API
چه‌ند هه‌ڵوێسته‌یه‌ك له‌گه‌ڵ نوێژی ته‌راویحدا
پۆڵێنه‌كان
- نوێژی ته‌راویح << نوێژی سوونهت << نوێژ << پهرستنهكان << فیقه
Full Description
درود وسڵاوی بێ پایان بۆسه‌ر گیانی پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان وه‌بۆ سه‌ر گیانی سه‌رجه‌م شوێنكه‌وتوانی هه‌تاهه‌تایه.
ئه‌مه‌ی خواره‌وه‌كه‌بۆتان به‌یان ده‌كه‌م هه‌ندێك تێبینی گرنگه‌كه‌پێویسته‌هه‌موو موسڵمانێك ئاگادری بێت و ئه‌وانه‌ی كه‌پێویستن جێ به‌جێ یان بكات و ئه‌وانه‌ش كه‌سه‌رچاوه‌یان له‌نه‌زانین و جه‌هله‌وه‌یه‌خۆیانی لێ به‌دوور بگرێت، بێگومان ئامۆژگاری گونجاو به‌جێ پێویسته‌له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانێك وه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : الدين النصيحة ،قالوا : لمن ؟ قال : لله ولكتابه ولرسوله ولأئمة المسلمين وعامتهم ) .
هه‌ڵوێسته‌ی یه‌كه‌م : له‌گه‌ڵ ئیمام و پێش نوێژه‌خۆشه‌ویسته‌كان خوای گه‌وره‌یارمه‌تی ده‌ریان بێت :
له‌و تێبینی و سه‌رپێچیانه‌ی كه‌ده‌كرێت :
١ ) خێرایی و په‌له‌په‌ل له‌ئه‌نجام دانی نوێژی ته‌راویح و شه‌و نوێژی ده‌شه‌وی كۆتایی ڕه‌مه‌زان كه‌ناسراوه‌به‌شه‌وانی قه‌در ، ئه‌مه‌خێرایی و په‌له‌په‌له‌ش ده‌بێته‌هۆی ئه‌وه‌ی هه‌ندێك جار یان زۆر جار كڕنوش و سوژده‌كان وه‌ك خۆی ئه‌نجام نه‌درێن ،كه‌پێویست نوێژ خوێن له‌نێوانیاندا لاشه‌ی له‌جوڵه‌بكه‌وێت كه‌پێێ ده‌وترێت ( الطمأنينة ) .
٢ ) هه‌ندێك پێش نوێژی به‌ڕێز هه‌یه‌له‌ڕاده‌به‌ده‌ر دوعا و نزاكانیان درێژده‌كه‌نه‌وه، ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌مایه‌ی بێ تاقه‌تی نوێژ خوێنه‌كان، ئه‌وه‌ش بزانه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : إذا أمَّ أحدكم للناس فليخفف ، فإن فيهم الضعيف والمريض والمسكين وذا الحاجة ، ومن صلى لنفسه ليطول ماشاء )
واته : هه‌ركه‌سێك له‌ئێوه‌ئه‌گه‌ر نوێژی كرد بۆ خه‌ڵكێك ئه‌وه‌با نوێژه‌كه‌یان به‌ئاسانی بۆ بكات ( واته زۆر درێژی نه‌كاته‌وه) چونكه‌له‌نێو نوێژ خوێنه‌كاندا خه‌ڵكانێكی پیر و لاواز و نه‌خۆش و كه‌م ده‌رامه‌ت و خاوه‌ن كار هه‌ن، جا هه‌ركه‌سێك نوێژیشی بۆ خۆی كرد ( واته به‌ته‌نها ) ئه‌وه‌چه‌ندی ده‌یه‌وێت با درێژی بكاته‌وه.
ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌كاتێك وتراوه‌كه‌موعازی كوڕی جه‌به‌ل نوێژی یۆ كۆمه‌ڵه‌كه‌سێك كرد و نوێژه‌كه‌ی زۆر درێژ كرده‌وه، خه‌ڵكانێكیش هاتنه‌خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ر و شكاتی موعازیان كرد، ئه‌ویش پێ ی فه‌رموو ( أفتَّان أنت يا معاذ ) ئه‌ی موعاز تۆ ده‌ته‌وه‌ێت خه‌ڵكی توشی فتنه‌و بێ زاری بكه‌یت له‌نوێژه‌كانیان ، دواتر ئه‌و فه‌رمووده‌ی سه‌ره‌وه‌ی فه‌رموو بۆ گشت هاوه‌ڵان .
ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ده‌گه‌یه‌نێت ئومه‌تی ئیسلام ئومه‌تێكی مام ناوه‌نده، وه‌ك په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رموێت : ( وجعلناكم أمة وسطا ) .
كه‌واته‌نابێت نوێژه‌به‌كۆمه‌ڵه‌كانمان نابێت ئه‌ونده‌په‌له‌په‌ل و خێرا ئه‌نجام بدرێت كه‌نه‌زانین چ ده‌ڵێن له‌گه‌ڵ په‌روه‌ردگارماندا ، نابێت ئه‌وه‌نده‌ش درێژ بكرێته‌وه‌كه‌خه‌ڵكی تووشی بێزاری و بێ تاقه‌تی ببن .
٣ ) هه‌ندێك ێش نوێژ وانه‌زانن كه( واجبه ) و هه‌رده‌بێت له‌مانگی ڕه‌مه‌زاندا قورئان خه‌تم بكرێت له‌هه‌ر سی شه‌وه‌كه‌ی ته‌راویحدا ،چونكه‌ئه‌مه‌ده‌بێت هۆی په‌له‌په‌ل كردن له‌خوێندنی قورئانه‌كه‌دا، به‌شێوه‌یه‌ك نوێژ خوێنه‌كان نه‌توانن به‌جوانی له‌مانا و واتای قورئانه‌كه‌وورد ببنه‌وه.
٤)پێش نوێژه‌خۆشه‌ویسته‌كان هانده‌ده‌م كه‌زۆر پێداگری بكه‌ن له‌جێ به‌جێكردنی سوننه‌ته‌كان و دوور بكه‌ونه‌وه‌له‌بدعه‌و خواپه‌رستیه‌ك كه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلى اله عليه وسلم ) ئه‌نجامی نه‌دابێت ، یۆیه‌سه‌حیح تر وایه‌نوێژی ته‌راویح ( ١١ ) یانزه‌ڕكات یان ( ١٣ ) ڕكات بكرێت ، له‌جێی ( ٢١ ) و ( ٢٣ ) چونكه‌وه‌ك وتمان ده‌بێت ره‌چاوی بارو دۆخ و باری ته‌ندروستی نوێژ خوێنه‌كان بكرێت .
٥)زۆر به‌داخه‌وه‌هه‌ندێك ئیمام و پێش نوێژ هه‌یه‌كه‌له‌گه‌ڵ نوێژه‌كانیان كرد له‌مزگه‌وت ده‌ر ده‌چن و ئیتر ئه‌وه‌یان له‌بیر چووه‌ته‌وه‌كه‌ئه‌وان میرات گری پێغه‌مبه‌رن( صلى الله عليه وسلم ) جا بۆیه‌ده‌بێت ئه‌مك مانگه پیرۆزه‌‌به‌هه‌ل وه‌ر بگرن و كه‌مته‌رخه‌می نه‌كه‌ن له‌ووتاردان و ئامۆژگاری كردنی خه‌ڵكی به‌تایبه‌ت له‌نێوان بانگ و قامه‌تكردن بۆ نوێژ ، یان دوای لێبونه‌وه‌ی نوێژه‌كان، هه‌موو جارێك بابه‌تێكی كورت باس بكرێت كه‌په‌یوه‌ندی به‌ژیان و گوزه‌رانی ئه‌و خه‌ڵكه‌وه‌هه‌بێت .
