API
ئاداب وڕه‌وشته‌كانی نزا وپاڕانه‌وه
پۆڵێنه‌كان
Full Description
ئاداب وڕه‌وشته‌كانی نزا وپاڕانه‌وه
ئاماده‌كردنی : عبد السلام محمد پشده‌ری
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
﴿ آداب الدعاء ﴾
إعداد : عبد السلام محمد بشدري
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
ئاداب وڕه‌وشته‌كانی نزا وپاڕانه‌وه
به‌ناوی خوای گه‌وره ومیهره‌بان
سوپاس وستایشی بێ پایان بۆ په‌ره‌وه‌ردگاری باڵاده‌ست ودرود وڕه‌حمه‌تی نه‌بڕاوه‌ش بۆ سه‌رگیانی پاكی پێشه‌وای مرۆڤایه‌تی موحه‌مه‌دی كوڕی عه‌بدوڵڵا وئال وبه‌یت وسه‌رجه‌م یار وشوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه .
خۆشه‌ویستان ئه‌وا جارێكی تر خوای گه‌وره ده‌رفه‌تی پێداینه‌وه كه بگه‌ینه‌وه به‌مانگی پیرۆزی ڕه‌مه‌زان، مانگی ئارامی دڵان ومیهر وخۆشه‌ویستی، مانگی سۆز وبه‌ره‌كه‌ت ولێخۆش بوون وئازاد بوون له سزای ئاگر، ئه‌و مانگه‌ی كه مایه‌ی لێبوردنی په‌روه‌ردگاره بۆ به‌نده‌كانی، كه‌واته با ئێمه‌ش زۆر به‌گه‌ر‌م وگوڕی بچین به پیریه‌وه وپێشوازیه‌كی به‌قه‌د باڵا وپڕ به‌كاڵای خۆی لێ بكه‌ین، بیكه‌ین به ووێستگه‌ی به‌خۆدا چوونه‌وه ونزا وپاڕانه‌وه وپه‌شیمانی ده‌ربڕین له‌ده‌رگای پڕ به‌ره‌كه‌تی په‌روه‌ردگاردا .
لای هه‌مووان ئاشكرایه مانگی پیرۆزی ڕه‌مه‌زان له‌به‌ر پڕ قه‌در وڕێزی له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگاره‌وه، به‌مانگی نزا وپاڕانه‌وه گیرا بوون ناسراوه، جا ده‌بێت ئێمه‌ی باوه‌ڕداریش ئهم مانگه به‌هه‌ل وه‌ربگرین وبه‌كۆڵیك په‌شیمانیه‌وه ده‌سته‌كانمان بۆ لای خوای گه‌وره به‌رز بكه‌ینه‌وه وداوای لێخۆش بوون بۆ خۆمان وخێزان ومناڵ ودایك وباوك وخزم كه‌سو كار وسه‌رجه‌م باوه‌ڕداران و لێقه‌وماوانی ئومه‌تی ئیسلام بكه‌ین له‌هه‌ر جێگایه‌ك هه‌ن، بۆ ئهم مه‌به‌سته‌ش پێویسته ئاگاداری ئاداب وڕه‌وشته‌كانی نزا وپاڕانه‌وه‌كانمان ببین تاوه‌كو په‌روه‌ردگاری باڵاده‌ست ومیهره‌بان به‌زه‌یی پێماندا بێته‌وه وبمانخاته به‌ر ڕه‌حم وبه‌ره‌كه‌تی خۆی وبه‌كه‌سێكمان بگێڕێت له‌و كه‌سانه‌ی كه له‌م مانگه پیرۆزه‌دا لێیان خۆش ده‌بێت إن شاء الله، بۆ ئهم مه‌به‌سته‌ش حه‌زم كرد هه‌ندێك له ئادابه‌كانی نزا وپاڕانه‌وه‌تان بۆ باس بكه‌م، به ئومێدی ئه‌وه‌ی هه‌موو لایه‌ك سوودمه‌ند بێت لێی :
یه‌كه‌م : ئیخلاص و دڵسۆزی بۆ په‌روه‌ردگار، ئیخلاصیش به‌و واتایه‌ی كه له‌هیچ كه‌سێك غه‌یری خودا نزاو پاڕانه‌وه نه‌كه‌یت وكه‌سیش نه‌كه‌یت به‌شه‌ریك وهاوه‌ڵی له‌كاتی پاڕانه‌وه‌دا، وه به‌شێوه‌یه‌كیش داواكانت له‌و زاته پیرۆزه بكه‌یت كه به‌پێی سوونه‌تی پێغه‌مبه‌ری خودا بێت وهیچ بیدعه وزیاده‌ڕۆییه‌ك نه‌كه‌یت تیایدا، وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : ( فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ ) { غافر : ١٤ } واته : كه‌واته ئه‌ی باوه‌ڕداران ئێوه هه‌ر هانا وهاوار بۆ خوا به‌رن ومل كه‌چ وفه‌رمانبه‌رداری ئاین وبه‌رنامه‌كه‌ی ئه‌وبن، ئه‌گه‌ر چی بێباوه‌ڕانیش پێی سه‌غڵه‌ت ببن وپێیان ناخۆش بێت .
