مەرجەكانی فرە ژنی له‌ئیسلامدا

مەرجەكانی فرە ژنی له‌ئیسلامدا

] kurdish – كوردی – كردي [

دكتۆر کەریم ئەحمەد

پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز

2013 - 1434

شروط تعدد الزوجات في الإسلام

« باللغة الكردية »

الدكتور عبد الكريم أحمد

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2013 - 1434

مەرجەكانی فرە ژنی له‌ئیسلامدا

ئیستاش كاتی ئەوە هاتووە باسی ئەوە بكەین كە ئایا ئەم مەسەلەیە (فرەژنی) لە ئیسلامدا هەروا بەبێ‌ مەرج‌و بێ‌ بەربەست‌و كۆنترۆڵ بەجێ‌ هێڵراوە یان كۆمەڵێك مەرج‌و بنەمای بۆ دانراوە.

هەروەكو چۆن دەقێك نییە لە ئایەت‌و فەرمودە ڕاستەوخۆ كۆیلایەتی قەدەغە بكات ـ بەڵكو زۆر ڕێگای ناڕاستەوخۆی گرتەبەر كە هەمووی دەڕژێتە ئەو دەرئەنجامەی كۆیلایەتی نەهێلێت ـ بەهەمان شێوە قورئان هەندێك مەرجی بۆ ئەو كەسانە داناوە كە دەیانەوێت زیاد لە یەك ژن بهێنن ،ئەگەر بێتو ڕەچاو بكرێن فرەژنی لە بوارێكی زۆر تەسكدا دەمێنێتەوە، هەندێك جاریش چارەسەرەكە بەجێ دەهێڵرێت بۆ كۆمەڵگە كە لە ئەنجامی ئەو گۆڕانكارییانەی بەسەریدا دێت زۆرێك لەو داب‌و نەریتانە گۆڕانكارییان بەسەردا دێت.

بۆ نموونە لە كۆمەڵگەی كشتوكاڵیدا كە پیاو پێویستی بە منداڵی زۆر هەیە بۆ ئەوەی ئیش‌و كارەكەی بۆبەرێوەببەن، پێویستی دەكرد ئەو پیاوانەی كە دەوڵەمەندو دەسەڵاتدارن زیاد لە یەك ژن بێنن، بەڵام لە كۆمەڵگەی شاریدا كە زۆری منداڵا ئەركێكی ئابوری زیاتر دەخەنە سەر خێزان كەم كەس هەوڵا دەدات ژنی تر بێنێت مەگەر ئەو كەسانەی لەبەر یەكێك لەو هۆیانەی لەمەوبەر باسمان كرد بیانەوێت ژن بێنن.

ئەو ئایەتەی باسی فرەژنی دەكات لە قورئاندا ئەمەیە: ﮋ وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَىٰ فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ ﮊ [ النساء : 3] واته‌ : ئەگەر ترسی ئەوەتان هەبوو كە دادپەروەر نەبن لەگەڵا ئەو هەتیوانەی لەبەردەستاندان‌و بەخێوتان كردوون ئەگەر بیانخوازن ئەوا ژنی تر بخوازن، لە یەكە‌وە تا چوار ،بەڵام ئەگەر ترسی ئەوەتان هەبوو دادپەروەر نەبن لە نێوانیاندا ئەوا ئیكتیفا بكەن بە یەك ژن، یان بە كەنیزەك، ئەوە نزیكتر لەوەی كە منداڵتان زۆر نەبێت‌و هەژار نەكەون. هەندێك ﮋ أَلَّا تَعُولُوا ﮊ بەوە تەفسیر دەكەن كە ستەم نەكەن. وە هەندێكی تر بەوە راڤەی دەكەن هەژار نەكەون ( بە بۆنەی منداڵ زۆرییەوە) ئەمەش ڕای ئیمامی شافیعی‌و بەیهەقی ‌وزۆرێك لە موفەسیرەكانیش هەردوو تەفسیرەكەیان باسكردووە.

كەواتە لەم ئایەتەوە دوو مەرجمان دەست دەكەوێت بۆ كەسێك بیەوێت زیاد لەیەك ژن بێنێت، یەكەم مەرجی دادپەروەری ودووەم توانای ماددی، یەكەمیان شتێكە لە ئەنجامی مامەڵەوە دەردەكەوێت، بۆیە ئایەتەكە دەفەرموێت: ئەگەر ترسی ئەوەتان هەبوو دادپەروەر نەبن، واتە هێشتا ئەوكەسە نازانێت ئایا دادپەروەردەبێت یان نا، بەڵام تەنها ترسی هەیە كە ناتوانێت دادپەروەربێت، بەڵام دووەمیان شتێكی بەرجەستەیەو پێش ژن هێنان دەزانرێت .