هه‌ڵوێسته‌ی دووه‌م : له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی به‌گشتی ( خوای گه‌وره‌بیان پارێزێت )
١)هه‌ندێك گه‌نج و هه‌ندێك له‌خه‌ڵكی فێری ئه‌وه‌بوون كه‌مانگی ڕه‌مه‌زان دێت هه‌ر شه‌وه‌ی له‌مزگوتێك نوێژ ده‌كه‌ن ، ئه‌مه‌ش به‌وه‌ی كه‌به‌دوای ئیمامه‌ده‌نگ خۆشه‌كاندا ده‌گه‌ڕێن و وای لێهاتوه‌كه‌ئه‌و جۆره‌كه‌سانه‌ناوبانگیان ده‌ركردوه‌به( عشاق الأصوات ) ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ی سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوایه( صلى الله عليه وسلم ) وه‌ك ده‌فه‌رموێت : " ليصل أحدكم في المسجد الذي يليه ولا يتبع المساجد " ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌طبراني ڕیوایه‌تی كردوه، واته : هه‌ركه‌س له‌ئێوه‌با له‌و مزگه‌وته‌نوێژه‌كه‌ی بكات كه‌لێوه‌ی نزیكه، نه‌گه‌ڕێت به‌سه‌ر مزگه‌وته‌كاندا .
چونكه‌ئه‌مه‌ده‌بێته‌هۆس ئه‌وه‌ی كه‌هه‌ندێك له‌مزگه‌وته‌كانمان چۆڵ بن ، یان ده‌بێته‌هۆس ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ده‌گه‌ڕێت به‌دوای مزگه‌وتی ئیمامی ده‌نگ خۆشدا كه‌له‌سه‌ره‌تای نوێژه‌كه‌وه‌نه‌گات به( جماعه‌ت ) دا ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر كه‌سێك حه‌زی كرد هه‌موو ڕه‌مه‌زانێك تا كۆتای له‌مزگه‌وتێك كه‌حه‌زی لێیه‌تی نوێژی ته‌راویح ئه‌نجام بدات ئه‌وه‌هیچی تیادا نیه ، به‌ڵام وه‌ك ووتمان وا نه‌بێت هه‌رشه‌وه‌ی له‌مزگه‌وتێك بێت به‌دوای ده‌نگ خۆشدا بگه‌ڕێت .
٢)گریان و هاواری به‌ده‌نگ له‌لایه‌ن هه‌ندێك خه‌ڵكه‌وه‌كاتێك ئیمامی نوێژ خوێن قورئانه‌كه‌ی به‌كوڵ ده‌خوێنێت ، یان هه‌ندێك خه‌ڵكی فێر بوون زۆر له‌خویان ده‌كه‌ن له‌گریان و ده‌نگیان به‌رز ده‌كه‌نه‌وه، ئه‌مه‌ش له‌ڕه‌وشتی پێشینانی ئه‌م ئومه‌ته‌وه‌زۆر دوره‌له‌سه‌روو هه‌مویانه‌وه‌پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان ( صلى الله عليه وسلم ) كاتێك كه‌ده‌گریا له‌نوێژه‌كانیدا به‌هێواشی و به‌كوڵ له‌سه‌ر خۆی ده‌گریا ، چه‌نكه‌به‌زۆر گریان له‌خۆ هێنان مرۆڤ ڕاده‌كێشێت بۆ ( ریـــا ) سه‌غڵه‌تكردنی خه‌ڵكانی تریش ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر كه‌سێك هه‌ر خۆی وابوو كه‌خۆی بو ڕانه‌ده‌گیرا و به‌ده‌ست خۆی ته‌یوو ، ئینشا الله عوزری هه‌یه‌ه‌چاری نیه ، به‌ڵام ده‌بێت هه‌وڵ بدات له‌و حاڵه‌ته‌دوور بكه‌وێته‌وه.
٣)هه‌ندێك خه‌ڵكی له‌مانگی ڕه‌مه‌زاندا به‌تایبه‌تی وا فێر بوون كه‌دێنه‌ناو مزگه‌وته‌وه‌نوێژه‌كانیان دا نابه‌ستن له‌گه‌ڵ ئیمام دا به‌ڵكو ده‌ست ده‌كه‌ن به‌گاڵته‌و گه‌پ و سوعبه‌ت كردن تا كاتێك كه‌ئیمام ده‌چێت بۆ كڕنووش بردن ئه‌وجا به‌په‌له‌دێن له‌گه‌ڵ ئیمام دا كڕنووش ده‌به‌ن، ئه‌مه‌ش زۆر له‌ناو گه‌نج و لاوه‌كانماندا بووه‌به‌باو ، كه‌به‌ڕاستی ئه‌م خووه كارێكی نا په‌سه‌نده‌و ته‌واو پێچه‌وانه‌ی سوننه‌ته، چونكه‌به به‌م كاره‌یان پاداشتێكی گه‌وره‌یان له‌ده‌ست ده‌چێت كه‌پاداشتی ( تكبیره‌الاحرام ) و خوێندنی سوره‌تی ( الفاتحه) یه.
٤ ) هه‌ڵگرتنی ( مصحفي قرآن ) له‌كاتی ته‌راویح و شه‌و نوێژدا ، ئه‌مه‌ش كاتێك كه‌ئیمام قورئانی زۆر ده‌خوێنێت ، هه‌ندێك نوێژ خوێنیش فێر بوون به‌ده‌ستێكیان قورئانه‌كه‌ده‌گره‌ن و سه‌یری ده‌كه‌ن و ده‌سته‌كه‌ی تریشیان له‌سه‌ر سنگیان داناوه، ئه‌م دیارده‌ش به‌زۆری له( مزگه‌وتی حه‌ره‌می مه‌‌ككه‌ی پیرۆز ) به‌رچاو ده‌كه‌وێت ، گومانی تیادا نیه ئه‌مه‌ش له‌گه‌ڵ سوننه‌ته‌كاندا یه‌ك ناگرێته‌وه‌چونكه‌ده‌بێته‌هۆی جوڵه‌حه‌ره‌كه‌یه‌كی زۆر كه‌له‌خشوعی نوێژه‌كه‌كه‌م ده‌كاته‌وه، واده‌كات له‌نوێژ خوێن كه‌چاوی له‌جێگای سوژده‌كه‌ی نه‌بێت هه‌ردوو ده‌ست دانانیش له‌سه‌ر سنگ كه‌یه‌كێكه‌لــه‌سوننه‌ته‌كان ئه‌نجام نه‌درێت .
٥ ) زۆر به‌داخه‌وه‌هه‌ندێك له‌خه‌ڵكی فێری ئه‌وه‌بوون چوار ڕكات یان شه‌ش ڕكات له‌گه‌ڵ ئیمام به‌كۆمه‌ڵ ده‌كات و پاشان مزگه‌وت به‌جێ ده‌هێڵێت و جارێكی تریش ئه‌وه‌ی له‌بیر ده‌چێته‌وه‌كه‌مانگی ڕه‌مه‌زان مانگی عباده‌ت و زیكر و لێخۆش بوونی خودایه‌بۆ به‌نده‌كانی، نازانێت و له‌یادی چووه‌كه‌پاداشت و خێری مانگی ڕه‌مه‌زان و شه‌وانی قه‌در له‌پاداشتی هه‌شتا و سێ ساڵ و زیاتر له‌وه‌ش گه‌وره‌تره، جا برای خۆشه‌ویست بۆ چه‌ند له‌حزه‌یه‌كی كه‌می كوورت ئه‌و پاداشته‌گه‌وره‌یه‌له‌كیس خۆت مه‌ده‌و با هه‌مومان ئه‌م مانگه‌پیرۆزه‌بكه‌ین به‌‌وێستگه‌ی به‌خۆدا چوونه‌وه و واز هێنانمان له‌تاوانه‌كان و بیكه‌ین به‌مانگی ته‌وبه‌و په‌شیمانی تاوه‌كو په‌روه‌ردگارمان بمان گێڕێت له‌و كه‌سانه‌ی كه‌له‌م مانگه‌دا لێیان خۆش ده‌بێت ئین شاء الله .
