حوکمی جنێودان یا سووکایه‌تیکردن به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم)

حوکمی جنێودان یا سووکایه‌تیکردن به‌ پێغه‌مبه‌ر (ﷺ)

] kurdish – كوردی – كردي [

هێمن عبد العزیز

پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز

2012 - 1433

حكم السب والاستهزاء بالرسول ﷺ

« باللغة الكردية »

هيمن عبد العزيز

مراجعة: بشتيوان صابر عزيز

2012 - 1433

حوکمی جنێودان یا سووکایه‌تیکردن به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم)

له‌م چه‌ند ڕۆژه‌ی ڕابردوو گۆڕه‌پانی ئیسلامی و غه‌یره‌ ئیسلامی ته‌كان و ته‌وژمێكی گه‌وره‌ی وه‌ خۆوه‌ بینی، ته‌كانێك كه‌ له‌ سه‌ده‌ی بیست و یه‌كه‌ما ئه‌شێت ببێته‌ یه‌كه‌م و به‌ركۆڵی ڕووداوه‌كان كه‌ پێش له‌ هه‌موو ڕووداوه‌كانی چه‌رخه‌كانی پێشوو بگرێته‌وه‌.. ئیهانه‌كردن به‌ ئیسلام، ئیهانه‌كردن به‌ قوڕئان.. ئیهانه‌كردن به‌ پێغه‌مبه‌ری پێشه‌وامان سه‌رتۆپی گه‌وره‌ترین ئیهانه‌ بوون له‌ جیهان .. ئیهانه‌كردن به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئیهانه‌كردنه‌ به‌ بیروباوه‌ڕو هه‌ست و سۆزی زیاتر له‌ ملیارێك مسوڵمان.. له‌و زه‌مه‌نه‌ پڕغوڕبه‌تییه‌ی ئه‌هلی ئیسلام و بێ‌ په‌ناو په‌سیوو پشت و په‌نای خواناسان و ده‌م به‌ستكردن و له‌ زیندانی هاویشتنی زاناو پێشه‌وایانی ئیسلام، كێ‌ بێ‌ ئه‌مڕۆ هه‌ڵسێته‌ سه‌رپێ‌ و وه‌ك شێر چه‌ك له‌ خۆی داو مه‌یدان بخوازێت .. هه‌ڵبه‌ت زۆر كه‌مه‌ كه‌متر له‌ ژماره‌ی په‌نجه‌كان، ئه‌وه‌نده‌ی هه‌یشن سه‌ر بازی وونن و له‌ به‌ر گڕو گاڵی ده‌م هه‌ڵقڵیشاوانی ده‌زگا ڕاگه‌یاندنه‌كان وێنه‌ی ڕاست و ڕاسته‌قینه‌یان شێلوه‌و كه‌س نایانناسێته‌وه‌..

شاعیر ئه‌ڵێت:

سوف إذا انجلى الغبار..... أفرس تحتك أم حمار

كه‌ ته‌م و مژ ڕه‌وییه‌وه‌، ئه‌و ده‌م ئه‌زانیت له‌ ژێرتا هێستره‌ یاخود كه‌ر.

به‌ڵام خۆ به‌ری دونیا به‌ پووش نه‌گیراوه‌ گه‌ر پیاوی ناو پیاوانمان بۆ هه‌ڵنه‌كه‌وت هه‌ر هیچ نه‌وێ‌ با خۆ له‌ هێندێ‌ شت به‌ هره‌وه‌ر كه‌ین (أضعف الإيمان) یش بێ‌ شتێ‌ له‌ حوكمی خوا به‌دیكه‌ین و حوكمی جنێودان به‌ پێغه‌مبه‌ری خوا(صلى الله عليه وسلم) لانیكه‌م لای وه‌لا كه‌ین و چشتێكی لێ‌ مسۆگه‌ر كه‌ین.

