باوه‌ڕ به‌ خۆشی وسزاكانی ناو گۆڕ وبه‌ڵگه‌كانی

باوه‌ڕ به‌ خۆشی وسزاكانی ناو گۆڕ وبه‌ڵگه‌كانی

] kurdish – كوردی – كردي [

حاجی ئومید چرۆستانی

پێداچوونه‌وه‌ی: پشتیوان صابر عزیز

2014 - 1435

الإيمان بعذاب القبر ونعيمه وأدلته

« باللغة الكردية »

أوميد عمر علي

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2014 - 1435

باوه‌ڕ به‌ خۆشی وسزاكانی ناو گۆڕ وبه‌ڵگه‌كانی

باوه‌ڕ به‌خۆشی وخۆشگوزه‌رانی كه‌سانی باوه‌ڕدار له‌ناوگۆڕ، وسزا وناخۆشی بۆ ئه‌و كه‌سانه‌یان كه‌ شایسته‌ی ئه‌مه‌ن له‌گوناهباران و سه‌ر‌پێچی كه‌ران وكه‌سانی خراپ، یه‌كێكه‌ له‌ بنه‌ماكانی ئیمان وباوه‌ڕ، كه‌ ده‌قه‌كانی قورئان وسووننه‌ت به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ری.

ئه‌و به‌ڵگانه‌ی كه‌ له‌قورئانی پیرۆزدا هاتوون له‌سه‌ر خۆش وخۆشگوزه‌رانی ناو گۆڕ، زۆرن ئێمه‌ ته‌نها ئه‌ماژه‌ به‌هه‌ندێكیان ده‌كه‌ین، خوای گه‌وره‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ فه‌رموویه‌تی: { يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ} [ سورة إبراهيم آية : 27 ] واته‌ : جا ئه‌وانه‌ كه‌ باوه‌ڕیان به‌خواو به‌گشت بڕیاره‌كانی خوا هێناوه‌، به‌هۆی ئه‌م وشه‌ جێگرو نه‌گۆڕاوه‌ی (لا إله إلا لله) وه‌ خوا پێگه‌یان قایم و ثابت ده‌كات، له‌ژیانی دونیا وله‌دواڕۆژیشدا .

ئه‌م ئایه‌ته‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر جێگیر وثابتكردنی باوه‌ڕداران له‌كاتی پرسیارلێكردنیان له‌ناو گۆڕدا، وه‌ سه‌رجه‌م ئه‌و خۆشیانه‌شیان بۆ جێگر ده‌كات كه‌ به‌دوای ئه‌و پرسیارانه‌دا دێن، بوخاری له‌ به‌رائی كوڕی عازبه‌وه‌ (خوایان لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تی كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « إذا أقعد المؤمن في قبره أتي ثم شهد أن لا إله إلا الله وأن محمـدا رسول الله فذلك قوله :{ يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ } [ صحيح البخاري برقم (1369) ] واته‌ : كاتێك كه‌ باوه‌ردار داده‌نیشێنرێت له‌ناو گۆڕه‌كه‌یدا وه‌ده‌هێنرێت، پاشان كه‌ شاهیدی دا كه‌ هیچ خوایه‌كی به‌هه‌ق نییه‌ جگه‌ له‌ (الله) و شاهیدیشی دا كه‌ محمد پێغه‌مبه‌ری خوایه‌، ئه‌مه‌ش مانایای ئه‌و ئایه‌ته‌ی خوای گه‌وره‌یه‌ كه‌ ده‌فه‌رموێت: { يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ }.

به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر سزای ناو گۆڕ، ئه‌م ئایه‌ته‌‌ پیرۆزه‌یه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: { فَوَقَاهُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ (45) النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ} [ سورة غافر آية : 45 ، 46 ] واته‌ : سزای سه‌خت هات و دارو ده‌سته‌ی فیرعه‌ونی گرته‌وه‌ * ئاگری دۆزه‌خ به‌یانیان وئێواران نیشانیان ده‌درێت، یاخود پیایاندا ده‌چزێنرێت، له‌ (جیهانی به‌رزه‌خدا) ڕۆژی قیامه‌تیش فه‌رمان ده‌درێت: ئاده‌ی تاقم و ده‌سته‌ی فیرعه‌ون بخه‌نه‌ ناو ئێش و ئازاری زۆر ناخۆشه‌وه‌ .