ابن كثیر ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ئه‌فه‌رموێت : مانای ئهم ئایه‌ته ئه‌وه‌یه، كه ته‌نها وته‌نها له‌خوای باڵاده‌ست بپاڕێیته‌وه و دانیش بنێیت به‌وه‌ی كه ته‌نها ئه‌و په‌روه‌ردگاره وشایه‌نی په‌رستنه وكه‌س هاوتا وهاوشانی ئه‌و نیه ( تفسیر القران العظیم ٤/٨٨) .
ابن حجریش له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێت : ئهم ئایه‌ته به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی گیرابوونی نزا وپاڕانه‌وه مه‌رجداركراوه به‌وه‌ی ئیخلاص ودڵسۆزیت هه‌بێت بۆ خوای گه‌وره .
دووه‌م : گومانی چاك بردن به په‌روه‌ردگار له‌وه‌رگرتنی نزاكانت وئاماده‌یی دڵ وهزر وبیرت، به‌شێوه‌یه‌ك كاتێ نزا ئه‌كه‌یت وله‌خوای گه‌وره ئه‌پاڕێیته‌وه، بزانیت كه تۆ له‌حزوری په‌روه‌ردگارا ڕواه‌ستاویت وله‌زاتی حه‌ق ته‌عالای ئه‌و ده‌پاڕێیته‌وه، نه‌ك نزا بكه‌یت ودڵ وهۆشت له‌لایه‌كی تر بێت ونه‌زانیت له‌كێ داوا ده‌كـه‌یت وداوای چ شتێكیش ئه‌كـــــه‌یت، وه‌ك پێغه‌مبه‌ری خــــودا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : ( ادعوا الله وأَنتُمْ مُوقِنونَ بالإجَابة، واعلموا أنَّ اللهَ لا يَستَجِيبُ دُعاءً مِن قَلبٍ غافلٍ لاه ) ( رواه الترمذي وقال حديث حسن ) واته : داوا له‌خودا بكه‌ن به‌شێوه‌یه‌ك ئێوه یه‌قینی ئه‌وه‌تان هه‌بێت كه خوای گه‌وره نزا وپاڕانه‌وه‌كانتان لێ وه‌رده‌گرێت، ئه‌وه‌ش بزانن كه خوای گه‌وره دوعا ونزای له دڵێك وه‌رناگرێت كه بێئاگا وغافڵ بێت .
چونكه دڵ پادشایی هه‌موو ئه‌ندامه‌كانی تری لاشه‌یه، جا ده‌بێت ئه‌و پادشــایه ئامـــاده‌یی هه‌بێت لــه‌كاتی پاڕانه‌وه له‌پادشای هـــه‌موو پاداشــاكانی تر ( جل جلاله ) .
یه‌حیای كوڕی موعاذ ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) له‌م باره‌یه‌وه ده‌فه‌رموێت : هه‌ر كه‌سێك له‌كاتی نزا وپاڕانه‌وه‌یدا دڵ وبیر وهۆشی ئاماده‌بێت وبزانێت له‌گه‌ڵ چ زاتێك ده‌ئاخفێت پاڕانه‌وه‌كه‌ی نادرێته دواوه لای ئه‌و زاته پیرۆزه .
ابن القیم یش له‌سه‌ر ئهم ووته‌یه‌ی یه‌حیای كوڕی موعاذ ئه‌ڵێت : هه‌ركاتێك دڵ وهۆش ئاماده بوو، وه پێویستی وهه‌ژاریه‌كه‌شی به‌و نزایه ڕاست بوو، وه ڕه‌جای ئه‌و كه‌سه‌ش به‌هێز بوو، ئومێد ده‌كرێت كه هاوار ونزاكه‌ی گیرا ببێت وڕه‌د نه‌كرێته‌وه ( الفوائد : ٧٢ ) .
سێهه‌م : ده‌ست پێكردن له‌سه‌ره‌تاوه به سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره و صه‌له‌وات دان له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ری ئازیز ( صلی الله علیه وسلم ) له‌م باره‌یه‌شه‌وه عه‌بدوڵڵای كوڕی مه‌سعود ( خوای لێ ڕازی بێت ) ئه‌ڵێت : كُنتَ أُصلي والنَّبي ( صلى الله عليه وسلم ) وأبو بكر وعمر معه، فلما جلَستُ بدأتُ بالثنَّاء على اللهِ، ثَمَّ الصَّلاةُ على النَّبيّ ( صلى اللهُ عليهِ وسلم )، ثُمَّ دَعَوتُ لنفسي، فقــــالَ النبيُ ( صلى اله عليه وسلم ) : سَلْ تُعْطَهُ، سَـلْ تُعطَهُ ( رواه الترمذي وقال حديث حسن صحيح ) واته : نوێـــژم ده‌كرد لــه‌كاتێكدا پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) له‌گه‌ڵ ئه‌بوبكر وعومه‌ر دانیشتبوون، جا كاتێك لێبومه‌وه ودانیشتم، ده‌ستم كرد به سوپاس وستایشی خوای گه‌وره وصه‌له‌وات دان له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ری خوا، پاشان نزا ودوعام بۆ خۆم كرد، پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) فه‌رمووی : داوا بكه ده‌تدرێتێ، داوا بكه ده‌تدرێتێ .