فرەژنی و دادپەروەری :

هەندێك كەس دەڵێن بە رێكەوت‌و بە شێوەیەكی زۆر دەگمەن لە دونیادا هەڵدەكەوێت پیاوێك بتوانێ لە نێوان دوو ژندا دادپەروەر بێت، تەنانەت خودی پێغەمبەریش(صلی الله علیه وسلم) نەیتوانیوە ئەو دادپەروەرییە بهێنێتە دی! بەڵگە بەو ئایەتە دەهێننەوە كە دەفەرموێت : ﮋ وَلَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ ﮊ [النساء : 1129] واتە ئێوە ناتوانن دادپەروەر بن لە نێوان ژنەكانتاندا هەرچەند سوریش بن لەسەری.

واتە قورئان خۆی دەفەرموێت دادپەروەریكردن كارێكی سەختە‌و مرۆڤ هەرچەند هەوڵ بدات ناتوانێ دادپەروەری رەها بەرپا بكات، بەڵام ئایا ئەمە ڕێگرە لەبەردەم ئەوەی پیاو زیاد لەیەك ژن بێنێت ؟ لەوەڵامدا دەڵێین نەخێر چونكە ئەگەر ڕێگر بوایە لەبەردەم فرەژنیدا قورئان مۆڵەتی بە فرە ژنی نەدەدا . بەڵام قورئان واقعییە و دان بە واقیعدا دەنێت و ڕاستگۆیە لەگەڵا مرۆڤدا ئەویش ئەوەیە كە دادپەروەری ڕەها بەكەس ئەنجام نادرێت چونكە مرۆڤ زۆر جار دەسەڵاتی بەسەر دڵی خۆیدا نییە ، بۆی هەیە لە ڕووی ماددییەوە بتوانێت ئەوپەڕی دادپەروەر بێت بەڵام لە ڕووی مەعنەوییەوە نەتوانێت ئەو كارە ئەنجام بدات ، ئەوەتا پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) لە ڕووی مامەڵەوە هیچ جیاوازییەكی نەدەخستە نێوان ژنەكانی‌و لەو لایەنەوە ئەوپەڕی ئیداری‌و ئەوپەڕی دادوپەروەرر بوو و تا دونیا ماوە كەسێكی تر نایەت شان لە شانی پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) بدات لە دانایی‌و دادپەروەریدا، بەڵام لەگەڵا ئەوەشدا عائیشەی لە دڵەوە لەوانی تر زیاتر خۆشتر دەویست بۆیە دەیفەرموو : « اللهم هذا قسمی فیما أملك فلا تؤاخذنی فیما تملك ولا أملك )) [أخرجه أبو داود (2134) والنسائي (2/157) والترمذي (1/213) والحاكم (2/187) وقال صحيح على شرط مسلم] واتە : خوایە ئەمە دابەشكردنمە لەوەی بەدەستی خۆمە و لێم مەگرە لەوەی كەبەدەستی خۆم نییە. كەواتە بێتوانایی لە پەرپاكردنی دادپەروەری ڕەها ڕێگە ناگرێت لەوەی كە پیاوان زیاد لە یەك ژن بێنن ئەگەر هەوڵی خۆیان خستەگەڕ بۆ بەرپاكردنی دادپەروەری .

پاشان كەس نییە ‌وتبێتی فرەژنی یەكپارچە خۆشی‌و رابواردنە، بەڵكو زۆر جار پڕە لە كێشە، بەڵام لەگەڵا ئەوەشدا بەبەراورد لەگەڵا سلبیاتی مانەوەی ئافرەتی زۆر بەبێ مێرد هێشتا زیانی ئەم كەمترە، واتە شتەكە بەراوردە لە نێوان دوو حاڵەتدا.

مەرجی دووەم ناراستەوخۆ لە ئایەتەكە وەردەگیرێت ئەویش توانای ماددییە، ئەم مەرجەیان هەر لە سەرەتاوە دەزانرێت ‌و دادگا دەتوانێت بڕیار بدات كە ئەو كەسە دەتوانێت مەسرەفی دوو خێزان بكیشێت یان نا.

هێنانی كەنیزەكیش سودی كەنیزەكەكانی تێدابوو، چونكە تەنها بە هێنانی منداڵا ئیتر فرۆشتنیان حەرام دەبوو وە دەبوا لە ئەستۆی ئەو پیاوە بمێنێتەوە ‌و بە مردنی پیاوەكە یەكسەر ئازاد دەبوون. ئەمەش یەكێك بوو لە ڕێگاكانی ئازادكردنی كەنیزەكەكان.