قورطبی له‌م باریه‌وه‌ ده‌ڵێت : جمهوری زانایان ڕایان وایه‌ كه‌ ئه‌م پیشاندانی ئاگره‌ به‌فیرعه‌ون وده‌ست ودایره‌كه‌ی له‌ناو گۆڕدایه‌، كه‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر بوونی سزای ناو گۆڕ وجێگیركردنی، ابن كثیریش ئه‌ڵیت: ئه‌م ئایه‌ته‌ بنه‌مایه‌كی گه‌وره‌یه‌ به‌ده‌ست ئه‌هلی سوننه‌ته‌وه‌ كه‌ ده‌یكه‌ن به‌به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر بوونی سزای ناو گۆڕ .

هه‌روه‌ها ئه‌م ئایه‌ته‌یش به‌لگه‌یه‌ له‌سه‌ر بوونی سزای ناو گۆڕ، كه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : { سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ } [ سورة التوبة آية : 101 ] واته‌ : له‌مه‌ودوا ئه‌وانه‌ هه‌ر له‌ دنیادا دوو جار ئازاریان ده‌ده‌ین، پاشان ده‌برێنه‌وه‌ به‌ره‌و سزاو ئازارێکی زۆر سه‌خت و دژوار.

زۆربه‌ی زانایانی سه‌له‌ف ئه‌م ئایه‌ته‌یان كردووه‌ به‌به‌ڵكه‌ له‌سه‌ر بوونی سزای ناو گۆڕ، موجاهدیش له‌ته‌فسیری ئه‌م ئایه‌ته‌دا ووتویه‌تی : سزایان ده‌ده‌ین به‌ برسیه‌تی و سزای ناوگۆڕ، ئه‌مجا له‌ته‌فسیری ئه‌مه‌دا { ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَىٰ عَذَابٍ عَظِيم } ووتویه‌تی : به‌سزادانیان له‌ ڕۆژی دواییدا، قه‌تاده‌یش ده‌ڵێت : سزای دونیا و سزای ناو گۆڕ، پاشان سزای سه‌ختی ڕۆژی دواییش، ئیمامی بوخاریش ئه‌م ئایه‌ته‌ وئایه‌ته‌كه‌ی پێشتریشیكردووه‌ به‌ به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر بوونی سزای ناوگۆڕ له‌مانای ئه‌و فه‌رموودانه‌ی كه‌ باس له‌ سزای ناوگۆر ده‌كه‌ن .

ئه‌و فه‌رموودانه‌یشی به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر بوونی سزای ناوگۆڕ زۆر زۆرن، یه‌كێكیش له‌وانه‌ ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌یه‌ له‌ هه‌ردوو صه‌حیحی بوخاری و موسلیمدا هاتووه‌، كه‌ عبد الله ی كوڕی عومه‌ر (خوایان لێ ڕزا بێت) ڕیوایه‌تی كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « إن أحدكم إذا مات عرض عليـه مقعـده بـالغداة والعشي إن كان من أهل الجنة فمن أهل الجنة وإن كان من أهل النار فمـن أهل النار فيقال هذا مقعدك حتى يبعثك الله يوم القيامة » [ صحيح البخاري برقم (1379) ، وصحيح مسلم برقم (2866) ] واته‌ : هه‌ركه‌سێك له‌ئێوه‌ كاتێك ده‌مرێت، به‌یانیان وئێواران جێگاكه‌ی له‌به‌هه‌شتدا پیشان ده‌درێت ئه‌گه‌ر ئه‌هلی به‌هشت بێت، خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌هلی ئاگریش بێت ئه‌وه‌ به‌و شێوه‌یه‌ ئاگری پیشان ده‌درێت، پێی ده‌ڵێن : ئه‌مه‌ جێگاته‌ هه‌تا ڕۆژی دوایی خوای گه‌وره‌ زیندووت ده‌كاته‌وه‌ .