وعن فضالة بن عبيد صاحب رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) قال : سمع رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) رجلاً يدعو في صلاته لم يمجّدْ الله ولم يُصلّ على النبي ( صلى الله عليه وسلم ) فقال رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) عجل هذا، ثمّ دعاهُ فقال - لهَ أو لغيره - : إذا صلى أحدُكُمْ فليبدأ بتمجيد ربّهِ والثناءِ عليهِ، ثُمَّ يُصلي على النَّبي ( صلى الله عليه وسلم ) ثُمَّ يدعو بعـــدُ بما شاء ( رواه أحمد وأبو داود والترمذي وابن خزيمة والحاكم وصححه على شرط مسلم ) .واته : پێغه‌مبه‌ری خوا ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) گوێی له پیاوێك بوو له نزا و پاڕانه‌وه‌یدا به شوكر وسوپاسی وته‌مجیدی خوا وصه‌له‌وات دان له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر ( درودی له‌سه‌ر بێت ) ده‌ستی پێ نه‌كرد، ئه‌مجا پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) فه‌رمووی : ئه‌مه په‌له‌ی كرد، پاشان پێغه‌مبه‌ر بانگی كرد وبه ئه‌و یان به‌كه‌سانی تری فه‌رموو : هه‌ركاتێك یه‌كێك له ئێوه نزا ودوعای كرد با به شوكر وسوپاس و ته‌مجید وبه‌گه‌وره گرتنی خــودا ده‌ست پێ بكـــات وپاشـــان صه‌له‌وات بدات له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) له‌دوای ئه‌وه هه‌ر نزایه‌ك ده‌كات با بیكات .
چواره‌م : به‌رز كردنه‌وه‌ی ده‌سته‌كان له‌كاتی نزا وپاڕانه‌وه‌دا،ئه‌نه‌سی كوڕی مالك ڕیوایه‌تی كردوه كه ئه‌ڵێت : رأيتُ رسولَ اللهِ ( صلى الله عليه وسلم ) يرفع يديه في الدعاء، حتى يرى بياضَ إبطيه { رواه مسلم } واته : پێغه‌مبه‌ری خوام بینی ( درودی له‌سه‌ر بێت ) كه نزا وپاڕانه‌وه‌ی ئه‌كرد ده‌سته‌كانی به‌رز كردبووه وه تا ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه سپیایی بن باڵی ده‌ركه‌وت .
له ڕیوایه‌تێكی تردا هاتووه، كه پێغه‌مبه‌ری ئازیز ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) ئه‌فه‌رموێت : ( إذا سألتَم الله فَسَلُوُ بِبُطُن أكُفِكُكمْ، ولاتسألوهُ بِظهورها ) ( رواه أبو دواد ) واته : هه‌ركاتێك نزاتان كرد وداواتان له خوای گه‌وره كرد به ناوی له‌په‌كانتان دوا بكه‌ن – واته ده‌ست به‌رز بكه‌نه‌وه و ناو له‌پتان ڕووی له ئاسمان بێت – نه‌ك به پشتی له‌په‌كانتان .
هه‌روه‌ها له فه‌رمووده‌یه‌كی تردا هاتووه كه پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان فه‌رموویه‌تی ( أنَّ اللهّ تباركَ وتعالى حيٌّ كريمٌ، يَستحي إذا رَفَعَ الرجلُ إليهِ يَديهِ أنْ يرُدَهُما صفراً خائبتين ) { رواه الامام أحمد والترمذي } واته : په‌روه‌ردگارتان به‌رز وپیرۆز بێت زیندووه وزۆر به‌ڕێز، شه‌رم ده‌كات كاتێك یه‌كێك له‌به‌نده‌كانی ده‌ست به‌رز بكه‌نه‌وه بۆلای به‌نائومێدی وده‌ست به‌تاڵ ده‌سته‌كانیان بگێڕێته دواوه .
