شه‌وڕه‌وی وبه‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم)

شه‌وڕه‌وی وبه‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم)

] kurdish – كوردی – كردي [

ئومێد عمر چرۆستانی

پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز

2014 - 1435

إسراء ومعراج الرسول ( ﷺ )

« باللغة الكردية »

أوميد عمر جروستاني

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2014 - 1435

شه‌وڕه‌وی وبه‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم)

سوپاس بۆ خوای گه‌وره‌ ومیهره‌بان، وه‌ درود و صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر محمد المصطفی وئال وبه‌یت ویار ویاوه‌رانی هه‌تا هه‌تایه‌ .

پێناسه‌ی ( الاسراء ) له‌زمانه‌وانی وشه‌رعدا :

ووشه‌ی (الاسراء) له‌زمانه‌وانیدا : له‌ ووشه‌ی (السري) وه‌رگیراوه‌ واته‌ : ڕۆشتن به‌شه‌و یان زۆرینه‌ی شه‌و، وه‌ ووتراوه‌ :رۆشتن به‌درێژای هه‌موو شه‌و .

وه‌ ده‌وترێت : سریت : واته‌ به‌شه‌و ڕۆشتن، یان ووتراوه‌ : أسریت، واته‌ : شه‌و ڕه‌ویم پێكراوه‌، حه‌سانیش (خوای لێ ڕازی بێت) ووتویه‌تی : أســرت إليــك ولــم تكن تســری واته‌ : به‌شه‌و هاتم بۆلات به‌ڵام تۆ له‌شوێنی خۆت نه‌جوڵایت.

ووشه‌ی (الاسراء) له‌شه‌رعیشیدا : مه‌به‌ست پێی شه‌و ڕه‌وی پێغه‌مبه‌ری خودایه‌ ( صلى الله عليه وسلم ) له‌ مزگه‌وتی حه‌رامه‌وه‌ له‌ شاری مه‌ككه‌ بۆ مزگه‌وتی ئه‌قصای بیت المقدس له‌ ئیلیا وگه‌رانه‌وه‌ی هه‌ر به‌و شه‌وه‌ .

هه‌قیقه‌تی شه‌و ڕه‌وی پێغه‌مبه‌ری خودا‌ ( صلى الله عليه وسلم ) له‌گه‌ڵ به‌ڵگه‌كانی

شه‌و ڕه‌وی یه‌كێكه‌ له‌به‌ڵگه‌ زۆر گه‌وره‌كان، كه‌ خوای گه‌وره‌ پێش كۆچكردنی بۆ شاری مه‌دینه‌ پاڵپشتی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ی پێكرد، به‌و شێوه‌یه‌ی كه‌ شه‌وڕه‌وی پێكرد له‌ مزگه‌وتی حه‌رامه‌وه‌ بۆ مزگه‌وتی ئه‌قصی به‌سواری ووڵاخیك كه‌ پێی ده‌ڵین (بوراق) به‌هاوڕێیه‌تی جوبره‌ئیل (سه‌لامی خوای لێ بێت) تا گه‌شته‌ (بیت المقدس) ئه‌مجا ئه‌و (بوراق) ـه‌ی به‌ست به‌ هه‌ڵقه‌یه‌كی ده‌رگای مزگه‌وته‌كه‌وه‌، پاشان پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ڕۆشته‌ ناو مزگه‌وته‌كه‌وه‌، وبوو به‌ ئیمام ونوێژی به‌كۆمه‌ڵی كرد بۆ پێغه‌مبه‌ران (سه‌لامی خوایان لێ بێت) ، پاشان جوبره‌ئیل قاپێك شه‌راب و قاپێك شیری بۆ هێنا، پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) شیركه‌ی هه‌ڵبژارد، جوبره‌ئلیش پێی فه‌رموو : ڕێنموونی كرای بۆ ئه‌و فیطه‌ره‌ته‌ پاكه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ مرۆڤی له‌سه‌ر دروستكردووه‌، ده‌قه‌كانی قورئانی پیرۆز وفه‌رمووده‌كانیش به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ڕووداوی شه‌و ڕه‌وی :

خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی:▬سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ [ سورة الإسراء آية : 1 ] واته‌ : پاكه‌و خاوێنه‌ له‌هه‌رشتێكی ناپه‌سه‌ندو خراپ، ئه‌و خوایه‌ی كه‌ شه‌وڕه‌وی به‌به‌نده‌ی خۆی (موحه‌ممه‌د) (صلى الله عليه وسلم) كرد له‌به‌شێكی زۆر كه‌می شه‌وێكدا، له‌مزگه‌وتی (حه‌رام) ـه‌وه‌ له‌مه‌ككه‌دا بۆ مزگه‌وتی ئه‌قصی له‌ (بیت المقدس) ی ‌فه‌له‌ستیندا، ئه‌و مزگه‌وته‌ی ئێمه‌ ده‌وروبه‌ریمان پیرۆزو پیتداركرد به‌جۆره‌ها نیعمه‌ت و میوه‌و میوه‌جات و، كردیشمانه‌ باره‌گای په‌یامبه‌ران، تا هه‌ندێك نیشانه‌و به‌ڵگه‌و ده‌سه‌ڵاتداری و توانایی خۆمانی نیشان بده‌ین، به‌ڕاستی ئه‌و زاته‌ بیسه‌رو بینایه .

به‌ڵگه‌ش له‌ سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) : عن أنس بن مالك عن ثابت البناني عن النبي ( صلى الله عليه وسلم ) قال: « أتيت بالبراق " وهو دابة أبيض طويل فوق الحمار ودون البغل يضع حافره عند منتهى طرفه " قال: فركبته حتى أتيت بيت المقدس. قال: فربطته بالحلقة التي يربط به الأنبيـاء، قـال: ثم دخلت المسجد فصليت فيه ركعتين، ثم خرجت فجاءني جبريل عليه السلام بإناء من خمر وإناء من لبن فاخترت اللبن. فقـال جـبريل ( صلى الله عليه وسلم ) اخـترت الفطرة » [ صحيح مسلم برقم (162) ] واته‌ : پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ئه‌فه‌رموێت : بوراقێكیان بۆ هێنام وڵاخێكی سپی بوو باڵابه‌رز بوو له‌گوێدرێژ گه‌وره‌تر وله‌ هێستریش بچوكتر بوو، كه‌ده‌ڕۆیشت هه‌تا چاو بڕی بكردایه‌ ئه‌مجا سمه‌كانی دا‌ده‌نا، ده‌فه‌رموێت سواری بووم هه‌تا گه‌شتمه‌ بیت المقدس، ئه‌فه‌رموێت ئه‌مجا ووڵاخه‌كه‌م به‌ست به‌وهه‌ڵقه‌یه‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ران پێوه‌یان ده‌به‌ست، ئه‌فه‌رموێت : پاشان چوومه‌ ناو مزگه‌وته‌وه‌ ودوو ڕكات نوێژم تێدا كرد، ئه‌مجا چوومه‌ ده‌ره‌وه‌، وجوبره‌ئیل هات بۆلام قاپێك شه‌راب و قاپێك شیری پێ بوو، منیش شیره‌كه‌م هه‌ڵبژارد، جوبره‌ئیل فه‌رمووی : تۆ فیطره‌تت هه‌ڵبژارد . ئه‌مجا به‌شه‌كه‌ی تری فه‌رمووده‌كه‌ی له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ی بۆ ئاسمان باسكرد .

ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ وچه‌ندانی فه‌رمووده‌ی تریش به‌ڵگه‌ن‌ له‌سه‌ر به‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) بۆ ئاسمان، هه‌ندێكیان له‌ صه‌حیحی بوخاری وموسلیمدا هاتوون، وه‌هه‌ندێكی تریشی له‌ سونه‌نه‌كاندا هاتوون، ئه‌م ڕووداوه‌ش كۆمه‌ڵیكی زۆر له‌ هاوه‌ڵه‌ به‌رێزه‌كان كه‌ ده‌گه‌نه‌ سی هاوه‌ڵ له‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) وه‌ ڕیوایه‌تیان كردووه‌، دوای ئه‌وانیش كۆمه‌ڵێكی زۆر له‌ڕیوایه‌تكارانی سوننه‌ت وپێشه‌وایانی ئیسلام له‌هاوه‌ڵه‌كانه‌وه‌‌ گێراویانه‌ته‌وه‌ ونقڵیان كردووه‌ .

