كه‌ڵه‌شاخ گرتن ( الحجامة ) له‌ڕوانگه‌ی ئیسلام و زانستی نوێوه‌

كه‌ڵه‌شاخ گرتن ( الحجامة ) له‌ڕوانگه‌ی ئیسلام و زانستی نوێوه‌

] kurdish – كوردی – كردي [

شاخەوان مام دەروێش

پێداچونه‌وه‌ی:پشتیوان سابیر عه‌زیز

2013 - 1434

الحجامة من منظور الإسلام والعلم الحديث

« باللغة الكردية »

شاخوا ن مام درويش

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2013 - 1434

كه‌ڵه‌شاخ گرتن ( الحجامة ) له‌ڕوانگه‌ی ئیسلام و زانستی نوێوه‌

سوپاس و ستایش بۆ خوای گه‌وره‌ و میهره‌بان، وه‌ درود و صه‌لات و سه‌لام له‌سه‌ر محمدی كوڕی عه‌بدوڵا و سه‌رجه‌م پێغه‌مبه‌رانی تریش، وه‌ بۆ سه‌ر ئال و به‌یت و هاوه‌ڵ و شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه‌ .

کەڵەشاخ گرتن یاخود حیجامە ده‌رهێنانى هێندێك خوێنە له‌ له‌شى مرۆڤ له‌ڕێگه‌ى برینداركردنى پێسته‌وه‌، کە ئەو خوێنەی لەم ڕێگەیەوە دەردەهێنرێت بە خوێنی پیس ناودەبرێت، كه‌ ده‌ركه‌وتووه‌ چه‌ندین سوود و قازانجی هه‌یه‌ له‌رووى تەندروستیەوە.

ئەمیش دوو جۆرە‌:

1- كه‌ڵه‌شاخى ووشك: کە به‌بێ ده‌رهێنانى خوێن ده‌بێت و ته‌نها به‌ دانانى كوپەکانی حیجامه‌ له‌سه‌ر پێست و هه‌ڵگوشینی پێست بە هەوای ناو کوپەکان دەبێت، كه‌ ئه‌م جۆره‌یان له‌ سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ردا (صلى الله عليه وسلم) نه‌هاتووه‌ و ته‌نها داهێنانی پزیشكه‌ کان و کەڵەشاخ گرەکانە وە ئەم جۆرەیان بە مەساجییش ناودەبرێت، كارێكى زۆر ئاسان و بێ ئازارەو هاوکات به‌سووده‌ له‌ چاره‌سه‌رى شوێنى ئازار و نه‌خۆشیه‌كانى جومگه‌كان.

2- كه‌ڵه‌شاخى ته‌ڕ(کەڵەشاخی خوێنین): ئه‌م جۆرەیان کە بە الحجامە الاسلامیە ناو دەبرێت کەڵەشاخی سەرەکییەو سونەتی پێغەمبەری خوایە (صلى الله عليه وسلم) ئەمیش کە بە بریندار كردنێكى سەر روویی پێست و ده‌رهێنانى خوێن لێیه‌وه‌ ده‌بێت، برینه‌كان دوای دانانی کوپەکان و هەڵمژینی پێستەکە بۆ ماوەیەك و لابردنی، ئینجا بە موسێك یاخود نوکی دەرزیەك یان کەتەرێك دەکرێت کە تەنها دەڕوشێنرێت وەك ئەو شێوەیەی کە پزیشکەکان لە کاتی خوێن گرتن بۆ تاقیکردنەوە لە نەخۆشی دەگرن، دواتر دووبارە کوپەکانی لەسەر هەمان شوێن دادەنرێتەوە پێستەکەی پێ هەڵدەگوشررێت تا هەرچی خوێنی پیسە دەهێنرێتە دەرەوە.. وەك باسمان لێوە کرد ئه‌م جۆره‌یان سوننه‌تێكى گه‌وره‌ى پێغه‌مبه‌ری خوایە (صلى الله عليه وسلم) و کە لە فەرمودە گەلێکی زۆردا هاتووه‌، وەك لەم فەرمودەیەدا دەفەرموێت: « إِنْ كَانَ فِى شَىْءٍ مِنْ أَدْوِيَتِكُمْ خَيْرٌ فَفِى شَرْطَةِ مَحْجَمٍ أَوْ شَرْبَةٍ مِنْ عَسَلٍ أَوْ لَذْعَةٍ بِنَارٍ »

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) : « وَمَا أُحِبُّ أَنْ أَكْتَوِىَ » (رواه مسلم) .

یان فه‌رموویه‌تی : « الشفاء في ثلاثة: شربة عسل أو شرطة محجم، أو كية نار وإني أنهى أمتي عن الكي » [ رواه البخاری ] .

یان فه‌رموویه‌تی : « إن أفضل ما تداويتم به الحجامة، أو هو من أمثل دوائكم » [ متفق علیه ] واته‌: ئه‌گه‌ر شیفا و سوود هه‌بێت له‌ ده‌رمانه‌كانتاندا ئه‌وه‌ له‌ برینداریی كه‌ڵه‌شاخ گرتن و خواردنه‌وه‌ى هه‌نگوین و داخكردندا هه‌یه‌،بەڵام پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووى: من حه‌ز له‌ داخكردن ناكه‌م.