پێنجه‌م : ڕوو به ( قبله ) دانیشتن له‌كاتی نزا وپاڕانه‌وه‌دا، یه‌كێكی تر له ئادابه‌كانی تری پاڕانه‌وه ئه‌وه‌یه له‌كاتی نزا ودوعا كردندا ڕوو به قیبله دابنیشیت، جابری كوڕی عه‌بدوڵڵا ( خوای لێ ڕازی بێت ) له باسكردنی حجة الوداعی پێغه‌مبه‌ردا ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت) ئه‌ڵێت ... پاشان پێغه‌مبه‌ری خوا سواری ووشتره‌كه‌ی بوو تا گه‌شته عه‌ره‌فه، ئه‌مجا ووشتره‌كه‌ی یه‌خ داو چیای مه‌شاتی هاتووچۆی خسته به‌رده‌میه‌وه وڕووی كرده قیبله، به‌م شێوه‌یه تا ڕۆژ ئاوابوو وه‌ستا، پاشان سوار بوو هه‌تا گه‌شته مه‌شعه‌ر الحرام له موزده‌لیفه له‌وێش به‌هه‌مان شێوه ڕووی كرده قیبله وده‌ستی كرد به نزا وپاڕانه‌وه ..... { رواه مسلم } گومانی تێدا نیه ئهم جێگایانه‌ش به‌رز ترین و پیرۆزترین جێگاكانی نزا وپاڕانه‌وه‌ن له عه‌ره‌فه ومه‌شعه‌ر الحرام دا .
له صیفه‌تی دوعا ونزای پێغه‌مبه‌ریشدا هاتووه، كه له‌ڕۆژی به‌دردا ڕووی كرده قیبله وده‌سته‌كانی به‌رز كرده‌وه بۆ لای خوا و ده‌ستی به پاڕانه‌و كرد { رواه البخاری } .
شه‌شه‌م : زه‌لیلی نواندن له‌به‌رده‌م په‌روه‌ردگاردا، خوای گه‌وره چیرۆكی حه‌زره‌تی ئه‌یوبمان بۆ ده‌گێڕێته‌وه - علیه السلام – كه ده‌فه‌رموێت : ( وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ (83) فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآَتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ ) { الأنبياء : 83 -84 } واته : كاتێك كه ئه‌یوب هانا وهاواری بۆ په‌روه‌ردگاری برد، - پاش ئه‌و هه‌موو نه‌خۆشی وبه‌ڵا وموصیبه‌ته‌ی كه هات به‌سه‌ریدا – زۆر به‌زه‌لیلی ودڵ شكاویه‌وه ووتی : ئه‌ی په‌روه‌ردگارم به‌ڕاستی من ئازار وناخۆشیم تووش بوو، تۆش له‌هه‌موو كه‌س میهره‌بانتر وبه‌ڕه‌حم تری (83) ئه‌مجا ئێمه‌ش نزامان گێرا كرد وبه‌هانایه‌وه چووین هه‌موو نه‌خۆشی وناخۆشیه‌كانمان له كۆڵ كردوه، هه‌موو ماڵ ومنداڵمان پێ به‌خشیوه وئه‌وه‌نده‌ی تریش له‌گه‌ڵیدا، ئه‌وه‌ش بزانه ئه‌وه ڕه‌حمه‌تێكی تایبه‌ت بوو له لایه‌ن ئێمه‌وه بۆ ئه‌و ، وه یاده‌وه‌ر‌یشه بۆ به‌نده خوا په‌رسته‌كان .
پرسیار كرا له عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ( خوای لێ ڕازی بێت ) سه‌باره‌ت به صیفه‌تی نوێژه‌بارانه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ( درودی له‌سه‌ر بێت ) ئه‌ویش له‌وه‌ڵامدا فه‌رمووی : پێغه‌مبه‌ری خوا ده‌رچوو بۆ نوێژه بارانه به‌شێوه‌یه‌ك كه زۆر به‌زه‌لیلی ومتواضعانه‌وه خۆی پیشان ئه‌دا، تا گه‌شته شوێنی نوێژكردنه‌كه ئه‌مجا ده‌ستی كرد به خوێنده‌نه‌وه‌ی ووتاره‌كه‌ی وپاشان به‌رده‌وام بوو له نزا وپاڕانه‌وه به‌شێوه‌یه‌ك كه له‌به‌رده‌م په‌روه‌ردگاردا زۆر به‌زه‌لیلی ده‌هاته پێش چاو هه‌روه‌ها الله اكبری زۆری كرد، له‌دوایدا هه‌روه‌ك نوێژی جه‌ژن دوو ڕكاتی كرد { رواه احمد وابو داود والترمذی وقال حدیث حسن صحیح } .