زانایانی سه‌له‌ف وخه‌له‌ف یه‌كڕا وكۆده‌نگن له‌سه‌ر ڕاستی ودروستی وشه‌وڕه‌وی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ، قاضي عیاضیش له‌ (الشفاء) وسه‌فارینی له‌ (لوامع الانوار) دا كۆده‌نگی زانایانیان باسكردووه‌ له‌سه‌ر شه‌وڕه‌وی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم)، گومان له‌وه‌یشدا نییه‌ كه‌ شه‌وڕه‌وی پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) به‌ ڕۆح و لاشه‌ی بووه‌، به‌خه‌به‌ر بووه‌ و له‌خه‌ودا نه‌بووه‌، ئه‌مه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ده‌قه‌ صه‌حیحه‌كان به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ری وگشت هاوه‌ڵ وپێشه‌وایانی ئه‌هلی سوننه‌ت ولێكۆڵه‌ره‌وه‌كانی ئه‌هلی زانست باوه‌ڕیان پێی بووه‌ .

ابن العز الحنفي له‌باسی شه‌وڕه‌وی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) دا ئه‌ڵێت : له‌سه‌ر ڕای دروست پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) به‌لاشه‌ شه‌وڕه‌وی پێكراوه‌ و به‌خه‌به‌ریش بووه‌، له‌ مزگه‌وتی حه‌رامه‌وه‌ بۆ مزگه‌وتی ئه‌قصی.... قاضي عیاضیش ئیقراری ئه‌وه‌ ده‌كات : كه‌ ڕای زۆرینه‌ی ئه‌هلی عیلم له‌ هاوه‌ڵه‌ به‌رێزه‌كان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) به‌لاشه‌ی شه‌وڕه‌وی پێكراوه‌ وبه‌خه‌به‌ریش بووه‌ و له‌كاتی خه‌ودا نه‌بووه‌، وده‌ڵێت : زۆرینه‌ی سه‌له‌ف وموسڵمانان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ن كه‌ شه‌وڕه‌وی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) به‌ لاشه‌ بووه‌ و له‌كاتی خه‌به‌ریشیدا بووه‌، ئه‌مه‌ش ڕاست وهه‌قه‌، ئه‌مه‌ ڕای هه‌ریه‌ك له‌ ابن عباس وجابر، وأنـس، وحذيفـة، وعمر، وأبي هريرة، ومالك بن صعصعة، وأبي حبة البدري، وابن مسـعود، والضحاك، وسعيد بن جبير، وقتادة، وابن المسيب، وابن شـهاب، وابـن زيد، والحسن، وإبراهيم، ومسروق، ومجاهد، وعكرمة، وابن جريج، وهـو دليل قول عائشة، وهو قول الطبري وابن حنبل، وكۆمه‌ڵێكی زۆر له‌ موسڵمانان، وه‌ ڕای زۆرینه‌ی زانایان و فه‌رمووده‌ناسان وڕاڤه‌كارانی قورئانیشه‌ .

یه‌كێك له‌ لێكۆڵه‌ره‌وان وموحه‌قیقه‌ ناوداره‌كانش ڕه‌خنه‌ له‌و كه‌سانه‌ ده‌گرێت واگومانیان بردووه‌ كه‌ شه‌وڕه‌وی دووجار بووه‌، وده‌ڵێت : ڕای ڕاست ودروست كه‌ پێشه‌وایان گواستویانه‌ته‌وه‌ بۆمان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ شه‌وڕه‌وی یه‌كجار بووه‌ له‌ مه‌ككه‌وه‌ پاش بوون به‌ پێغه‌مبه‌رێتی بووه‌، ئای چه‌ند عه‌جیبیشه‌، بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی‌ گومانیان بردووه‌ كه‌ شه‌وڕه‌وی چه‌ندجارێك ڕوویداوه‌، باشه‌ چۆن بۆیان ده‌چێته‌ سه‌ر كه‌ وای بۆ بچن له‌هه‌موو جارێكیشدا په‌نجا نوێژی له‌سه‌ر فه‌رزكرابێت، ودواتر هاتووچۆی بووه‌ له‌نێوان په‌روه‌ردگاری و موسی دا، تا ژماره‌ی نوێژه‌كانی بۆ بكات به‌ پێنج نوێژ، وپاشان خوای گه‌وره‌ پێی ده‌فه‌رموێت : فه‌رزه‌كانم ته‌واو كردن و له‌سه‌ر به‌نده‌كانم سووك كردن، ئه‌مجا له‌دووه‌م جاردا جارێكی تر گه‌ڕابێته‌وه‌ بۆ په‌نجا نوێژ، دواتر ده‌نوێژ ده‌نوێژ له‌سه‌ری لابردبن .

به‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) وهه‌قیقه‌ته‌كه‌ی :

له‌ده‌قه‌كان وووته‌ی زانایاندا هه‌ركاتێك قسه‌ له‌سه‌ر شه‌وڕه‌وی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) كرابێت شان به‌شانی ئه‌ویش قسه‌ له‌سه‌ر به‌رزبوونه‌وه‌كه‌ی كراوه‌، بۆیه‌ زۆر جێگای خۆیه‌تی لێره‌دا پێناسه‌ی به‌رزبوونه‌وه‌یش بكه‌ین وله‌سه‌ری بدوێین .

معراج : مه‌به‌ست پێی ئه‌و هۆكاره‌یه‌ كه‌ پێی به‌رز بووه‌ته‌وه‌، ئه‌وه‌ش له‌جێگای په‌یژه‌ بووه‌، به‌ڵام ئێمه‌ شێوه‌كه‌ی نازانین، وه‌ مه‌به‌ست له‌ میعراج به‌ ڕه‌های له‌شه‌رعدا : به‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ره‌ ( صلى الله عليه وسلم ) به‌هاوڕێیه‌تی جوبره‌ئیل (سه‌لامی خوای لێ بێت) له‌ بیت المقدسه‌وه‌ بۆ ئاسمانی دونیا وپاشان بۆ هه‌موو ئاسمانه‌كان تا ئاسمانی حه‌وته‌م، وئه‌مجا بینینی پێغه‌مبه‌ران وسه‌لام لێكردنیان وپێشوازی كردنی ئه‌وانیش بۆ پێغه‌مبه‌ر( صلى الله عليه وسلم ) له‌ئاسمانه‌كان هه‌ره‌یه‌ك له‌پله‌ومه‌قامی خۆیدا، دوای به‌رزبوویه‌وه‌ بۆ (سردة المنتهی) [ سدرة المنتهى : دره‌ختێكی پڕگه‌ڵاو سێبه‌ر خه‌ست و چڕو پڕه‌، له‌ ئاسمانی حه‌وته‌مدایه‌و نزیكی عه‌رشه‌ ] . وله‌وێدا جوبره‌ئیلی له‌سه‌ر ئه‌و شێوازه‌ی كه‌ خوا دروستی كردووه‌ بینی، هه‌ر له‌و شه‌وه‌دا خوای گه‌وره‌ پێنج نوێژه‌كانی له‌سه‌ر فه‌رزكرد، وله‌گه‌ڵیشیدا قسه‌ی كرد، له‌كۆتایشدا دابه‌زیه‌وه‌ بۆ سه‌ر زه‌وی، وه‌ ڕای ڕاست ودروستیش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌رزبوونه‌وه‌ بۆ ئاسمان هه‌رهه‌مان شه‌وی شه‌وڕه‌ویه‌كه‌ بووه‌ .

ده‌قه‌كانی قورئانی پیرۆز وسوننه‌تیش به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر به‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ‌، به‌ڵگه‌ی له‌قورئاندا : له‌چه‌ند ئایه‌تێكی به‌رز وپیرۆز باسی هه‌ندێك له‌و شتانه‌ كراروه‌ كه‌ له‌و شه‌وه‌دا ڕوویانداوه‌، وه‌ك خوای گه‌وره‌ فه‌رموویه‌تی : ▬ أَفَتُمَارُونَهُ عَلَىٰ مَا يَرَىٰ ١٢ وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَىٰ ١٣ عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَىٰ ١٤ عِنْدَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَىٰ ١٥ إِذْ يَغْشَى السِّدْرَةَ مَا يَغْشَىٰ ١٦ مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ ١٧ لَقَدْ رَأَىٰ مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَىٰ ♂ [ سورة النجم آية : 12 - 18 ] واته‌ : جا ئایا ڕاسته‌؟ ئێوه‌ موجاده‌له‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌که‌ن له‌سه‌ر شتێک که‌ئه‌و دڵنیایه‌ له‌دیتنی * سوێند به‌خوا بێگومان جارێکی تر جوبره‌ئیلی بینیوه‌ * جاری دووه‌میش له‌ لای (سدرة المنتهى)دا، كه‌ (سیدره‌ش) له‌ ئاسمانی حه‌وته‌مدایه‌و نزیكی عه‌رشه‌و دره‌ختێكی پڕگه‌ڵاو سێبه‌ر خه‌ست و چڕو پڕه‌ * که‌ لای ئه‌وه‌وه‌یه‌ به‌هه‌شتی نیشته‌جێ بوون * له‌و شه‌وه‌دا به‌فه‌رمانی خوای گه‌وره‌ شتێك ئه‌و دره‌خته‌ی داپۆشی كه‌ هیچ كه‌سێك جگه‌ له‌ خوای گه‌وره‌ وه‌صفی نازانێت * چاوی پێعه‌مبه‌ر كلا نه‌بوو له‌وه‌ی دیتی، ته‌جاوزیشی نه‌كرد له‌وه‌ی بۆی دیاریكرابوو، به‌ڵكو هه‌ر ته‌ماشای ئه‌وه‌ی ده‌كرد * بێگومان پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) له‌و شه‌وه‌دا له‌به‌ڵگه‌ و نیشانه‌ و موعجیزه‌ گه‌وره‌کانی په‌روه‌ردگاری بینیووه‌، به‌چاوی سه‌ری، به‌هه‌موو هه‌ستی .

خوای گه‌وره‌ له‌م چوارچێوه‌ی ئه‌م ئایه‌ته‌ گه‌وره‌ وپیرۆزانه‌دا باسی ئه‌و موعجیزه‌ گه‌وره‌یه‌ی كردووه‌ كه‌ ڕێزی پێ نا له‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) له‌شه‌وی به‌رزبوونه‌وه‌دا، له‌ بینینی جوره‌ئیل (سه‌لامی خوای لێ بێت) لای (سدرة المنتهی) ئه‌و دره‌خته‌ پڕ له‌گه‌ڵا سێبه‌ر چڕوپڕه‌ی له‌ئاسمانی حه‌وته‌مدایه‌، دوای ئه‌وه‌ كه‌س ناتوانێت له‌وه‌ زیاتر به‌رز ببێته‌وه‌، ئه‌وه‌یش بینی كه‌به‌فه‌رمانی خوا شتێك ئه‌و دره‌خته‌ی داپۆشی زۆر سه‌رسوڕهێنه‌ر بووه‌، عه‌بد الله ی كوڕی عه‌باس ومه‌سروق ده‌ڵین : ئه‌وه‌ی ئه‌و دره‌خته‌ی داپۆشی فه‌رشێك بوو له‌ زێڕ .