كه‌ڵه‌شاخ له‌سه‌ر زۆربەی شوێنەکانی له‌ش دەکرێت لەوانەش: پشتە سەر، پشتە مل، پشت بە گشتی، ڕان، هەردوو قاچەکان، باڵ و هەردوو دەستەکان، جومگەکان ئه‌ویش به‌پێی شوێنى ئازار و نه‌خۆشیه‌كان دەبێت،بەڵام باشترین شوێن بۆ حاڵەتی ئاسایی كه‌ وه‌ك سونەتێك وعاده‌تێكى خۆپارێزیی ساڵانه‌ یاخود وەرزانە ئه‌نجام بدرێت وەك لە فەرموودەشدا هاتووە کە باشترین نه‌ریت و خوو كه‌ڵه‌شاخ گرتنه‌ وە باشترین شوێنی جەستەش بۆ ئەو کارە ناوشانە , وه‌ك له‌م ڕیوایه‌ته‌دا هاتووه‌ : كان رسول الله (صلى الله عليه وسلم) « يحتجم في الكاهل » واته‌: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) له‌ ناوشان یان خوار ده‌فه‌ى شان كه‌ڵه‌شاخى ده‌گرت .

دەربارەی کاتی گرتنی کەڵەشاخ هەموو کاتێك دەکرێت و زۆریش ئاساییە ئەمما بۆ ئەوەی زیاتر سودی هەبێت باشتر وایە پێش وەرزی گەرما بکرێت واتە لە بەهاردا کە دەکاتە مانگەکانی ( 4 و 5 و 6) ئەمیش بە دەلیلی ئەم فەرموودەیەی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم ) کە ده‌فه‌رموێت: إستعينوا على شدة الحر. واته‌: پشت ببه‌ستن به‌ حیجامه‌ بۆ به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ى گه‌رماى زۆر، كه‌وابوو پێش هاتنى وه‌رزى گه‌رما دەکات کە هاوینە، باشترین ئەو ڕۆژانەش کە تیایدا ئەنجام بدرێت ڕۆژەکانی 17 و 19 و 21ی مانگەکانی کۆچییە، ئەمیش بە دەلیلی ئەم فەرموودەیەی تری پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم ) عن أبي هريرة - رضي الله عنه - قال : قال رسول الله (صلى الله عليه وسلم) : « من احتجم لسبع عشرة من الشهر وتسع عشرة وإحدى وعشرينكان له شفاء من كل داء » [ صحيح الجامع للألباني رقم الحديث 5968 ]

حیجامه‌ توێژینه‌وه‌ى تەندروستی زۆرى له‌سه‌ركراوه‌ له‌ ئه‌مریكا و ئەوروپاو و صین و یابان و میسر و چه‌ندین شوێنى تر و چه‌ندین بیرۆکەی لەسەر دانراوە له‌وانه‌: بیردۆزى هه‌ژاندنى كۆتاییه‌ ده‌مارییه‌كان و چالاككردنیان، بیردۆزى كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بوارى كارۆموگناتیسی له‌ش (وه‌ك كردارى ده‌رزى ئاژنى صینى)، بیردۆزى زیادكردنى رژاندنى مادده‌ى ئۆكسیدى نیتریك (كه‌ ده‌بێته‌ هۆى زیادكردنى رژاندنى مادده‌ هێمنكه‌ره‌وه‌كانى له‌ش وه‌ك: ئه‌ندرۆفین و ئینكیفالین بۆ شكاندنى ئازار).

بەپێی دواین توێژینەوەکان دەر کەوتووە کە حیجامە یاخود کەڵەشاخ سوودگەلێکی ئێجگار زۆری هەیە ئەمەی لای خوارەوەش کۆمەڵێك لەو سوود و قازانجانەیە:

1- دابه‌زاندنى رێژه‌ى خوێن و دابه‌زاندنى چه‌ورى له‌خوێندا و چالاككردنى خوێنبه‌ره‌كان.

2- دابه‌زاندنى په‌ستانى خوێن, له‌ فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتووه‌: « إحتَجموا… لايتبيَّغُ بكم الدم فيقتلكم » واته‌: كه‌ڵه‌شاخ بكه‌ن نه‌وه‌كو خوێنتان تووشى زیادبوون و له‌سنوورده‌چوون ببێت (واته‌ فشارى به‌رزببێته‌وه‌) و بتانكوژێت.

3- بۆ ئه‌وانه‌ى نه‌خۆشیه‌كانى دڵیان هه‌یه‌ وه‌ك نۆره‌كانى دڵ و سنگه‌كوژه‌ و دڵ په‌له‌په‌لى.

4- سیستمى به‌رگرى له‌ش به‌هێزده‌كات به‌هۆى زیادبوونى مادده‌ى (ئینته‌رفیرۆن وئینته‌رلیوكین) دواى حیجامه‌.

