ده‌ردو به‌ڵاكانی زانست وباسی زانایانی خراپ وبه‌دو زانایانی ڕۆژی دوایی

ده‌ردو به‌ڵاكانی زانست

باسی زانایانی خراپ وبه‌دو زانایانی ڕۆژی دوایی

] kurdish – كوردی – كردي [

ابن قدامة المقدسي

وه‌رگێڕان: علی عبد الله حسن

پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز

2012 - 1433

﴿ آفات العلم وبيان صفات علماء السوء وعلماء الآخرة ﴾

« باللغة الكردية »

ابن قدامة المقدسي

ترجمة: علي عبد الله حسن

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2012 - 1433

ده‌ردو به‌ڵاكانی زانست

باسی زانایانی خراپ وبه‌دو زانایانی ڕۆژی دوایی

زانای به‌دو خراب : ئه‌وانه‌ن كه‌ مه‌به‌ستیان به‌زانست ڕابواردن وخۆش گوزه‌رانیه‌ له‌ دونیادا وگه‌یشتنه‌ پله‌وپایه‌ ‌لای خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌كانه‌، ئه‌بو هه‌ره‌یره‌( ڕه‌زای خوای لێ بێت ) ڕیوایه‌تی كردووه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ( صلی الله علیه وسلم ) كه‌ فه‌رموویه‌تی: « من تعلم علما مما يبتغي به وجه الله عزّ وجل، لا يتعلمه إلا ليصيب به عرضا من الدنيا، لم يجد عَرْفَ الجنة يوم القيامة »[ فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیحه‌، ئه‌بو داود ڕیوایوتی كردووه‌ به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌ (3179) ئیمامی ئه‌حمه‌دیش به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌ (8103) ڕیوایه‌تی كردووه‌) ] واته‌ : هه‌ركه‌سێ زانیاریه‌ك فێرببێت، مه‌به‌ست له‌ وزانیاریه‌دا ڕه‌زامه‌ندی خودای مه‌زن نه‌بێت وته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ فێری ببێت ماڵی دونیای پێ به‌ده‌ست بێنێت بۆنی به‌هه‌شت ناكات له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا ) .

وه‌ له‌ فه‌رمووده‌یه‌كی تریشدا پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : « من تعلم العلم ليباهي به العلماء، أو يماري به السفهاء، أو يصرف به وجوه الناس إليه، فهو في النار » [ فه‌رمووده‌یه‌كی سه‌حیح لغيره، تیرمیزی به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌ (2578) وه‌ ئیبنو ماجه‌ به‌فه‌رمووده‌ی ژماره‌ی (249) ڕیوایه‌تیان كردووه‌] واته‌ : كه‌سێك خۆی فێری زانیاری بكات بۆ ئه‌وه‌ی خۆی پێوه‌ هه‌ڵبڕێ له‌ناو زانایاندا یان كه‌سانی ساویلكه‌ وگه‌وجی بێ فریوبدات، یان سه‌رنجی خه‌ڵكی بۆ لای خۆی پێ ڕاكێشێ، ئه‌و كه‌سه‌ له‌ ناو ئاگردایه .

فه‌رمووده‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ زۆره‌ ، هه‌ندێ له‌ زانایانی پێشین‌ وتوویانه‌: ئه‌وه‌ی كه‌ زۆر په‌شیمانه‌ له‌ كاتی مردندا زانایه‌كی له‌ ئه‌ندازه‌ ده‌رچوه‌ ( مفرط ) وه‌ بزانه‌ ئه‌وه‌ی كه‌ پێویسته‌ له‌ سه‌ر زانا هه‌ڵسانه‌ به‌ فه‌رمان به‌چاكه‌ وقه‌ده‌غه‌كردنی خراپه‌، مه‌رج نییه‌ واز له‌ دونیا بێنێت ئه‌و شتانه‌ی كه‌ ڕه‌وایه‌ وازی لێ بێنێت، ئه‌وه‌ كه‌پێویسته‌ له‌ سه‌ری زۆر له‌ دونیادا ڕۆنه‌چێت وبه‌ پێی توانا كه‌می بكاته‌وه‌، چونكه‌ هه‌موو لاشه‌یه‌ك ده‌توانێ خۆی ڕابهێنێت له‌ سه‌ر كه‌م خۆری، به‌ڵام خه‌ڵكی جیاوازن و وه‌ك یه‌ك نین، ڕیوایه‌ت كراوه‌ له‌ سوفیانی سه‌وریه‌وه‌ ( ڕه‌زای خوای لێ بێت) كه‌ خۆش خۆر بووه‌ ده‌یفه‌رموو: بێگومان چوار پێ_ وڵاغ_ ئه‌گه‌ر باش نه‌بێت له‌ ئالیك پێدانیدا _العلف_ ئیش ناكات .