هه‌ڵوێسته‌ی سێهه‌م و كۆتای : چه‌ند ئامۆژگاریه‌ك بۆ هه‌موو موسڵمانێك به‌پیاو ژنه‌وه.
به‌خۆم و به‌سه‌رجه‌م ئه‌و موسڵمانانه‌ده‌ڵێم كه‌پابه‌ندن به‌نوێژ و ڕۆژوو ئاداب و ڕه‌وسته‌جوانه‌كانی ئیسلام ، با له‌م مانگه‌پیرۆزه‌دا زۆر ئاگاداری ڕۆژووه‌كانمان بین به‌تاڵیان نه‌كه‌ینه‌وه‌به‌ووته‌و گاڵته‌وگه‌پی قسه‌ی بێ جێ و كات به‌سه‌ر بردن، یان وه‌ك ئه‌و كه‌سه‌مان لێ نه‌یه‌ت كه‌رۆژ تا ئیواره خووری ده‌ڕێسێت و دواتریش به‌ده‌ستی خۆی ڕێسه‌كه‌ی خاو بكاته‌وه، مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه‌له‌و كه‌سانه‌نه‌بین كه‌له‌شه‌و نوێژه‌كانماندا بگرین و هاوارمان بگاته‌گشت خه‌ڵی ، دواتریش هه‌ر ئه‌چاوانه‌ی كه‌پێ ی گریاوین خوا په‌نا بدات سه‌یری هه‌ندێك ئه‌فلامی ناڕێك ونا به‌جێ ی پێ بكه‌ین و مایه‌پووچ ده‌ربچین ، یان هه‌ر به‌و زمانه‌ی كه‌شه‌وان و كاتی ته‌راویح و شه‌و نوێژه‌كانمان زیكره‌كانی خودامان پێ ده‌كرد پاشتر بچین غه‌یبه‌ت و دوو ڕوویی و درۆ و ده‌له‌سه‌و بوهتانی پێ بكه‌ین ، وه‌هه‌روه‌ها ئه‌و دڵانه‌ی كه‌به‌نووری ئیمان و خشوعی نوێژه‌كان ئاوه‌دان بوه‌ته‌وه نه‌هێلێن جارێكی تر ببێته‌وه‌به‌هێلانه‌ی فڕو فێڵه‌كانی شه‌یتان و شوێنكه‌وتوانی ، وا بین جارێكی تر ڕق و كینه‌ی تیادا هه‌ڵنه‌گرین به‌رامبه‌ر هیچ موسڵمانێك، نه‌وه‌ك خوا نه‌خواست له‌م مانگه‌پیرۆزه‌دا له‌و كه‌سانه‌بین كه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌رباره‌یان ده‌فه‌رموێت : " رب صائم حظه من صيامه الجوع والعطش "ئیمامی ئه‌حمه‌د ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ی ڕیوایه‌ت كردوه، واته : هه‌ندێك له‌ڕۆژووگران هیچیان بۆ نامێنێته‌وه، ته‌نها برسیه‌تی و تینویه‌تی نه‌بێت( واته ڕۆژوه‌كانیان له‌هیچ خراپه‌یه‌ك نایان گێڕێته‌وه، بمه‌ش هیچ خێرو پاداشتێكیان بۆ نانوسرێت ) .