له‌صه‌حیحی موسلیمیشدا هاتووه‌، كه‌ ئه‌نس (خوای لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تی كردووه‌، پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « لولا أن لا تدافنوا لدعـوت الله أن يسمعكـم من عذاب القبر » [ صحيح مسلم برقم (2868) ] واته‌ : ئه‌گه‌ر بهاتایه‌ له‌ناو گۆڕدا نه‌شارانه‌ته‌وه‌، ئه‌وا داوام له‌خوای گه‌وره‌ ده‌كرد سزای ناوگۆڕتان پێ ببیستێت .

غه‌یری ئه‌مانه‌یش به‌ڵگه‌ن له‌قورئان وفه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) زۆر زۆرن له‌سه‌ر بوونی سزای ناو گۆڕ، به‌ئه‌ندازه‌ی پێویست به‌ڵگه‌مان هێنایه‌وه‌ له‌سه‌ر جێگیربوونی خۆشی وسزای ناوگۆڕ.... خوای گه‌وره‌ش زاناتره‌ .

داواكاری دووه‌م : خۆشی وسزاكانی ناو گۆڕ له‌سه‌ر ‌لاشه‌ وڕۆحه‌.

خۆشی وسزاكانی ناوگۆڕ بۆ ڕۆح ولاشه‌یه‌ به‌یه‌كه‌وه‌، ڕۆح خۆشبه‌خت ده‌بێت یان سزای پی ئه‌چێژرێت له‌گه‌ڵ لاشه‌كه‌یشیدا به‌یه‌كه‌وه‌، هه‌روه‌ك هه‌ندێك جاریش ڕۆح خۆشبه‌خت ده‌بێت یان سزا ئه‌درێت جیا له‌لاشه‌كه‌ی، ئه‌و كاته‌ خۆشی وسزای ڕۆح به‌ته‌نها بۆ ڕۆحه‌ وله‌سه‌ر لاشه‌ نییه‌، له‌سه‌ر ئه‌م مه‌سئه‌له‌یه‌ش به‌ڵگه‌ له‌قورئان وسوننه‌ت گه‌لیك هاتووه‌، وئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌تیش یه‌كڕان له‌م باره‌یه‌وه‌، له‌گه‌ڵ بوونی چه‌ند ده‌نگێكی جیاواز كه‌ پێیان وایه‌ خۆشی وسزای ناوگۆڕ ته‌نها بۆ ڕۆحه‌ به‌دوور له‌لاشه‌ .

به‌ڵگه‌یش له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی خۆشی وسزا له‌ناو گۆڕدا بۆ ڕۆح ولاشه‌یشه‌ به‌یه‌كه‌وه‌، ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك (خوای لێ ڕازی بێت) یه‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « إن العبد إذا وضع في قبره وتولى عنه أصحابه وإنـه ليسمع قرع نعالهم أتاه ملكان فيقعدانه فيقولان: ما كنت تقـول في هـذا الرجل ( لمحمد صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلِّم) فأما المؤمن فيقول: أشهد أنه عبد الله ورسوله فيقال لـه انظر إلى مقعدك من النار قد أبدلك الله به مقعدا من الجنة فيراهما جميعـا. وأما المنافق والكافر فيقال له ما كنت تقول في هذا الرجـل فيقـول: لا أدري كنت أقول ما يقول الناس فيقال: لا دريت ولا تليت ويضـرب بمطارق من حديد ضربة فيصيح صيحة يسمعها من يليه غير الثقلين » [ صحيح البخاري برقم (1338) ] واته‌ : به‌نده‌ كاتێك خرایه‌ ناو گۆڕه‌كه‌یه‌وه‌ وخزم وكه‌سوكاره‌كه‌ی دایانپۆشی وپشتیان هه‌ڵكرد، ئه‌م مردووه‌ خشه‌ی نه‌عله‌كانیان ده‌بیستێ، پاشان دوو فریشته‌ دێن بۆلای و دایئه‌نیشێنن (ئه‌م دانیشتنه‌یش مه‌گه‌ر خودا خۆی بزانێت چۆنه‌) وپێی ئه‌ڵێن: ده‌رباه‌ری ئه‌و پیاوه‌ (محمد) چی ئه‌ڵییت: باوه‌ڕدار له‌وه‌ڵامیاندا ئه‌ڵێت : شاهیدی ئه‌ده‌م كه‌ ئه‌و عه‌بدی خودا و پێغه‌مبه‌ریه‌تی، ئه‌مجا پێی ئه‌وترێت: ده‌ی سه‌ری جێگاكه‌ت بكه‌ له‌ئاگردا كه‌ خوای گه‌وره‌ بۆی گۆڕیویت به‌ جێگایه‌ك له‌به‌هشتدا، ئه‌مجا هه‌موویان ده‌یبینن، به‌ڵام بێباوه‌ڕ و دووڕوو پێیان ده‌وترێت : ده‌رباه‌ری ئه‌و پیاوه‌ (محمد) چی ئه‌ڵییت : ئه‌ڵێت : نازانم، ئه‌وه‌م ده‌وت كه‌ خه‌ڵكی ده‌یانووت، پێی ده‌وترێت : نه‌ ده‌تزانی ونه‌ خوێندیشته‌وه‌، ئه‌وجا یه‌ك چه‌كوشی ئاسنینی لێ ده‌ردێت، هاوارێكی وا توند وقایم ده‌كات كه‌ هه‌موو گیان له‌به‌رێك ده‌یبیستێ مرۆڤ و جنۆكه‌ نه‌بێت .