حه‌وته‌م : دان نان به‌گوناهـ وتاوانی خۆتدا، یه‌كێكی تر له ئادابه‌كانی پاڕانه‌وه ئه‌وه‌یه كه كه‌سی نزاكه‌ر له‌به‌رده‌م په‌روه‌ردگاردا دان بنێت به هه‌رچی تاوان وگوناهێك كه كردویه‌تی چونكه ئهم كاره‌ی نزیكی ده‌كاته‌وه له لێ خۆش بوونی خوای گه‌وره‌وه، هه‌ر بۆیه ده‌بینین له قورئانی پیرۆزدا كه به‌سه‌رهاتی پێغه‌مبه‌رانمان بۆ ده‌گێڕێته‌وه _ علیهم السلام _ كه نزا وپاڕانه‌وه‌یان كردوه لای په‌روه‌ردگار، دانیان ناوه به هه‌ڵه و كه‌م وكوورتی خۆیاندا، ئه‌وه‌تانێ ئاده‌می باوكه گه‌وره‌ی هه‌موو مرۆڤایه‌تی له‌گه‌ڵ حه‌وای خێزانیدا له‌به‌رده‌م خوای گه‌وره‌دا دان ده‌نێن به گوناهی خۆیـــاندا وده‌ڵێن : ( قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ ) { الاعراف : ٢٣} واته : ئه‌وسا ئیتر هه‌ردووكیان هه‌ستیان به‌هه‌ڵه‌ی خۆیان كرد ووتیان : ئه‌ی په‌روه‌ردگار ئێمه سته‌ممان له‌خۆمان كرد، خۆ ئه‌گه‌ر لێمان خۆش نه‌بیت وبه‌زه‌ییت پێماندا نه‌یه‌ته‌وه، ئه‌وه به‌ڕاستی ئێمه له خه‌سارۆمه‌ندان ده‌بین .
له‌وه‌ڵامی ئهم نزایه‌یاندا خوای گه‌وره ته‌وبه‌ی لێوه‌رگرتن و لێیان خۆش بوو، هه‌روه‌ك ده‌فه‌رموێت :( ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى ) { طه : 122 } واته : پاشان په‌روه‌ردگاری هه‌ڵیبژارد بۆ پێغه‌مبه‌رێتی وته‌وبه‌ی لێ قه‌بوڵ كردو ڕێنمونی كرد .
یان حه‌زره‌تی موسی – علیه السلام – پاش ئه‌وه‌ی كه كابرایه‌كی كووشت له خوای گه‌وره پاڕایه‌وه وهاواری بۆ برد ( قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ) { القصص : ١٦ } واته : موسی فه‌رمووی : ئه‌ی په‌روه‌ردگار به‌ڕاستی من سته‌مم له‌خۆم كرد، كاتێك له‌ده‌ستم ده‌رچوو ئه‌و كابرایه‌م كووشت، لێم ببووره وبمبه‌شخه، جا خوای میهره‌بانیش لێی خۆش بوو، بێگومان چونكه ئه‌و زاتێكی لیخۆش بوو میهره‌بانه .
یان حه‌زره‌تی یونس – علیه السلام – پاش ئه‌وه‌ی كه له گه‌له‌كه‌ی تووڕه بوو وسه‌ری خۆی هه‌ڵگرت به‌بێ ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره ئیزنی بدات، ئه‌وه بوو ماسیه‌كی گه‌وره قووتی دا، به‌ڵام پاشتر وله‌ناو سكی ئه‌و ماسیه‌دا یونس تێگه‌شت كه سه‌رپێچی په‌روه‌ردگاری كردوه به‌رده‌وام ده‌ستی كرد به خوێندنی ئهم دوعایه : ( لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْـحــَانـَكَ إِنـِّي كـُنْتُ مِـنَ الظَّالِمِينَ ) { الانبیاء: 87 } واته : ئه‌ی په‌روه‌ردگار ته‌نها تۆ په‌رستراویت وجگه له‌تۆ هیچ په‌رستراوێكی به‌هه‌ق نیه، پاك وبێگه‌ردی بۆ تۆ ئه‌ی خودایه، چونكه من له‌و كه‌سانه‌م كه سته‌مكارن، كه یونس پێغه‌مبه‌ر – علیه السلام – دانی نا به هه‌ڵه وسه‌رپێچیه‌كه‌یدا خوای گه‌وره‌ش لێی خۆش بوو، وه ڕزگاری كرد له‌و ته‌نگانه و ناڕه‌حه‌تیه، هه‌روه‌ك پاشتر ده‌فه‌رموێت ( فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ ) { الانبیاء: 88 } واته : دوعا ونزاكه‌یمان گیرا كرد و ڕزگارمان كرد له‌و ناخۆشی وناڕه‌حه‌تیه، به‌هه‌مان شێوه گشت باوه‌ڕدارانیش ڕزگار ده‌كه‌ین .