له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تردا كه‌ئیمامی بوخاری ڕیوایه‌تی كردوه، پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : " من لم يدع قول الزور والعمل به فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه " واته : هه‌ركه‌سێك كه‌ڕۆژوه‌كه‌ی وای لێ نه‌كات كه‌واز بهێنێت له‌گوفتاری درۆ و كار پێ كردنی ، ئه‌وه‌با بزانێت په‌روه‌ردگار پێویستی به‌و كه‌سه‌نی یه‌كه‌خۆی بگرێته‌وه‌له‌خواردن خواردنه‌وه.
ده‌بێت ئه‌وه‌بزانین خۆمان زرۆ به‌دوور بگرین و له‌و كه‌سانه‌نه‌بین كه‌كاتێك له‌ناو خه‌ڵكدان و كه‌سانی تر ده‌یان بینن گوناهـ ناكه‌ن ، به‌ڵام كاتێك كه‌سیان لێ دیار نه‌بوو قه‌ده‌غه‌كراو پاوه‌نه‌كانی خودا ده‌به‌زێنن و گوێیان پێ ناده‌ن، چونكه‌به‌م كاره‌ئه‌وه‌ده‌سه‌لمێت ئه‌و جۆره‌كه‌سانه‌له‌به‌ر قسه‌و تانه‌ی خه‌ڵكی گوناهـ ناكه‌ن كاتێك خه‌ڵكیان لێوه‌دیاره، له‌كاتێكدا چاودێره‌كانی په‌روه‌ردگار زۆر زیاتر و وورد بیت ترن له‌ته‌واوی خه‌ڵكی ، شاعیرێكیش له‌م باره‌یه‌وه‌ده‌ڵێت :
واته : كه‌به‌تها و له‌تاریكی شه‌ودا بوویت ده‌روونی نه‌خۆشت داوای سه‌رپێچی خودای كرد شه‌رم یتگرێ له‌بینینی په‌روه‌ردگار و بڵێ به‌ده‌روونی نه‌خۆشت ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌تاریكی دروست كرد وه‌ده‌م بینێت .
له‌كۆتایدا ئه‌ی خوشك و برای ئازیز با ئاگادرای خۆمان بین نیه‌ته‌كانمان بۆ خوای گه‌وره‌یه‌كلابكه‌ینه‌وه، شوێن پێ و ڕێڕه‌وی پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویستان هه‌ڵبگرین له‌عباده‌ته‌كانماندا به‌تایبه‌تی له‌م مانگه‌پیرۆزه‌دا و به‌تایبه‌ت تریش له‌نوێژی ته‌راویح و شه‌و نوێژه‌كاندا، پێغه‌مبه‌ری خوداش ده‌فه‌رموێت :" من قام رمضان إيماناً واحتساباً غفر له ما تقدم من ذنبه " ئيمامی بوخاری و موسلیم ئه‌م فه‌رمووده‌یان ڕیوایه‌ت كردوه .
واته: هه‌ركه‌سێك مانگی ڕه‌مه‌زان به‌جێ بهێنێ و باوه‌ڕی ته‌وایش پێ ی هه‌بێت و تا ته‌واویش ده‌بێت كه‌مته‌رخه‌م نه‌بێت له‌جێ به‌جێكردنی ، ئه‌وه‌په‌روه‌ردگار له‌گوناهه‌كانی پێشتری هه‌موو خۆش ده‌بێت .
له‌كۆتایدا داواكارم له‌په‌روه‌ردگار له‌گوناهی هه‌موو لایه‌ك خۆش ببێت ، سودی پێ گه‌یاندبین به‌م هه‌ڵوێسته‌كردنانه‌ی كه‌ئاماژه‌مان پێ دا ، وه‌بێ به‌شیشمان نه‌كات له‌ئیخلاس و شوێن كه‌وتنی سوننه‌ته‌كانی پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویستمان ( صلى الله عليه وسلم ) .
