‌نه‌كه‌ی به‌هێز ده‌كات وئیراده‌ی ته‌وبه‌ وپه‌شیمانیش هێواش هێواش لاواز ده‌كات تاوای لێ دێت به‌یه‌كجاری ئیراده‌ی ته‌وبه‌ وگه‌ڕانه‌وه‌ بۆلای خوای گه‌وره‌ ناهێڵێت، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر لایه‌كیشی بمرێت ئیراده‌ی ئه‌وه‌ ناكات چاوێك به‌خۆیدا بخشێنێته‌وه‌ وبیرێك له‌مردن وناوگۆڕ بكاته‌وه‌ وته‌وبه‌ بكات .

ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ جار جار ئیراده‌یه‌ك ده‌كه‌ن بۆ ته‌وبه‌كردن به‌ڵام ته‌وبه‌ی درۆزنه‌كانه‌،  ته‌وبه‌یه‌كه‌ ته‌نها به‌زمانه‌ وبه‌ڕاستی نه‌چوه‌ته‌ ناو دڵیانه‌وه‌، چونكه‌ دڵه‌كانیان لێوان لێوه‌ له‌ گوناهـ وتاوان وهه‌میشه‌ سوریشن له‌سه‌ری وبه‌هیچ شێوه‌یه‌ك ده‌سبه‌رداری نابن وله‌هه‌لێك ده‌گه‌ڕێن كه‌ گوناهـ وتاوانی تێدا بكه‌ن وهه‌ركاتێكیش بۆیان بلوێت درێغی ناكه‌ن له‌ گوناهـ وتاوان وبێ فه‌رمانی خوا وپێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ( صلی الله علیه وسلم ) ، ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین نه‌خۆشیه‌ ونزیكترین شتێكیشه‌ كه‌ ده‌بێت به‌هۆی تیاچوون وهیلاكی ئه‌و كه‌سه‌.

 ١٢- ناشرین بوونی گوناهـ له‌دڵه‌كاندا هه‌ڵده‌گرێت :

گوناهـ وتاوان به‌شێوه‌یه‌ك دڵ ڕه‌ش ده‌كات كه‌ ناشرین بوونی گوناهی تێدا ناهێڵێت، واته‌ گوناهكردن لای زۆر ئاسایی ده‌بێت وبه‌هیچ شێوه‌یه‌ك گوێ به‌قسه‌ی خه‌ڵكی وئامۆژگاریه‌كانیان نادات، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ بگره‌ زۆر له‌زه‌تیشی لێوه‌رده‌گرێت وشانازی ده‌كات كه‌ فڵان گوناهـ وفڵان تاوانی كردوه‌ و پێی خۆشه‌ ئه‌گه‌ر كه‌سێكیش نه‌یزانیبێت ئه‌و گوناهه‌ی كردوه‌ بۆی بگێڕێته‌وه وپێی‌ بڵێت : ئه‌زانیت من واو وام كرد، به‌ڵێ خۆی به‌گوناهه‌وه‌ هه‌ڵده‌كێشێت ( خوا په‌نامان بدات ) جورئه‌تی ئه‌وه‌ ده‌كات له‌به‌رامبه‌ر خوای گه‌وره‌ وباڵاده‌ستدا بوه‌ستێت، ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ هه‌رگیز خۆشه‌به‌خت نابن نه‌ له‌دونیا ونه‌ له‌قیامه‌تیشدا، وه‌ زۆر جاریش ده‌رگای ته‌وبه‌یان له‌سه‌ر داده‌خرێت وشه‌یتان ڕێگه‌ی ئه‌وه‌یان نادات ته‌وبه‌ بكه‌ن، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌باره‌یانه‌ ده‌فه‌رموێت : " كل أمتي معافى إلا المجاهرون "([3]) واته‌ : هه‌موو ئومه‌تی من عه‌فو ده‌ركێن، جگه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ نه‌بێت تاوان وگوناهـ به‌ ئاشكرا ده‌كه‌ن وپاشانیش خۆیانی پێوه‌ هه‌ڵده‌كێشن وباسی ده‌كه‌ن لای كه‌سانی دیكه‌ .

 ١٣- گوناهـ وتاوان میرات وكه‌له‌پوری ئه‌و گه‌لانه‌یه‌ خوا له‌ناوی بردن :

هه‌ر تاوان وگوناهێك ئێستا كه‌ هه‌ستی پێ ده‌كرێت میرات وكه‌له‌پوری یه‌كێك له‌و گه‌لانه‌یه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ سزای سه‌ختی به‌سه‌ردا ڕشتن، (لواطه‌ = نێربازی ) میرات وماوه‌ی گه‌لی لوط بوو، ترازوو بازیش میراتی گه‌لی شعیب بوو، سه‌رسه‌ختی وملهوڕی له‌زه‌ویدا میراتی فیرعه‌ون بوو، لوت به‌رزی وخۆبه‌زل زانینیش میراتو كه‌له‌پوری گه‌لی هود بوو، به‌گشتی سه‌ركه‌شی ویاخی بوون له‌خوای گه‌وره‌ كاڵای زۆرێك له‌و گه‌لانه‌ بوو كه‌ خوای گه‌وره‌ له‌ناوبردن وسزای سه‌ختی به‌سه‌ردا ڕشتن .

 ١٤- گوناهـ وتاوان خاوه‌نه‌كه‌ی بێ نرخ وسووك ده‌كات لای خوا :

گومانی تێدا نیه‌ گوناهـ وتاوان هۆكارێكه‌ بۆ سووك سه‌یركردنی كه‌سی گوناهبار له‌لایه‌ن خوای گه‌وره‌وه‌، تاوای لێدێت ئه‌و كه‌سه‌ هیچ قه‌در وڕێزێكی نامێنێت لای په‌روره‌دگاری .

حه‌سه‌نی به‌صری ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ده‌ڵێت : گوناهـ وتاوانی زۆریان كرد فه‌رمانه‌كانی خوایان لا سووك وبێ نرخ بوو، به‌ڵام كه‌ فه‌رمانه‌كانی خوایان به‌رز ڕاگرت په‌روه‌ردگاریش ئه‌وانی پاراست، جا هه‌ركه‌سێكیش خوا سووك وڕسوای بكات هیچ كه‌س ناتوانێت ڕێزداری بكات، هه‌روه‌ك په‌روه‌ردگار له‌قورئاندا ده‌فه‌رموێت : ( وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ ... ) { الحج : ١٨ } . واته‌ : هه‌ركه‌س خوای گه‌وره‌ بێ ڕێز وڕسوای بكات هیچ كه‌س ناتوانێت ڕێزداری بكات . هه‌رچه‌ند جاری واهه‌یه‌ به‌ڕواله‌ت ده‌بینیت خه‌ڵك ڕێزیان لێده‌گرن، به‌ڵام ئه‌وه‌ ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ خه‌ڵكی پێویستی یه‌كیان پێیانه‌، یان له‌خراپه‌ وشه‌ڕیان ده‌ترسن، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بتوانیت ناخیان بخوێنیته‌وه‌ بۆت ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ بێنرخترین كه‌س لایان ئه‌و كه‌سانه‌ن .

 ١٥- به‌رده‌وام ئاده‌میزاد تاوان وگوناهـ ده‌كات هه‌تاوه‌كو هه‌موو تاوانه‌كانی لای بچوك ده‌بێت :

ئه‌مه‌ش هۆكارێكی له‌ناوربردن وتیاچوونی مرۆڤه‌كانه‌، چوكه‌ گوناهـ وتاوان هه‌رچه‌نده له‌به‌رچاوی ئاده‌میزاد بچووك بێت به‌ڵام لای خوا هه‌ر گه‌وره‌یه‌.

ئیمامی بوخاری له‌ صه‌حیحه‌كه‌یدا هێناویه‌تی كه‌ عه‌بدوڵڵای كوڕی مه‌سعود ( خوای لێ ڕازی بێت ) فه‌رموویه‌تی : مرۆڤی باوه‌ڕدار سه‌یری تاوانه‌كانی ده‌كات وه‌ك ئه‌وه‌ی چیایه‌كی گه‌وره‌ بێت ئه‌ترسێت له‌وه‌ی ڕۆژێك بكه‌وێت به‌سه‌ریدا، به‌ڵام كه‌سی فاجر وفاسق وتاوانبار گوناهه‌كانی خۆی وه‌ك مێشێك دێته‌ پێش چاوی كه‌ نیشتبێت به‌سه‌ر لوتیه‌وه‌،  ده‌ستێكی لێ ڕاوه‌شێنێت هه‌ڵبفڕێت وبڕوات .

 ١٦- به‌هۆی گوناهـ وتاوانی خراپه‌كارانه‌وه‌، ئاژه‌ڵ وباڵنده‌كانیش سزا ئه‌یانگێرێته‌وه‌ :

ئه‌بو هوره‌یره‌ ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌فه‌رموێت : باڵنده‌كان گیانیان ده‌سپێرن به‌هۆی سته‌م وخراپه‌ی سته‌مكارانه‌وه‌، وه‌ موجاهدیش ده‌ڵێت : هه‌ر كاتێك قات وقڕی وووشكه‌ ساڵی دونیا بگرێته‌وه‌ ئاژه‌ڵه‌كان نه‌فرین ده‌كه‌ن له‌ تاوانباران وگوناهكارانی ئاده‌میزاد، وهاوار ده‌كه‌ن وده‌ڵێن ئا ئه‌مه‌ به‌هۆی گوناهی ئێوه‌وه‌یه‌ توشمان بووه‌.

هه‌روه‌ها عه‌كریمه‌ش ده‌ڵێت : گیانداران وئاژه‌ڵانی سه‌رزه‌وی، ته‌نانه‌ت مار ودووپشكی ناو كونه‌كانیش به‌یه‌كه‌وه‌ هاوار ده‌كه‌ن : به‌هۆی گوناهی ئاده‌میزاده‌وه‌ خودا بارانی لێگرتوینه‌ته‌وه‌ .

به‌ڵێ ئاده‌میزادی گوناهبار به‌ گوناهه‌كانی خۆشیه‌وه‌ داناكه‌وێت، تا ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه‌ ده‌بێت نه‌فرینی ئه‌و گیاندارانه‌ش هه‌ڵبگرێت كه‌ هیچ تاوانێكیان نیه‌ .

 ١٧- گوناهـ وتاوان سه‌رشۆڕی به‌داوی خۆیدا ده‌هێنێت :

سه‌ربه‌رزی وشكۆمه‌ندی ته‌نها له‌ طاعه‌تی خوا وپێغه‌مبه‌ری خواوه‌ ( صلی الله علیه وسلم) سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا) { الفاطر : ١٠ } واته‌ : هه‌ركه‌س عیزه‌ت وسه‌ربه‌رزی ده‌وێت، ئه‌وه‌ هه‌موو سه‌ربه‌زیه‌كان لای خوای گه‌وره‌یه‌ . به‌و مانایه‌ی هه‌ركه‌س سه‌ربه‌رزی دونیا ودواڕۆژیشی ده‌وێت ئه‌وه‌ با له‌خوای گه‌وره‌ی داوا بكات ئه‌ویش به‌طاعه‌ت وگوێڕایه‌ڵی ئه‌و زاته‌ پیرۆزه‌ .

هه‌روه‌ك ده‌بینین سه‌له‌فی صالحی ئه‌م ئوممه‌ته‌ هه‌میشه‌ دوعا وپاڕانه‌وه‌یان ئه‌وه‌ بووه‌:(اللهم أعزني بطاعتك ولا تذلنی بمعصیتك) واته‌ : ئه‌ی خوای گه‌وره‌ به‌ طاعه‌تی زاتی خۆت سه‌ربه‌رز وشكۆمه‌ندمان بكه‌، وه هه‌رگیز به‌سه‌رپێچی وبێ فه‌رمانیه‌كانت زه‌لیل وسه‌ر شۆڕمان نه‌كه‌یت .

 ١٨- گوناهـ وتاوان عه‌قڵ وژیری خراپ ده‌كات :

گومان له‌وه‌دا نیه‌ عه‌قڵ وژیری نووری خۆیان هه‌یه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌ركاتێك ئاده‌میزاد گوناهی كرد به‌ گوناهه‌كانی ئه‌و نووری عه‌قڵی خۆی ده‌كوژێنێته‌وه‌، وه‌هه‌ركاتێكیش نووری ژیری وعه‌قڵ كوژایه‌وه‌ وورده‌ وورده‌ لاواز ده‌بێت وكه‌م ده‌كات .

هه‌ندێك له‌سه‌له‌ف فه‌رموویانه‌ : هیچ كه‌سێك سه‌رپێچی خودا ناكات، تا ئه‌و كاته‌ی كه‌ عه‌قڵ وژیری نامێنێت، ئه‌مه‌ش شتێكی ڕوون وئاشكرایه‌، چونكه‌ ئه‌گه‌ر عه‌قڵی هه‌بوایه‌ به‌رگری ده‌كرد له‌و تاوان وگوناهانه‌ی كه‌ ئه‌نجامیان ده‌دا، له‌كاتێكدا ئه‌و كه‌سه‌ ناتوانێت له‌ژێر ده‌سه‌لاتی خودا ڕابكات وهه‌ڵبێت، وه‌هه‌رچیه‌كیش ئه‌كات په‌روه‌ردگار ئاگای لێیه‌تی، ئه‌گه‌ر له‌ماڵی خۆیدا بێت یان له‌ناو جێگاكه‌ی بێت، هه‌روه‌ها فریشته‌كانیش شاهیدن به‌سه‌ریه‌وه‌ وته‌ماشای ده‌كه‌ن، له‌سه‌روو هه‌موو ئه‌مانه‌وه‌ ئامۆژگاریه‌كانی قورئان وئیمان ومردن وئاگری دۆزه‌خیش قه‌ده‌غه‌ی لێ ده‌كه‌ن كه‌ ئه‌و كاره‌ نه‌كات، به‌ڵام سه‌ركه‌شی وله‌زه‌تی گوناهـ وازی لێ ناهێنن وگوێ به‌هیچ له‌وانه‌نادات، ئه‌و خه‌یر وبه‌ره‌كه‌ته‌ی دونیا ودواڕۆژیش كه‌ له‌كیسی ده‌چێت به‌هۆی گوناهـ وتاوانه‌وه زۆر زۆر له‌و خۆشی وله‌زه‌ته‌ زیاترن كه‌ له‌و گوناهه‌ی ده‌بات، یان هه‌ر به‌راورد ناكرێت، ‌جا خۆتان حه‌كه‌م بن كه‌سێك خاوه‌نی ژیری وعه‌قڵ بێت له‌زه‌ت وخۆشی دونیا ودواڕۆژ ئه‌گۆڕێته‌وه‌ به‌ساتێك له‌زه‌تی گوناهـ وتاوان .

 ١٩- گوناهـ وتاوان ئه‌گه‌ر كه‌ڵه‌كه‌ بوون له‌سه‌ر یه‌ك ده‌بن به‌مۆرێك وده‌نرێن به‌سه‌ر دڵی خاوه‌نه‌كه‌یه‌وه‌، وده‌‌خرێته‌ ڕیزی بێ ئاگا وغافڵه‌كانه‌وه‌ :

    هه‌روه‌ك هه‌ندێك له‌سه‌له‌ف له‌ته‌فسیری ئه‌م ئایه‌ته‌دا ( كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ  ) { المطففین }  ووتویانه‌ : هێنده‌ گوناهی له‌سه‌ر یه‌ك كردوه‌ وگوێی پێنه‌داوه ‌تا بووه‌ به‌ پارچه‌یه‌كی ڕه‌ش له‌سه‌ر دڵی .

حه‌سه‌نی به‌صریش له‌م باره‌یه‌وه‌ ووتویه‌تی : گوناهـ له‌سه‌ر گوناهـ هه‌تاوه‌كو دڵی كوێر كردووه‌.

هه‌ندێكی تر ده‌ڵێن : كاتێك گوناهـ وتاوانه‌كانی زۆر بوون دڵی داگیر ده‌كه‌ن وله‌هه‌موو لایه‌كه‌وه‌ ده‌وری ده‌ده‌ن.

دڵیش به‌هۆی گوناهـ وتاوانه‌وه‌ ژه‌نگ دایده‌گرێت، جا كاتێك كه‌ ئه‌و ژه‌نگه‌ وورده‌ وورده‌ زیادی كرد ده‌بێت به‌پارچه‌یه‌كی ڕه‌ش له‌سه‌ری، وپاشان كۆنترۆڵی ئه‌و كه‌سه‌ ده‌كات وقوفڵ له‌دڵی ده‌دات ومۆری خراپه‌ ده‌نێت به‌سه‌ریه‌وه‌، ئه‌و كاته‌ش دڵ یه‌ك پارچه‌ ڕه‌ش ده‌بێت، ودوژمن وشه‌یتانه‌كانیش به‌ره‌و هه‌ركوێیه‌ك بیانه‌وێت په‌ڵكێشی ده‌كه‌ن وله‌گه‌ڵ خۆیان ده‌یبه‌ن .

 ٢٠- گوناهـ وتاوان ئاده‌میزاد ئه‌خاته‌ ژێر نه‌فرینی پێغه‌مبه‌ری خوداوه‌ :

پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه‌ وسلم ) نه‌فرینی كردوه‌ له‌خراپه‌كاران وگوناهباران، له‌سه‌ر كۆمه‌ڵه‌ گوناهێك هه‌ر كامێكیان بگریت له‌وی دیكه‌یان گه‌وره‌تره‌، ئه‌و كه‌سانه‌ش پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه‌ وسلم ) له‌فه‌رمووده‌كانیدا نه‌فرینی لێكردوون بریتین له‌مانه‌ :

- لعنَ الواشمة والمستوشمة، والواصلة والموصولة، والنامصة والمتنمصة، والواشرة والمستوشرة .