مەسەلەیەكی تر هەیە كە ڕێگا لە فرەژنی دەگرێت‌و ناهێڵێ‌ هەروا بە ڕەهایی هەموو كەسێك هەڵسێت‌و فرەژنی بكات ئەویش بەرهەڵستی ژنی یەكەمە كە خوا وەكو غەریزەیەك لە ژناندا دایناوە حەز نەكەن ژنی تریان بێتە سەر، ئەم بەرهەڵستكارییە كاریگەرییەكی زۆری هەیە لە سەر كەم كردنەوەی فرەژنی ‌و شتەكە تا ڕادەیەك لە حەزو ویستی پیاو دەردەكا‌و لە سنووری زەرورەتدا دەیهێڵێتەوە، واتە ئەو بەرهەڵستكارییە كارێك دەكات كە تەنها ئەوانەی بیانوویەكی فیعلییان بەدەستەوەیە بۆ ژنهێنان‌و ئەوانەی كەسایەتییان بەهێزەو توانای ماددییان هەیە بتوانن ژنی تر بێنن.

لە كۆتاییدا دەڵێم ئیسلام ئاینێكی واقیعییەو چارەسەری واقیعی پێیە بۆ كێشەكان‌و هەوڵا بۆ دەستخستنی خۆشی هەردوو دونیای مرۆڤ دەدات. وە ئەوەندە بەسە كە لە دانانی خوایەكی زانای دانای دادپەروەری بە بەزەییە و هەر كەموكورتییەك هەبێت لەبەرپاكردنیدا ئەوە لە كەموكورتی ‌و نەزانی‌و هەوەسی مرۆڤەكانەوە سەرچاوەی گرتووە نەك لە ئیسلامەوە.

ئەگەر لە مێژوودا پیاوانێك هەبووبن كۆشكەكانیان پڕكردبێت لە كەنیزەك ئەوە لادان بووە لە رۆحی ئیسلام‌و خراپ سوود وەرگرتن بوە لە ڕوخسەتەكانی ئیسلام وەكو ئەوەی كە كوردێكی عەشایەر دەیكات، دەبینی لە هەموو ئیسلام تەنها ئەوە بەرپا دەكات كە زیاد لە یەك ژن بێنێت، چونكە خوا حەڵاڵی كردووە، لەولاشەوە هەرچی حەرام هەیە دەیكات لە ستەم‌و ماڵی حەرام خواردن‌و فڕوفێڵا‌و هتد.. ئایا دەكرێت كردەوەكانی ئەو جۆرە كەسانە بەسەر ئیسلامدا ساغ بكرێتەوە.؟

هەوڵی ئەوروپا بۆ بەرپاكردنی فرەژنی وڕێگری حكومەتی كوردی لە فرەژنی:

دوا وتەم لەم بەشەدا ئەوەیە كە زۆر جار لە ئەوروپا‌و لە وڵاتانی تر ویستویانە پەنا ببەنەبەر شەریعەتی ئیسلام بۆ چارەسەركردنی كێشەی زیادەی ئافرەت، بەڵام قەشە دەمارگیرەكان ڕێگەیان نەداوە، وەكو ئەوەی لە ئەڵمانیا دوای جەنگی جیهانی دووەم حكومەتی ئەڵمانی لیژنەیەكی نارد بۆ ئەزهەر بۆ ئەوەی هەندێك زانیارییان بدەنێ‌ دەربارەی سیستمی فرەژنی لە شەریعەتی ئیسلامدا.

لە ساڵی 1949 خەڵكی (بۆن) ی پایتەختی ئەڵمانیا داوایان لە دەسەڵاتدارەكان كرد بەندێك بۆ دەستوور زیادكەن كە ڕێگا بە فرەژنی بدات بۆ چارەسەری كێشەی ئەو زیادەیەی لە رێژەی ژناندا روویدا بوو.

فەیلەسوف‌و دانیشمەندە رۆژئاواییەكانیش زۆرێكیان دانیان بەوەدا ناوە كەفرەژنی چاكترین تەشریعە بۆ چارەسەركردنی كێشەی زیادبوونی رێژەی ژنان‌و ئەوانەی ژنەكانیان توانایان نەماوە، وەكو فەیلەسوفی ئەڵمانی (شۆبنهاوەر) ‌و (گۆستاف لۆبۆن) ‌و (ئیهرینبل) ‌و (وێستەر مارك) ‌و چەندینی تر .

لە ڕۆژئاوای مەسیحیدا دەوڵەت دەیەوێت پەنا بباتە بەر فرەژنی بۆ چارەسەر كردنی كێشەی زیادەی ڕێژەی ئافرەتان بەڵام دەزگای ئاینی دەمارگیر ڕێگری لێدەكات كەچی لە وڵاتی خۆماندا بە پێچەوانەوەیە: دەزگای ئاینی یارمەتیدەرو ئاسانكەرە بەڵام دەوڵەت ڕێگری لێدەكات ! لە هەردووحاڵەتەكەشدا هەر ئەو ئافرەتانە زەرەرمەندن كە بێوەژن دەكەون یا تەمەنیان تێپەڕیوە یا خەریكە تێدەپەڕێت .