له‌م باره‌یه‌شه‌وه پێغه‌مبه‌ری خوا ( درودی له‌سه‌ر بێت ) فه‌رمـوویه‌تی : ( دعوة ذي النون – إذا دعاه في البطن الحوت – لا إله إلا أنتَ سُبحَانَك إنّي كنْتُ منَ الظالمينَ، فإنـهُ لم يدعُ بهــا رجلٌ مُسلِمٌ في شيء قــطّ إلاّ استجابَ اللهُ لهُ { رواه أحمد والترمذي والنسائي وصححه الحاكم } واته : نزا وپاڕانه‌وه‌كه‌ی خاوه‌ن ماسیه‌كه كه مه‌به‌ست پێی یونس پێغه‌مبه‌ره - علیه السلام – كاتێك له‌سكی ماسیه‌كه‌دا هاواری كرد ئه‌ی خوایه هیچ په‌رستراوێكی به‌هه‌ق نیه جگه له‌تۆ، پاكی وبێگه‌ردی بۆ تۆ ئه‌ی په‌روه‌ردگار به‌ڕاستی من له‌ستته‌مكارانم، هه‌ر موسڵمانێك ئهم نزا وپاڕانه‌وه‌یه بكات بۆ هه‌رشتێك خوای گه‌وره لێی قبوڵ ئه‌كات ودێت به‌ده‌م هاواریه‌وه .
هه‌شته‌م : خودا له‌بیر نه‌كردن له‌كاتی خۆشی وئاساییدا وهه‌میشه لێی بپاڕێیته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی له‌كاتی ناڕه‌حه‌تیدا ئه‌گه‌ر نزات كرد ولێی پاڕایته‌وه بێت به‌هاناته‌وه .
هه‌ركه‌سێك له‌كاتی ئاسایی و خۆشیدا خوای گه‌وره‌ی له‌بیر بێت و بیناسێت ، په‌روه‌ردگاریش له‌كاتی ناڕه‌حه‌تی و لێقه‌وماندا ده‌یناسێت و دێت به‌هانایه‌وه.
ئه‌بو هوره‌یره ( خوای لێ ڕازی بێت ) له پێغه‌مبه‌ره‌وه ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) ئه‌گێڕێته‌وه كه فه‌رموویه‌تی : ( من سَرّهُ أن يستجيبَ اللهُ لهُ عندَ الشدائِدِ والكَربِ، فليُكثِرْ الدعاءَ في الرّخاءِ { رواه الترمذي والحاكم وهو حديث حسن ) واته : هه‌ر كه‌س حه‌ز ده‌كات كه خوای گه‌وره له‌كاتی ناڕه‌حه‌تی ونه‌هامه‌تیدا نزا وپاڕانه‌وه‌كانی لێگیرا بكات، ئه‌وه با له‌كاتی خۆشی و ئاسایی دا زۆر دوعا بكات وله‌خودا بپاڕێته‌وه .
ابوالدرداء ( خواي لێ ڕازی بێت ) ووته‌یه‌كی جوانی هه‌یه ئه‌ڵێت : هه‌ركه‌س له‌كاتی خۆشی وئاسایی دا زۆر له‌خودا بپاڕێته‌وه له‌كاتی به‌ڵا وموصیبه‌ت دا بۆی گێرا ده‌بێت، هه‌ركه‌س زۆر له‌ده‌رگایه‌ك بدات هه‌ر بۆی ده‌كرێته‌وه ( رواه البيهقي فی شعب الإيمان ) .
نۆیه‌م : زۆر به عه‌زم وبه دڵنیاییه‌وه داوا له خوای گه‌وره بكه‌یت، نه‌وه‌ك له‌كاتی پاڕانه‌وه‌تدا بڵێیت : ئه‌ی خوای گه‌وره ئه‌گه‌ر وویستت ئه‌وه‌م بۆ بكه، نه‌خێر بزانه په‌روه‌ردگار زۆر به‌ڕه‌حمه وزۆریش ده‌وڵه‌مه‌نده، جا له‌به‌ر ئه‌وه دو دڵ نه‌بیت له نزا وپاڕانه‌وه‌كانتدا، به‌شێوه‌یه‌ك دوعا بكه كه خوای گه‌وره بۆت جێ به‌جێ ده‌كات ودێت به‌هاناته‌وه، له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتووه كه پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) فه‌رموویه‌تی : ( إذا دعا أحدكم فَلَا يقُلْ : اللهمَّ اغفرْ لِي إن شئتَ، ولكن ليعزم المسألةَ، وليعَظمْ الرُّغبةَ، فإنَّ اللهَ لا يتعاظُمُه شيءٌ أعطاهُ ) ( رواه مسلم ) واته : هه‌ركاتێك یه‌كێك له ئێوه نزای كرد وله‌خوا پاڕایه‌وه با نه‌ڵێت : ئه‌ی خوای گه‌وره ئه‌گه‌ر وویستت لێم خۆش به، به‌ڵكو زۆر به عه‌زم ودڵنیایی وڕوغبه‌تێكی گه‌وره‌وه داوا بكات له‌خوای گه‌وره، چونكه په‌روه‌ردگارهیچ شتێكی لا گه‌وره وگران نیه كه بیبه‌خشێت .
ده‌یه‌م : دووباره كردنه‌وه‌ی نزا وپاڕانه‌وه و ئیلحاح كردن له په‌روه‌ردگار.