نه‌فرینی كردوه‌ له‌وكه‌سه‌ی خاڵ ده‌كوتێ وله‌و كه‌سه‌شی خاڵی بۆ ده‌كوترێت، وه‌له‌و ئافره‌ته‌ی كه‌ قژی ده‌ستكرد درێژ ده‌كاته‌ سه‌ر قژی خه‌ڵكی تر وه‌له‌و ئافره‌ته‌شی كه‌ ئه‌و كاره‌ی بۆ ده‌كرێت، وه‌ نه‌فرینی كردوه‌ له‌و ئافره‌ته‌ی كه‌ برۆی باریك ده‌كاته‌وه‌ وله‌و ئافره‌ته‌شی ئه‌و كاره‌ی بۆ ده‌كرێت، وه‌ نه‌رفینیش له‌و ئافره‌ته‌ی كه‌ دانه‌كانی تیژ ده‌كاته‌وه‌ وده‌ستكاریان ده‌كات، له‌و ئافره‌ته‌شی كه‌ ئه‌و كاره‌ی بۆ ده‌كرێت .

- ولعن آكل الربا ومؤكله وكاتبه وشاهده .

نه‌فرینی له‌و كه‌سه‌ كردووه‌ كه‌ سوود = ڕبا ده‌خوات وله‌و كه‌سه‌شی كه‌ بۆی ده‌خورێت، وله‌و كه‌سه‌شی گڕێ به‌ستی ڕبا ده‌نوسێت وله‌و كه‌سه‌شی شاهیدی ده‌دات له‌و گرێ به‌سته‌دا.

- ولعن المحلل والمحلل له .

نه‌فرینی كردوه‌ له‌و كه‌سه‌ی ئافره‌تی ته‌ڵاق دراوه‌ بۆ پیاوه‌كه‌ی حه‌ڵاڵ ده‌كاته‌وه‌ ( واته‌ ماره‌ به‌جاشی بۆ ده‌كات ) وه‌ نه‌فرین له‌وپیاوه‌شی ئه‌م كاره‌ی بۆ ده‌كرێت .

- ولعن السارق .

نه‌فرینیشی كردوه‌ له‌دز .

 - ولعن شارب الخمر وعاصرها ومعتصرها وبائعها ومشتريها وآكل ثمنها وحاملها والمحمولة إليه .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌مه‌ی خۆر وله‌و كه‌سه‌شی كه‌ ده‌یگوشێت ( واته‌ دروستكه‌ره‌كه‌ی ) ونه‌فرین له‌و كه‌سه‌شی بۆی ده‌گوشرێت وبۆی دروست ده‌كرێت، وه‌نه‌فرین له‌و كه‌سه‌شی مه‌ی ده‌فرۆشێت، وله‌وه‌شی ده‌یكڕێت، وه‌ له‌و كه‌سه‌شی پاره‌ی مه‌ی ده‌خوات وله‌و حه‌ماڵه‌شی هه‌ڵی ده‌گرێت وله‌و كه‌سه‌شی بۆی هه‌ڵده‌گیرێت .

-      - ولعن  من غيّرَ منار الأرض وهي أعلامها وحدودها .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ شوێنه‌واری زه‌وی ده‌گۆڕێت ئه‌و شوێنانه‌ی كه‌ نیشانه‌ وسنووره‌كانی زه‌وین .

-      - ولعن من لعن والديه .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌شی كه‌ نه‌فرین ده‌كات له‌دایك وباوكی خۆی .

- ولعن من اتخذ شيئاً فيه الروح غرضا يميه بسهم .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ گیاندارێك ده‌نێته‌وه‌ بۆ نیشانه‌و تیر تێهاویشتن .

- ولعن المخنثين من الرجال، والمترجلات من النساء .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و پیاوانه‌ی خۆیان وه‌ك ئافره‌ت لێ ده‌كه‌ن وله‌و ئافره‌تانه‌شی خۆیان وه‌ك پیاو لێده‌كه‌ن .

- ولعن من ذبح لغير الله .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی هه‌ر شتێك بۆ غه‌یری خوای گه‌وره‌ سه‌رده‌بڕێت .

- ولعن من أحدث حدثا، أو آوى محدثاً .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ تاوانێك ده‌كات وله‌و كه‌سه‌ی كه‌ تاوانبارێكیش په‌نا ده‌دات .

- ولعنَ المًصورين .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌وه‌ی كه‌ وێنه‌ ده‌كێشێت .

- ولعنَ من عَمِلَ عَمَلَ قوم لوط .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ كارێك ده‌كات وه‌ك كاری گه‌له‌كه‌ی لوط ( واته‌ نێر بازی ) .

- ولعن من سبَّ أباه وأمه .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ جوێن به‌ دایك وباوكی ده‌دات .

- ولعن من كمه أعمى عن الطريق .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌شی كه‌سێكی كوێر له‌سه‌ر ڕێگاكه‌ی بزر ده‌كات وهه‌ڵه‌ی ده‌كات .

- ولعنَ من أتى بهيمة .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ ده‌چێته‌ لای ئاژه‌ڵ .

- ولعنَ من وسم دابة في وجهها .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه ناوچه‌وانه‌ی ئاژه‌ڵێك به‌ داخ كردنی ئاگر دیاری ده‌كات.

- ولعنَ من ضار مسلماً أو مكرَ به .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌ وكه‌سه‌ی كه‌ زیانی ده‌بێت بۆ موسڵمانێك یان فڕو فێڵی لێ ده‌كات .

- ولعنَ زورات القبور، والمتخذين عليها المساجد والسرج .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و ئافره‌تانه‌ی كه‌ زۆر ده‌چنه‌ سه‌ر قه‌بران، وله‌ وكه‌سانه‌شی كه‌ گۆڕه‌كان ده‌كه‌نه‌ مزگه‌وت، یان چراخان وگڵوپی له‌سه‌ر ده‌ڕازێننه‌وه‌ .

- ولعنَ من أفسد امرأة على زوجها، او مملوكة على سيده .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ خووی ئافره‌تێك خراپ ده‌كات به‌رامبه‌ر پیاوه‌كه‌ی، وه‌ له‌و كه‌سه‌شی كه‌ خووی به‌نده‌یه‌ك خراپ ده‌كات به‌رامبه‌ر به‌ خاوه‌نه‌كه‌ی .

- ولعنَ من أتى امرأة في دبرها .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و پیاوه‌شی كه‌ ده‌چێته‌ پاشی خێزانی .

- ولعنَ من انتسب إلى غير أبيه .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌وكه‌سه‌ی كه‌ نه‌سه‌بی خۆی ده‌داته‌ لای غه‌یری باوكی خۆی .

- ولعنَ من سب الصحابة .

نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ جوێن ده‌دات به‌هاوه‌ڵێك له‌هاوه‌ڵه‌كانی پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) .

- ولعنَ الله في كتابه من أفسد في الأرض وقطع رحمه وآذاه وآذى رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) .

خوای گه‌وره‌ش نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ خراپه‌ وخراپه‌كاری ده‌كات له‌زه‌ویدا، وه‌ له‌و كه‌سه‌شی كه‌ صله‌ی ڕه‌حم له‌گه‌ڵ خزمانیدا ده‌بچڕێنێ، وه‌ ئه‌و كه‌سه‌شی كه‌ ئازاری خوا وپێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ده‌دا ( مه‌به‌ستمان له‌ئازار دانی خوای گه‌وره‌  سه‌رپێچی كردنی فه‌رمانه‌كانیه‌تی، وه‌ مه‌به‌ست له‌ئازاردانی پێغه‌مبه‌ریش ( صلی الله علیه وسلم ) تانه‌ وته‌شه‌ردان له‌خۆی و ئه‌هل وبه‌یت وهاوه‌ڵه‌كانیه‌تی ) .

- ولعنَ من كتمَ ما أنزال الله سبحانه من البينات والهدى .

خوای گه‌وره‌ نه‌فرینیشی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره‌ دایبه‌وزاندووه‌ له‌ به‌ڵگه‌ ونیشانه‌ی ڕوون وئاشكرا بۆ به‌نده‌كانی لێیان ده‌شارێته‌وه‌ وپێیان ڕاناگه‌یه‌نێت .

- ولعنَ الذين يرمون المحصنات الغافلات المؤمنات بالفاحشة .

ديسان نه‌فرینی كردوه‌ له‌و كه‌سانه‌شی كه‌ تۆمه‌تی زینا ده‌ده‌نه‌ پاڵ ئه‌و ئافره‌ته‌ باوه‌ڕدارانه‌ی كه‌ بێ ئاگان له‌و تۆمه‌ته .

- ولعنَ من جعل سبيل الكافرين أهدى من سبيل المسلمين .

هه‌روه‌ها خوای گه‌وره‌ نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌شی كه‌ ڕێچكه‌ وڕێبازی بێباوه‌ڕان هه‌ڵده‌بژێرێت وبه‌باشتری ده‌زانێت له‌ ڕێبازی موسڵمانان .

- ولعنَ الرجلّ يلبسَ لبسة المرأة والمرأة تلبس لبسة الرجل .

پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌فرینی كردوووه‌ له‌و پیاوه‌ی جل وپۆشاكی ئافره‌تان ده‌پۆشێت، وه‌ له‌و ئافره‌ته‌ش كه‌ جل وپۆشاكی پیاوان ده‌پۆشێت .

- ولعنَ الراشي والمرتشي .

هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌فرینی كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ی كه‌ به‌رتیل ده‌خوات وله‌و كه‌سه‌شی كه‌ به‌رتیل ده‌دات .

 ٢١- بێ به‌ش كردنی له‌ نزا و دوعای پێغه‌مبه‌ری خوا وفریشته‌كان :

خوای گه‌وره‌ فه‌رمانی كردوه‌ به‌ په‌یامبه‌ره‌كه‌ی كه‌ داوای لێخۆش بوون  وئیستغفار بكات بۆ باوه‌ڕداران له‌ پیاوان وژنـــان، هه‌روه‌ك ده‌فه‌رموێت : ( الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آَمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ (7) رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدْتَهُمْ وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آَبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ (8) وَقِهِمُ السَّيِّئَاتِ وَمَنْ تَقِ السَّيِّئَاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (9) ) { غافر : ٧-٩ } .

واته‌ : ئه‌و فریشتانه‌ی كه‌عه‌رشی په‌روه‌ردگار هه‌ڵده‌گرن، ئه‌وانه‌ش كه‌ به‌ده‌وریدا ده‌سوڕێنه‌وه‌، ته‌سبیحات وستایش وسوپاسی په‌روه‌ردگاریان ده‌كه‌ن، ئیمان وباوه‌ڕی زۆر به‌هێز ودامه‌زراویان پێه‌تی، داوای لێخۆش بوونیش ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وانه‌ی كه‌باوه‌ڕیان هێناوه‌، ده‌ڵێن: ئه‌ی په‌روه‌ردگار ڕه‌حمه‌ت ومیهره‌بانی وزانست وزانیاری تۆ، هه‌موو شتێكت پێ گرتۆته‌وه‌، كه‌وابوو خۆش ببه‌ له‌وانه‌ی كه‌ته‌وبه‌یان كردووه‌ وله‌گوناهه‌كانیان په‌شیمانن وشوێن به‌رنامه‌ وڕێبازی تۆ ده‌كه‌ون، هه‌روه‌ها له‌ئاگری دۆزه‌خیش بیانپارێزه‌(7) ئه‌ی په‌روه‌ردگار بیانخه‌ره‌ ئه‌و باخ وباخاته‌ی به‌هه‌شتی عه‌دنه‌وه‌ كه‌به‌ڵێنت پێداون، هاوڕێ ودایك وهاوسه‌ران ونه‌وه‌كانیان، به‌ڕاستی هه‌ر تۆ خوایه‌كی باڵاده‌ست ودانایت(8) له‌تۆڵه‌ی هه‌موو گوناهه‌كان بیانپارێزه‌، خۆ هه‌ركه‌سێك له‌تۆڵه‌ی گوناهه‌كان بپارێزیت له‌ڕۆژی قیامه‌تدا، ئه‌وه‌ ئیتر تۆ ڕه‌حمت پێكردووه‌، هه‌ر ئه‌وه‌شه‌ سه‌رفرازی وسه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌ وبێ سنوور .

ئه‌مه‌ش نزا وپاڕانه‌وه‌ی فریشته‌كانه‌ بۆ ئه‌و باوه‌ڕدارانه‌ی كه‌ تۆبه‌یان كردووه‌ وشوێن قورئانی پیرۆز وسووننه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوا كه‌وتوون وڕازی نابن به‌هیچ ڕێچكه‌ وڕێبازێكی تر .

 ٢٢- گوناهـ وتاوان خراپه‌ وخراپه‌كاری له‌زه‌ویدا بڵاو ده‌كاته‌وه‌ :

خراپه‌و خراپه‌كاری له‌ ناو ده‌ریا وزه‌ریاكان وئاو وهه‌واو و به‌رووبوومی كشتوكاڵ وجێگا وشوێنی نیشته‌جێ بوون ووشكانیدا بڵاو ده‌بێته‌وه‌، هه‌روه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت :    ( ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ )      { الروم : ٤١ } .

واته‌ : خراپه‌ وخراپه‌كار وفه‌ساد بڵاو بوویه‌وه‌ ده‌ركه‌وت و هه‌موو سه‌ر زه‌وی وده‌ریاكانیشی گرته‌وه‌ به‌هۆی ئه‌و كار وكرده‌وه‌ خراپانه‌ی كه‌ خه‌ڵكی ئه‌نجامی ده‌ده‌ن، سه‌ره‌نجام ده‌بێت تاڵاوی هه‌ندێك له‌كرده‌وه‌كانیان بچێژن ( كه‌به‌رپابوونی جه‌نگ وكاره‌ساته‌ سروشتیه‌كانه‌ ) بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ ڕێبازی پاكی ئیسلام وخواناسی .

موجاهد ده‌ڵێت: ئه‌گه‌ر كاربه‌ده‌ستێكی سته‌مكار ده‌سه‌ڵاتی گرته‌ ده‌ست وخراپه‌ وخراپه‌كاری بڵاوكرده‌وه‌ له‌زه‌ویدا، خوای گه‌وره‌ بارانی ڕه‌حمه‌ت له‌و گه‌له‌ ده‌گرێته‌وه‌، وبه‌روبووم وكشتوكاڵ ونه‌وه‌كانیان تیاده‌چن، چونكه‌ به‌ڕاستی خوای گه‌وره‌ خراپه‌ وخراپه‌كاری خۆش ناوێت، پاشان ئه‌و ئایه‌ته‌ی سه‌ره‌وه‌ی خوێنده‌وه‌، ئه‌مجا ووتی: مه‌به‌سه‌ت له‌ده‌ریاكان ته‌نها ئه‌و ده‌ریانه‌ نیه‌ كه‌ ئێوه‌ ده‌یبینن، به‌ڵكو هه‌ر گوند وشارێك له‌سه‌ر ئاوێكی ڕۆشتوو بێت ئه‌وه‌ش ده‌كه‌وێته‌ ژێر ناوی ده‌ریاوه‌، ووتم : گوناهـ وتاوان هۆكاری ئه‌و خراپه‌وخراپه‌كاریانه‌یه‌ كه‌ له‌سه‌ر زه‌وی ده‌ركه‌وتوون، خوای گه‌وره‌ش به‌شێكی كه‌می له‌ تاڵا وسزای كرده‌وه‌كانی خۆمانی پێ چه‌شتووین، خۆ ئه‌گه‌ر سزای ته‌واوی كرده‌وه‌كانمان بدات یه‌ك ئاده‌میزاد وگیان له‌به‌ر له‌سه‌ر زه‌وی نامێنێت .

 ٢٣- هه‌ر سه‌باره‌ت به‌ كاریگه‌ری گوناهـ وتاوان :

ئه‌و هه‌موو بومه‌له‌رزه‌ وڕۆچوونی زه‌ویه‌ی كه‌ لێره‌ وله‌وێ ڕوو ده‌دات هه‌مووی هۆكاره‌كه‌ی زۆربوونی فه‌ساد وخراپه‌ وتاوانه‌ كه‌ بوون به‌هۆی نه‌مان وهه‌ڵگرتنی به‌ره‌كه‌ت له‌ ڕزق وڕۆزیدا، جارێكیان پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌لای شوێنه‌واره‌ ڕوخاو وكاوله‌كانی گه‌لی ثه‌مودا تێپه‌ڕی، له‌هاوه‌ڵانی قه‌ده‌غه‌كرد كه‌ بچنه‌ ئه‌و شوێنانه‌وه‌ مه‌گه‌ر به‌و مه‌رجه‌ نه‌بێت كه‌ به‌گریانه‌وه‌ تێپه‌ڕ ببن به‌ناویدا، هه‌روه‌ها قه‌ده‌غه‌ی كردن كه‌له‌و بیره‌ ئاوانه‌ی ئه‌و ناوچه‌یه‌ ئاو بخۆنه‌وه‌ یان ئاوی ووشتره‌كانیان بده‌ن، یان هه‌ویری پێ بشێلن بۆ عه‌له‌فی ووشتره‌كانیان، نه‌وه‌ك به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌ خوای گه‌وره‌ ئه‌وانیش تووشی خراپه‌ بكات وسزایان بدات .

 ٢٤- كاریگه‌ری گوناهـ وتاوان له‌سه‌ر كه‌م بوونه‌وه‌ی به‌روبوومی كشتوكاڵ و بڵاوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشیه‌كانی كشتوكاڵ و ئافاته‌كانی :

ئیمامی ئه‌حمه‌د ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) له‌ مه‌سنه‌ده‌كه‌یدا له‌ ناوئاخنی فه‌رمووده‌یه‌كدا باسی كردوه‌ كه‌ ده‌ڵێت: له‌ خه‌زێنه‌ی دانه‌وێڵه‌ی هه‌ندێك به‌نی ئومه‌یه‌دا بینویمه‌ كه‌ده‌نكه‌ گه‌نمێك به‌ ئه‌ندازه‌ی ناوكی خورمایه‌ك ده‌بوو كه‌ له‌ ناو شتێكدا بوو له‌سه‌ری نووسرابوو : ئه‌م ده‌نكه‌ گه‌نمه‌ له‌كات وڕۆژانی دادپه‌روه‌ریدا سه‌وز ده‌بوو .