خۆشه‌ویستان.. خوێنه‌رانی هێژا

حه‌ز ئه‌كه‌م بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ به‌یه‌كه‌وه‌ چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ك له‌ كتێبی (الصارم المسلول على شاتم الرسول) هه‌ڵده‌ینه‌وه‌ كه‌ (شيخ الإسلام ابن تيمية) له‌ سه‌ر جنێوێك كه‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) گوتراوه‌ هه‌ڵساوه‌ ئه‌م كتێبه‌ی نووسیووه‌.. جا منیش لێره‌ زۆر به‌ كورتی و گوشراویی هێندێ‌ نموونه‌ی لێ‌ ئه‌هێنمه‌وه‌، تا بزانین سوكایه‌تیكردن و جنێودان به‌ پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) له‌ ئیسلامدا چۆنه‌.

خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ‌: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُهِيناً﴾ [الأحزاب:57] واته‌: بێگومان ئه‌وانه‌ی كه‌ ئازاری خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی (صلى الله عليه وسلم) ئه‌ده‌ن، خوا نه‌فرینی لێكردوون له‌ دونیاو ئاخیڕه‌تدا، وه‌ سزایه‌كی زۆر خه‌جاڵه‌ت و سه‌ر شۆڕ كه‌ریشی بۆ ئاماده‌ كردوون.

هه‌ڵبه‌ت گه‌وره‌ترین كوفریش جنێو دانه‌ به‌ خواو به‌ پیغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) یان به‌ كتێب و سوننه‌ته‌كانی‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) .

كه‌واته‌ ئه‌وه‌ی كه‌ سووكایه‌تی به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئه‌كات لای خوای په‌روه‌ردگار پووڵێكی قه‌ڵب ناهێنێ‌ و بێ‌ به‌ش و ڕوو ڕه‌شی ڕۆژی دواییشه‌، جگه‌ له‌وه‌ كه‌ حوكمی كوشتنیشی ئه‌كه‌وێته‌ سه‌ر، هه‌روه‌ك له‌و فه‌رمووده‌یه‌ هاتووه‌ كه‌ عه‌لی كوڕی ئه‌بو تاڵیب (رضي الله عنه) گێراویه‌ته‌وه‌ كه‌ ده‌فه‌رموێ‌: پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تی: «من سبَّ نبياً قُتِلْ، ومن سبَّ أصحابه جُلِدَ» ، كه‌سێك جنێو به‌ پێغه‌مبه‌رێك بدات ئه‌كوژرێت و ئه‌وه‌یش كه‌ جنێو به‌ یارانی بدات شه‌لاقی لێ‌ ئه‌درێت.

هه‌روه‌ها (شيخ الإسلام إبن التيمية) ره‌حمه‌تی‌ خوای‌ لێ‌ بێت ده‌فه‌رموێ‌: (قال: ألإمام إسحاق بن راهويه أحد الأئمة الإعلام اجمع المسلمون على أن من سب الله، أو سب رسوله صلى الله عليه وسلم، أو دفع شيئاً مما أنزل الله عز وجل، أو قتل نبيا من أنبياء الله عز وجل، أنه كافر بذلك، وإن كان مقراً بكل ما أنزل الله) . واته‌: ئیسحاقی كوڕی ڕاهه‌وه‌ی (به‌ ڕه‌حمه‌ت بێت) كه‌ یه‌كه‌ له‌ پێشه‌وایان، ئه‌ڵێت: تێكڕای مسوڵمانان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ن كه‌ كه‌سێك جنێو به‌ خوا یان به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) بدات، یان شتێك له‌وه‌ ڕه‌ت بكاته‌وه‌ كه‌ خوا دایبه‌زاندووه‌، یان پێغه‌مبه‌رێك له‌ پێغه‌مبه‌رانی خوا (علیهم السلام) بكوژێت، ئه‌وه‌ كافره‌، ئه‌گه‌ریش دان به‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ش دا بهێنێت كه‌ خوا دایبه‌زاندوون.

هه‌روه‌ها (محمد بن سحنون) ده‌ڵێت: (أجمع العلماء على أن شاتم النبي (صلى الله عليه وسلم) والمتنقص له كافر) . واته‌: تێكڕای زانایان یه‌ك ده‌نگن كه‌ ئه‌و كه‌سه‌ی جنێو به‌ پێغه‌مبه‌ر [ صلى الله عليه وسلم ] بدات یان له‌ شان و شكۆی كه‌م بكاته‌وه‌ كافره‌.

هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: (أن الساب إن كان مسلماً فإنه يكفر، ويقتل بغير خلاف وهو مذهب الأئمة وغيرهم) واته‌: ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ جنێوه‌كه‌ ئه‌دات گه‌ر مسوڵمان بێت ئه‌وه‌ پێی‌ كافر ئه‌بێت و ئه‌شكوژرێت به‌ بێ‌ هیچ شه‌ك و گومانێك، ئه‌مه‌ش ڕای هه‌ر چوار مه‌زه‌ب و مه‌زه‌به‌كانی تره‌.

هه‌روه‌ها خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ‌: ﴿وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ [التوبة:61] واته‌: هێندێكی تر (له‌ دوو ڕووه‌كان) ئه‌وه‌نده‌ نه‌فامن، ئازاری پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئه‌ده‌ن، به‌وه‌ی كه‌ ده‌ڵێن: (محمد) گوێ‌ بۆ هه‌موو كه‌س ده‌گرێت، پێیان بڵێ‌: گوێیه‌كی خێربیسته‌ بۆتان، باوه‌ڕی پته‌وی به‌ خوا هه‌یه‌، باوه‌ڕی (به‌ ڕاستگۆیی) ئیمانداران هه‌یه‌، ڕه‌حمه‌تیشه‌ بۆ ئه‌وانه‌تان كه‌ باوه‌ڕیان هێناوه‌، به‌ڵام ئه‌وانه‌ی ئازاری پێغه‌مبه‌ری خوا ده‌ده‌ن سزایه‌كی به‌ ئێش بۆیان ئاماده‌یه‌.

هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێ‌: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ فِي الْأَذَلِّينَ﴾ [المجادلة:20] واته‌: ئه‌وانه‌ی كه‌ دژایه‌تی خواو پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئه‌كه‌ن له‌ هه‌موو كه‌س سه‌ر شۆڕترو ڕیسوا ترن.

هه‌ر بۆیه‌ خوا له‌ وه‌سفی ئیماندارانی ڕاسته‌قینه‌ ئه‌وه‌ ڕه‌ت ئه‌كاته‌وه‌ كه‌ دۆستایه‌تیكردنی دوژمنانی خواو پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) پیشه‌ی ڕاست و درووستییان بێت، وه‌ك ده‌فه‌رموێ‌: ﴿لا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْأِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴾ [المجادلة:22] واته‌: نابینیت كه‌سانێك باوه‌ڕیان به‌ خواو به‌ ڕۆژی دوایی هه‌بێت كه‌سانێكیان خۆش بوێت كه‌ دژایه‌تی خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ده‌كه‌ن، هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌و دوژمنانه‌ له‌ باوانیان یان نه‌وه‌كانیان یا براكانیان یا عه‌شیره‌تیان بن، ئه‌وانه‌ی كه‌ به‌و شێوه‌یه‌ن، خوا باوه‌ڕی له‌ دڵیاندا چه‌سپاندووه‌و جێگیری كردووه‌، وه‌ له‌ به‌هره‌و میهره‌بانی تایبه‌تی خۆی پشتگیری كردوون و یارمه‌تی داون، سه‌ره‌نجامیش ده‌یانخاته‌ باخاتی به‌هه‌شته‌وه‌ كه‌ جۆگه‌و ڕوبار به‌ ژێر دره‌خت و كۆشكه‌كانیاندا تێده‌په‌ڕێت، هاوڕێ‌ ده‌گه‌ڵ‌ ژیانی نه‌بڕاوه‌دا، ئه‌وانه‌ خوا لێیان ڕازییه‌و ئه‌وانیش له‌ خوا ڕازین، ئا ئه‌وانه‌ ده‌سته‌و تاقم و لایه‌نی خوای گه‌وره‌ن، ئاگاداربن كه‌ به‌ڕاستی هه‌ر لایه‌ن و ده‌سته‌و تاقمی خوا سه‌ر كه‌وتوو و سه‌ر فرازن.