هه‌روه‌ك ابو الدراداء فه‌رمووی : هه‌ركه‌س زۆر بدات له‌ده‌رگایه‌ك هه‌ر بۆی ده‌كرێته‌وه، جا له‌به‌ر ئه‌وه تۆی باوه‌ڕداریش زۆر بپاڕێره‌وه وچه‌ند جارێك دوعاكانت بڵێره‌وه وئیلحاح بكه له په‌روه‌ردگار كه لێت گیرا بكات، وه‌ك ئه‌وه‌ی سوێندی خودا بده‌یت وبڵێ : ئه‌ی خوایه توو گه‌وره‌ی وعه‌ظه‌مه‌تی خۆت وناوه پیرۆزه‌كانت لێم خۆش به، ئه‌ی خوایه ده‌ستم دانانێم تا دوعاكانم لێ گیرا نه‌كه‌یت وئه‌ی خودایه په‌روه‌ردگاری ئاسمانه‌كان وزه‌وی خاوه‌نی هه‌موو كه‌ون وكائینات هه‌ڵسوڕێنه‌ری وورد ودرشتی ئهم گێتی یه تۆ زۆر ده‌وڵه‌مه‌ندی زۆر به ڕه‌حمیت له‌گوناهم خۆش به له‌ئاگری دۆزه‌خ ڕزگارم بكه له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ران وڕاستگۆیان وپیاوچاكان وشهداء حه‌شرم بكه وله‌به‌هه‌شته‌كه‌تدا بمكه به‌هاوه‌ڵی ئه‌وان .
له‌صیفه‌تی دوعا وپاڕانه‌وه‌كانی پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) دا هاتووه : أنّ النبيَّ ( صلى الله عليه وسلم ) استقبلَ القبلةَ يوم بدر، ثُمَّ مدَّ يدهُ فجهلَ يهتفَ بربهِ: اللهمَّ أنجِزْ لي ما وَعَدتَني، اللهمَّ آتِ ماوَعَدتَني، اللهمّ إن تَهلِكْ هذهِ العِصابَةُ منْ أهلِ الإسلام لاتَعبُد في الأرضِ، فما زَالَ يهتِفُ بربهِ مآدّاً يَدَيهِ مستقبلَ القبلَةِ، حتى سَقَطَ ردائَهُ عنْ مَنكِبَيهِ، فأتاهُ أبو بكرٍ فأخذَ ردائَهُ، فألقاهُ على مَنكِبَيهِ، ثّمَّ التزمَهُ من وَرائِهِ وقالَ : يا نبيَ الله كذاكّ مناشدتَكَ ربُّكَ، فإنَّهُ سَيَنجِزُ لَكَ ما وَعَدَكَ، فَأنزَلَ اللهُ : ( إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ ) { رواه البخاري } واته : پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) له ڕۆژی به‌درا، ڕووی كرده قیبله وپاشان ده‌سته‌كانی به‌رزكرده‌وه بۆ ئاسمان وده‌ستی كرد به نزا وپاڕانه‌وه له‌خودا، وئه‌یفه‌رموو : ئه‌ی په‌روه‌ردگارم ئه‌وه‌ی به‌ڵێنت پێ داوم جێ به‌جێی بكه بۆم، ئه‌ی خوای گه‌وره ئه‌وه‌ی به‌ڵێنت داوه پێم بۆ بهێنه دی، ئه‌ی خوایه ئهم جه‌نگاوه‌رانه‌ی ئیسلام ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ تێك بشكێن ئه‌وه ئیتر تۆ له‌سه‌ر زه‌ویدا ناپه‌رسترێیت، به‌رده‌وام ڕوو به قیبله و‌به‌ده‌ست به‌رزكراوه‌ی داوای له‌خودا ده‌كرد تا هێنده ده‌ستی به‌رز كرده‌وه عه‌باكه‌ی سه‌رشانی كه‌وته خواره‌وه، ئه‌مجا ئه‌بوبكر هاتو عاباكه‌ی خسته‌وه سه‌رشانی و‌له‌پشتیه‌وه وه‌ستا وبه پێغه‌مبه‌ری ووت : ئه‌ی نێرراو ڕه‌سولی خودا، هه‌رچیت داواكردووه خوای گه‌وره نزاكه‌ی لێی گیرا كردوویت ، په‌روه‌ردگار ئه‌وه‌ی به‌ڵێنی پێداویت هه‌موویت بۆ جێ به‌جێ ده‌كات، له دواییدا ئهم ئایه‌ته هاته خواره‌وه : ئێوه هاوار بۆ خودا دێن و لێی ده‌پاڕێنه‌وه، ئه‌ویش به‌ده‌متانه‌وه هات و نزاكه‌ی لێ گیرا كردن به‌وه‌ی هه‌زار فریشته‌ی یه‌ك له‌دوای یه‌كی بۆ دابه‌زاندن - كه یارمه‌تی ده‌رتان بن له‌جه‌نگ كردن له‌گه‌ڵ بێباوه‌ڕان - .