ئه‌م ئافات ونه‌خۆشیانه‌ش كه‌ ئێستا تووشی كشتوكاڵ بوون هه‌مووی به‌هۆی كارو كرده‌وه‌ی خراپی ئاده‌میزاده‌وه‌یه‌ .

وه‌ زۆرێك له‌ خه‌ڵك وپیاوانی بیابان نشین بۆیان باسكردوم كه‌به‌ربووبوومی زه‌مانی كۆن زۆر زۆر له‌به‌رووبوومی ئێستا باشتر وگه‌وره‌تر بووه‌، وه‌ ئه‌و نه‌خۆشی وئافاته‌شی كه‌ ئێستا تووشی كشتوكاڵ وكێڵگه‌كان ده‌بێت كاتی خۆی هیچیان نه‌بوون، به‌ڵكو هه‌موویان له‌م دواییانه‌دا په‌یدا بوون .

 ٢٥- كاریگه‌ری گوناهـ وتاوان له‌سه‌ر شێوه‌ وهه‌یكه‌لی ئاده‌میزاد :

ئیمامی تورموذی ڕیوایه‌تی كردووه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : " خلق الله آدم وطوله في السماء ستون ذراعاً فلم يزل الخلق ينقص حتى الآن "([4]) واته‌ : خوای گه‌وره‌ ئاده‌می دروستكرد، به‌ژنی باڵای شه‌صت باڵ به‌رزبوو، به‌رده‌وام مه‌خلوقات ڕووی له‌ كه‌می كردوه‌ تا ئه‌سه‌رده‌مه‌ی ئێمه‌شی تێدایه‌ .

جا كاتێ خوای گه‌وره‌ وویستی سه‌ر زه‌وی پاك بكاته‌وه‌ له‌ تاوانباران وخراپه‌كاران خیانه‌تكاران، به‌نده‌یه‌ك له‌به‌نده‌كانی خۆی له‌ ئال وبه‌یتی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌نێرێت كه‌ سه‌ر زه‌وی پڕ ده‌كات له‌ دادپه‌روه‌ری پاش ئه‌وه‌ی كه‌ زوڵم وسته‌م هه‌موولایه‌كی گرتبوه‌وه‌،، ئه‌مجا مه‌سیحی ده‌جال ده‌كوژێت، و ئه‌و ئاینه‌ زیندوو ده‌كاته‌وه‌ وجێ به‌جێی ده‌كات كه‌ خوای گه‌وره‌ ناردوویه‌تی بۆ پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی، جارێكی تریش زه‌وی به‌ره‌كه‌ته‌كه‌ی جارانی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، وه‌ هێشووی ترێ هێنده‌ گه‌وره‌ ده‌بێت به‌ئه‌ندازه‌ی تاباری ووشترێكی لێدێت، وه‌ گۆشتی ته‌نها ووشترێك به‌شی كۆمه‌ڵێكی زۆر له‌خه‌ڵكی ده‌كات كه‌ بیخۆن، چونكه‌ ئه‌و كاته‌ی كه‌زه‌وی پاك ده‌بێته‌وه‌ له‌گوناهـ وتاوان ئیتر شوێنه‌واری ئه‌وبه‌ره‌كه‌ته‌ی كه‌لای خوداوه‌یه‌ ده‌رده‌كه‌وێت، كه‌ به‌هۆی گوناهـ وتاوانه‌وه‌ هه‌ڵگیرابوو .

 ٢٦- گوناهـ وتاوان ئاگری غیره‌ت وئازایه‌تی ده‌كوژێنێته‌وه‌ :

گومانی تێدا نیه‌ غیره‌ت بۆ ژیانی ئاده‌میزاد وچاكسازی له‌و ژیانه‌یدا، وه‌ك پله‌ی گه‌رما وایه‌ بۆ لاشه‌ وجه‌سته‌ی مرۆڤ كه‌ چه‌ندێك پێویستی پێیه‌تی .

هه‌ركاتێك ئاده‌میزاد ڕۆچوو له‌تاوان وگوناهـدا، غیره‌ت وئازایه‌تی له‌دڵ وده‌روونی ئه‌و كه‌سه‌دا ده‌رده‌چێت تاوای لێدێت غیره‌تیشی نامێنێت به‌رامبه‌ر به‌ماڵ ومندال و ته‌واوی خه‌ڵكیش، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ به‌ڵكو باوه‌ڕ له‌دڵ وده‌رونیدا هێنده‌ لاواز ده‌بێت هیچ تاوانێك لای خۆی ولای خه‌ڵكیش‌ به‌خراپ نابینێت، جا ئه‌گه‌ر مرۆڤ گه‌شته‌ ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ ئیتر به‌ره‌و تیاچوون ده‌ڕاوت، ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ به‌وه‌شه‌وه‌ ناوه‌ستن كه‌خراپه‌ به‌خراپه نازانن، به‌ڵكو هه‌ڵده‌سن به‌جوانكردن وشیرین كردنی‌ تاوان وگوناهـ وفاحشه‌ لای خه‌ڵكی وبانگه‌وازیشی بۆ ده‌كه‌ن، وڕێگای بۆ خۆش ده‌كه‌ن وده‌یڕازێننه‌وه‌ له‌به‌رچاویان وهه‌میشه‌ له‌هه‌وڵ وكۆششدان بۆ ئه‌وه‌ی لایه‌نگرانی تاوان وگوناهـ زیاد بكه‌ن، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌یه‌    ( دیوث = گه‌واد) پیسترین وبۆگه‌نترین مه‌خلوقی خوای گه‌وره‌یه‌، به‌هه‌شتیشی لێ حه‌رام ده‌بێت، چونكه‌ ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ ئه‌بن به‌ ڕێگاخۆشكه‌ر وكه‌ش وهه‌واو سازكه‌ر بۆ داوێن پیسی وبه‌ره‌ڵایی، جا باوه‌ڕداران  ته‌ماشا بكه‌ن بێ غیره‌تی كه‌ له‌ئه‌نجامی تاوان وگوناهه‌وه‌ دروست ده‌بێت چی ده‌هێنێت به‌سه‌ر ئاده‌میزاد .

بێ غیره‌تی دڵ ده‌مرێنێت له‌گه‌ڵیشیدا ئه‌ندامه‌كانی له‌شیش ده‌مرن، تاوای لێ دێت به‌رگری نامێنێت له‌به‌رامبه‌ر هیچ شتێكی به‌ڕێز وبه‌حورمه‌ت لای ئه‌و كه‌سه‌، نموونه‌ی غیره‌تیش وه‌ك ئه‌و هێزه‌ی به‌رگری وایه‌ كه‌له‌لاشه‌ی مرۆڤدا هه‌یه‌ كه‌ كاتێك نه‌خۆشیه‌ك ڕووی تێ ده‌كات خیرا به‌ره‌نگاری ئه‌و نه‌خۆشیه‌ ده‌بێته‌وه‌ تا له‌ناوی ده‌بات، به‌ڵام هه‌ر كاتێك ئه‌و هێزه‌ نه‌ما ئیتر ئه‌و لاشه‌یه‌ ده‌بێته‌ لانكه‌ی میكرۆب وڤایرۆسی ونه‌خۆشی هه‌مه‌ جۆره‌، به‌هه‌مان شێوه‌ هه‌ركاتێك غیره‌تیش لای ئاده‌میزاد نه‌ما ئه‌و كاته‌ ئه‌و كه‌سه‌ دووچاری هه‌موو شێوه‌یه‌كی تاوان وگوناهـ ده‌بێته‌وه‌ وتاوای لێ دێت كیشانه‌كان لای ئه‌م كه‌سه‌ پێچه‌وانه‌ ده‌بنه‌وه‌، چاكی لا ده‌بێت به‌خراپه‌ وخراپیش به‌چاك ( خوا په‌نامان بدات ) .

 ٢٧- گوناهـ وتاوان شه‌رم وشكۆ لای ئاده‌میزاد ناهێڵێت كه‌ ژیانی دڵی پێوه‌ به‌نده‌ :

شه‌رم وشكۆ سه‌رچاوه‌ وبنه‌مای هه‌موو خێر وچاكه‌یه‌كه‌، وه‌هه‌ركاتێك شه‌رم وشكۆ نه‌ما ئه‌و كاته‌ خێر وچاكه‌ش به‌یه‌كجار نامێنێت وبار ده‌كات، هه‌ر وه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا فه‌رموویه‌تی : " الحياء كله خير " ([5]) واته‌ : شه‌رم وحه‌یا هه‌ر هه‌مووی خێر وچاكه‌یه‌، هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی : " إن مما أدرك الناس من كلام النبوة الأولى : إذا لم تستح فاصنع ماشئت " ([6]) واته‌ : ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ووته‌ی پێغه‌مبه‌رانه‌وه‌ گه‌شتووه‌ به‌خه‌ڵكی ئه‌وه‌یه‌ : ئه‌گه‌ر شه‌رم وشكۆت نه‌كرد ئیتر هه‌رچی ده‌كه‌ی بیكه‌ ( واته‌ : ئه‌گه‌ر هاتوو شه‌رمت نه‌ما ئیتر هه‌رچیه‌ك ده‌كه‌ی بیكه‌ چونكه‌ شه‌رم وحه‌یا خه‌ڵكی ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌ له‌ تاوان وگوناهـ ) .

هه‌ر بۆیه‌ تاوان وگوناهـ كردن وا له‌ ئاده‌میزاد ده‌كات كه‌ شه‌رمی نه‌مێنێت تاوای لێدێت هیچ گوێ نادات به‌ لۆمه‌ وقسه‌ی خه‌ڵكی ئه‌گه‌ر هاتوو زانیشیان به‌گوناهـ وخراپه‌كار وبێ ڕه‌وشتیه‌كانی، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ به‌ڵكو هه‌ندێك له‌و بێ ئابڕوانه‌ خۆشیان هه‌ڵده‌كێشن به‌ گوناهـ وبێ ڕه‌وشتیه‌كانیانه‌وه‌، ئه‌گه‌ر خه‌ڵكیش نه‌یان زانی پێیان خۆیان ده‌چن بۆ خه‌ڵكی باس ده‌كه‌ن، بێ گومان ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ هێنده‌ له‌تاوان وگوناهـ وبێ ئابڕوویدا ڕۆده‌چن تاوایان لێدێت به‌ته‌واوی وبه‌یه‌كجاری له‌شه‌رم وحه‌یا داده‌ماڵرێن، جا ئه‌گه‌ر مرۆڤ ( خوا په‌نا بدات گه‌شته‌ ئه‌و ئاسته‌ ئیتر هیچ ئومێدێكی چاكه‌ وخێری لێناكرێت .

 ٢٨- گوناهـ وتاوان هه‌یبه‌ت وسامی خوای گه‌وره‌ له‌دڵ وده‌رووندا لاواز ده‌كات :

بێگومان تاوان وگوناهـ ڕ‌ێز وهه‌یبه‌ت وسامی په‌روه‌ردگار لاواز ده‌كات لای ئاده‌میزاد، بیه‌وێت یان نه‌یه‌وێت، چونكه‌ ئه‌گه‌ر ڕێز وحورمه‌تی په‌روه‌دگار له‌ دڵێكدا جێگیر بووبێت جورئه‌تی ئه‌وه‌ ناكات سه‌رپێچی خوای گه‌وره‌ بكات، وه‌ ئه‌گه‌ر كردیشی خێرا ته‌وبه‌ی لێده‌كات وداوای لێخۆش بوون له‌خوای گه‌وره‌ ده‌كات، پێ ده‌چێت كه‌سێك شه‌یتان هه‌ڵێ خه‌ڵه‌تاندبێت وبڵێت : ئه‌وه‌ی گوناهـم پێ ده‌كات ئه‌وه‌یه‌ زۆر ئومێد وڕه‌جام به‌ ڕه‌حمه‌تی خوای گه‌وره‌ ولێخۆش بوونی ئه‌و هه‌یه‌، ئه‌گینا ئه‌وه‌ نیه‌ عه‌ظه‌مه‌ت وگه‌وره‌ی په‌روه‌ردگار له‌ دڵمدا نه‌بێت.

جا خوشك وبرای باوه‌ڕدار ئه‌وه‌ هه‌مووی فڕو فێڵی شه‌یتان هه‌ڵه‌ی ده‌رونی ئاده‌میزاده‌، چونكه‌ كه‌سێك ئه‌گه‌ر ڕێز وحورمه‌تی خوای گه‌وره‌ی له‌دڵدا بێت پارێز وقه‌ده‌غه‌كراوه‌كانی ئه‌و زاته‌ی لا به‌رز وگه‌وره‌یه‌ وزاتی ئه‌وه‌ ناكات نزیكیان بكه‌وێته‌وه‌، ئه‌و كه‌سانه‌شی جورئه‌تی ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ سنووره‌كانی خوای گه‌وره‌ بشكێنن وگوێ به‌حه‌ڵاڵ وحه‌رام نه‌ده‌ن، دیاره‌ ئه‌وه‌ ڕێز وحورمه‌تی خوای گه‌وره‌یان وه‌ك خۆی نه‌گرتووه‌، ئه‌گینا كێ هه‌یه‌ په‌روه‌ردگار به‌ چاودێر وڕه‌قیبی خۆی بزانێت له‌هه‌موو جێگا وشوێنێكدا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا شه‌رم له‌و زاته‌ پیرۆزه‌ نه‌كات وگوێ به‌فه‌رمان وقه‌ده‌غه‌كراوه‌كانی نه‌دا وهیچ پێوه‌رێكی چاك وخراپی لا نه‌مێنێت، مه‌حاله‌ كه‌س هه‌بێت به‌و شێوه‌یه‌ بیر بكاته‌وه‌ مه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ نه‌بێت له‌تاوان وگوناهدا نوقم بووبن .

 ٢٩- خوای گه‌وره‌ش له‌به‌رامبه‌ردا ڕێز وحورمه‌تی گوناهبار وتاوانبار له‌دڵی دروستكراوه‌كانی خۆیدا هه‌ڵده‌گرێت :

هه‌روه‌ك چۆن ئه‌و هێچ گوێ نادات به‌ حه‌رام وحه‌ڵاڵ وهه‌میشه‌ سه‌رگه‌رمی تاوانه‌ وگوناهـه‌ ، به‌و شێوه‌یه‌ش خه‌ڵكی ئه‌و جۆره‌ كه‌سانه‌یانه‌ لا سووك وڕسوا ده‌بێت وهه‌میشه‌ به‌كه‌م سه‌یریان ده‌كه‌ن، چونكه‌ به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی تۆ چه‌ندێك خوای گه‌وره‌ت خۆش بووێت وڕێز له‌فه‌رمانه‌كانی بگریت، خوای گه‌وره‌ش به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ خۆشه‌ویستی تۆ ئه‌خاته‌ دڵی خه‌ڵكانی تره‌وه‌، باشه‌ چۆن ئاده‌میزاد سنوور وقه‌ده‌غه‌كراوه‌كانی خوای گه‌وره‌ ده‌شكێنیت، به‌ڵام پێی خۆش نیه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ حورمه‌تی بشكێنێت وبێ ڕێزی بكات؟ یان چۆن به‌سووك وبێ نرخ سه‌یری گوناهـ وتاوان ده‌كات، له‌هه‌مان كاتدا ده‌یه‌وێت كه‌ خه‌ڵكی ڕێزی بگرن وبه‌سووك وبێ نرخ ته‌ماشای نه‌كه‌ن؟ خوای گه‌وره‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ ده‌فه‌رموێت : ( وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ ..... ) { الحج : 18 } واته‌ : هه‌ركه‌س خوای گه‌وره‌ سووك وبێ ڕێز وبێ نرخی بكات، ئه‌و هیچ ڕێز لێنه‌رێكی نابێت .. 

ئه‌و گوناهبار وله‌سنوور ده‌رچوانه‌ كاتێك به‌لایه‌نه‌وه‌ بێ نرخی یه‌ كه‌ سوژده‌ وكڕنووش بۆ په‌ره‌وه‌ردگاریان ببه‌ن، ئیتر خوای گه‌وره‌ش ڕسوایان ده‌كات وكه‌سێكیش خوا ڕسوای بكات هیچ كه‌سێك نیه‌ ڕێزداری بكات وڕێزی لێ بنێت .

 ٣٠- گوناهـ وتاوان وا ده‌كات خوای گه‌وره‌ ئه‌و كه‌سانه‌ له‌بیر بكات :

كاتێك كه‌ ئامیزاد خوای له‌بیركرد وله‌بیری چویه‌وه‌ وپشت گوێی خست كه‌ بۆچی دروستكراوه‌، وه‌هه‌میشه‌ شه‌یتانی به‌دۆست وسه‌رمه‌شقی خۆی زانی، ئه‌و كاته‌ ئیتر سه‌ره‌تای تێاچوون وبه‌هیلاك چونه‌یتی وئومێدی ڕزگاربوونی لێناكرێت ( خودا په‌نا بدات) هه‌روه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ (18) وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ (19) ) { الحشر : 18 – 19 } واته‌ : ئه‌ی ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه‌، خواناس وپارێزكاربن و‌سننووره‌كانی مه‌ترازێنن، با هه‌موو كه‌سێك سه‌رنج بدات وبزانێت چی بۆ سبه‌ی ده‌ست پێشكه‌ری كردووه‌، هه‌وڵ بده‌ن هه‌میشه‌ وبه‌رده‌وام پارێزكار ودیندار وخواناس بن، چونكه‌ به‌ڕاستی خوای گه‌وره‌ زۆر ئاگایه‌ به‌هه‌موو ئه‌و كاروكرده‌وانه‌ی كه‌ ئه‌نجامی ده‌ده‌ن (18) نه‌كه‌ن وه‌كو ئه‌و كه‌سانه‌بن كه‌ خوایان فه‌رامۆش كرد، شوێنی به‌رنامه‌كه‌ی نه‌كه‌وتن، خوایش ئه‌وانی فه‌رامۆش كرد، ئه‌وانه‌ هه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ن كه‌ له‌سنوور درچوو تاوانباره‌كانن (19) ....