دەبوایە لای خۆمان حكومەت ئەو شتەی بەهەل بزانایەو سوودی لەو هەڵوێستەی ئاین وەرگرتایە بۆ چارەسەر كردنی ئەم كێشەیەو ڕۆڵی ئاینی كاریگەرتر بكردایە لەم بوارەدا بەڵام بە داخەوە پێناچێت بەرپرسانی لای ئێمە مەبەستیان چارەسەركردنی كێشەی خەڵكی بێت .

حكومەت وەكو ڕێگە لە فرەژنی دەگرێت و یاسای بۆ دادەنێت بۆ سزادانی ئەوانەی ئەنجامی دەدەن هیچ هەنگاوێكیش ناگرێتە بەر بۆ ڕێگرتن لە كۆچكردنی گەنجان بۆ هەندەران كە لەبەرامبەر هەر گەنجێدا كە دەچێت بۆ هەندەران كچێك هەلی مێردكردنی لە دەست دەچێت و بێ هیوا دەبێت .

من زۆر دەترسم هەندێك لە بەرپرسان حەز بەم وەزعە بكەن (واتە كۆچی گەنجان وزیادبوونی ڕێژەی كچان) بۆ ئەوەی هەلی ڕابواردن بۆ خۆیان زیاتر بێت و ئافرەتی زیاتریان لەبەردەستدا بێت ! . لەمەش زیاتر لەوە دەترسم حكومەت لەم سیاسەتەیدا ئەجندەی جیهەتگەلێكی دەرەكی جێبەجێ بكات، جیهەتگەلێك كە دەیانەوێت لەڕێگەی بڵاوكردنەوەی فەسادەوە دووركەوتنەوەی میللەت لە ئیسلام مسۆگەر بكەن ،یان بەرنامەیەك لە ئارادابێت بۆ پاڵنان بە گەنجانەوە بۆ چوون بۆ هەندەران بۆ ئەوەی لەوێ‌ مێشكیان بشۆنەوەو ئەگەر نەشكرێن بە مەسیحی هیچ نەبێت عەقڵییەت وڕەوشت وكەسایەتییان بگۆڕن .

دەبوایە ئەو ئافرەتانەی لەسەر خەتەنە كرنی ئافرەت ئەو هەموو هەرایە دەكەن لەسەر كۆچی گەنجان بیانكردایەو حكومەتیان هان بدایە بەئەركی بەرپرسیارێتی خۆی هەڵسێت بەرامبەر ئەم كێشەیەی كەڕۆژ دوای ڕۆژ لە زیادبووندایە.

هەر كەسێك چاودێری وەزعی كوردستان بكات لە مەسەلەی كۆچی گەنجان بۆ هەندەران بە ڕوونی بۆی دەردەكەوێت كە حكومەت هیچ هەنگاوێكی نەناوە بۆ ڕێگرتن لەو دیاردەیە وەكو ئەوەی شتەكە هیچ پەیوەندی بەوەوە نەبێت و ئەو هیچ بەرپرسیارێتییەكی نەبێت بەرامبەر داهاتووی ڕۆڵەكانی ئەم میللەتە كە تەنها موڵكی خۆیان نین بەڵكو موڵكی ئەم میللەتەو هیوای دواڕۆژین ، وە بە شێوەیەكی تایبەتتر موڵكی ئەو كچانەن كە بە جێیان دەهێڵن.

بەرپرسانی ئێمە خۆیان بەهەر چییەك بزانن خۆیان بە بەرپرس نازانن بەرامبەر ئەم میللەتەو لە خەمی چارەسەركردنی كێشەكانیدا نین .

لە كۆتایی باسی فرەژنیدا دەڵێین: چەند شتێك گرنگە لێرەدا بیزانین:

یه‌كه‌م : ئیسلام داهێنەری ئەم نەریتە نەبووە، بەڵكو لە پێش ئیسلامدا لەناو هەموو گەلاندا هەبووەو بەڕەهایی ‌وبە بێ سنوور ‌و بە بێ هیچ ڕێنماییەكی بەرچاو لە چۆنیەتی مامەڵە كردن لەگەڵا ژناندا.

دووه‌م : ئیسلام سنوورداری كردووەو مەرجی بۆ داناوەو ڕێنماییگەلێكی زۆری داناوە بۆ چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵا ژناندا ‌و تەشریعێكی تێروتەسەلی بۆ ئەم مەسەلەیە داناوە.

سێهه‌م : هەر مومارەسەیەك كرابێت لە لایەن پیاوەوە كە پێشێلكردنی ماف‌و كەرامەتی ئافرەتی تێدابێت ئەوە ئەو كەسانە خۆیان لێی بەرپرسیارن نەك ئیسلام.