ئیمامی ئه‌حمه‌د ( ڕه‌زای خوای لێ بێت ) له‌ سه‌ر زبری ژیان خۆی ڕاده‌گرت، له‌ سه‌ر كاری گرانیش، سروشتی مرۆڤ جیاوازه‌، وه‌له‌ ڕه‌وشته‌كانی زانایانی ڕۆژی دوایی ده‌بێت بزانن كه‌ دونیا سوك وبێنرخه‌، ڕۆژی دوایی به‌ڕێزو قه‌دره‌، دژ به‌یه‌كن ئه‌وان ڕۆژی دوایی هه‌ڵده‌بژێرن، كرداره‌كانیان دژی قسه‌كانیان نیه‌، هه‌میشه‌ ئاره‌زویان زانیاری به‌سوده‌ بۆ ڕۆژی دوایی خۆیان دوور ده‌گرن له‌ وزانستانه‌ی كه‌م سوودن ئه‌و زانستانه‌ هه‌ڵده‌بژێرن كه‌ زۆر به‌كه‌ڵكن وه‌ك ڕیوایه‌ت كراوه‌ له‌ شه‌فیقی به‌ڵخیه‌وه‌ كه‌ وتوویه‌تی به‌حاته‌م: ماوه‌یه‌ك له‌ گه‌ڵم ژیانت به‌سه‌ربردووه‌ چی فێر بوویت؟ ئه‌ویش ووتی: هه‌شت شت.

یه‌كه‌م: من سه‌یری خه‌ڵكم كرد، هه‌ركه‌سه‌ وخۆشه‌ویستیه‌كی هه‌یه‌، كاتێ كه‌ گه‌یشته‌ ناو گۆڕ خۆشه‌ویسته‌كه‌ی لێی جیاده‌بێته‌وه‌، منیش چاكه‌كانم كردۆته‌ خۆشه‌ویستی خۆم بۆ ئه‌وه‌ی له‌ گۆڕدا له‌ گه‌ڵم بێت.

دووه‌م: من سه‌یری ئه‌و فه‌رمووده‌ی خودای مه‌زنم كردووه‌ كه‌ ده‌فه‌رمووێت: ﴿وَأَمَّا مَنۡ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِۦ وَنَهَى ٱلنَّفۡسَ عَنِ ٱلۡهَوَىٰ﴾ [النازعات:40] واته‌ : به‌ڵام ئه‌وه‌ی له‌ پایه‌و شکۆی په‌روه‌ردگاری ترسابێت و حیسابی بۆ کردبێت و جڵه‌وی نه‌فسی گرتبێته‌وه‌ له‌ هه‌موو هه‌واو هه‌وه‌س و ئاره‌زوویه‌کی نادروستی..

منیش هه‌وڵم داوه‌ له‌گه‌ڵ دڵم كه‌پاڵ به‌ ئاره‌زووه‌ بنێت، هه‌تا له‌سه‌ر خواپه‌رستی جێگیر بووه‌.

سێیه‌م: من دیومه‌ هه‌ركه‌سه‌ شتێكی به‌نرخی له‌لایه ده‌یپارێزێت پاشان سه‌یری ئه‌م ئایه‌ته‌ی خودای مه‌زنم كرد كه‌ ئه‌فه‌رمووێت: ﴿مَا عِندَكُمۡ يَنفَدُ وَمَا عِندَ ٱللَّهِ بَاقٖۗ﴾‌ [ النحل:96] واته‌ : ئه‌وه‌ی ئێوه‌ له‌لاتانه‌ له‌ ناو ده‌چێت، ئه‌وه‌ی له‌لای خودا هه‌یه‌ هه‌رده‌مێنێت.

هه‌ركاتێك شتێك له‌لام به‌نرخ بووه‌ داومه‌ته‌وه‌ به‌ ئه‌و هه‌تا له‌لای خوا خۆی بۆم بمێنێته‌وه‌.

چواره‌م: من خه‌ڵكم ده‌بینی ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ ماڵ وسامان وبنه‌ماڵه‌و قه‌در وڕێز، كه‌ هیچ سوودێكی نییه‌، سه‌یری ئه‌م ئایه‌ته‌م كردووه‌ كه‌ خودای مه‌زن ده‌فه‌رمووێت: ﴿إِنَّ أَكۡرَمَكُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰكُمۡۚ﴾ [الحجرات:13] واته‌ : به‌ ڕێزترینتان له‌لای خودا، پارێزگارتره‌كانتانه‌.. ئیتر له‌ ته‌قوا وپارێزگاریه‌وه‌ فێری ئه‌وه‌ بووم كه‌ لای خودا به‌ڕێز بم .

پێنجه‌م: من خه‌ڵكم ده‌بینی ئیره‌ییان _ حه‌سودیان_ به‌یه‌كتری ده‌برد، سه‌یری ئه‌م ئایه‌ته‌م كرد كه‌ خودای مه‌زن ده‌فه‌رمووێت: ﴿نَحۡنُ قَسَمۡنَا بَيۡنَهُم مَّعِيشَتَهُمۡ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَاۚ﴾ [الزخرف:32] واته‌ : ئێمه‌ بژێوی ئه‌وانمان له‌سه‌ر دونیا بۆ به‌ش كردوون .. ئیتر وازم له‌ ئیره‌یی هێنا.

شه‌شه‌م: ده‌م بینین دووژمنایه‌تی یه‌كتری ده‌كه‌، سه‌یری ئه‌م ئایه‌ته‌م كرد كه‌ خودای مه‌زن ده‌فه‌رمووێت: ﴿إِنَّ ٱلشَّيۡطَٰنَ لَكُمۡ عَدُوّٞ فَٱتَّخِذُوهُ عَدُوًّاۚ﴾ [ فاطر:6] واته‌ : شه‌یتان دووژمنی ئێوه‌یه‌، سائێوه‌ش به‌ دوژمنی خۆتان بگرن .. ئیتر وازم له‌ دووژمنایه‌تی ئه‌وان هێنا، ته‌نیا شه‌یتانم كرده‌ دووژمنی خۆم.

حه‌وته‌م: خه‌ڵكیم ده‌بینی خۆیان ڕیسواو داماو ده‌كه‌ن له‌ چوون به‌دوای ڕۆزیدا، منیش سه‌یری ئه‌م ئایه‌ته‌م كرد كه‌ خودای مه‌زن ده‌فه‌رمووێت: ﴿وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِ رِزۡقُهَا﴾ [هود:6] واته‌ : له‌م زه‌وییه‌ هه‌ر شتێك ده‌جوڵێته‌وه‌ گشتی ڕۆزی له‌سه‌ر خودایه‌.. ئیترخۆم سه‌رقاڵ كرد به‌و شتانه‌وه‌ خودا له‌سه‌ری داناوم وئه‌وه‌ی هه‌مه‌ له‌لای ئه‌و دامناوه.

هه‌شته‌م: خه‌ڵكیم ده‌بینی پشتیان به‌بازرگانی وپیشه‌سازی وته‌ندروستی وله‌ش ساغی خۆیان ده‌به‌ستن.. منیش پشتم به‌خودا به‌ست ..

وه‌له‌ ڕه‌وشته‌كانی زانایانی ڕۆژی دوایی ئه‌وه‌یه‌ دڵیان ته‌نگ وناڕه‌حه‌ت ده‌بێ به‌ چوون بۆ لای سوڵتان وده‌سه‌ڵاتداران، وخۆیان دوور ده‌گرن له‌ تێكه‌ڵاویان.. حوزه‌یفه‌ی كوڕی یه‌مان ( ڕه‌زای خوای لێ بێت) فه‌رمووی: خۆتان لاده‌ن له‌ شوێنی به‌ڵاكان ( الفتن ) ووترا: كامانه‌ن؟ ووتی: ده‌رگای كاربه‌ده‌ستان، هی واتان هه‌یه‌ ده‌چێت بۆ ‌لای كاربه‌ده‌ست، به‌ درۆوه‌ ده‌ڵێ ڕاست ده‌كه‌ی شتێك ئه‌ڵێ كه‌ ئه‌و كه‌سه‌ تێیدا نیه‌.

سه‌عیدی كوڕی موسه‌ییب فه‌رمووی: كاتێ دیتان زانا له‌ كاربه‌ده‌ست ترسا، خۆتانی لێ بپارێزن ئه‌وه‌ دزوو قۆڵ بڕه‌، هه‌ندێ له‌ زانایانی پێشینه‌ وتویانه: بێگومان تۆ هیچ شتێ له‌ دونیای كاربه‌ده‌سته‌كان وه‌رناگری هه‌رگیز ئه‌وان زیاتر زیان له‌ دینی تۆ ئه‌ده‌ن .

وه‌ له‌ ڕه‌وشته‌كانی زانایانی ڕۆژی دوایی: په‌له‌ ناكه‌ن له‌ فه‌تواداندا، هه‌تا ته‌واو ئه‌زانن ئه‌و فه‌توایه‌ كه‌ ئه‌یده‌ن ڕاسته‌، فه‌توا ناده‌ن، زانایانی پێشینه‌ خۆیان له‌ فه‌توادان دوور ده‌گرن‌ وهه‌ركه‌سه‌یان ئه‌ینارده‌ لای ئه‌وی تر هه‌تا ده‌گه‌ڕایه‌وه‌ لای یه‌كه‌م كه‌س .

عه‌بدو ڕه‌حمانی كوڕی له‌یلا فه‌رمووی: له‌م مزگه‌وته‌دا گه‌یشتوم به‌ سه‌دو بیست له‌ هاوه‌ڵه‌كانی پێغه‌مبه‌ری خودا ( صلی الله علیه وسلم ) هیچ كه‌سێك پرسیاری فه‌رمووده‌یه‌ك یان فه‌توایه‌كی نه‌كردووه‌ مه‌گین ئه‌و هاوه‌ڵه‌ حه‌زی كردووه‌ برایه‌كی له‌ جێگه‌ی ئه‌و وه‌ڵام بداته‌وه‌، كه‌چی ئێستا وای لێ هاتووه‌ كه‌سانێ په‌یدا بووه‌ ئه‌مڕۆ خۆیان به‌ زانا ده‌زانن، وه‌ڵامی هه‌ندێ پرسیار ئه‌ده‌نه‌وه‌، ئه‌گه‌ر بخرایه‌ته‌ به‌رده‌ستی عومه‌ری كوڕی خه‌تتاب ( ڕه‌زای خوای لێ بێت ) هه‌موو خه‌ڵكی به‌دری كۆ ده‌كرده‌وه‌ وڕاوێژی پێ ده‌گرتن.

وه‌له‌ ڕه‌وشته‌كان زانایانی ڕۆژی دوایی: زۆری لێكۆڵینه‌وه وگه‌ڕانیان بووه‌ له‌سه‌ر ئه‌و زانستی كاروكرده‌وانه‌ی‌ كه‌ خراپ بوون و دڵه‌كان ته‌ڵخ ولێڵ و ژه‌نگاوی ده‌كه‌ن‌ وتووشی ووه‌سوه‌سه‌یان ده‌كه‌ن،‌ چونكه‌ وێنه‌ ونمونه‌ی ئاكاره‌كان ئاسان وساده‌یه‌، به‌ڵام ماندو بوونه‌كه‌ له‌ پاك كردنه‌وه‌ وپاڵاوتنیدایه.

بنه‌مای دینییش ئه‌وه‌یه‌ : كه‌ مرۆڤ خۆی بپارێزێت له‌ خراپه‌، خۆیشی ناپارێزرێ له‌ خراپه‌ هه‌تا ئه‌و خراپه‌یه‌ نه‌ناسێت.

وه‌له‌ ڕه‌وشته‌كانی زانایانی ڕۆژی دوایی ئه‌وه‌یه‌ : لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ نهێنیه‌كانی ئاكاره‌ شه‌رعیه‌كان ده‌كات ، وه‌ تێبینی له‌ حوكمه‌كانیشی ده‌كات، خۆ ئه‌گه‌ر توانای زانینی هۆكار وعله‌تی حوكمه‌كانی نه‌بوو ئه‌واخۆی ته‌سلیمی شه‌رع ده‌كات.

یه‌كێكی تر له‌‌ ڕه‌وشتی زانایانی ڕۆژی دوایی ئه‌وه‌یه‌ : شوێنكه‌وتوی هاوه‌ڵه‌كانی پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) و باشترینی ناو تابیعینه‌كانه‌ و هه‌میشه‌یش خۆی ده‌پارێزیت له‌ بدعه‌ و داهێنراوه‌كانی ناو دین ...

خوای گه‌وره‌ بمانگێڕێت له‌ قوتابی زانایانی ڕۆژی دوایی و به‌دووریشمان بگێڕێت له‌ زانای خرا و شوێنكه‌وتوانیشیان ...