گه‌وره‌ترین سزا ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئاده‌میزاد  خۆی له‌بیر بچێێته‌وه‌، وگوێ به‌ حه‌ز وئاره‌زووه‌كانی نه‌دات لای خوای گه‌وره‌، به‌و واتایه‌ی مرۆڤ ئه‌گه‌ر چاكه‌ خواز بێت وبیری لای په‌روه‌ردگاری پێوه‌ بێت ئاره‌زوومه‌ندێكی باش ده‌بێت ونصیبی خۆشبه‌ختانه‌ی ده‌بێت له‌دواڕۆژدا كه‌به‌هه‌شتی هه‌تاهه‌تایی یه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی پشتگوێ خست وخۆشبه‌ختی دواڕۆژ وڕازی بوونی په‌روه‌ردگاری گۆڕیه‌وه‌ به‌ ئه‌ندازه‌یه‌كی كه‌م له‌ له‌زه‌ت وخۆشی دونیا، مانای كه‌م فامی وگێلیه‌تی ئه‌و كه‌سه‌ ده‌گه‌یه‌نێت، خه‌سارۆمه‌ندی بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ ده‌وڵه‌مه‌ندی وژیانی هه‌تاهه‌تایی ده‌گۆڕێته‌وه‌ به‌ چه‌ند ساتێكی كه‌می دونیا، ده‌وڵه‌مه‌ندی په‌روه‌ردگاریان ده‌گۆڕنه‌وه‌ به‌ كۆمه‌ڵه‌ حه‌ز وئاره‌زوویه‌كی بێ به‌های ( فانی = له‌ناوچووه‌)، چونكه‌ په‌ره‌وه‌ردگار قه‌ره‌بووی هه‌موو ئه‌و شتانه‌ ده‌كاته‌وه‌ كه‌ ئاده‌میزاد له‌به‌ر خاتری ئه‌و وازی لێهێناوه‌، به‌ڵام خودا په‌نامان بدات ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره له‌كه‌سێك ڕه‌نجا وزویر بوو لێی به‌هیچ شێتك قه‌ره‌بوو ناكرێته‌وه‌، په‌روه‌ردگارێك خالقی هه‌موو مه‌خلوقاته‌، ڕۆزی ده‌ری هه‌موو گیان له‌به‌رانه‌،‌ باڵاده‌سته‌ به‌سه‌ر هه‌موو دروستكراوه‌كانیدا، هه‌ر شێتك ئه‌و بیبه‌خشێت كه‌س ناتوانێت بیگرێته‌وه‌، ئه‌وه‌شی ئه‌و گرتیه‌وه‌ ونه‌یبه‌خشێ كه‌س ناتوانێت بیبه‌خشێت، ده‌ی باشه‌ خوایه‌ك خاوه‌نی ئه‌و صیفاته‌ جوانانه‌ بێت، شایانی ئه‌وه‌ نیه‌ گوێڕایه‌ڵی ته‌واوی بۆ دووپات بكرێته‌وه‌ وبه‌ئه‌ندازه‌ی چاو تروكانێك لێی غافڵ نه‌بیت، چۆن یاد وذكری ئه‌و خودایه‌ له‌بیر ده‌كات وپشت گوێی ده‌خات كه‌ ئاگاداری وورد ودرشتی ئاشكرا ونهێنیه‌كانیه‌تی؟ خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ی له‌بیر كرد ئه‌وه‌ بێگومان ئه‌و ده‌روونی خۆی له‌بیر كردووه‌ وگه‌وره‌ترین سته‌می له‌پاشه‌ڕۆژ وعاقبه‌تی خۆی كردوه‌، ده‌بێت ئاده‌میزاد ئه‌وه‌ بزانێت كاتێك یاخی ده‌بێت وگوێ به‌فه‌رمانه‌كانی په‌روه‌ردگار نادات سته‌م له‌خۆی ده‌كات نه‌ك له‌خوا، چونكه‌ خوای گه‌وره‌ هیچ باكی نیه‌ ئه‌گه‌ر ته‌واوی سه‌رزه‌وی بێباوه‌ڕ بن وه‌هیچ له‌موڵكی ئه‌و كه‌م ناكات، ‌وه‌ ئه‌گه‌ر هه‌مووشی به‌نده‌ی ڕاست ودرووستی ئه‌و بن هیچ له‌موڵكی خوا زیاد ناكات، گوناهبار وتاوانبار سته‌م له‌خۆی ده‌كات نه‌ك له‌په‌روه‌ردگار، چونكه‌ به‌و كاره‌ی دوا ڕۆژی خۆی تاریك ده‌كات وخه‌سارۆمه‌ندیش ته‌نها خۆیه‌تی .

٣١- تاوان وگوناهـ ئاده‌میزاد له‌ بازنه‌ی ئیحسان وه‌ده‌رده‌نێت وبێ به‌شی ده‌كات له‌ پاداتشی چاكه‌كاران :

ئیحسان ئه‌گه‌ر له‌دڵ وده‌رووندا بچه‌سپێت ڕێگری ده‌كات له‌ تاوان وگوناهـ، چونكه‌ ئه‌گه‌ر مرۆڤ خوای گه‌وره‌ی په‌رست به‌و شێوه‌یه‌ی كه‌ ده‌بینێت، بێگومان ئه‌مه‌ش به‌دی نایه‌ت ئه‌و كاته‌ نه‌بێت كه‌یاد وذكر وخۆشه‌ویستی وترسی په‌روه‌ردگار به‌سه‌ر دڵاندا زاڵ بووبێت، تاوای لێدێت وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌میشه‌ خوای گه‌وره‌ ببینێت، خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌ویش خودا نه‌بینێت بێگومان خودا ئه‌و ده‌بینێت، هه‌ر ئه‌مه‌ش وا ده‌كات باوه‌ڕدار هه‌میشه‌ خودای له‌یاد بێت وله‌به‌ر ڕه‌زامه‌ندی ئه‌و زاته‌ پیرۆزه نزیكی تاوان وگوناهـ نه‌كه‌وێته‌وه‌ وته‌وبه‌ش بكات له‌هه‌ر گوناهێكی ڕابردوو كه‌ كردوونی، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو باوه‌ڕدار له‌ بازنه‌ی ئیحسان چوویه‌ ده‌ره‌وه‌ ئه‌و كاته‌ ئه‌و هه‌ستكردنه‌ تایبه‌ت وژیانه‌ به‌تامه‌ی له‌ده‌ست ده‌چێت، له‌پاش ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر په‌روه‌ردگار ئیراده‌ی خێری به‌و كه‌سه‌ بێت له‌بازنه‌ی گشتی باوه‌ڕداراندا دایده‌مه‌زرێنێت، به‌ڵام ئه‌و كه‌سه‌ ئه‌گه‌ر ده‌ستی كرد به‌و ‌سه‌ر پێچی وگوناهـ وتاوانانه‌ی كه‌ ئاده‌میزاد له‌بازنه‌ی باوه‌ڕ ده‌رده‌كه‌ن، دیسان هاوسیه‌تی وهاوه‌ڵێتی باوه‌ڕدارانیشی له‌كیس ده‌چێت، هه‌ركه‌س ئه‌مه‌شی له‌كیس بچێت خودا په‌نا بدات، ئه‌و كاته‌ :

·    بێ به‌ش ده‌بێت له‌وه‌ی كه‌ خودا به‌رگری لێ بكات : خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت :    ( إِنَّ اللَّهَ يُدَافِعُ عَنِ الَّذِينَ آَمَنُوا .... ) { الحج : ٣٨ } واته‌ : بێگومان خوای گه‌وره‌ به‌رگری وپشتیوانی ده‌كات له‌باوه‌ڕداران .

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ داوای لێخۆش بوون فریشته‌كانی هه‌ڵگری عه‌رشی خودا ، وه‌ك ده‌فه‌رموێت : ( الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آَمَنُوا ... ) { غافر : ٧ } واته‌ : ئه‌و فریشتانه‌ی عه‌رشی په‌روه‌ردگاریان هه‌ڵده‌گرن، ئه‌وانه‌ش كه‌ به‌ده‌وریدا ده‌سوڕێنه‌وه‌، ته‌سبیحات وستایشی په‌روه‌ردگاریان ده‌كه‌ن، ئیمان وباوه‌ڕی زۆر به‌هێز ودامه‌زراویان پێیه‌تی، داوای لێخۆش بوونیش ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وانه‌ی كه‌ باوه‌ڕیان هێناوه‌ ...

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ خۆشه‌ویستی وپشتیوانـــی خودا، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : ( اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آَمَنُوا ... ) { البقرة‌ : ٢٥٧ } واته‌ :  خوای گه‌وره‌ پشتیوان وپشتگیری ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌كات كه‌ باوه‌ڕیان هێناوه‌ ...

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ دامه‌زراندن له‌لایه‌ن فریشته‌كانه‌وه‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلَائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آَمَنُوا ........ ) { الأنفال : 12 } واته‌ : ئه‌ی ( موحه‌مه‌د یادی ئه‌وه‌ بكه‌ره‌وه‌ كاتێك په‌روه‌ردگارت وه‌حی ونیگای ده‌كرد بۆ فریشته‌كان كه‌ به‌ڕاستی من یار ویاروه‌رتانم، كه‌وابوو ئێوه‌ش دڵی ئیماندارن پابه‌ند ودامه‌زراوو بكه‌ن ...

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ پله‌وپایه‌ی بڵند ولێخۆش بوون وڕزق وڕۆزی په‌روه‌ردگار .

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ سه‌ربه‌رزی وعیززه‌ت، خوای گه‌وره‌ ده‌فـــه‌رموێت : (.... وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ  ) { المنافقون : 8 } واته‌ : ئه‌و دووڕووانه‌ نازان كه‌ عیززه‌ت وسه‌ربه‌رزی ده‌سه‌ڵات وپایه‌داری هه‌ر شایسته‌ی خوا وپێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی وئیماندارانه‌ .

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ مه‌عیه‌تی ( له‌گه‌ڵ بوونی ) خوای گه‌وره‌، وه‌ك په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رموێت:(وَأَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ ){ الانفال : 19 }واته‌: بێگومان خوای گه‌وره‌ به‌ علم وزانست وڕه‌حمی خۆی له‌گه‌ڵ باوه‌ڕدارانه‌ .  

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ به‌رزی وبڵندی وپله‌ وپایه‌ی دونیا، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( ...... يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ) { المجادلة : 11 } واته‌ : خوای گه‌وره‌ ئه‌وانه‌ی كه‌ باوه‌ڕیان هێناوه‌ وئه‌وانه‌شی كه‌ زانست وزانیاریان پێدراوه‌ چه‌نده‌ها پله‌ وپایه‌ به‌رزیان ده‌كاته‌وه‌، خوایش زۆر ئاگاداری ئه‌و كار وكرده‌وانه‌ هه‌یه‌ كه‌ ئه‌نجامی ده‌ده‌ن .

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ پاداشتی دوو به‌رامبه‌ری ڕه‌حمه‌تی خوای گه‌وره‌ وئه‌و نوور وڕووناكیه‌شی كه‌ باوه‌ڕداران له‌ به‌ر ڕۆشنایه‌كه‌یدا ده‌ڕۆن، خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآَمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ) { الحديد : 28 } واته‌ : ئه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه‌ له‌خوا بترسن وپارێزكاربن وباوه‌ڕی بته‌و بهێنن به‌ پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی، تا دوو به‌رامبه‌ر پاداشت وڕه‌حمه‌تتان به‌سه‌ردا ببارێت، هه‌روه‌ها نوور وڕووناكیه‌تان پێ ببه‌خشێت له‌به‌ر ڕۆشناییه‌كه‌ی دا به‌چالاكی بنوێێن وڕێبازی ژیان بگرنه‌به‌ر، تا لێتان خۆش ببێت، چونكه‌ ئه‌و خوایه‌ لێخۆش بوو میهره‌بانه‌ .

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌و میهره‌بانی وخۆشه‌ویستیه‌ی كه‌خوای گه‌وره‌ ئاماده‌ی كردوه‌ بۆ باوه‌ڕداران، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ خۆشه‌ویستی ده‌كات لای فریشته‌كان وپێغه‌مبه‌ران وپیاوچاكان، په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رموێت : ( إِنَّ الَّذِينَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا ) { مريم : 96 } واته‌ : به‌ڕاستی ئه‌وانه‌ی كه‌ باوه‌ڕیان هێناوه‌ وكاروكرده‌وه‌ی چاكیان ئه‌نجام داوه‌، له‌ ئاینده‌دا خوای میهره‌بان سۆز وخۆشه‌ویستی وڕێزی تایبه‌تیان بۆ ئاماده‌ ده‌كات، ( هه‌روه‌ها له‌ لایه‌ن فریشته‌كان وئیمانداران ونیشته‌جێكانی به‌هه‌شته‌وه‌ ) خۆشه‌ویست وڕێزدارن .

·    بێ به‌ش ده‌كرێت له‌ ئاسایش ودڵی پڕ ترس وخه‌وف ده‌كرێت له‌ ڕۆژێكدا كه‌ ترس زۆر ده‌بێت، وه‌ك ده‌فه‌رموێت : ( .... فمنْ آَمَنَ وَأَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ ) { الأنعام : ٤٨ } واته‌ :  هه‌ركه‌س ئیمان وباوه‌ڕ بهێنێت وچاكسازی بكات، ئه‌وه‌ نه‌ترس وبیمیان له‌سه‌ره‌ نه‌ غه‌مبار ده‌بن .

·    بێ به‌ش ده‌كرێت لــــه‌ شفـــای قورئان، خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( ......قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آَمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آَذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُولَئِكَ يُنَادَوْنَ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ ) { فصلت : 44 } واته‌ : ئـــه‌ی پێغه‌مبـــه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) پێان بڵێ : ئه‌م قورئانه‌ بۆ ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕیان هێناوه‌ هیدایه‌ت وڕێنموونی وشیفایه‌ - وچاره‌سه‌ری هه‌موو ده‌رد ونه‌خۆشیه‌كان ده‌كات – جا ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕ ناهێنن وگۆێچكه‌یان كه‌ڕه‌ وبه‌شتی تر ئاخنراوه، هه‌روه‌ها كوێرن له‌ئاستیدا، ئه‌وانه‌ هه‌روه‌ك له‌ دووره‌وه‌ بانگیان لێ بكرێت وایه‌‌ ( نه‌ ده‌نگه‌كه‌ی به‌چاكی ده‌بیستن نه‌ ڕه‌نگه‌كه‌ به‌ڕوونی ده‌بینن ) .

٣٢- لاواز هه‌نگاو نانی دڵ به‌ره‌و لای خوا وڕۆژی دوایی :

یان كۆسپ وته‌گه‌ره‌ هاتنه‌ به‌رده‌م یان وه‌ستان وڕێگابڕینی له‌به‌رده‌م ئه‌وه‌ی ئاده‌میزاد هه‌نگاو هه‌ڵهێنێ به‌ره‌و لای خوا، ئه‌مه‌ ئه‌گه‌ر نه‌شیگه‌ڕێنێته‌وه‌ به‌ره ‌ودواوه‌، هه‌موو ئه‌مانه‌ كاریگه‌ری تاوان وگوناهن .

خۆشه‌ویستان : گوناهـ وتاوان یان دڵ ده‌مرێنێت، یان تووشی نه‌خۆشی ده‌كات نه‌خۆشیه‌كی ترسناك، وه‌ یان لاوازی ده‌كات به‌لاوازیه‌كی وا كۆتایی دێنێت به‌وهه‌شت شته‌ی كه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) په‌نای گرتوه‌ به‌خوا لێیان وه‌ك فه‌رموویه‌تی : " اللهم إني أعوذ بك من الهم والحزن والعجز والكسل والجبن والبخل وضلع الدَّين وغلبة الرجال "([7]) واته‌ : ئه‌ی خوای گه‌وره‌ په‌نا ده‌گرم به‌تۆ له‌ خه‌م وخه‌فه‌ت ونه‌توانایی وته‌مه‌ڵی وترسنۆكی وبه‌خیلی وقه‌رزاری وزاڵ بوونی كه‌سانی تر.

گوناهـ وتاوان به‌هێزترین هۆكاری په‌یدابوونی ئه‌م هه‌شت شته‌یه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا په‌نای گرتووه‌ لێیان، هه‌روه‌ها هۆكاری تریشن بۆ دابارینی نه‌هامه‌تی وبه‌ده‌به‌ختی وزاڵ بوونی دوژمن، هه‌روه‌ها گوناهـ به‌هێزترین هۆكاریشه‌ بۆ نه‌مان وله‌ده‌ستدانی ئه‌و نازو نیعمه‌تانه‌ی كه‌ خودا به‌خشیویه‌تی به‌ ئاده‌میزاد، وهۆكاریشه‌ بۆ نه‌هێشتنی خۆشبه‌ختی وگۆڕینی به‌ ناخۆشی وناڕه‌حه‌تی وگران بوونی ژیان وچه‌رمه‌سه‌ری .

٣٣- تیاچوونی نازو نیعمه‌ته‌كان وگۆڕینیان به‌ ناخۆشی ونه‌هامه‌تی:

به‌رده‌وام خوای گه‌وره‌ نازونیعمه‌تی خۆی ده‌ڕژێنێت به‌سه‌ر به‌نده‌كانیدا هه‌تا ئه‌و كاته‌ی كه‌ ده‌ست ده‌داته‌ گوناهـ وتاوان، وه‌هیچ نیعمه‌تێك له‌ ئاده‌میزاد ناسه‌نرێته‌وه‌ به‌بێ كردنی تاوان وگوناهـ، خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : (  َمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ) { الشوری : ٣٠ } واته‌ : هه‌ره‌ به‌ڵاو نه‌هامه‌تیه‌كتان به‌سه‌ر هاتبێت، ئه‌وه‌ ده‌ره‌نجامی ئه‌و كار وكرده‌وانه‌یه‌ كه‌ به‌ئاره‌زووی خۆتان ده‌تانكرد، ( به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ خوایه‌كی میهره‌بانه‌ ) له‌زۆربه‌ی زۆری گوناهـ وهه‌ڵه‌كانتان خۆش ده‌بێت ( ئه‌گه‌ر ته‌وبه‌ی لێ بكه‌ن ) .

خوای گه‌وره‌ هه‌واڵی پێداوین كه‌ هه‌رگیز نیعمه‌ته‌كانی خۆی ناگرێته‌وه‌ له‌به‌نده‌كانی، ئه‌گه‌ر بێتو ئه‌و به‌نده‌یه‌ خۆی هۆكاری ئه‌و لێسه‌ندنه‌وه‌یه‌ نه‌بێت، هه‌ر بۆیه‌ ده‌بینیت طاعه‌ت وگوێڕایه‌ڵی خوای گه‌وره‌ ده‌گۆڕێته‌وه‌ به‌ مه‌عصیه‌ت وتاوان وخراپه‌كاری، سوپاس وشوكری ئه‌و زاته‌ پیرۆزه‌ ئه‌گۆڕێت به‌ كوفر وبێباوه‌ڕی،  هۆكاره‌كانی ڕازی بوونی په‌روه‌ردگار پشت گوێ ده‌خات وده‌ست ده‌داته‌ ئه‌و هۆكارانه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ ڕقی لێیان ده‌بێته‌وه‌، خوای گه‌وره‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ ده‌فه‌رموێت : ( إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ ) { الرعد : ١١ } واته‌ : بێگومان خوا بارودۆخی هیچ گه‌ل وهۆزێك ناگۆڕێت ( له‌خۆشیه‌وه‌ بۆ ناخۆشی، یان له‌ زه‌لیلیه‌وه‌ بۆ سه‌ربه‌زی، یان له‌گرانیه‌وه‌ بۆ هه‌رزانی ) هه‌تا ئه‌وانه‌ ئه‌وه‌ی به‌خۆیان ده‌كرێت نه‌یگۆڕن ونه‌یكه‌ن، كاتێكیش خوا بیه‌وێت به‌ڵایه‌ك به‌سه‌ر هه‌ر میلله‌تێكدا بهێنێت – له‌ده‌ره‌نجامی سه‌ركه‌شی ویاخی بوونیان – ئه‌وه‌ هیچ هێزێك ناتوانێت به‌ری بگرێت، هیچ كه‌سیش ناتوانێت جگه‌ له‌خوا فریایان بكه‌وێت وڕزگاریان بكات .

٣٤- خوای گه‌وره‌ ترس وبیم ده‌خاته‌ دڵی كه‌سی تاوانبار وگوناهباره‌وه‌ :

هیچ كه‌سێكی تاوانبار نابینیت كه‌له‌سه‌ر ترس ودڵه‌ڕاوكێ نه‌بێت، هه‌ركه‌س طاعه‌تی خودا بكات په‌روه‌ردگار هه‌موو ترس وخه‌وفێكی بۆ ده‌گۆڕێت به‌ دڵ ئارامی وئاسایش، وه‌هه‌ركه‌سیش سه‌رپێچی ومه‌عصیه‌تی خودا بكات په‌روه‌ردگار ئارامی ودڵ ئاسووده‌یی بۆ ده‌گۆڕ‌ێت به‌ ترس وخه‌وف،  هیچ كه‌سێكی گوناهبار وتاوانبار نابینیت ئیلا دڵی وه‌ك ئه‌وه‌ وایه‌ هه‌میشه‌ به‌سه‌ر باڵی مه‌له‌وه‌ بێت، هه‌ر كه‌ گوێی له‌ته‌قه‌ی ده‌رگا ده‌بێت واده‌زانێت به‌شوێنی ئه‌ودا هاتوون بیگرن، یان هه‌رڕووداوێكی خراپ ڕووئه‌دات ئه‌و دڵی له‌مشتیدایه‌ واده‌زانێت تاوانێكی كردوه‌ و ده‌گه‌ڕێن به‌شوێنیدا، به‌كوورتی هه‌ر كه‌س له‌خودا بترسێت خوای گه‌وره‌ بێ ترسی ده‌كات له‌هه‌موو شتێك، وه‌هه‌ركه‌سیش له‌خودا نه‌ترسێت خوای گه‌وره‌ له‌هه‌موو شتێك ده‌یترسێنێت .

٣٥- نامۆ بوون ووه‌حشه‌تێكی گه‌وره‌ ده‌چێته‌ دڵیه‌وه‌ :

تاوانبار وگوناهبار هه‌میشه‌ خۆی به‌ نامۆ ده‌زانێت، به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی ئاده‌میزاد ڕۆده‌چێت له‌تاواندا به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ هه‌ست به‌نامۆ بوون ده‌كات له‌نێوان خۆی وپه‌روه‌ردگاریدا، چونكه‌ كه‌سی گوناهبار كارێك ده‌كات پێچه‌وانه‌ی ئه‌و فطره‌ت وسروشته‌ پاكه‌یه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ ئاده‌میزادی له‌سه‌ر دروستكردووه‌، ئه‌وه‌ش بزانه‌ تاڵترین وناخۆشترین ژیان ژیانی ئه‌و كه‌سانه‌یه‌ هه‌میشه‌ له‌تاواندا ده‌ژین، وه‌ خۆشترین ژیانیش ژیانی ئه‌و كه‌سانه‌یه‌ كه‌ زۆربه‌ی كاته‌كانیان له‌ طاعه‌ت وجێ به‌جێكردنی فه‌رمانه‌كانی خوادا به‌سه‌ر ده‌به‌ن، نامۆ بوونیش هۆكاره‌كه‌ی ئه‌و په‌رده‌یه‌یه‌ كه‌ گوناهـ وتاوان دروستی كردوه‌، چه‌ندێك ئه‌و په‌رده‌یه‌ ئه‌ستوور تر بێت هێنده‌ش ئه‌و كه‌سه‌ هه‌ست به‌نامۆ بوون ده‌كات، بێ ئاگای له‌ فه‌رمانه‌كانی خودا نامۆ بوون دروست ده‌كات، وه‌خراپترین تاوانیش كه‌ ئه‌و په‌رده‌یه‌ ئه‌ستوور تر ده‌كات شرك وهاوه‌ڵدانان و بێباوه‌ڕیه‌ .

٣٦- لادانی دڵ له‌سه‌ر ڕێڕه‌وی ته‌ندروستی خۆی بۆ سه‌ر ڕێڕه‌وی خراپه‌كاران:

هه‌روه‌ك ده‌بینیت كه‌سێك نه‌خۆشه‌ وپه‌كی كه‌وتوه‌، به‌هیچ شێوه‌یه‌ك خواردن وخواردنه‌وه‌ سوودی نیه‌ بۆی و دادی نادات، به‌هه‌مان شێوه‌ش كاریگه‌ری تاوان وگوناهـ له‌سه‌ر دڵ وده‌روون وه‌ك كاریگه‌ری نه‌خۆشی وایه‌ له‌سه‌ر جه‌سته‌ ولاشه‌ی ئاده‌میزاد، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ به‌ڵكو تاوان وگوناهـ خۆیان نه‌خۆشی دڵ وده‌روونن، وه‌هیچ شتێكیش ده‌رمانی ئه‌و نه‌خۆشیه‌ نیه‌ ئه‌وه‌ نه‌بێت كه‌سی نه‌خۆش واته‌ تاوانبار واز له‌ مه‌عصیه‌ت وگوناهه‌كانی بهێنێت و ته‌وبه‌یه‌كی ڕاست ودروستی لێبكات وپه‌یمان له‌گه‌ڵ خوادا ببه‌سێتێت كه‌ ئیتر كۆتای به‌ سه‌رپێچی زاتی حه‌ق ته‌عالای ئه‌و ده‌هێنێت، ئه‌گه‌ر وای كرد خوای گه‌وره‌ به‌ڵێنی داوه‌ كه‌ خراپه‌ وگوناهه‌كانیشی بۆ ده‌گۆڕێت به‌حه‌سه‌نات، وه‌ك ده‌فه‌رموێت : ( يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ){الفرقان: من الآية70} .

٣٧- گوناهـ وتاوان دڵ كوێر ده‌كه‌نه‌وه‌ ونووری تێدا ناهێڵن :

گوناهـ وتاوان ڕێگاكانی زانست وزانیاری داده‌خات وبابه‌ته‌كانی هیدایه‌ت وڕێنمونی ئه‌شارێته‌وه‌، به‌رده‌وام ئه‌م نوور وڕووناكیه‌ لاواز ده‌بێت ومۆته‌كه‌ی تاریكیش له‌سه‌ریه‌ك كه‌ڵه‌كه‌ ده‌بێت هه‌تاوه‌كو دڵ به‌یه‌كجاری وه‌ك تاریكه‌ شه‌وی ئه‌نگوسته‌ چاوی لێ دێت، تاوای لێ دێت كاریگه‌ری تاوان وگوناهـ ده‌گوێزرێته‌وه‌ بۆ سه‌ر ئه‌ندامه‌كانی له‌ش، به‌شێوه‌یه‌ك ڕوومه‌ت وده‌مو چاوی ئه‌و كه‌سه‌ ڕه‌ش وتاڵ ودێز ده‌كات، له‌پاش مردنیش ئه‌وتاریكیه‌ له‌گه‌ڵ خۆی ده‌باته‌ ناو گۆڕ، كاتێكیش كه‌ خه‌ڵكی زیندوو ده‌كرێنه‌وه‌ بۆ لپێرسینه‌وه‌ وموحاسه‌به‌ له‌گه‌ڵ كردن كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێك گه‌ردنیان زۆر به‌رزه‌ وناوچه‌وانیشیان ئه‌دره‌وشێنه‌وه‌، به‌ڵام كه‌سانی تاوانبار وخراپه‌كار له‌و ڕۆژه‌شدا ڕوویان ڕه‌شه‌ وسه‌ریان كز وبه‌ره‌و خواره‌ ( خوا په‌نامان بدات ) .

٣٨- گوناهـ وتاوان ده‌روونی ئاده‌میزاد سووك وڕسوا ده‌كات وكه‌رامه‌تی له‌بنه‌وه‌ هه‌ڵده‌ته‌كێنێت وله‌ناوی ده‌بات:  

به‌شێوه‌یه‌ك هێنده‌ سووكی ده‌كات له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا هیچ شتێكی تر نیه‌ ئه‌وه‌نده‌ ڕه‌زیل وبێ بایه‌خ وكه‌م نرخ بێت .

٣٩- مرۆڤێ گوناهبار وتاوانبار هه‌میشه‌ دیلی ده‌ستی شه‌یتان وهه‌واو وئاره‌زووه‌كانیه‌تی :

گوناهبار دیل وئه‌سیر وكۆت وبه‌ند كراوه‌، هیچ دیلێك هێنده‌ حالی وه‌ك ئه‌و كه‌سه‌ خراپ نیه‌ كه‌ گیری خواردوه‌ به‌ده‌ست دوژمنی سه‌رسه‌ختیه‌وه‌، ئه‌و دوژمنه‌ش شه‌یتان بێت، هیچ به‌ندینخانه‌یه‌كیش هێنده‌ی به‌ندینخانه‌ی هه‌واو وئاره‌زووه‌كان ته‌سك نیه‌، وه‌هیچ كۆت وبه‌ندێكیش هێدنه‌ی كۆت وبه‌ندی شه‌هوه‌تبازی گران وقورس نیه‌، ئه‌و كه‌سه‌ چۆن ئه‌توانێت هه‌نگاو هه‌ڵێنێت به‌روه‌ لای خواو خۆ ئاماده‌كردن بۆ ڕۆژی دوایی له‌كاتێكدا هه‌موو شه‌هوه‌ت وهه‌واو ئاره‌زوه‌كانی كۆت ودیل كراوی ده‌ستی شه‌یتان بێت؟

دڵی ئاده‌میزاد چه‌ندێك دوور بێت له‌ خوای گه‌وره‌وه‌، هێنده‌ش ئافات وبه‌ڵای خێراتر ڕوو تێ ده‌كات، وه‌ چه‌ندێكیش له‌خوای گه‌وره‌وه‌ نزیك بێت كه‌متر به‌ڵاو ئافاتی تاوان وخراپه‌كاری ڕووی تێده‌كات .

دوور بونیش له‌خوای گه‌وره‌وه‌ پله‌ وده‌ره‌جاتی هه‌یه‌، بێ ئاگایی وغه‌فله‌ت دڵی ئاده‌میزاد دوور ده‌خاته‌وه‌ له‌خوای گه‌وره‌وه‌، به‌ڵام دوریی تاوان وگوناهـ خراپتره‌ له‌دووریی بێ ئاگای وغه‌فڵه‌ت، وه‌ دووریی بیدعه‌ وداهێنانیش له‌دینه‌وه‌ گه‌وره‌تر وخراپتره‌ له‌دووریی تاوان، هه‌روه‌ها دووریی نیفاق وشیرك زۆر زۆر گه‌وره‌تر وخراپتره‌ له‌هه‌ر هه‌مووی .

٤٠- له‌ده‌ست دانی پله‌وپایه‌یی كۆمه‌ڵایه‌تی وڕێز وبه‌های لای خوا وخه‌ڵكیش :

گومانی تێدا نیه‌ به‌ڕێزترین دروستكراو لای په‌روه‌ردگار ئه‌وه‌یانه‌ كه‌ زۆرتر له‌خواترس وبه‌ته‌قوایه‌، وه‌نزیكترین كه‌سیش له‌خوای گه‌وره‌وه‌ ئه‌و كه‌سه‌یه‌ كه‌ زیاتر طاعه‌ت وگوێڕایه‌ڵی بۆ ئه‌و ده‌كات، جا به‌پێی ئه‌وه‌ی ئاده‌میزاد چه‌ندێك فه‌رمانه‌كانی خوای گه‌وره‌ جێ به‌جێ بكات ودوور بكه‌وێته‌وه‌ له‌ قه‌ده‌غه‌كراوه‌‌كانیه‌وه‌ هێنده‌ ئه‌و كه‌سه‌ مه‌نزیله‌ت وپله‌ وپایه‌ی بڵند وبه‌رز تره‌ لای خوا، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو ده‌ستی دایه‌ خراپه‌ وتاوان ئه‌و كاته‌ ئه‌و ڕێز وپله‌ وپایه‌ی نامێنێت ولای خه‌ڵكیش بێ نرخ و سووك ده‌بێت، جا كه‌سێكیش قیمه‌ت ونرخی له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا نه‌ما وبوو به‌ بنێشته‌ خۆشه‌ی سه‌ر زمانی خه‌ڵك وله‌هه‌موو كۆڕ وكۆمه‌ڵێكدا به‌خراپه‌ باسیان ده‌كرد، ئه‌و كه‌سه ئیتر هیچ شتێكی نامێنێت كه‌ دڵی پێ خۆش بكات وژیانی لێ ده‌بێت به‌مه‌رگه‌سات وهه‌موو ڕۆژێكی چه‌رمه‌سه‌ری و‌نه‌هامه‌تی ده‌بێت، چونكه‌ ڕێزی مرۆڤ به‌ جوانیه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌وه‌یه‌، كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك په‌روه‌رده‌كراوی قورئان وسوننه‌ته‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا بێت ( صلی الله علیه وسلم ) .

٤١- گوناهـ وتاوان هه‌رچی مه‌دح وباسكردنی چاكه‌ هه‌یه‌ له‌ئاده‌میزادی داده‌ماڵێت، وه‌ذه‌م وبه‌خراپ باسكردنی ده‌كات به‌به‌ردا :

به‌ڵێ گوناهـ وتاوان پۆشاكی ذه‌م وسوكی وڕسوایی ده‌كات به‌به‌ری ئاده‌یزاد دا، وناوی باوه‌ڕ وباوه‌ڕدار وچاكه‌ وچاكه‌خواز وله‌خواترس وگوێڕایه‌ڵ ووه‌لی ووارع وصالح وخواناس وداوێن پاك له‌به‌ری خه‌ڵك داده‌ماڵێت، له‌بری ئه‌وه‌ پۆشاكی بێباوه‌ڕی وخراپه‌كار وگوناهـ وسه‌رپێچی كه‌ر وموفسد وپیس وگه‌نده‌ڵ وداوێن پیس ودز جه‌رده‌ وپیاوكوژ وخائن ودرۆزن وفاسقی ده‌كات به‌به‌ردا، هه‌روه‌ك خــوای گــه‌وره‌ ده‌فـه‌رموێت : ( بئس الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ) { الحجرات : ١١ } واته‌ : ئای كه‌ چه‌ند ناشیرینه‌ ناو وناتۆره‌ی خراپ له‌دوای باوه‌ڕ هێنان وموسڵمان بوون، ئه‌وه‌ش ته‌وبه‌ی نه‌كردبێت وپه‌شیمان نه‌بوبێته‌وه‌ له‌گوناهه‌كانی، جا ئه‌و جۆره‌ كه‌سانه‌ن هه‌ر سته‌مكار.

ئه‌وه‌ی ده‌بێته‌ مایه‌ی توڕه‌ بوونی په‌روه‌ردگار وچوونه‌ دۆزه‌خ وژیانی سه‌رشۆڕی وخه‌سارۆمه‌ندی دونیا وقیامه‌تیش هه‌ر گوناهـ وتاوانه‌ .

٤٢- گوناهـ وتاوان كاریگه‌ری ده‌بێت له‌ سه‌ر ژیری وعه‌قڵ وخاوه‌نه‌كه‌ی گێژ وگه‌مژه‌ وكاڵ فام ده‌كات :

هه‌ر گیز دوو كه‌سی عاقل نابینیت كه‌ یه‌كێكیان گوێڕایه‌ڵی خوای گه‌وره‌ بێت، وئه‌وی دیكه‌شیان سه‌رپێچی كه‌ر وله‌خوا یاخی بێت، ئیلا عه‌قڵ وژیری ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ گوێڕایه‌ڵ ومطیعه‌ ته‌واو وكامڵ تره‌، وبیرو هۆشیشی دروست وساغ وسه‌لیم تره‌، بۆچونه‌كانی جێگه‌ی خۆیان ده‌گرن، هه‌ر كارێكی په‌سه‌ند كرد جێگه‌ی سوپاس كردنه‌ چونكه‌ كاره‌كانی به‌ پرس وڕا ده‌كات، به‌ڵام كه‌سی گوناهبار وتاوانبار چۆن پێی بووترێت ژیر وعاقڵ وخاوه‌ن بیر وهۆش، له‌كاتێكدا ده‌ستی داوه‌ته‌ سه‌رپێچی وگوناهـ وتاوان وخراپه‌كاری له‌ ژێر ده‌سه‌ڵات وماڵی خاوه‌ن ماڵدا، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا بزانێت ویه‌قینی هه‌بێت كه‌ ئاگای لێیه‌تی وده‌یبینێت؟ باشه‌ كه‌سی له‌و جۆره‌ چۆن جورئه‌تی ئه‌وه‌ ده‌كات گوناهـ بكات له‌كاتێكدا له‌ نیعمه‌ت وڕزق وڕۆزی خالقی ده‌خوات وده‌خواته‌وه‌، به‌كاره‌ خراپه‌كانیشی هه‌میشه‌ په‌روه‌ردگار توڕه‌ ده‌كات، گوێیشی له‌وه‌ نیه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ی لێ زوویر بێت وتووشی نه‌فرین وده‌ركردنی بكات له‌ڕه‌حمه‌تی خۆی، باشه‌ ئه‌وه‌ چ عه‌قڵ وژیری یه‌كه‌ خۆشی وشادی ونیعمه‌ته‌كانی دواڕۆژ بگۆڕێته‌وه‌ به‌ چه‌ند ساتێك له‌ خۆشی وله‌زه‌تی دونیا، كه‌ پاشتر واده‌زانێت خه‌وی بینیوه‌، یان هه‌ر له‌دونیاش نه‌ژیاوه‌ .

٤٣- گوناهـ وتاوان ده‌بێته‌ هۆی بچڕانی په‌یوه‌ندی نێوان خودا وبه‌نده‌كانی:

جا كاتێك ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ بچڕا ئیتر هۆكاره‌كانی خۆشبه‌ختی وخێر خۆشیش ده‌بچڕێت وله‌جێگایان هۆكاره‌كانی شه‌ڕ وخراپه‌ په‌یوه‌ست ده‌بن، كامه‌یه‌ ئه‌و سه‌رفرازی وهیوا وئومێد وژیانه‌ی كه‌ هۆكاره‌كانی خێر وچاكه‌ی له‌گه‌ڵدا بچڕابێت، ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ش كه‌ هه‌بوو لــه‌نێوان پشتیوان ( كه‌ خوای گه‌وره‌یه‌ ) له‌گه‌ڵ به‌نده‌كه‌یدا هیچ ئاسه‌وارێكی نه‌ما، ئه‌و وه‌لی وپشتیوانه‌ی كه‌ ئاده‌میزاد هه‌میشه‌ موحتاجه‌ پێی وهیچ كاتێك ناتوانێت به‌ئه‌ندازه‌ی چاو تروكانێك پێویستی پێی نه‌بێت، ئه‌و زاته‌ی كه‌ باڵاده‌ستی هه‌موو هێز وتواناكانه‌ وسه‌رچاوه‌ی هه‌موو خێر وچاكه‌ وخۆشییه‌كه‌ له‌ دونیا وقیامه‌تیشدا، كه‌سیش نازانێت زیان وزه‌ره‌ری سزای بچڕانی ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ چه‌ندێك گه‌وره‌یه، ئه‌و كاته‌ نه‌بێت كه‌ ده‌ستی له‌هه‌موو جێگایه‌ك ده‌بچڕێت وئیتر هاوار وخۆزگه‌ هیچ سوودێكی نابێت وتازه‌ گه‌ڕانه‌وه‌ش جارێكی تر ‌بۆ دونیا جێگای قبوڵ نیه‌، چونكه‌ خوای گه‌وره‌ پێشتر ئاگاداری كردین له‌سه‌ره‌نجامی خراپی ئه‌م لادان ویاخی بوون وبێباوه‌ڕیه‌ .

٤٤- گوناهـ وتاوان به‌ره‌كه‌تی ته‌مه‌ن وڕزق وڕۆزی زانست وزانیاری وكار وكرده‌وه‌ وطاعه‌ت ناهێڵێت :

بەشێوەیەکی گشتی گوناهـ وتاوان بەرەکەتی دین ودونیا ناهێڵێت، به‌شێوەیەک تۆزقاڵێک به‌ره‌كه‌ت چی بێت لە ته‌مه‌ن ودین ودونیادا گوناهـ وتاوان هه‌ر هه‌مووی له‌‌ناو ئەبات و وەک تۆز هەمووی دەکات بەهەوادا .

45- گوناهـ وتاوان خاوەنەکەی هاوشانی کەسە سووک وڕسواکان دەکات :

ئاده‌میزاد پاش ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره‌ ڕێزی لێنا وفه‌رمانی كرد به‌ فریشته‌كان كه‌ سوژده‌ی ڕێزی بۆ ببه‌ن، له‌و كاته‌ به‌دواوه‌ ئاده‌میزاد خاوه‌نی پله‌و پایه‌ی زۆر به‌رزه‌ لای په‌روه‌ردگاری تا ئه‌و كاته‌ی ده‌ست ده‌داته‌ گوناهـ وتاوان، هه‌ر گوناهێك كه‌ ده‌یكات وته‌و‌به‌ی لێناكات پله‌یه‌ك له‌و ڕێز وحورمه‌ته‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ پێیداوه‌ دێته‌ خواره‌وه‌، تاوای لێدێت به‌رده‌وام سه‌رگه‌رمی خراپه‌ وتاوان ده‌بێت وئه‌و كه‌سه‌ ده‌چێته‌ ڕیزی كه‌سه‌ سووك و بێ نرخ وبێ به‌هاكانه‌وه‌ .

٤٦- گوناهـ وتاوان به‌شێویه‌ك زاڵ ده‌بێت به‌سه‌ر ئاده‌میزادا، كه‌ پێشتر كه‌س به‌و شێوه‌یه‌ پێی نه‌وێراوه‌ :

له‌ ڕیزی ئه‌و مه‌خلوقاتانه‌ی كه‌ زاڵ ده‌بێت به‌سه‌ر مرۆڤی گوناهبار وتاوانباردا و پێی ده‌وێرێت شه‌یتانه‌كانن، ئه‌ویش به‌وه‌ی تووشی وه‌سوه‌سه‌ وشۆك ودڵه‌ڕاوكێ وخه‌م وخه‌فه‌ت وترسی ده‌كه‌ن، به‌شێوه‌یه‌ك وای لێده‌كه‌ن به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی دونیا ودواڕۆژی خۆی له‌بیر ده‌به‌نه‌وه‌، تا وای لێدێت به‌یه‌كجاری له‌ناو تاوان وگوناهدا ڕۆده‌چێت وزۆر به‌ ئه‌سته‌م ده‌توانێت وازیان لێ بهێنێت، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ به‌ڵكو شه‌یتانه‌كانی ئاده‌میش پێی ده‌وێرن وبه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه‌ ده‌سه‌ڵاتیان هه‌یه‌ به‌سه‌ریدا به‌ ئاماده‌یی وئاماده‌ نه‌بوونی خۆی زیانی لێده‌ده‌ن وتووشی خراپه‌ی ده‌كه‌ن، ئه‌م كه‌سه‌ هێنده‌ سه‌رگه‌رمی خراپه‌ وتاوان ده‌بێت خێزانی وخزمه‌تكاره‌كه‌ی ومناڵه‌كانی وده‌ر ودراوسێ وته‌نانه‌ت ئاژه‌ڵانیش زه‌فه‌ری پێ ده‌به‌ن وزاڵ ده‌بن به‌سه‌ریدا وده‌وێرن ڕوبه‌ڕووی ببنه‌وه‌ .

٤٧- گوناهـ وتاوان خیانه‌ت له‌ ئاده‌میزاد ده‌كات وله‌بیری ده‌باته‌وه‌ چ شتێك له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌وه‌ وچ شتێكی پێویسته‌ :

گومانی تێدا نیه‌ هه‌موو كه‌سێك پێویستی به‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ بزانێت چ شتێك زیانی پێ ده‌گه‌یه‌نێت وچ شتێكیش سوود مه‌نده‌ بۆی له‌ دونیا ودوا ڕۆژیدا، زاناترین كه‌سیش له‌م ڕوه‌وه‌ به‌ پێی پله‌ وده‌ره‌جه‌ی باوه‌ڕی ئه‌و كه‌سه‌ كه‌تووه‌، به‌هێزترین كه‌س له‌م بواره‌دا ئه‌و كه‌سه‌یه‌ كه‌ بتوانێت كۆنترۆڵی دڵ وده‌روونی خۆی بكات وبه‌كاری بهێنێت له‌ سوود وقازانجی خۆیدا، ودوری بخاته‌وه‌ له‌و شتانه‌ی كه‌ زیانیان بۆی ده‌بێت، له‌م ڕوه‌شه‌وه‌ خه‌ڵكه‌كان به‌ ڕاده‌ی مه‌عریفه‌ت وهه‌م وپله‌وپایه‌یان جیاوازیان هه‌یه، عارف ترین وزاناترینیان‌ ئه‌و كه‌سانه‌ن كه‌ ده‌رك ده‌كه‌ن به‌هۆكاره‌كانی خۆشبه‌ختی وبه‌خته‌وه‌ری ونا به‌ختیاری، جا خۆشبه‌ختی بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ ئه‌توانێت هۆكاره‌كانی به‌ختیاری دونیا ودواڕۆژ هه‌ڵببژێرێت ودوور بكه‌وێته‌وه‌ له‌و هۆكارانه‌ی كه‌ مرۆڤ به‌ره‌و هه‌ڵدێر ونابه‌ختیاری دین وژین ده‌به‌ن،  به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ ده‌به‌نگ ترین كه‌س ونه‌فام وگه‌مژه ترین كه‌سیش ئه‌و كه‌سه‌یه‌ كه‌ فه‌زڵی دنیایه‌كی دوا بڕاو وكوورت وكه‌م ده‌دات به‌ سه‌ر دوا‌ڕۆژێكی هه‌تا هه‌تایی و كۆتا نه‌هاتوو.

٤٨- گوناهـ وتاوان دڵی مرۆڤ كوێر ده‌كات :

ئه‌گه‌ر گوناهـ دڵی خاوه‌نه‌كه‌ی كوێر نه‌كات بێگومان لاوازی ده‌كات، جا كاتێك دڵ كوێر ولاواز بوو ئه‌وكاته‌ ناسینی هیدایه‌ت وڕێنموونیشی لاواز ده‌بێت له‌سه‌ر خۆی و له‌سه‌ر غه‌یری خۆیشی، گومانی تێدا نیه‌ كه‌ گوناهـ وتاوان بینینی دڵ لاواز وكوێر ده‌كات، به‌شێوه‌یه‌ك وه‌ك پێویست ده‌رك به‌ حه‌ق وڕاستیه‌كان ناكات، تاوای لێدێت عه‌زیمه‌ت وهێزی نامێنێت كه‌ به‌ره‌نگاری هێزی شه‌ڕی شه‌یتان ببێته‌وه‌، حه‌ق وڕاستی به‌ پڕوپووچ ده‌بینێت، و پڕوپوچیش به‌حه‌ق وڕاستی ده‌زانێت، چاكه‌ به‌خراپه‌ وخراپه‌ش به‌چاكه‌ ناوزه‌د ده‌كات، له‌كۆتایدا له‌ سه‌فه‌ر وڕێگای به‌رو خودا چوندا شكست دێنێت ولاده‌داته‌وه‌ به‌لای ئه‌و شته‌ باتڵ وپڕوپوچانه‌ی كه‌ ده‌رونی به‌باش وجوانی ده‌زانێت .

٤٩- گوناهـ وتاوان جۆرێكه‌ له‌و یارمه‌تی كۆمه‌كانه‌ی كه‌ كه‌سی گوناهبار پێشكه‌شی دوژمنه‌كه‌ی خۆی ده‌كات :

چونكه‌ خوای گه‌وره‌ ئاده‌میزادی تاقی كرده‌وه‌ به‌ دوژمنێكی وا كه‌ هه‌رگیز به‌ئه‌ندازه‌ی چاوتروكانێك لێی غافڵ و بێ ئاگا نابێت وخه‌و خۆراسی نیه‌ وهه‌میشه‌ له‌كه‌مین و بۆسه‌دایه‌ بۆی تاوه‌كو فێڵی لێبكات وبیخاته‌ ناو ئه‌و ته‌ڵه‌یه‌وه‌ كه‌ بۆی سازكردووه‌، وه‌هه‌ر ڕێگایه‌كی تریش شك ببات خۆی پێ ده‌گه‌یه‌نێت بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رچی كردبێت له‌خشته‌ی به‌رێت وسه‌رپێچی وتاوان وگوناهـ وبێ فه‌رمانی په‌روه‌ردگاری پێ بكات له‌م پێناوه‌شدا كه‌ڵك وه‌رده‌گرێت له‌ بێچووه‌ شه‌یتانه‌كانی ئاده‌می و جنۆكه‌، ئه‌و دوژمنه‌ سه‌رسه‌خت و ووچان نه‌ده‌ره‌ش شه‌یتانی نه‌فرین لێكراوه‌ .

٥٠- گوناهـ وتاوان وا ده‌كات له‌ ئاده‌میزاد خۆی له‌بیر بچێته‌وه‌ :

جا كاتێك مرۆڤ خۆی له‌بیر چوویه‌وه ‌ئه‌و كاته‌ جڵه‌و بۆ شه‌یتان شل ده‌كات كه‌ به‌ ئاره‌زووی خۆی به‌هه‌موو لایه‌كیدا به‌رێت، به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ هێزێكی به‌رگری به‌رامبه‌ر شه‌یتان بمێنێت، تاوای لێدێت ئه‌و كه‌سه‌ خۆشی پشت گوێ ده‌خات، جا كه‌ خۆشی پشت گوێ خست ( خودا په‌نا بدات ) ئه‌و كاته‌ به‌ره‌و هه‌لاكه‌ت و تیاچوون ده‌ڕوات، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ) { الحشر ك ١٩ } واته‌ :  وه‌ك ئه‌و كه‌سانه‌ مه‌بن كه‌ فه‌رمانه‌كانی خوايان فه‌رامۆش كرد وپشتگوێيان خست، له‌به‌رامبه‌ريشدا په‌روه‌ردگار سه‌رگه‌ردانی كردن وخۆشيانی له‌بير خۆيان برده‌وه‌   ( نه‌يانتوانی كار وكرده‌وه‌يه‌كی باشی وابكه‌ن كه‌ سووديان پێ بگه‌يه‌نێَت بۆ دواڕۆژيان ) هه‌ر ئه‌وانه‌شن له‌ سنوور وفه‌رمانی خوا ده‌رچوون.

خوای گه‌وره‌ به‌ دوو جۆر سزای ئه‌و كه‌سانه‌ی داوه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌یان له‌بیرچووه‌ته‌وه‌ :

یه‌كه‌میان : ئه‌وه‌یه‌ خوای گه‌وره‌ ئه‌و كه‌سه‌ی له‌بیر خۆی بردوه‌ته‌وه‌ وهیچ گرنگیه‌كی پێ نادات.

دووه‌م : ئه‌وه‌یه‌ خوای گه‌وره‌ وای كردوه‌ له‌و كه‌سه‌ تاوانباره‌ كه‌ ده‌روونی خۆشی له‌بیر بچێته‌وه‌ .

جا خودا په‌نا بدات ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره‌ كه‌سێكی له‌بیر خۆی برده‌وه‌، ئه‌وه‌ ئه‌و كه‌سه‌ به‌ره‌و تیاچوون وهه‌لاكه‌ت وگومڕایی ده‌چێت، به‌ئه‌ندازه‌ی نزیكی ده‌سته‌كان له‌ده‌مه‌وه‌ ئه‌و كه‌سه‌ له‌تیاچوون نزیك ده‌بێته‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌و كه‌سه‌ خراپه‌ ونه‌نگیه‌كانی خۆی نابینێت وله‌بیری ده‌چێته‌وه‌، وه‌هیچ كاتێكیش له‌بیر ئه‌وه‌دا نابێت كه‌ ئه‌و خراپه‌ ونه‌نگیانه‌ی لابه‌رێت ووازیان لێ بهێنێت، هه‌روه‌ها سه‌رجه‌م نه‌خۆشیه‌ ده‌رونیه‌كانی په‌یوه‌ندی به‌دڵه‌وه‌ له‌یاد ده‌كات و هه‌ست ناكات به‌ ئێش وئازاره‌كانی وهیچ كاتێكیش نایه‌ت به‌خه‌یاڵیدا كه‌ چاره‌سه‌ری ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ بكات ئه‌ویش به‌وازهێنانی له‌ تاوان وگوناهـ ده‌بێت .

به‌ڵێ خۆشه‌ویستان ئه‌م كه‌سه‌ به‌جۆرێك تووشی نه‌خۆشی وئافاتی گوناهـ وتاوان بووه‌ نه‌خۆشیه‌كه‌ی لێی پیس كردووه‌ وعیلاج وچاره‌سه‌ری زۆر ناڕه‌حه‌ت وئه‌سته‌مه‌ چونكه هێنده‌ له‌تاوان وگوناهدا ڕۆچووه‌ خوای گه‌وره‌ مۆری ناوه‌ به‌سه‌ر دڵیدا، كه‌سێكیش به‌و شێوه‌یه‌ بێت مه‌گه‌ر خوای گه‌وره‌ به‌ به‌زه‌یی خۆی له‌ خه‌وی غه‌فڵه‌ت به‌ئاگای بهێنێته‌وه‌ .

٥١- گوناهـ وتاوان نازونیعمه‌تی ئاماده‌ییه‌كانی خوای گه‌وره‌ ناهێڵێت :

گوناهـ وتاوان كاریگه‌ری یه‌كجار گه‌وره‌ی هه‌یه‌ له‌سه‌ر له‌ناوچوون ولێسه‌ندنه‌وه‌ی ناز ونیعمه‌ته‌كانی خوای گه‌وره‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ ) { ابراهیم : ٧ } واته‌ : ئه‌گه‌ر شوكر وسوپاسی خوای گه‌وره‌ بكه‌ن له‌سه‌ر نازو نيعمه‌ته‌كانی خوای گه‌وره‌ ئه‌وه‌ بۆتانی زياد ده‌كه‌م، ئه‌و ئه‌گه‌ر كوفر وشوكرانه‌ بژێر وناسوپاسیش بن ئه‌وه‌ بێگومان سزای من زۆر سه‌خت و تونده‌ .

گوناهـ ئافه‌تی ئه‌و نیعمه‌تانه‌یه‌ كه‌ حازر وله‌به‌رده‌ستن‌ ومرۆڤ شادومانه‌ پێیان، چونكه‌ ناز ونیعمه‌ته‌كانی خوای گه‌وره‌ به‌رده‌وام ده‌بن له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامی طاعه‌ت و گوێڕایه‌ڵی مرۆڤه‌كان بۆ په‌روه‌ردگار، وه‌ هیچ شتێكیش نیه‌ بتوانێت وه‌ك طاعه‌ت وفه‌رمان به‌رداری خوای گه‌وره‌ وته‌وبه‌كردن نازو نیعمه‌ته‌ وون بوه‌كان بگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ خه‌ڵكی، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و نیعمه‌تانه‌‌ی لای خوای گه‌وره‌ هه‌ن به‌ده‌ست نایه‌ن به‌ طاعه‌تی زاتی حه‌ق ته‌عالای ئه‌و نه‌بێت.

٥٢- گوناهـ وتاوان خۆشه‌ویستان وپشتیوان وكه‌سانی ئامۆژگاری كه‌ر وبه‌سوود له‌ ئاده‌میزاد دوور ده‌خاته‌وه‌ :

مرۆڤ كه‌ ده‌ستی دایه‌ سه‌رپێچی وناشه‌رعی وله‌خودا وله‌دین دووری، خوای گه‌وره‌ له‌ به‌رامبه‌ردا كه‌سانی خۆشه‌ویست وپشتگیری كه‌ر وئه‌و كه‌سانه‌ی لێ دوور ده‌خاته‌وه‌ كه‌ هه‌میشه‌ ئامۆژگاری خێر وباشیان كردووه‌، كه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌ هۆكاری به‌ختیاری وخۆشبه‌ختی مرۆڤن له‌دونیادا، به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه‌ئه‌و شته‌ باشانه‌ی لێ دوور ده‌كه‌وێته‌وه‌ به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ش شه‌یتان وسه‌ربازه‌كانی له‌ جنۆكه‌ وئینسانه‌كان لێ نزیك ده‌كه‌وێته‌وه‌، هه‌میشه‌ خه‌ریكی ئه‌وه‌ن كه‌به‌ره‌و هه‌ڵدێر وله‌ناوچوون وگوناهـ تاوانی ببه‌ن .

٥٣- گوناهـ وتاوان هۆكاری تیاچوونی ئاده‌میزادن له‌ دونیا ودواڕۆژدا:

گوناهـ وتاوان نه‌خۆشی كوشنده‌ن، هه‌ركاتێ حوكمڕان بوون به‌سه‌ر دڵ وده‌روونی ئاده‌میزادا، بێگومان ئه‌و كه‌سه‌ ده‌كوژن وهیچ ئومێدێكی خێری تێدا ناهێڵن ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره‌ ڕه‌حم نه‌كات، هه‌روه‌ك چۆن لاشه‌ی مرۆڤ ته‌ندروست وچوست وچالاك نابێت به‌ خواردن وخواردنه‌وه‌ی پاك وخاوێن وبه‌هێز نه‌بێت، وه‌ به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ چه‌ندێك  خواردن وخواردنه‌وه‌ی پیس وبه‌سه‌رچووی به‌كار بهێنێت به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ش تووشی چه‌ندان نه‌خۆشی خراپ ومه‌ترسیدار ده‌بێت، به‌هه‌مان شێوه‌ دڵ پێویستی‌ به‌خۆراكی ئیمان هه‌یه‌ تاوه‌كو ڕۆحی پێ ئاسووده‌ ببێت، كاروكردوه‌ی باشیش ئه‌و هێز وخۆراكه‌ ده‌پارێزێت، ته‌وبه‌ وگه‌ڕانه‌وه‌ش بۆ لای خوا وپه‌شیمانی ده‌ربڕین هه‌موو ماده‌ وخۆراكه‌ ژه‌هراوی بووه‌كان به‌ گوناهـ وتاوان پاك ده‌كاته‌وه‌، به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ به‌رده‌وام بوون له‌گوناهـ وتاوان به‌رگری له‌ دڵ وده‌روونی مرۆڤدا ناهێڵێت به‌رامبه‌ر به‌ فڕ وفێڵه‌كانی شه‌یتان وبێچووه‌كانی .

٥٤- به‌هۆی گوناهـ وتاوانه‌وه‌ مۆر ده‌نرێت به‌سه‌ر دڵ وگوێی وپه‌رده‌ ده‌هێنرێت به‌سه‌ر چاو وقوفڵ ده‌ردێت له‌دڵه‌كان :

هه‌ر گوناهـ وتاوانه‌ واده‌كات له‌ ئادمیزاد مۆر بنرێت به‌سه‌ر دڵی وقوفڵی لێ بدرێت وپه‌رده‌ بهێنرێت به‌سه‌ر چاو وگوێیدا وحه‌ق وڕاستیه‌كان نه‌بینێت وهیچ پێوه‌رێكی لانه‌مێنێت بۆ جیاكردنه‌وه‌ی چاك له‌خراپ، چونكه‌ ئه‌و كاته‌ به‌گومانی ئه‌و هه‌موو شتێك بۆ ئاده‌میزاد ڕه‌وایه‌ وشتێك نامێنێت پیێ بووترێت حه‌ڵاڵ وحه‌رام، به‌كوورتی وه‌ك ئاژه‌ڵی لێدێت، ته‌نها هه‌موو خه‌م وخه‌فه‌تێكی تێركردنی وورگ وعه‌وره‌تێتی، وه‌ك خوای گه‌ور له‌باره‌ی ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌وه‌ ده‌فه‌رموێت : ( وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آَذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ ) { الاعراف : 179 } واته‌ : سوێند به‌خوا ئێمه‌ زۆێك له‌ جنۆكه‌ و ئاده‌میزادمان بۆ دۆزه‌خ دروستكردووه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی  كه‌ دڵیان هه‌یه‌ و‌كه‌چی حه‌قی پێ تێناگه‌ن، چاویشیان هه‌یه‌ كه‌چی حه‌قی پێ نابینن، گوێیان هه‌یه‌ كه‌چی حه‌قی پێ نابیستن، ئائه‌وانه‌ وه‌كو ئاژه‌ڵ وان ( له‌شوێنكه‌وتنی هه‌واو ئاره‌زوویاندا )، به‌ڵكو ئه‌وانه‌ له‌ ئاژه‌ڵ خراپتر ووێڵترن، ئائه‌وانه‌ن هه‌ر غافڵ وبێ ئاگا له‌حه‌ق .  

٥٥- گوناهـ وتاوان وا ئه‌كات له‌ مرۆڤی باوه‌ڕدار سارد ببێته‌وه‌ له‌نوێژكردن وبه‌لایه‌وه‌ شتێكی ئاسایی بێت ئه‌گه‌ر نوێژێكی له‌كاتی خۆیدا نه‌كات، یان هه‌ر نه‌یكات .

٥٦- گوناهـ وتاوان دڵ كه‌ڕ وكوێر ولاڵ ده‌كات :

به‌شێوه‌یه‌ك كوێری ده‌كات له‌ بینینی ڕاستی وكار وكرده‌وه‌ی چاكه‌، لاڵی ده‌كات ناتوانێت ووته‌یه‌كی ڕاست وحه‌ق ببێژێت، كوێری ده‌كات ناتوانێت خێر وچاكه‌ وڕاستیه‌كان له‌ خراپه‌ جودا بكاته‌وه‌، كاتێك ده‌ڵێن كه‌ڕ وكوێر ولاڵ مه‌به‌ستمان ئه‌وه‌ نیه‌ چاوه‌كانی شت نابینن، یان گوێكانی ده‌نگ نابیستن، یان زمانی گۆ ناكات وناتوانێت قسه‌ بكات، به‌ڵكو مه‌به‌ستمان كوێری وكه‌ڕی ولاڵی دڵه‌كانه‌، كاتێك مرۆڤ ده‌ستی دایه‌ تاوان وگوناهـ وگوێی نه‌دایه‌ ئه‌وه‌ی كه‌ خوایه‌كی به‌ده‌سه‌ڵات وبه‌توانا وباڵاده‌ست ئاگاداریه‌تی وچاوی لێیه‌تی، بێگومان وه‌ك ئه‌و كه‌سه‌ی لێدێت كه‌ كوێر وكه‌ڕ ولاڵ ده‌بێت، هه‌روه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌باره‌ی ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌وه‌ فه‌رموویه‌تی : ( فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ )        { الحج: ٤٦} واته‌ : ئه‌وانه‌ كوێری چاوه‌ كانیان نین، به‌ڵكو دڵه‌كانیان كه‌ له‌سینه‌یاندایه‌ كوێربووه‌ته‌وه‌ وحه‌ق نابینێت .

٥٧- به‌هۆی تاوان وگوناهه‌وه‌ دڵی ئاده‌میزاد تووشی خه‌سف وڕۆچوون ده‌بێت، هه‌روه‌ك چۆن جێگایه‌ك ڕۆده‌چێت به‌ناخی زه‌ویدا:

گوناهـ وتاوان مرۆڤ ده‌با به‌ناخی ئه‌و جێگایانه‌ی كه‌ كه‌سه‌ سووك وڕسواكانی ناو كۆمه‌ڵگای تیادا ده‌ژی وده‌یكات به‌هاوڕێی ئه‌وانه‌، خراپ ئه‌وه‌شه‌ ئه‌و كه‌سه‌ هێنده‌ ڕۆچووه‌ له‌تاوان وگوناهدا هه‌ست ناكات به‌و سووك وڕسوایه‌ی خۆی، نیشانه‌كه‌شی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م گوناهبار وتاوانبارانه‌ هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ كه‌سانی بۆگه‌ن وخراپه‌كار ومیكرۆبه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگا هه‌ڵس وكه‌وت ومامه‌ڵه‌ ده‌كه‌ن .

٥٨- گوناهـ وتاوان دڵی مرۆڤ ئه‌سڕێته‌وه‌ ( مه‌سخی ده‌كات ) له‌سه‌ر ئه‌و شێوه‌یه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ یه‌كه‌م جار به‌پاكی خه‌لقی كردووه‌ :

گوناهـ وتاوان هه‌روه‌ك چۆن شێواز وڕوومه‌تی مرۆڤ دێز وناشرین ونابووت ده‌كات به‌وشێوه‌یه‌ش دڵی ناشرین ونابووت ده‌كات وله‌سه‌ر شێوه‌ی یه‌كه‌مجاری ناهێڵێت وئه‌یسڕێته‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌ك وه‌ك دڵی ئاژه‌ڵێكێ لێ ده‌كات له‌هه‌ڵس وكه‌وت وڕه‌وشت وطه‌بیعه‌تیدا وه‌ك ئاژه‌ڵی لێدێت، هه‌نێدك كه‌س هه‌ن دڵیان وه‌ك دڵی به‌رازی لێدێت، ئه‌ویش به‌وه‌ی له‌خو وڕه‌وشت وكار وكرده‌وه‌یاندا وه‌ك به‌راز هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كه‌ن، هه‌ندێك دڵیش هه‌ن به‌شێوه‌یه‌ك سڕاونه‌ته‌وه‌ دڵیان چووه‌ته‌ سه‌ر دڵی سه‌گ وگوێدرێژ ومار ودوپشك وهه‌ندێ ئاژه‌ڵی قێزه‌ون وپیسی تر، هه‌ندێك كه‌سیش هه‌ن هێنده‌ له‌ ڕه‌وشتی مرۆڤایه‌تی خۆیان سڕاونه‌ته‌وه، ڕه‌وشتیان وه‌ك ڕه‌وشتی سه‌گ وبه‌راز وگوێدرێژی لێهاتوه‌، جا ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ دیووی ناوه‌وه‌یان ئه‌وه‌نده‌ ده‌چێته‌ سه‌ر ئه‌و ئاژه‌ڵه‌ قێزه‌ونانه‌‌ تاوای لێدێت دیوی ده‌ر وڕوخساریشیان  ( خودا په‌نا بدات ) وه‌ك ئه‌وانی لێدێت، هه‌روه‌ك چۆن خوای گه‌وره‌ شێوه‌ی كۆمه‌ڵێكی له‌ جوله‌كه‌ سڕیه‌وه‌ وخستینیه‌ سه‌ر شێوه‌ی به‌راز .

پاك وبێگه‌ردی بۆ خودای باڵاده‌ست و به‌توانا! چه‌ند كه‌س هه‌یه‌ ئێستا دڵه‌كانیان سڕاوه‌ته‌وه‌ و چووه‌ته‌ سه‌ر دڵی ئاژه‌ڵه‌ پیس ونه‌گریسه‌كان وبه‌خۆشیان نازانن؟ وه‌چه‌ند كه‌س هه‌یه‌ كه‌ سه‌رگه‌ردان وسه‌رلێشێواو بوون به‌ مه‌دح وثه‌نای خه‌ڵكی بۆیان؟ وه‌ یان بێ ئاگا ومه‌غرور بوون به‌چاوپۆشی خوای گه‌وره‌، یان ڕابواردن له‌نازو نیعمه‌تی خوای گه‌وره‌دا بێ ئاگای كردوون، واده‌زانن كه‌ خوای گه‌وره‌ ڕێزی لێناون، له‌كاتێكدا ئه‌وان نازانن كه‌ ئه‌مه‌ جۆرێكه‌ له‌ سزای په‌روه‌ردگار، هه‌ست ناكه‌ن په‌روه‌ردگار مۆڵه‌تی كه‌سی سته‌م كار وگوناهبار تا ماوه‌یه‌ك ده‌دات وچاوپۆشیان لێده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌وه‌ وبه‌خۆیاندا بچنه‌وه‌، خۆ ئه‌گه‌ر سوودیان وه‌رنه‌گرت له‌و ده‌رفه‌ت ومۆڵه‌ته‌، ئه‌وه‌ په‌روه‌ردگار به‌شێوه‌یه‌ك ده‌یانگرێت وسزایان ده‌دات كه‌ڕزگاریان نابێت له‌ده‌ست خوای گه‌وره‌، له‌مێژووی دوور نزیكیشدا چه‌ندان كه‌سمان له‌م شێوه‌یه‌ ده‌كه‌وێته‌ به‌رچاو، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : " إن الله ليملي للظالم حتى إذا أخذه لم يفلته " بوخاری ریوایه‌تی كردوه‌. واته‌ : خوای گه‌وره‌ ماوه‌یه‌ك مۆڵه‌ت وده‌رفه‌تی سته‌م كاران ئه‌دات كه‌ سته‌م بكه‌ن، به‌ڵام كاتێك گرتنی وسزای بۆ دابه‌زاندن، هه‌رگیز ڕزگاریان نابێت . 

٥٩- گوناهـ وتاوان ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌سی گوناهبار بكه‌وێته‌ ناو فێڵی خوای گه‌وره‌وه‌، چونكه‌ ئه‌وان هه‌میشه‌ خه‌ریكی فڕوفێڵن له‌ باوه‌ڕداران:

گومانی تێدا نیه‌ صیفه‌تی ( مكر ، فێڵ ) یه‌كێك نیه‌ له‌ صیفه‌ته‌ ثابته‌كانی خوای گه‌وره‌، به‌ڵكو خوای گه‌وره‌ زۆر زۆر پاك وبێگه‌رده‌ له‌ هه‌موو صیفه‌تێكی ناشیاو، به‌ڵام كاتێك ده‌ڵێن خوا فێڵ له‌بێباوه‌ڕان ده‌كات له‌به‌رامبه‌ر فێڵی ئه‌وان دێت بۆ بڕواداران .

٦٠- یه‌كێكی تر له‌ كاریگه‌ریگه‌ریه‌كانی تاوان وگوناهـ ئه‌وه‌یه‌ كه‌سی گوناهبار هه‌موو شتێك به‌ هه‌ڵه‌وگه‌ڕاو‌ تێده‌گات ودڵی تووشی نسكۆ وهه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ ده‌بێت:

 به‌شێوه‌یه‌ك حه‌ق وڕاستی به‌ باتڵ ده‌زانێت وچاكه‌ش به‌خراپه‌ تێده‌گات، وخراپه‌ش به‌ شتێكی زۆر باش ده‌زانێت، ده‌ست ده‌داته‌ خراپه‌ وخراپه‌كاری به‌ گومانی خۆی واده‌زانێت كه‌ چاكسازی ده‌كات، بووه‌ به‌ ڕێگر وله‌مپه‌ر له‌به‌رده‌م بانگه‌وازی خوای گه‌وره‌دا، كه‌چی واده‌زانێت خزمه‌ت به‌دینی خوا ده‌كات، شه‌و ڕۆژ له‌ناو تاوان وگومڕایی دا ده‌تلێته‌وه‌، به‌لای خۆیه‌وه‌ واگومان ده‌بات‌ كه‌ له‌سه‌ر هیدایه‌ت وڕێنمونیه‌ ( خودا په‌نا بدات ) .

٦١- گوناهـ وتاوان په‌رده‌یه‌ك دروست ده‌كات له‌نێوان ئاده‌میزاد وخوای گه‌وره‌ له‌دونیا ودواڕۆژدا:

 له‌دونیادا گوناهـ واداه‌كات كه‌سی گوناهبار به‌ ئه‌سته‌م بگاته‌ ناسینی ته‌واوی خوای گه‌وره‌، له‌ دواڕۆژیشدا له‌وه‌ی دونیا گه‌وره‌تر ده‌بێت، كه‌ ده‌خرێته‌ ناو ئاگری دۆزه‌خه‌وه‌ وبێ به‌ش ده‌كرێت له‌بینی په‌روه‌ردگار كه‌ خۆشترین نیعمه‌تی ئه‌هلی به‌هه‌شته‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ (14) كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ (15) ) { المطففین : ١٤-١٥ } واته‌ : نه‌خێر ( ئه‌و نه‌فمانه‌ تێناگه‌ن ) به‌ڵكو دڵیان ژه‌نگی هێناوه‌ وچڵكی گوناهـ وتاوان دایپۆشیوه‌، له‌سه‌ره‌نجامی ئه‌و كاروكرده‌وانه‌ی كه‌ده‌یانكرد (14)  نه‌خێر ڕزگاربوونیان نی یه‌‌، چونكه‌ به‌ڕاستی له‌و ڕۆژه‌دا ( ڕ‌ۆژی دوایی ) به‌ربه‌ست هه‌یه‌ له‌نێوان تاوانباران وپه‌روه‌ردگاریاندا وبێ به‌ش ده‌بن له‌بینی زاتی ئه‌و (15) .

٦٢- به‌هۆی تاوان وگوناهه‌وه‌ مرۆڤ ژیاینێكی ناخۆش وكوله‌ مه‌رگی ده‌باته‌ سه‌ر :

له‌دونیادا كه‌سی گوناهبار وتاوانبار له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌میشه‌ له‌دڵه‌ ڕاوكێ وخه‌م وپه‌ژاره‌ وكێشه‌دایه‌ له‌گه‌ڵ خێزان وهاوڕێ وكۆمه‌ڵگه‌دا هه‌ست به‌تاوان ده‌كات، ئه‌مه‌ش وای لێ ده‌كات ژیاینێكی پڕ چه‌رمه‌سه‌ری وناخۆشی هه‌بێت، به‌هۆی كاروكرده‌وه‌ی خراپیشیه‌وه‌ ژیانی ناو گۆڕ وپاشه‌ڕۆژیشی ( خوا په‌نامان بدات ) دۆزه‌خ وناو ئاگر ده‌بێت، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى )     { طه‌ : ١٢٤ } واته‌ : هه‌ركه‌س پشت هه‌ڵبكات له‌به‌رنامه‌ی ئیسلام ویادی من، ئه‌وه‌ له‌دونیادا ژیانێكی ناخۆش وپڕ كێشه‌ وچه‌رمه‌سه‌ری ده‌بێت، وله‌ پاشه‌ڕۆژیشدا به‌كۆێری حه‌شری ده‌كه‌ین .

گومانی تێدا نیه‌ ژیانی ناخۆش وپڕ كێشه‌و چه‌رمه‌سه‌ری هاوتایه‌ له‌گه‌ڵ ژیانی هه‌موو كه‌سێك كه‌ پشت له‌به‌رنامه‌ی په‌روه‌ردگار بكات .

 سه‌ره‌نجامی ئه‌م سزایانه‌

هیچ كه‌سێك سه‌لامه‌ت نابێت به‌سه‌لامه‌ت بوونێكی ته‌واو، هه‌تاوه‌كو سه‌لامه‌ت نه‌بێت له‌ پێنج شت :

له‌ هاوه‌ڵ په‌یداكردن ( الشرك ) كه‌ پێچه‌وانه‌ی یه‌كتاپه‌رستی یه‌، وه‌ له‌بیدعه‌ وزیاد‌كردن وداهێنان له‌دیندا كه‌ پێچه‌وانه‌ی سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوایه‌ ( صلی الله علیه وسلم )، وه‌ سه‌لامه‌ت بێت له‌ شه‌هوه‌ته‌  حه‌رامه‌كانی دونیا كه‌ پێچه‌وانه‌ی فه‌رمانی خودایه‌، وه‌ له‌ غه‌فڵه‌ت وبێ ئاگایی كه‌ پێچه‌وانه‌ی یاد وذكری په‌روه‌ردگاره‌، ‌وه‌ له‌كۆتایدا سه‌لامه‌ت بێت له‌ هه‌واو ئاره‌زوه‌كانی كه‌ پێچه‌وانه‌ی یه‌كلایی بوونه‌وه‌یه‌ بۆ خوا، له‌سه‌روو هه‌موو ئه‌مانه‌شه‌وه‌ ئیخلاص وكار كردن له‌به‌ر ڕه‌زامه‌ندی زاتی حه‌ق ته‌عالای خوا هه‌موو ئه‌و شتانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ باسمان كرد .

ئه‌م پێنج گوناهـ وتاوانه‌ی ئاماژه‌مان پێدا ئاده‌میزاد دوور ده‌خاته‌وه‌ له‌په‌روه‌ردگاری، وه‌ له‌ژێر هه‌ر یه‌كێكیش له‌وتاوانانه‌‌ كۆمه‌ڵێكی زۆر تاوان جێگایان ده‌بێته‌وه‌ كه‌ له‌ژماره‌ نایه‌ن، جا له‌به‌ر ئه‌وه‌ زۆر پێویسته‌ باوه‌ڕدار هه‌میشه‌ له‌خودا بپاڕێته‌وه‌ كه‌ هیدایه‌تی بدات بۆ سه‌ر ڕێگای ڕاست وبه‌رده‌وامی بكات له‌سه‌ر ده‌ست گرتن به‌ئاینی پیرۆزی ئیسلامه‌وه‌، ئه‌وه‌ش بزانن ئه‌وه‌نده‌ی باوه‌ڕدار پێویستی به‌م نزاو وپڕانه‌وه‌یه‌ هه‌یه‌ هێنده‌ پێویستی به‌ شتی تر نیه‌، وه‌ هیچ شتێكیش نیه‌ به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌م دوعایه‌ سوودمه‌ند بێت بۆی، چونكه‌ هیدایه‌ت وه‌رگرتن وبه‌رده‌وام بوون له‌سه‌ری زۆر زانست وزانیاری وكاروكرده‌وه‌ی په‌نهان وئاشكرا له‌خۆی ده‌گرێت، به‌ڵێ درێژه‌ی باسی ( الصراط المستقیم = ڕێگای ڕاست ) پێ ده‌چێت ئاده‌میزاد په‌ی پێ به‌رێت وشاره‌زا بێت لێی، هه‌روه‌ك چۆن پێش ده‌چێت نه‌یزانێت وبێ ئاگا بێت لێی، هه‌روه‌ها پێ ده‌چێت ئه‌وه‌شی نا‌یزانێت وبێ ‌ئاگایه‌ لێی زیاتر بێت له‌وه‌ی كه‌ ده‌یزانێت وشاره‌زایه‌ لێی، وه‌ ئه‌وه‌شی به‌ ئاگایه‌ لێی وشاره‌زایه‌ پێی ده‌شێت توانای به‌سه‌ردا بشكێت وده‌شكرێت نه‌توانێت ئه‌نجامیان بدات كه‌ ئه‌وه‌ش ڕێگای ڕاسته‌ ئه‌گه‌ر بێ ده‌سه‌ڵاتیش بێت به‌سه‌ریدا، له‌دوایدا ئه‌وه‌شی توانای هه‌یه‌ به‌سه‌ریدا هه‌ندێ جار ده‌كرێت نه‌فس وده‌روونی حه‌زی پێ بكه‌ن، هه‌روه‌ك چۆن ده‌كرێت حه‌زیشیان پێی نه‌بێت له‌به‌ر ته‌مه‌ڵی وكه‌مته‌رخه‌می یان له‌به‌ر بوونی ڕێگرێك یان هه‌رشتێكی تر، جا ئه‌وه‌شی نه‌فس وده‌روونی پێی خۆشه‌ وحه‌زی پێیه‌تی هه‌ندێ جار جێ به‌جێیان ده‌كات وهه‌ندێ جاریش پشتگوێیان ده‌خات ونایانكات، وه‌ ئه‌وه‌شی ئه‌نجامیان ده‌دا به‌مه‌رجه‌كانی ئیخلاص وله‌به‌ر ڕه‌زامه‌ندی خودا ده‌بێت، یان ئه‌و مه‌رجانه‌ی تێدا نابێت، هه‌ر له‌م كاته‌دا ئه‌وه‌شی به‌ ئیخلاص وله‌به‌ر خاتری خودا ده‌یانكات، هه‌ندێ جار به‌و پێیه‌ ده‌بێت كه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا      ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌نجامی داون، یان به‌و پێوه‌ره‌ نیه‌ ودووره‌ له‌ ( متابعه‌ ) ی پێغه‌مبه‌ری خواوه‌، دیسان ئه‌وه‌شی به‌ ( متابعه‌ ) و جێگا پێ هه‌ڵرگتنی پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ وسلم  ) ئه‌نجامیان ده‌دا ، پێ ده‌چێت به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ری ولانه‌دا له‌سه‌ری، هه‌روه‌ك پێ ده‌چێت كاتێ بێت ودڵی بگۆڕێت، هه‌موو ئه‌وانه‌ی كه‌ باسمان كردن واقعی حاڵی خه‌ڵكیه‌ وبه‌پێی كه‌م وزۆریان كه‌م وزیاد ده‌كه‌ن، ئه‌بێت ئه‌وه‌ش‌ بزانین ئاده‌میزاد به‌طه‌بیعه‌تی حالی خۆی له‌سه‌ر ئه‌م هیدایه‌ته‌ نیه‌، به‌ڵكو هه‌ركاتێك ئه‌م هیدایه‌ته‌ ته‌وكیل كرا بۆ طه‌بیعه‌تی ئاده‌میزاد خۆی ئه‌و كاته‌ فه‌راغ وبۆشاییه‌ك دروست ده‌بێت له‌نێوان ئه‌و كه‌سه‌ وهیدایه‌تدا، ئه‌مه‌ش ئه‌و گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ بێیاوه‌ڕی كه‌ خوای گه‌وره‌ دووڕووه‌كانی بۆگه‌ڕاندوه‌ته‌وه‌ به‌هۆی گوناهـ وتاوانه‌كانیانه‌وه، گه‌ڕاندنیه‌وه‌ بۆ طه‌بیعه‌تی خۆیان وئه‌و جه‌هل وسته‌مه‌ی كه‌ ده‌روونی ئه‌و دووڕوانه‌ی له‌سه‌ر دروست كراوه‌ .

په‌روره‌دگاری خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات له‌سه‌رجه‌م كار وقه‌ده‌ر وجێ به‌جێكردنیدا، له‌ فه‌رمان وقه‌ده‌غكردنیدا له‌سه‌ر صراط المستقیم وڕێگای ڕاسته‌، خوای گه‌وره‌ش به‌ڕه‌حم وفه‌زڵی خۆی هه‌ركه‌سێكی بیه‌وێت هیدایه‌تی ده‌دات، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو ئه‌و كه‌سه‌ مصلح بوو بۆ ئه‌و هیدایه‌ته‌، وه‌هه‌ركه‌سێكیش بیه‌وێت به‌دادپه‌روه‌ری وحیكمه‌تی خۆی له‌سه‌ر ڕێگای ڕاست لای ده‌دا، گه‌وره‌ترین ســـزای تاوانـــه‌كانیش لـــه‌ دونیا ودواڕۆژدا  ( خودا په‌نامان بدات ) ئه‌وه‌یه‌ كه‌ باوه‌ڕدار له‌سه‌ر ڕێگای ڕاست وهیدایه‌ت لابدات ودوور بكه‌وێته‌وه‌.

جا باوه‌ڕداری خۆشه‌ویست زۆر به‌ووردی سه‌رنج بده‌ له‌دواڕۆژ به‌چاوی حه‌قیقه‌ت وڕاستی بیربكه‌ره‌وه‌ له‌ دانایی وحیكمه‌ته‌كانی په‌روه‌ردگار له‌ هه‌ردوو دونیادا، جا پاشتر چاك بزانه‌ وعلمی یه‌قینت هه‌بێت وهیچ شك وگومانت نه‌بێت كه‌ دونیا كێڵگه‌ ومه‌زره‌عه‌ته‌ بۆ دواڕۆژ، وه‌ پله‌ وپایه‌ی خه‌ڵكیش له‌ خۆشبه‌ختی ونابه‌ختیاری له‌ قیامه‌تدا وه‌ستاوه‌ته‌ سه‌ر پله‌ وڕاده‌ی ئیمان وكاروكرده‌وه‌ی هه‌ر كه‌سێك له‌دونیادا.

له‌كۆتایدا ئه‌ی چاره‌سه‌ر چیه‌ ؟

دوعا ونزا وپاڕانه‌وه‌ باشترین وبه‌سوودترین چاره‌سه‌ره‌ بۆ ئه‌م نه‌خۆشیانه‌ ودوژمنی سه‌ره‌كی نه‌هامه‌تی وبه‌ڵا وموصیبه‌ته‌‌،  وڕێگر ده‌بێت له‌دابه‌زینی وده‌بێت به‌هۆكاری به‌رزبوونه‌وه‌یان له‌سه‌ر باوه‌ڕدار، وه‌هه‌ر كاتێكیش ( خودا په‌نا بدات ) دابه‌زین بۆ سه‌ر مرۆڤ ئه‌وه‌ چاك بزانه‌ دیسان دوعا ونزا وپاڕانه‌وه‌ چه‌كی به‌هێزی باوه‌ڕداره‌ له‌به‌رامبه‌ریدا .

 دوعا ونزا وپاڕانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ بوونی به‌ڵا وموصیبه‌تدا سێ پله‌یه‌ :

یه‌كه‌م : ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و دوعا ونزایه‌ی كه‌ باوه‌ڕدار ده‌یكات له‌و موصیبه‌ت وبه‌ڵایه‌ به‌هێز تره وله‌ناوی ده‌بات وده‌یداته‌ ‌دواوه‌ .

دووه‌م : ئه‌وه‌یه‌ دوعا ونزاكه‌ له‌ به‌ڵا وموصیبه‌ته‌كه‌‌ لاواز تره‌، له‌م كاته‌دا به‌ڵا وموصیبه‌ته‌كه‌ زاڵ ده‌بێت وئه‌و كه‌سه‌ گیرۆده‌ ده‌بێت به‌ده‌ستیه‌وه‌، به‌ڵام هه‌رچه‌ند ئه‌و دوعا ونزایه‌ لاوازیش بێت ده‌بێت به‌هۆی سووك كردنی ئه‌و به‌ڵا وموصیبه‌ته‌ له‌سه‌ر كه‌سی گیرۆده‌ بوو .

سێهه‌م : ئه‌وه‌یه‌ هه‌ریه‌ك له‌ دوعا ونزا وبه‌ڵا وموصیبه‌ته‌كه‌ له‌یه‌ك ئاستدان، به‌شێوه‌یه‌ك هه‌ردوولایان به‌رامبه‌ر یه‌ك ده‌وه‌ستنه‌وه‌ .

له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : " لايغني حذر عن قدر، والدعاء ينفع مما ينزل ومما لم ينزل، وإن البلاء لينزل فيلقاه الدعاء فيعتلجان إلى يوم القيامة " ([8]) واته‌ : ترس ودڵه‌ڕاوكێ هیچ سوودی نیه‌ له‌گه‌ڵ قه‌ده‌ری خوادا، دوعا ونزاش سوودی هه‌یه‌ له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و به‌ڵا وموصیبه‌تانه‌ی كه‌ دابه‌زیوون وئه‌وانه‌ش كه‌ دانه‌به‌زیوون، به‌ڵا وموصیبه‌ت داده‌به‌زێت، دوعا ونزا له‌ئاسمان پێی ده‌گات هه‌تا ڕۆژی دوایی ده‌كه‌وێته‌ زۆران له‌گه‌ڵیدا وده‌سته‌ ویه‌خه ده‌وه‌ستێته‌وه‌.‌

له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تردا هاتووه‌ كه‌ ده‌فه‌رموێت : " من لم يسأل الله يغضب عليه " ([9]) واته‌ : هه‌ركه‌س داوا له‌خودا نه‌كات و لێی نه‌پاڕێته‌وه‌ خوای گه‌وره‌ لێی تووڕه‌ ده‌بێت .

خوشك وبرایانی به‌ڕێز:

 ووته‌كانی ابن القیم لێره‌دا كۆتایان هات سه‌باره‌ت به‌ سزای تاوان وسه‌رپێچی وگوناه له‌ دونیادا، به‌ڵام سزای ئه‌م گوناهـ وتاوانانه‌ له‌ دواڕۆژدا زۆر سه‌ختر وگرانتره‌ ( خودا بمانپارێزێت لێیان ) .

جا ده‌پرسم ئایا ئێستا كاتی ئه‌وه‌ نه‌هاتووه‌ پێش ئه‌وه‌ی مردن یه‌خه‌مان بگرێت وفریشته‌ی گیان كێشان بێته‌ سه‌رمان، ته‌وبه‌ بكه‌ین وبگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆلای خوای گه‌وره‌ وبه‌و په‌ڕی دڵسۆزی ولێ بڕانه‌وه په‌شیمانی ده‌ربڕین وداوی لێخۆش بوون له‌و زاته‌ به‌ڕه‌حم ومیهره‌بانه‌ بكه‌ین .

ئه‌ی په‌روه‌ردگاری باڵاده‌ست وبه‌توانا وخالقی زه‌وی وئاسمان به‌ ناوه‌ جوان وصیفه‌ته‌ به‌رزه‌كانت داوات لێ ده‌كه‌ین له‌ گوناهی هه‌موو لایه‌كمان خۆش ببه‌ وسزامان نه‌ده‌یت به‌هۆی گوناهـ وتاوانی خۆمان وگێل ونه‌فامه‌كانمان، چونكه‌ به‌ڕاستی تۆ له‌هه‌موو كه‌س به‌ڕه‌حم ومیهره‌بان تری ( ئامین یارب العالمین ) لێمان قبوڵ بفه‌رموو .

وصلی الله وسلم علی سیدنا محمد وعلی اله وصحبه وسلم

سبحان ربك رب العزة عما یصفون وسلام علی المرسلین والحمد لله رب العالمین .

واخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین .

 ‌