هۆی دابه‌زینی ئه‌و ئایه‌ته‌ش ئه‌وه‌بوو، كه‌ یه‌كێك لای ئه‌بوو به‌كری سه‌ددیق جنێوی دا به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئه‌بوو به‌كریش ویستی بیكوژێت، ئینجا ئه‌و ئایه‌ته‌ دابه‌زی‌.

یان ده‌ڵێن كه‌وا (ابن أبيَّ) لای كوڕه‌كه‌ی كاره‌كانی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ی به‌ كه‌م نرخ ئه‌زانی‌، ئه‌ویش هات شكاتی لای پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) كردو داوای ئیزنیشی لێ‌ كرد كه‌ بچێت باوكی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ بكوژێت، ئینجا ئه‌و ئایه‌ته‌ دابه‌زی‌.

جنێودان به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) له‌ فه‌رمایشته‌كانی خۆیدا:

هه‌موومان چیڕۆكی كه‌عبی كوڕی ئه‌شڕه‌ف ده‌زانین كه‌ چۆن به‌ هۆنراوه‌ سووكایه‌تی به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) و خاو خێزانه‌كانی ئه‌كرد! پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی: « من يكفينى عدوِّيَ » واته‌: كێ‌ ئه‌و دوژمنه‌م ده‌ كۆڵ‌ ئه‌كاته‌وه‌، موحه‌ممه‌دی كوڕی مه‌سله‌مه‌ (خوا لێی ڕازی بێت) هه‌ڵسایه‌ سه‌ر پێ‌ و گوتی: من ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) . ئه‌ویش وه‌ك پیاو خۆی بۆ ئاماده‌ ئه‌كات، هه‌ر ئه‌و شه‌وه‌ كه‌ كه‌عب خۆی بۆ شه‌وی زاوایه‌تی ئاماده‌كردبوو، موحه‌ممه‌دی كوڕی مه‌سله‌مه‌ كه‌ ڕێگه‌ی له‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) وه‌رگرتبوو كه‌ هه‌ر هۆیه‌ك به‌ كار بهێنێت بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت خۆی له‌ لای كه‌عبی كوڕی ئه‌شڕه‌ف شیرن و دڵنیا بكات و بیگرێته‌به‌ر.. موحه‌ممه‌دی كوڕی مه‌سله‌مه‌ بانگی ئه‌كات و ئه‌ویش زۆر به‌ سه‌ربه‌ستی و دڵنیاییه‌وه‌ وه‌ ده‌نگ موحه‌ممه‌دی كوڕی مه‌سله‌مه‌ ئه‌چێته‌ ده‌ره‌وه‌، ئه‌ڵێت: كه‌عب ئه‌مشه‌و تۆ بۆنت زۆر خۆشه‌ حه‌ز ئه‌كه‌م كه‌مێ‌ خۆت بۆم نه‌وی بكه‌یت و كه‌مێ‌ بۆنت بكه‌م، ئه‌میش خۆی بۆ نه‌وی ئه‌كات و موحه‌ممه‌دیش به‌ هه‌موو هێزی خۆی شمشێركه‌ی له‌ سكی كه‌عب تووند ئه‌كات و له‌ خوێنێ‌ دا ئه‌یگه‌وزێنێ‌! پاشان جێی‌ ئه‌هێڵێت: به‌ڵام به‌ گومان ئه‌بێت له‌وه‌ كه‌ كه‌عب مردبێت، بۆیه‌ دیسان ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ری و خۆی ده‌ مامك ئه‌داو ئه‌ڵێت: ئه‌وه‌ چیته‌ كه‌عب؟ ئه‌ویش كه‌ نایناسێ‌ و ئه‌ڵێت: فولانه‌ كه‌س شمشێری لێ‌ قایم كردووم، موحه‌ممه‌دی كوڕی مه‌سله‌مه‌ش كه‌ ئه‌زانێت هێشتا نه‌مردووه‌، یه‌كسه‌ر سه‌ری له‌ لاشه‌ جیائه‌كاته‌وه‌و بۆ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ی ئه‌هێنێته‌وه‌.!