یازده‌یه‌م : هه‌وڵبده با پۆشاك وخواردن وخواردنه‌وه وجێگای دانیشتنت له ڕزقی حه‌ڵاڵ وپاك وخاوێن بێت وحه‌رام تێكه‌ڵاوی ماڵ وسامانت نه‌بێت، چونكه حه‌رام خواردن وخواردنه‌وه وحه‌رام پۆشین ده‌بن به‌هۆی ڕێگری له گیرا نه‌بوونی دوعا وپاڕانه‌وه لای خوای گه‌وره ومیهره‌بان، له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا هاتووه كه پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) ئه‌فه‌رموێت : ( .. ثمَّ يمُدُّ يَديهِ إلى السماءِ يقولُ: ياربُّ ياربُّ ومطعَمُهُ حرام وملبسُهُ حرامٌ وغذيَ بالحرامِ فأنَى يُستجابُ له ) { رواه مسلم } واته : ..... پاشان كه‌سێك ده‌سته‌كانی به‌رز ده‌كاته‌وه بۆ ئاسمان وهاوار ده‌كات وله‌خودا ده‌پاڕێته‌وه وئه‌ڵێت : ئه‌ی په‌ره‌روه‌دگار ئه‌ی په‌روه‌ردگار، كه‌چی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا خواردن وپۆشاكی له‌حه‌رامه وحه‌رامیشی ده‌رخوارد ده‌درێت، ئیتر چۆن وبــه‌چ شێوه‌یك پاڕانه‌وه‌كه‌ی لێ گیرا بكرێت .
كه‌واته ئه‌ی برای باوه‌ڕدار خۆت ومال ومنداڵت له‌حه‌رام بپارێزه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی په‌روه‌ردگار له ئاگری دۆزه‌خ بتپارێزێت وپاشانیش هه‌رچیت داواكرد له‌خوای گه‌وره بێت به‌ده‌مته‌وه ودوعا ونزاكانت له‌كاتی ناڕه‌حه‌تی ولێقه‌و‌مانتدا لێگیرا بكات، بۆیه زۆر ئاگاداربه .
دوازده‌یه‌م : كۆتا ئاداب له‌ئادابه‌كان بۆتان باس بكه‌ین ئه‌وه‌یه، تۆش كۆتایی دوعا ونزاكانت به صه‌له‌وات دان له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ری ئازیز بهێنه، ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌ی كه شانازی هه‌موو به‌شه‌ریه‌ت و ئوممه‌تی ئیسلامه، چونكه ناوی پیرۆزی پێغه‌مبه‌ر ( دردوی خوای له‌سه‌ر بێت ) هه‌میشه وزۆرجار خوای گه‌وره له‌گه‌ڵ ناوی خۆیدا ذكری ده‌كات، له شایه‌توماندا، له كاتی بانگ داندا، له ئیطاعه وگوێڕایه‌ڵیدا، له له‌به‌ده‌مه‌وه‌چوونی باوه‌ڕداران بۆ جێ به‌جێ كردنی فه‌رمانه‌كانیان ( استجيبوا لله ورسوله ِ ... ) .
له‌فـــه‌رمووده‌یه‌كیشدا كه ئیمام طه‌به‌رانی وبه‌هیهه‌قی ڕیوایه‌تیان كردوه وفه‌رمووده‌كــه‌ش فه‌رموده‌یه‌كی حه‌سه‌نه پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) فه‌رموویه‌تی : ( كلُّ دعاءٍ مَحجوبٌ حَتى يُصَليَ على النبيّ ( صلى الله عليه وسلم ) واته : هه‌موو نزا وپاڕانه‌وه‌یه‌ك ده‌درێته دواوه هه‌تا ئه‌و كاته‌ی كه‌صه‌له‌وات ده‌درێت له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ر ( درودی خوای له‌سه‌ر بێت ) .
له‌كۆتایدا له‌خوای گه‌وره ده‌پاڕێینه‌وه به ناو وصیفه‌ته جوانه‌كانی كه له‌م مانگه پیرۆزه‌دا له گوناهی هه‌موو لایه‌كمان خۆش ببێت ویارمه‌تیمان بدات له‌سه‌ر طاعه‌ت وعیباده‌تی خۆی وبمان گێڕێت له‌و كه‌سانه‌ی كه له‌م مانگه پڕ به‌ره‌كه‌ته‌دا لێیان خۆش ده‌بێت ونزا ودوعاو پاڕانه‌وه‌ی گشت لایه‌كیشمان قبوڵ بفه‌رموێت ( ئامین یارب العالمین )
سبحان ربك رب
العزة عما یصفون وسلام علی المرسلین والحمد لله رب العالمین .
وصلی الله وسلم علی
نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم .
والسلام علیكم ورحمة الله وبركاته .