زیاتر له‌فه‌رمووده‌یه‌كیش به‌درێژی باسی به‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) یان كردووه‌ بۆ ئاسمان، له‌و فه‌رموودانه‌یش ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی ئه‌نه‌سی كوڕی مالیكه‌ كه‌ له‌باسی شه‌وڕه‌ویدا باسمان لێوه‌ كرد، ئه‌وه‌یشی په‌یوه‌ندی به‌ به‌رزبوونه‌وه‌وه‌ هه‌یه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « ثم عرج بنا إلى السماء فاستفتح جبريل. فقيل: من أنت ؟ قـال: جبريل. قيل: ومن معك ؟ قال: محمد. قيل: وقد بعث إليه ؟ قال: قد بعـث إليه. ففتح لنا فإذا أنا بآدم فرحب بي ودعا لي بخير » [ البخاري بدء الخلق (3035) ، مسلم الإيمان (162) ، النسائي الصلاة (448) ، أحمد (3/149) ] ثم ذكر عروجه إلى السماوات وملاقاته الأنبياء إلى أن قال : « ثم ذهب بي إلى سدرة المنتـهى وإذا ورقها كآذان الفيلة، إذا ثمارها كالقلال. قال: فلما غشيها من الله مـا غشيها تغيرت. فما أحد من خلق الله يستطيع أن ينعتـها من حسـنها. فأوحى الله إلي ما أوحى. ففرض علي خمسين صلاة في كل يـوم وليلـة، فنـزلت إلى موسى ( صلى الله عليه وسلم ) فقال: ما فرض ربك على أمتك ؟ قلت: خمسـين صلاة. قال: ارجع إلى ربك فاسأله التخفيف فإن أمتك لا يطيقون ذلـك، فإني قد بلوت بني إسرائيل وخبرتهم. قال: فرجعت إلى ربي. فقلت: يـا رب خفف على أمتي. فحـط عني خمسا. فرجعت إلى موسى. فقلت: حـط عـني خمسا. قال: إن أمتك لا يطيقون ذلك فارجـع إلى ربك فاسأله التخفيـف. قال: فلم أزل أرجع بين ربي تبارك وتعالى وبين موسى عليه السلام حتى قال: يا محمد. إنهن خمس صلوات كل يوم وليلة لكل صلاة عشر فذلـك خمسون صلاة " [البخاري بدء الخلق (3035) ، مسلم الإيمان (162) ، النسائي] واته‌ : ئه‌مجا به‌رزكراینه‌وه‌ بۆ ئاسمان، جوبره‌ئیل داوای كرد بكرێته‌وه‌، ووترا : تۆ كێیت ؟ فه‌رمووی : جوبره‌ئیلم، ووترا : ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ تۆیه‌ كێیه‌ ؟ فه‌رمووی : محمده‌، ووترا : ئایا وه‌حی بۆ ڕه‌وانه‌كرا ؟ فه‌رمووی : به‌ڵێ وه‌حی بۆ ڕه‌وانه‌كرا، ئه‌مجا بۆیان كردینه‌وه‌، گه‌شتم به‌ ئاده‌م پێشوازی لێكردم ونزای خێری بۆكردم، (دواتر باسی به‌رزبوونه‌وه‌ی خۆی ده‌كات بۆ ئاسمانه‌كان وگه‌یشتی به‌پێغه‌مبه‌ران) تا ئه‌و شوێنه‌ی ده‌فه‌رموێت : پاشان بردمیان بۆلای (سدره‌ المنتهی) دره‌ختێكه‌ گه‌ڵاكانی به‌ئه‌ندازه‌ی گوێی فیله‌كان ده‌بێت، به‌روبوومه‌كه‌شی به‌ئه‌ندازه‌ی گۆزه‌یه‌ك ده‌بێت، فه‌رمووی : جاكاتێك به‌فه‌رمانی خوا شتێك ئه‌و دره‌خته‌ی داپۆشی چۆن داپۆشینێك كه‌ ره‌نگی به‌یه‌كجار گۆڕا، هیچ كه‌سێك له‌ دروستكراوه‌كانی خوا له‌جوانیدا ناتوانێت وه‌صفی بكات، دواتر خوای گه‌وره‌ وه‌حی وسروشی بۆكردم به‌وه‌ی كه‌ كردی، ئه‌مجا له‌شه‌و وڕۆژێكدا خوای گه‌وره‌ په‌نجا نوێژی له‌سه‌ر فه‌رز كردم، دوای دابه‌زیم بۆلای موسی ( سه‌لامی خوای لێ بێت) پێی فه‌رمووم : په‌روه‌ردگارت چی فه‌رزكرد له‌سه‌ر ئوممه‌ته‌كه‌ت ؟ ووتم : په‌نجا نوێژ، فه‌رمووی : بگه‌ڕێره‌وه‌ بۆلای په‌روه‌ردگارت وداوای لێ بكه‌ كه‌ بۆت سووك بكات ئوممه‌ته‌كه‌ت توانای ئه‌وه‌یان نییه‌، چونكه‌ من له‌گه‌ڵ به‌نوئیسرائیلدا ئه‌زمونم هه‌یه‌ وتاقیم كردنه‌وه‌، گه‌ڕامه‌وه‌ بۆلای په‌روه‌ردگارم، ووتم ئه‌ی په‌روه‌ردگارم له‌سه‌ر ئوممه‌ته‌كه‌می سووك بكه‌، خوای گه‌وره‌ پێنج نوێژی لابرد، ئه‌مجا گه‌ڕامه‌وه‌ بۆلای موسی و پێم ووت پێنج نوێژی لابرد، موسی فه‌رمووی : بگه‌ڕێره‌وه‌ بۆلای په‌روه‌ردگارت وداوای لێ بكه‌ كه‌ بۆت سووك بكات ئوممه‌ته‌كه‌ت توانای ئه‌وه‌یان نییه‌، پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : به‌رده‌وام بووم له‌هاتووچۆ له‌نێوان په‌روه‌ردگاری به‌رزو بڵندم وموسی دا (سه‌لامی خوای لێ بێت) هه‌تا فه‌رمووی : ئه‌ی محمد ئه‌وانه‌ پێنج نوێژن خوای گه‌وره‌ له‌سه‌ری فه‌رزكردوون له‌شه‌و وڕۆژیكدا، هه‌موو نوێژێك خێروپاداشتی ده‌نوێژی هه‌یه‌ ئه‌وه‌ش ده‌كاته‌ په‌نجا نوێژه‌كه‌ ...." موسلیم ڕیوایه‌تی كردووه‌، به‌هه‌مان شێوه‌ هه‌واڵی ڕووداوی به‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) نزیك له‌ماناو و واتاكانی فه‌رمووده‌یه ‌هه‌ریه‌ك له‌مالكی كوڕی صه‌عصه‌عه‌ وئه‌بوذه‌ر وابن عباس ڕیوایه‌تیان كردووه‌ وله‌ صه‌حیحی بوخاری موسلیم وغه‌یری ئه‌و دوو صه‌حیحه‌شدا هاتوون .

ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌ك :

ڕووداوی شه‌وڕه‌وی وبڵند بوونه‌وه‌ یه‌كێكه‌ له‌نیشانه‌ وموعجیزه‌ گه‌وره‌كان كه‌ خوای گه‌وره‌ ڕێزی پێ لێ ناوه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ( صلى الله عليه وسلم ) ، بۆیه‌ واجبه‌ له‌سه‌ر موسڵمان باوه‌ڕی ته‌واوی به‌هه‌ردووكیان هه‌بێت، كه‌ دوو تایبه‌تمه‌ندی مه‌زنن خوای گه‌وره‌ له‌نێوان هه‌موو پێغه‌مبه‌ره‌كاندا تایبه‌تی كردووه‌ پێغه‌مبه‌ری ئیسلامه‌وه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا دروست نییه‌ بۆ موسڵمان به‌ بۆنه‌ی شه‌و ڕه‌ووی به‌رزبوونه‌وه‌وه‌ ئاهه‌نگ بگێڕێت، هه‌روه‌ك چۆن دروست نییه‌ نوێژێك تایبه‌ت بكات به‌م ڕووداوه‌وه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌ندێك خه‌ڵكی عه‌وام ونه‌خوێنده‌وار ده‌یكه‌ن، چونكه‌ ئه‌مه‌ كارێكی بیدعه‌ وداهێنراوه‌ له‌دیندا و پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) نه‌یكردووه‌ وكه‌سیش له‌سه‌له‌فی صاڵحی ئه‌م ئوممه‌ته‌ ئه‌نجامی نه‌داوه‌ وئه‌وه‌شی له‌ئه‌هلی علیم ئه‌وان به‌پێشڕه‌وی خۆیان ده‌زانن دانیان پێدانه‌ناوه‌ .

زانایانی ئه‌هلی سوننه‌تیش ئه‌وه‌یان ڕوون كردوه‌ته‌وه‌، كه‌ نوێژی شه‌وی بیست وحه‌وت له‌ مانگی ڕه‌جه‌ب وهاوشێوه‌كانی " هه‌ر هه‌مووی بیدعه‌ و داهێنراوون له‌دینی خوادا، وه‌ كارێكی نامه‌شروعیشه‌ به‌ڕای زۆربه‌ی پێشه‌وایانی ئیسلام، كه‌سێك نه‌زان وجاهلیش نه‌بێت كارێكی له‌و شێوه‌یه‌ داناهێنێت " پێغه‌مبه‌ریش ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « من أحدث في أمرنا هذا ما ليس منه فهو رد » [ صحيح مسلم برقم (2697) ] واته‌ : هه‌ركه‌سێك كارێك له‌م فه‌رمانه‌ی ئێمه‌دا دابهێنێت وله‌م دینه‌دا نه‌بێت ئه‌وه‌ لێی وه‌رناگیرێت و ده‌ردێته‌وه‌ به‌سه‌ریدا .