5- بۆ هه‌وكردنى جومگه‌كان وئازار و رۆماتیزمى جومگه‌كان (له‌توێژینه‌وه‌یه‌كدا بۆ به‌ده‌ستهێنانى بڕوانامه‌ى ماسته‌ر له‌لایه‌ن د.صهباء محمد له‌ كۆلیجى پزیشكى زانكۆى ئه‌زهه‌ر له‌سه‌ر كاریگه‌ریی حیجامه‌ له‌سه‌ر نه‌خۆشی رۆماتیزمى جومگه‌كان ده‌ركه‌وت كه‌ 80% ى نه‌خۆشه‌كان سوودیان له‌ كه‌ڵه‌شاخ وه‌رگرت بۆ چاره‌سه‌ر و كه‌مبوونه‌وه‌ى ئازارى جومگه‌كانیان).

6- یارمه‌تیدانى لاوازى بیركردنه‌وه‌ و بیرچوونه‌وه‌ و زیادبوونى ته‌ركیز و رێگرتن له‌ تووشبوون به‌ جه‌ڵته‌ى مێشك و دووباره‌ بوونه‌وه‌ى له‌وانه‌دا كه‌ تووشبوون.

7- بۆ سه‌رئێشه‌ى درێژخایه‌ن و سه‌رئێشه‌ى نیوه‌یی (شه‌قیقه‌) زۆر به‌سووده‌ (له‌ فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتووه‌: « احتجم رسول الله (صلى الله عليه وسلم) وهو محرم فی رأسه من شقیقة كانت به » [ رواه البخاری ] ، واته‌: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) كه‌ڵه‌شاخى گرت له‌سه‌ریدا به‌هۆى شه‌قیقه‌یه‌كه‌وه‌ كه‌ تووشی بوو.

کەڵەشاخ بۆ هەموو کەسێك لەبارەو دەکرێت جگە ئەوانەی هه‌ندێك بارى تایبه‌تى یان نه‌خۆشیان هه‌یه‌ كه‌ قه‌ده‌غه‌یه‌ بۆیان كه‌ڵه‌شاخ بگرن وه‌ك: ئافره‌ت له‌كاتى سووڕى مانگانه‌دا، یان ئافره‌تى دووگیان و شیرده‌ر، منداڵ پێش باڵغبوون (کەڵەشاخ گرتن بۆ منداڵ یاخود کەسانی خوار تەمەن 20 ساڵ نەگونجاوە له‌گه‌ڵ كه‌سانى به‌ته‌مه‌ن) هەروەها ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ روونبوونه‌وه‌ى خوێن یان خوێنبه‌ربوون یان كه‌مخوێنیان هه‌یه‌.

لە ئێستادا ئامێری نوێی کەڵەشاخ گرتن هەیەو دەست دەکەوێت کە وا باشە ئەم جۆرە ئامێرانە بەکاربهێنرێت نەك گڵاسی شوشە کە بە ئاگر دەکرێت چونکە نا تەندروستەو زیان بەخشە، لە کاتی ئەنجامدانی کەڵەشاخدا پێویستە ڕەچاوی پاکژی شوێنی ئەنجامدانی و ئامێرەکان بکرێت، پێویستە ئەو موس و کەتەرو دەرزییەی کە بۆ برین کردنەکە بە کار دێت تازە بێت و بۆ کەسی کە بەکار نەهێندرێت و دوای تەواو بونی فڕێ بدرێت هەروەها لۆکەو کلێنسی تەڕو دەرمانی پاککەرەوەی برین و مەڵهەمی چەورکردن بۆ دوای تەواو بوون و پاککردنەوەی برینەکان بەکار بهێنرێت، پێویستە دوای نیوە بوونی کوپەکان لە خوێن لێبکرێتەوە گەر پێویستی کرد دوبارە دابنرێتەوە وە دانانی تەنها چوار کوپ کیفایەتە بۆ کەسانی ئاسای ئەمما زیاتر بە پێی پێویستی کەسەکە ئاساییە.

ئەو کەسەی کە کەڵەشاخەکەی بۆ دەکرێت وا باشە پێشتر خۆی شۆردبێت و بۆ ماوەیەك نانی نە خواردبێت وە دوای تەواو بونیشی یەکسەر نان نەخوات وا باشە ماوەیەك بە سك بە تاڵی بمێنێتەوە بۆ زیاتر چالاکبونی خوێن بەرو خوێن هێنەرەکان وە دواتر شلەمەنی زۆر بخوات، هەوڵیش بات زوو شوێنی برینەکان تەڕ نەکات.. بە گشتی کەڵەشاخ گرتن کارێکی ئاسانە و ئازارێکی ئەو تۆی نییە و بەتایبەت کاتێك کەسەکە شارەزا بێ و خولی تایبەتی بەو بوارە بینیبێت.

لە کۆتایدا ڕێنمای هەموو برایەکی مسوڵمان دەکەم کە هەوڵ بات کەڵەشاخ بگرێت بە هیوای ئەوەی لەو هەموو سود و قازانجەی بێ بەش نەبێت ئەمە سەرەڕای ئەو سونەتەش کە زیندووی دەکاتەوە.