به‌رائی كوڕی عازبیش (خوای لێ ڕازی بێت) له‌و فه‌رمووده‌ درێژه‌ی كه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ری خوداوه‌ ( صلى الله عليه وسلم ) گێراویه‌تیه‌وه‌ دوای ئه‌وه‌ی باس له‌گیان كێشان و به‌رزبوونه‌وه‌ی ڕۆح ده‌كرێت بۆ ئاسمان هاتووه‌ : « .... فتعاد روحه في جسده فيأتيـه ملكـان فيجلسانه فيقولان له من ربك » [ مسند الإمام أحمد 4/ 287 ، وسنن أبي داود 5/ 75 برقم (4753) ، والمستدرك : 1/ 37- 38 ] واته‌ : ئه‌مجا ڕۆحه‌كه‌ی ده‌گێڕرێته‌وه‌ بۆ ناوجه‌سته‌كه‌ی ودوو فریشته‌ دێن بۆلای ودایده‌نیشێنن، پێی ده‌ڵێن : په‌روه‌ردگارت كێیه‌ ؟ تا كۆتایی فه‌رمووده‌كه‌ كه‌ته‌واو ده‌بێت {ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ حاكم وغه‌یری حاكمیش به‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحیان داناوه‌} ..

ئه‌م دوو فه‌رمووده‌ به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی خۆشی وسزای ناوگۆڕ بۆ ڕۆح وجه‌سته‌یه‌‌ به‌یه‌كه‌وه‌، كاتێك كه‌ پێغه‌مبه‌ری خودا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : « إن العبد إذا وضع في القبر » [ الترمذي الجنائز (1046) ، أبو داود الجنائز (3213) ، أحمد (2/27) ] واته‌ : به‌نده‌ كاتێك كه‌ خرایه‌ ناو گۆڕه‌وه‌ .. به‌ڵگه‌یه‌كی ڕوون وئاشكرایه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ووشه‌ی (العبد) كه‌له‌فه‌رمووده‌كه‌دا هاتووه‌، ناوه‌ بۆ ڕۆح وجه‌سته‌ به‌یه‌كه‌وه‌، هه‌روه‌ها كه‌ ده‌ڵیت ڕۆحه‌كه‌ی ده‌گێڕریته‌وه‌ بۆ ناو جه‌سته‌كه‌ی و ئه‌مجا پرسیاری لێ ده‌كرێت، هه‌روه‌ك له‌فه‌رمووده‌كه‌ی به‌رائی كوڕی عازب، وله‌دوو فه‌رمووده‌كه‌ی تریش كاتێك باس له‌وه‌ ده‌كات كه‌ « يسـمع قرع نعالهم » [ البخاري الجنائز (1273) ، مسلم الجنة وصفة نعيمها وأهلها (2870) ، النسائي الجنائز (2051) ، أبو داود الجنائز (3231) ، أحمد (3/126) ] واته‌ : مردووه‌كه‌ گوێی له‌ خشه‌ی نه‌علی ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌بێت كه‌ دایان پۆشیوه‌ وبه‌جێی ده‌هێڵن، یان كه‌فه‌رموویه‌تی : " فيقعدانه " واته‌ : دوو فریشته‌كه‌ مردووه‌كه‌ داده‌نیشێنن، یان كه‌ ده‌فه‌رموێت : « ويضرب بمطارق من حديد » [ البخاري الجنائز (1308) ، النسائي الجنائز (2051) ، أبو داود السنة (4751) ، أحمد (3/126)] واته‌ : به‌چه‌كوشێكی ئاسنین لێی ده‌درێت، یان كه‌ فه‌رموویه‌تی : « فيصيح صيحـة » [ البخاري الجنائز (1273) ، النسائي الجنائز (2051) ، أبو داود السنة (4751) ، أحمد (3/126) ] واته‌ : هاوارێكی به‌هێز ده‌كات، هه‌موو ئه‌مانه‌ی كه‌ ئاماژه‌مان پێدان صیفاتی جه‌سته‌ن، وئه‌وه‌یشی له‌ناو گۆڕدا ڕووده‌دات له‌خۆشی وسزا په‌یوه‌ندیان به‌ ڕۆح وجه‌سته‌وه‌ پێكه‌وه‌ هه‌یه‌ .