هه‌روه‌ها شه‌عبی له‌ عه‌لی كوری ئه‌بو تاڵیب (خوا لێی ڕازی بێت) ده‌گێڕته‌وه‌ ده‌فه‌رموێ‌: ئافره‌تێكی جووله‌كه‌ جنێویدا بوو به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) پیاوێكی مسوڵمان كه‌ ئه‌مه‌ ئه‌زانێت ئه‌چێت ده‌ستی له‌ گه‌رووی ئه‌نێ‌ و ئه‌یخنكێنێت، كه‌چی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) خوێنه‌كه‌ی به‌ حه‌ڵال زانی (رواه ابو داود).

هه‌روه‌ها (مغيرة) له‌ شه‌عبی ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پیاوێكی مسوڵمانی كوێر هه‌بوو ئافره‌تێكی جووله‌كه‌ له‌ ماڵی‌ خۆی ئه‌یحه‌وانده‌وه‌و خواردن و خۆراكی پێ‌ ئه‌دا.. به‌ڵام چون ئه‌فره‌ته‌كه‌ زۆر جنێوی به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئه‌داو ئازاری پێ‌ ئه‌گه‌یاند، شه‌وێ‌ كابرای كوێر ده‌رفه‌تی لێ‌ ئه‌هێنێ‌ و ده‌ستی ده‌ قوڕگی ده‌نێ‌و ئه‌یخنكێنێت! كه‌ به‌یانی ئه‌بێته‌وه‌ باس و خواسی ئافره‌ته‌كه‌ بڵاو ئه‌بێته‌وه‌، كابرای كوێر بۆ خۆی ئه‌چێته‌ لای پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) و كاره‌كه‌ی درووست بۆ ئه‌گێڕێته‌وه‌، پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) چاو پۆشی لێ‌ ئه‌كات.

هه‌روه‌ها له‌ ئیبن عه‌بباس (خوا لێی ڕازی بێت) ده‌گێڕنه‌وه‌ كه‌ پیاوێكی‌ كوێر ژنێكی‌ هه‌بوو جوێنیدا به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئه‌میش زۆر ڕێگری لێ‌ ئه‌كرد كه‌ دا كه‌سێ‌ و ده‌ست له‌و سوكایه‌تیانه‌ی هه‌ڵگرێت كه‌چی‌ ئه‌و قه‌بوولی نه‌بوو!!. شه‌وێك ئافره‌ته‌كه‌ هه‌مدیس ده‌ستی‌ به‌ سووكایه‌تییه‌كانی ئه‌كاته‌وه‌، كابرای كوێری مێردیشی له‌ ڕقا پاچێك ئه‌هێنێ‌ و له‌ سه‌ر سكی ئافره‌ته‌كه‌ دا ئه‌نێ‌ و خۆی به‌سه‌ر دا ئه‌داو سكی دوو به‌ده‌ر ئه‌كاو فه‌ڕاقی ڕه‌شی لێ ئه‌بڕێت! كه‌ به‌یانی بووه‌وه‌ ئه‌م كاره‌ گه‌یشته‌وه‌ لای پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم)، پێغه‌مبه‌ر یش (صلى الله عليه وسلم) خه‌ڵكی‌ كۆ كرده‌وه‌و فه‌رمووی‌: بۆ هه‌قی ئه‌وخوایه‌ ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ ئه‌م كاره‌ی كردووه‌ له‌ پێناو ئه‌و هه‌قه‌ی كه‌ من هه‌مه‌ له‌سه‌ری با ڕاست و درووست خۆی ئاشكرا بكات، ئینجا كوێره‌كه‌ هه‌ڵسایه‌وه‌ و هاته‌ خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) و گوتی‌: ئه‌ی‌ پێغه‌مبه‌ری‌ خوا من مێردی‌ ئه‌و بوو وم ، دوو منداڵم لێی هه‌یه‌ ئه‌ڵێیت مۆریه‌و مه‌رجانن، ئه‌و ئافره‌ته‌ هاوڕێ‌ و هاوده‌می من بوو، دوێ‌ شه‌و زۆر جنێوی ناشرینی پێ‌ گوتیت، منیش پاچه‌كه‌م هێنا له‌ سه‌ر سكیم ڕاگرت و خۆم خسته‌ سه‌ری‌ و كوشتم، پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی‌: «ألا أشهدوا أنَّ دمها هدرٌ» [رواه ابو داود والنسائی] "الصارم المسلول" واته‌: بزانن كه‌ ئه‌وه‌ من شایه‌تی ئه‌ده‌م كه‌ ئه‌و ئافره‌ته‌ خوێنێ‌ به‌ هه‌ده‌ر چوو، (واته‌: خوێنه‌كه‌ی حه‌ڵال بوو!).

هه‌روه‌ها له‌ هه‌ردوو (صحيح) ه‌كه‌ هاتووه‌ كه‌وا: له‌ ئه‌نه‌سی كوڕی مالك ده‌گێڕنه‌وه‌ ده‌فه‌رموێ‌: له‌ فه‌تحی مه‌ككه‌ پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) ئاماژه‌ی به‌ چه‌ند كه‌سێك داو فه‌رمووی‌: (أقتلوهم ولو معلقين بأستار الكعبة) واته‌: بیانكوژن ئه‌گه‌ر خۆشیان به‌ په‌رده‌ی كه‌عبه‌وه‌ هه‌ڵبواسن! ئه‌ڵێت: (ابن خطل) چوو خۆی به‌ په‌رده‌ی كه‌عبه‌وه‌ هه‌ڵواسی، كه‌چی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی بڕۆن بیكوژن ! ( ابن خطل) یه‌كێك بوو له‌ به‌نی ته‌میم پێیان ده‌گوت: (ابن عبد العزى بن خطل) كاتی‌ خۆی دێته‌ لای پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) و مسوڵمانبوونی خۆی ڕائه‌گه‌یه‌نێت و ناوی لێ‌ ئه‌نرێ‌ عه‌بدوڵڵا، له‌ دواییا له‌ ئیسلام پاشگه‌ز ئه‌بێته‌وه‌! ئه‌م پیاوه‌ دوو ئافره‌تی سه‌ما كه‌رو گۆرانی بێژی ئه‌بێت و له‌ گۆرانی‌ یه‌كانیانا سوكایه‌تیان ئه‌كرد به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) و مسوڵمانان! هه‌ر بۆیه‌ پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) خوێنه‌كه‌ی حه‌ڵاڵ كرد، هه‌رچه‌نده‌ خۆی به‌ په‌رده‌ی كه‌عبه‌شه‌وه‌ هه‌ڵواسی، هه‌ر هانیانه‌ خوارو كوشتیان.

هه‌روه‌ها (ابي بكر عبدالعزيز) فه‌قیهـ له‌ (ابي برزة) ده‌گێڕته‌وه‌ ده‌فه‌رموێ‌: پیاوێك جنێویدا به‌ ئه‌بو به‌كر (رضي الله عنه) ! گوتم: ئه‌ی جێنشینی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) نه‌چم له‌ گه‌رده‌نی بده‌م؟ ئه‌ڵێ ئه‌بو به‌كریش وه‌ ڕووم دا هه‌ڵشاخاو گوتی: ئه‌م حوكمه‌ ته‌نها بۆ كه‌سێكه‌ كه‌ جنێو به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) بدات. (رواه النسائي).

هه‌روه‌ها له‌ چیڕۆكی (عصماء بنت مروان) كه‌ (ابن عباس) ڕه‌زای خوای لێ‌ بێت ده‌گێڕته‌وه‌، ده‌فه‌رموێ‌: كه‌ (عصماء) چڵمی بۆ سوكایه‌تی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فڕێ‌ ئه‌دایه‌ زه‌وی، پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی‌: كێ‌ ئه‌و ئافره‌ته‌م له‌ كۆڵ ئه‌كاته‌وه‌؟ پیاوێك به‌ نێوی (عمير بن عدي الحطمي) هه‌ڵسایه‌وه‌ گوتی‌: من ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله عليه وسلم) هه‌ڵساو ئافره‌ته‌كه‌ی گرت و كوشتی، هه‌واڵیان بۆ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) هێنایه‌وه‌ فه‌رمووی‌: دوو بزن قه‌ت قۆچ له‌ یه‌كتر ناده‌ن (واته‌: هیچ تاوانێكت بۆ نییه‌)، پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) چاوێكی به‌ ده‌رو به‌ری خۆی گێڕاو فه‌رمووی‌: گه‌ر ده‌تانه‌وێ‌ سه‌رنجی پیاوێك بده‌ن كه‌ خواو پێغه‌مبه‌ری به‌ نهێنی پاراستووه‌ با سه‌یری (عمير بن عدي) بدات. (الصارم المسلول 95)

هه‌روه‌ها له‌ (عمير بن عدي الخطمي) ده‌گێڕنه‌وه‌ ده‌فه‌رموێ‌: (عصما بنت مروان) كه‌ له‌ به‌نی(امية بن زيد) بوو به‌ شیعر سوكایه‌تی به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ده‌كرد!، (عمير) ده‌ڵێ‌: بڕیاڕمدا كه‌ بچم بیكوژم! چوومه‌ سه‌ر وه‌ختی و بینیم كه‌ منداڵه‌كانی‌ له‌ ده‌روو به‌رییه‌وه‌ نوستوو ون! یه‌كێشی‌ له‌ باوه‌ش گرتووه‌ شیری‌ پێ‌ ئه‌دا، ده‌لێ‌ منیش شمشێرێكم له‌ وورگی‌ وه‌شاندو له‌ پشتیه‌وه‌ ده‌رمكرد، ئه‌ڵێ پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی‌: (أقتلت بنت مروان) ؟ كچی مه‌ڕوانت كوشت؟ ئه‌ڵێ منیش گوتم: به‌لێ‌، به‌ دایك و باوكمه‌وه‌ به‌ قوربانت بم، ئه‌ڵێ له‌وه‌ ترسام كه‌ له‌و كاره‌ی كه‌ له‌ ده‌رهه‌ق ئه‌و ئافره‌ته‌ كردوومه‌ زێده‌ڕه‌ویم تیا كردبێت، كه‌چی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) فه‌رمووی قه‌ت دوومه‌ڕ قۆچ له‌ یه‌كتر ناده‌ن (واته‌ هیچی بۆ نییه‌).

هه‌روه‌ها (إبن عفك يهودي) كه‌ ته‌مه‌نی سه‌دو بیست ساڵ بوو جنێویدا به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ، سالمی كوڕی عومه‌یریش گوتی نه‌زربێ‌ له‌سه‌رم كه‌ ئه‌بێ‌ (أبا عَفَكٍ) بكوژم یاخود له‌ پێناویا سه‌ر دا ئه‌نێم و ئه‌مرم. بۆیه‌ شه‌و ئه‌چێته‌ سه‌ر وه‌ختی و شمشێرێك ئه‌دات له‌ جه‌رگی و ئه‌یكوژێت. (الصارم المسلول ص7)

هه‌روه‌ها ئافره‌تێكی تر به‌ نێوی (فرقني) به‌ گۆرانی سووكایه‌تی به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ده‌كرد و پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) فه‌ رمانی كوشتنی بۆ ده‌ركردو پاشان كوشتیان.

سوكایه‌تیكردن به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) له‌ دیدو بۆچوونی زانایاندا:

1. (أبو بكر الفارسي) كه‌ یه‌كێكه‌ له‌ پێشه‌وایانی مه‌زه‌بی ئیمام شافعی له‌ كتێبی (الإجماع) دا ئه‌ڵێت: جنێو دان به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) به‌ پێی كۆڕای زانایان كوفری ئاشكرایه‌، ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ جنێوه‌كه‌ ئه‌دات تۆبه‌ش بكات، هه‌ر حوكمی كوشتنی له‌سه‌ر لا ناچێت، چونكه‌ حوكمی تۆمه‌ت بۆ به‌ستن كوشتنه‌، حه‌ددی تۆمه‌ت هه‌ڵبه‌ستنیش به‌ تۆبه‌كردن لا ناچێت.

2. (القاضي عياض) به‌ ڕه‌حمه‌ت بێت ئه‌ڵێت: من هیچ ناكۆكییه‌ك نابینم له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌و كه‌سه‌ی جنێو به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) بدات خوێنی حه‌لاله‌.

3. (ابن الحزم) به‌ ڕه‌حمه‌ت بێت ئه‌ڵێت: كه‌سێ‌ بێ‌ ڕێزی بكات به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) یا به‌ وه‌سف و ئاكاری بكات، یان گاڵته‌ به‌ شایه‌تمانی هێنان به‌ پێغه‌مبه‌ر بكات ئه‌وه‌ كافره‌و هاوتا دانه‌رو هه‌ڵگه‌ڕاوه‌ له‌ ئیسلام، حوكمیان وه‌ك حوكمی جووله‌كه‌و گاوران وایه‌ و خوێن و ماڵیان له‌ مسوڵمانان حه‌لاله‌.

4. ئیمامی (السبكي) به‌ ڕه‌حمه‌ت بێت، ئه‌ڵێت: تێكڕای زانایان هاوده‌نگن له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ جنێو به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) بدات كافره‌و ئه‌وه‌ی گاڵته‌ش به‌و حوكمه‌ بكات هه‌ر كافره‌.

5. هه‌روه‌ها ئیمام ئه‌حمه‌د (به‌ ڕه‌حمه‌ت بێت) ده‌ڵێت: كه‌سێك جنێو به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) بدات ئه‌وه‌ كافره‌و ئه‌بێ‌ بكوژرێت.

6. (أبو يوسف) كه‌ یه‌كه‌ له‌ هاوڕێیانی (أبي حنيفة) ئه‌ڵێت: كه‌سێك جنێو به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) بدات یاخود به‌ درۆی بزانێت یان عه‌یب و گاره‌ی لێ‌ بگرێت، ئه‌وه‌ كافر بووه‌ به‌ خواو ته‌ڵاقیشی له‌ خێزانی ئه‌كه‌وێت.

7. ئیمام مالك (به‌ ڕه‌حمه‌ت بێت) ئه‌ڵێت: كه‌سێك جنێو به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) بدات حوكمی كوشتنی ئه‌كه‌وێته‌ سه‌ر به‌ بێ‌ ئه‌وه‌ی داوای ته‌وبه‌ی لێ‌ بكرێت.

خۆشه‌ویستان .. خوێنه‌رانی هێژا:

ئه‌وه‌نده‌ی كه‌ باسمان كردن هه‌ڵبه‌ت مشتێك بوون له‌ نموونه‌ی خه‌روارێك، ئه‌نا چه‌ندی هه‌وڵ ده‌ین و بمانه‌وێ‌ نموونه‌ی تر له‌سه‌ر به‌كافركردن و ده‌ربڕینی حوكمی كوشتن بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ بهێنینه‌وه‌ كه‌ سووكایه‌تی به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئه‌كه‌ن و جنێوی ناشرینی پێ‌ ئه‌ده‌ن، ئه‌وه‌ هێنده‌ زۆره‌ وه‌ به‌ری ڕا ناگه‌ین.. به‌ڵام كورد گوته‌نی به‌نده‌ لوێچێكم له‌ ته‌غارێك به‌ ئێوه‌ی خۆشه‌ویست نیشان داوه‌ كه‌ پێم وایه‌ كه‌سێ‌ كه‌ تێ‌ بگا و وه‌یخوێنێتن تێ‌ ئه‌گاو پێ‌ ئه‌گا له‌وه‌ كه‌ شمشێری هه‌ق و عه‌داله‌ت به‌ر ملی كه‌سێكا كه‌ جنێو به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) ئه‌دات.

وصلى الله على سيدنا محمد وعلى آله صحبه وسلم تسليما.

٭ سایتی ده‌نگی ئیسلام سه‌رچاوه‌ی ئه‌م بابه‌ته‌یه‌.