به‌ڵام هه‌ندێك فه‌رمووده‌ی تریش هه‌ن به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ندێك جار خۆشی یان سزای ناو گۆڕ ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر ڕۆح به‌ته‌نها دوور له‌جه‌سته‌، وه‌ك ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی عبد الله ی كوڕی عه‌باس (خوایان لێ ڕازی بێت) ڕیوایه‌تی كردووه‌، كه‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمویه‌تی : « لما أصيب إخوانكـم يعني يوم أحد - جعل الله أرواحهم في أجواف طير خضر ترد أنهار الجنة وتـأكل من ثمارها وتأوي إلى قناديل من ذهب في ظل العرش » [ أخرجه أحمد في المسند 1 / 266 ، والحاكم في المستدرك 2 / 88 ، 297 ، وصححه ووافقه الذهبي ] واته‌ : كاتێك براكانتان له‌ڕۆژی ئوحوددا كوژران، خوای گه‌وره‌ ڕۆحه‌كانیانی خسته‌ ناو سكی باڵنده‌ی سه‌وزه‌وه‌، به‌سه‌ر ڕووباره‌كانی به‌هه‌شتدا ده‌سوڕێنه‌وه‌ وله‌به‌روبوومه‌كانی ده‌خۆن، وبه‌رز ده‌بنه‌وه‌ بۆلای كۆمه‌ڵه‌ ڕووناكی وچرایه‌ك كه‌ له‌زێر دروستكراون‌ له‌سێبه‌ری عه‌رشدا .

به‌مه‌ش ده‌گه‌ینه‌ ئه‌و ئه‌نجامه‌ی كه‌ خۆشی یان سزای ناوگۆڕ له‌سه‌ر رۆح وجه‌سته‌یه‌ك پیكه‌وه‌، وه‌ هه‌ندێك جاریش ته‌نها بۆ ڕۆحه‌، كۆمه‌ڵێك له‌پێشه‌وایانی لێكۆڵه‌ری ئه‌هلی سوننه‌ت له‌چه‌سپاندنی ئه‌م مه‌سئه‌له‌یه‌دا ووتویانه‌ : به‌‌ ئیتفاقی ئه‌هلی سوننه‌ت وجه‌ماعه‌ت سزا وخۆشی ناو گۆڕ بۆ ڕۆح وجه‌سته‌یه‌ پێكه‌وه‌، هه‌ندێك جار به‌ته‌نها ده‌روون خۆشبه‌خت ده‌بێت یان سزا ده‌چێژێت، چۆن هه‌ندێك جاریش پێكه‌وه‌ جه‌سته‌ وده‌روون سزا یان خۆشی ناو گۆڕ ده‌چه‌ژن، له‌م حاڵه‌ته‌یشدا خۆشی یان سزا له‌سه‌ر جه‌سته‌و ڕۆح ده‌بێت له‌یه‌ك كاتدا، هه‌روه‌ك چۆن هه‌ندێك جاریش به‌ته‌نها بۆ ڕۆحه‌ .

وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم