Силсилаи тарбияи фарзандон, қисми сивуякум: Бинои ҷисмии кӯдак

Силсилаи тарбияи фарзандон, қисми сивуякум: Бинои ҷисмии кӯдак

سلسلة تربية الأولاد، القسم الواحد والثلاثون: عن البناء الجسمي للأولاد

< الطاجيكية – Tajik - Тоҷикӣ >

Таҳия: Ҳақназаров Тоҳир

إعداد: حقنظراو طاهر

—™

Пешгуфтор

Табиист, ки бозӣ ва фаъолияти ҷисмӣ барои кӯдак як амри табииву фитрӣ аст, ки Худованд онро ба унвони табиъат дар вуҷуди ӯқарор додааст, то ин ки ҷисмаш ба таври табиӣ ва ба шакли нерӯманду намунае рушду нумӯ кунад. Зеро даврони туфулияти инсон дар миё­ни соири мавҷудоти зинда тӯлонитарин даврон мебошад ва аз ҷиҳати дигар рушди ақл ва соири аъзои бадан ба таври куллӣ дар ин даврон пайдо мешаванд, чун баъд аз даврони туфулият барои ҷисму бадан мушкил аст, ки ба сурати хубу ҷолиб рушди зиёд кунад ва пайванду, устухонҳо, сина ва ам­соли онҳо ба наҳви шоистае қавию нерӯманд гарданд, зеро чунонки мулоҳиза мешавад, имкон надорад, ки инсон баъд аз сипарӣ кардани даврони кӯдакиву навҷавонӣ битавонад фарди варзишгару фаъол гардад ва бигӯяд: “Ман мехоҳам баъд аз гузашти марҳилаи кӯдакиву навҷавонӣ ва бидуни варзишу фаъолияти ҷисмӣ бадани худро бисозам ва фарди қавию нерӯманд гардам. Чун маълум аст, ки муваффақ гаш­тани ӯ ба ин гуфтааш бисёр заиф мебошад ва иддаое беш нест, ба он далел, ки бинои ҷисмӣ ва сохтори бадани кӯдак бояд дар ҳамон даврони кӯдакию навҷавонӣ сохтаву пар­дохта шавад, бар хилофи соири матолиб ва масоиле, ки дар робита бо кӯдак дар фаслҳои гузашта баён шуданд. Зеро дар онҳо агар билфарз падарону модарон ва соири мурабб­иёну сарпарастон набошанд, мусалламан дар оянда дастёбӣ ба он матолиб ва хостаҳои мавриди назар баъд аз эшон им­конпазир мебошад.

Бояд донист, ки бозиву фаъолияти ҷисмӣ як амри фитрӣ аст ва донишмандону уламои гузашта бозӣ ва фаолияти кӯ­дакро дар сохтмони бинои ҷисмии ӯ бисёр боаҳамият до­ниста, ба он таваҷҷӯҳи хоссае намудаанд. Чунонки Имом Муҳаммади Ғаззолӣ гуфтааст: “Баъд аз он ки кӯдак аз мак­табу дарси муаллим фориғ шуд, лозим аст, ки ба ӯ иҷозат дода шавад, ки озодона ва ба хубӣ бозии муносиб бикунад, то аз хастагии дарси муаллим бадар ояд. Он ҳам дар фазое, ки бозӣ ва муҳити бозӣ барои ӯ хастакунанда набошад, зеро манъ намудани кӯдак аз бозию тафриҳ ва ӯро мудом водор намудан ба таълими фавқи тоқат қалбро мемиронад, ҳуш ва заковати кӯдакро аз кор мебарорад ва зиндагиро бар ӯ танг менамояд, то он ҷое ки кӯдак худаш мустақиман роҳи чора­еро меҷӯяд, то аз ин тангиҳо раҳоӣ ёбад”.[1]

Ба ҳамин хотир аст, ки машғул нашудани кӯдак ба вар­зиши ҷисмӣ ва фаъолияти фикрӣ аҳёнан сабаби ба вуҷуд омадани хатарҳое мешавад, ки дере намекашад, дарҳол ва ё дар оянда паёмадҳои ногувори онҳо дар вуҷуди кӯдак ба ҳар шакле аз қабили заиф шудан ва аз по даромадани ҷисм ва ё ба сурати носозгории ҳолатҳои дохилӣ ва равонии ӯ зо­ҳиру намоён мегардад. Бинобар ин, дарёфтем, ки кӯдак ба маҳзи ин ки по ба синни булуғ гузошт, даврони кӯдакии ӯ поён ёфт ва вориди марҳалаи ҷадиде аз зиндагиаш шуд, ва­зифаҳои хоси шаръӣ ба ӯ мутааллиқ мешаванд. Дар ин дав­рон, дар баробари гуноҳони кабираю сағира, мавриди му­ҳосаба қарор мегирад ва навиштани кирдору гуфтори хуб ё бади ӯ оғоз мешавад. Медонем, ки ин вазифаҳо ниёзманд ба бинои қавӣ ва ҷисми таҷрибадидаву варзида мебошад. Та­биист, ки намоз, рӯза, ҳаҷ ва ҷиҳод, ки сутунҳои асосии дин ҳастанд, дарвоқеъ ниёзманд ба фарди мӯъмини нерӯманд ва фаъол мебошанд. Пас, бар мо лозим аст, ба хубӣ бианде­шему аз худ бипурсем, ки оё роҳҳо ва қавоиду завобите, ки мо метавонем ба василаи онҳо ҷисми кӯдакро устувор со­зем, кадоманд? Ин бинову сохтори мутмаин чӣ гуна ҳосил мешавад? Албатта бо ҷуръат метавон гуфт, шакке нест бо нигаристан ба аҳодису сирати шарифа ва тариқаи рафтори Пайғамбар (с) бо кӯдакон, дар робита бо эҳтимом варзидан ба бинои ҷисми онон ба чор аркони асосӣ даст меёбем, ки бо пайравӣ аз онҳо бинои ҷисмии устувору нерӯманди кӯ­дак ҳосил мешавад. Дар поён ин чор асос ба тафсил баён хоҳанд шуд.

Асоси аввали ҷисмӣ, ҳаққи кӯдак дар омӯзиши шиноварӣ, тирандозӣ ва саворӣ

Аз Умар ибни Хаттоб (р) ривоят шуда, ки гуфтааст: “Ба фарзандони худ шиноварӣ, тирандозӣ, саворӣ ва савор шудан бар аспро биомӯзед”. Аз ҳамин ҷо, ҳаққи кӯдак дар таълими варзишҳои хоссе, ки Пайғамбар (с) фақат онҳоро зикр кар­дааст, ошкор мегардад ва ин воқеиятро мерасонад, ки вар­зиш чӣ қадар дар зиндагии кӯдак, чи дарҳол ва чи дар оян­даи ӯ нақши босазоеро иҷро мекунад ва дар касби эътимоду такя ба нафс муассир мебошад. Зеро вақте кӯдак ба синни булуғ расида, бузург мешавад, дар баробари тарсҳову изти­робҳои нафсию равонӣ таҳаммули бештаре меёбад. Аз ҷиҳа­ти дигар, ин навъ варзишҳо бар хилофи варзишҳои дигар дар ғайри даврони кӯдакиву навҷавонӣ он тавре, ки мебояд омӯхта намешавад ва шахс дар онҳо яқину баҳраи комил ба даст намеорад.

Бинобар ин, он чи дар ин робита истифода мешавад, ин аст, ки Расули Худо (с) ба варзиш ва фаъолияти ҷисмиву фикрии кӯдакон таъкид мефармуданд. Чун худ дар даврони кӯдакӣ бо Банӣ Наҷҷор аз қавмҳои модарашон шино ме­карданд ва бо кӯдакон бозӣ мекарданд, ҳамчунин кӯдакон­ро бар тирандозӣ ташвиқ менамуданд.

Дар ривоят омадааст, ки Расули Худо (с) дар рӯзи ҷанги Уҳуд ба Саъд хитоб намуда фармуданд: «Тир андоз, падару модарам фидоят эй писари озода ва пурҳарорат!».[2]

Боз омадааст, ки Расули Худо (с) аз назди иддае аз ҷа­вонон гузаштанд, ки тирандозӣ мекарданд, фармуданд: «Эй Бани Исмоил, тирандозӣ кунед, падаратон ҳам тирандоз буданд».[3]

Асоси дуюми ҷисмӣ, доир намудани мусобиқаҳои варзишӣ дар байни кӯдакон

Табиист, ки доир намудани мусобиқаҳои варзишӣ дар байни кӯдакону навҷавонон дар созмондиҳии ҷисми кӯдак асос ва пояи фаъоле ба ҳисоб меояд ва василаест ҷиҳати во­дор сохтани ӯ ба рӯй овардан ба варзишу бозӣ ва таваҷҷӯҳи бештар зоҳир намудан ба саломатии бадани худ. Чунонки аз Абдуллоҳ ибни Ҳорис (р) ривоят шуда, ки Пайғамбари акрам (с) Абдуллоҳ, Убайдуллоҳ ва бисёре аз бани Аббосро зимни таъриф ва ситоиш дар як саф қарор медоданд, сипас мефармуданд: «Аз шумо ҳар касе давида аввалин шуда ба назди ман бирасад, барои ӯ чунину чунон ҷоиза аст».[4] Онҳо ба тарафи он ҳазрат (с) давида аз ҳамдигар сабқат меҷус­танду худро бар рӯи пушт ва синаи эшон меандохтанд ва он ҳазрат (с) низ онҳоро дар оғӯш мегирифтанду мебӯсиданд.

Чунонки мулоҳиза мешавад, Пайғамбари акрам (с) бар ҳамаи онон муҳаббат меварзиданду ҳар кадоми эшонро ме­бӯсиданд ва дар ин кор танҳо бар фарди пирӯз басанда на­мекарданд, балки ба ҳамаи онон таваҷҷӯҳ доштанд. Ба хо­тири парҳез аз эҷоди ҳасодату кинаварзӣ дар байни эшон ҳеҷ гуна истисное қоил намешуданд.

Асоси сеюми ҷисмӣ, бозӣ кардани афроди бузургсол бо кӯдакони хурдсолу навҷавон

Акнун теъдоде аз аҳодисро баён мекунем ва аз ин аҳо­дис бароямон маълум мешавад, ки роҳбари ҷаҳони башари­ят Пайғамбари акрам (с) бо кӯдакон бозӣ мекарданд ва нис­бат ба онон муҳаббат меварзиданд. Ин ба он хотир буд, то волидайн ва мураббиёну сарпарастонро тарбия ва огоҳ со­занд ба ин ки аз Ӯ пайравӣ намоянд ва бо кӯдакони худ бо­зӣ кунанд. Чунонки Абуаюби Ансорӣ гуфтааст: “Ба назди Расули Худо (с) рафтам, дидам Ҳасану Ҳусайн (р) дар болои даст ва ё дар оғӯши он ҳазрат (с) бозӣ мекарданд. Ман пур­сидам: “Эй Расули Худо (с), ин ду кӯдакро зиёд дӯст медо­ред!?” Фармуданд: «Чӣ гуна ононро дӯст надорам, дар ҳоле ки эшон дар дунё ду гули ман ҳастанд, ки онҳоро мебӯям».[5]

Боз Саъд ибни Абуваққос (р) гуфтааст: “Ба назди Расу­ли Худо (с) рафтам, дидам Ҳасану Ҳусайн (р) бар рӯи синаву шиками он ҳазрат (с) бозӣ мекунанд. Гуфтам: “Эй Расули Худо (с)! Оё ин ду кӯдакро дӯст медоред?” Фармуданд: «Ча­ро ононро дӯст надорам, дар ҳоле ки эшон ду гули ман ҳас­танд!».[6]

Аз Умар ибни Хаттоб (р) ривоят шуда, ки гуфтааст: “Ҳасану Ҳусайн (р)-ро дидам бар дӯши Пайғамбар (с) бу­данд, гуфтам: “Бардорандаи хубе доред!” Он ҳазрат (с) фармуданд: «Оре, ин ду ҷойгоҳи хубе доранд».[7]

Оиша (р) мегӯяд: “Дар ҳоле ки гурӯҳе аз ҳабашиён дар масҷид бозӣ мекарданд ва ман бозии эшонро тамошо мекар­дам, дидам Пайғамбар (с) маро бо ридои худ мепӯшониданд, то ин ки он ҳазрат (с)-ро хаста мекардам.[8] Пас шумо низ қадри духтари навҷавонеро, ки ҳарису алоқаманд ба бозии машрӯъ мебошад, бидонед”.

Оиша (р) инчунин гуфтааст: “Иддае аз ҳабашиён дар рӯ­зи ид дар ҳузури Пайғамбар (с) бозӣ мекарданд, пас маро ба­рои тамошо кардан фаро хонданд. Ман низ аз пушт, аз рӯи шона ва гардани он ҳазрат (с) бозии эшонро менигаристам, то ин ки аз тамошо кардан хаста мешудам ва рӯи худро бармегардондам”.[9]

Бар асоси ин аҳодису ривоёти зикршуда маълум гардид, ки Пайғамбари акрам (с) бозиҳои гуногунеро бо Ҳасану Ҳусайн (р) анҷом медоданд. Ин амал ба хубӣ ишора бар он мекунад, ки Пайғамбари акрам (с) мусалмононро водор на­мудаанд ба ин ки онон низ бо кӯдакони худ бозиҳои мух­та­лиф ва муносиб бо рушди фикрию ҷисмии эшон анҷом ди­ҳанд. Ҳамчунин маълум шуд, ки Пайғамбари акрам (с) Ҳа­сану Ҳусайн (р)-ро дар вақти бозӣ кардан бо он ҳазрат (с) мавриди ситоишу ташвиқи худ қарор медоданд, то ин ки бар шодиву нишоти рӯҳию равонии онон биафзоянд ва ба бозии худ идома диҳанд, бидуни ин ки эҳсоси хастагиву но­тавонӣ намоянд. Дар канори ин бозӣ нисбат ба онон ба му­ҳаббату шафқат низ мепардохтанд, то ин кор дар як замон ғизои ҷисмӣ ва рӯҳии эшон гардад...

Асоси чоруми ҷисмӣ, бозӣ кардани кӯдакон

бо якдигар

Чи басо худи волидайн ба корҳои мухталиф саргарму машғуланд ва дар ин ҳолатҳо ин имконро барои кӯдаки худ фароҳам созанд, ки онҳо бо бародарони худ, ё бо фарзандо­ни ҳамсояву ҳаммаҳалла ва ё бо фарзандони наздикону хе­шовандон бозӣ кунанд. Ва ба хотири тарс аз ин ки мабодо фарзандашон ҳангоми бозӣ кардан бо дигар кӯдакон бадза­бониву дашномгӯӣ ва ё ахлоқи зишту нописандро, аз қаби­ли хашм ва аксуламалҳои номуносиб, ёд бигирад, мехоҳанд фарзандашон бо кӯдакони поку боадаб бозӣ кунад.

Бояд донист, ки Пайғамбари акрам (с) дар бисёр ҷойҳо кӯдаконро медиданд, ки машғули бозианд, эшонро аз он манъ намекарданд ва онро амри зишту нописанд намешу­мориданд. Чунончи Ҷобир (р) мегӯяд: “Мо чанд нафар кӯдак дар хидмати Расули Худо (с) будем ва моро барои хӯрдани хӯрок фаро хонданд. Дар ин ҳангом, Ҳусайн ибни Алӣ (р) дар сари роҳ бо гурӯҳе аз кӯдакон бозӣ мекард. Расули Худо (с) фавран ва бошитоб пеши он гурӯҳ рафта, дасташонро ба ин сӯву он сӯ барои гирифтани Ҳусайн мекашиданд ва ба ӯ ме­хандиданд, то ин ки Ҳусайнро гирифтанд ва як даст дар зери шонааш ва дасти дигари худро дар байни сару ду гӯшаш қа­рор доданд. Сипас, ӯро дар оғӯш гирифтанду бӯсиданд ва баъд гуфтанд: «Ҳусайн аз ман аст ва ман низ аз Ҳусайн ҳастам. Худованд дӯст дорад касеро, ки он дуро дӯст медорад, Ҳа­сану Ҳусайн ду набера аз набераҳои ман ҳастанд».[10]

Қаблан дар боло дар ҳадиси «Саҳеҳайн» аз Анас (р) ба­ён гардид, ки Анас (р) гуфт: “Ҳангоме, ки ман бо чанд кӯдак бозӣ мекардам, Расули Худо (с) омаданд ва маро ба дунболи кори зарурӣ фиристоданд...”то охири ҳадис.

Ҳамчунин аз Абдуллоҳ ибни Аббос (р) ривоят шуда, ки гуфт: “Дар ҳоле ки ман бо гурӯҳе аз кӯдакон бозӣ мекардам, Расули Худо (с) омаданд ва ман дар пушти дар худро аз ӯ пин­ҳон намудам. Аммо Расули Худо (с) маро фаро хонда ги­риф­танд ва сипас назди Муъовия (р) фиристоданд. Ман низ раф­там ва баргашта гуфтам: «Машғули хӯрок хӯрдан аст».[11]

Пайғамбари акрам (с) дар даврони кӯдакияш бо дигар кӯдакон бозӣ мекарданд ва дар ривояте омадааст: “Дар ҳоле ки бо кӯдакон бозӣ мекарданд, Ҷабраил (а) назди Ӯ омад ва Ӯро гирифту синаашро шикофт...” то охири ҳадис.[12]

Дар боло баён намудем, ки ду нафар навҷавон ба назди Пайғамбари акрам (с) омаданд, то эшонро ба ҷабҳаи ҷангу ҷиҳод бо куффор бифиристанд. Пайғамбари акрам (с) яке аз он дуро пазируфта, ба ҷабҳаи ҷиҳод фиристоданд, аммо ди­гареро ба сабаби камсинну сол буданаш напазируфтанд ва нафиристоданд. Вай эътироз кард, ки чаро Пайғамбари ак­рам (с) ӯро пазируфтанду маро, напазируфтанд, дар сурате ки агар бо ӯ гӯштӣ мегирифтам, ҳатман ӯро бар замин ме­задам. Пас он ду дар ҳузури Пайғамбари акрам (с) гӯштӣ гирифтанд ва ӯро бар замин зад. Дар натиҷа, Пайғамбари акрам (с) ҳар дуи ононро пазируфта ба майдони ҷангу ҷи­ҳод бо куффор фиристоданд.

Аммо бозӣ кардани духтарбачаҳо бо писарбачаҳо фарқ­кунанда мебошад ва дар он ҷое ки уламо бозӣ кардани дух­таронро бо арӯсакҳову муҷассамаҳои духтаронаро ҷоиз до­нистаанд (ва дар ин маврид ривоятҳое нақл шуда, ки мета­вон онҳоро дар китобҳои мӯътабар дар ин маврид ёфт).

Дар ривояте омадааст, ки Оиша (р) гуфтааст: “Духта­роне ошно ва ҳамсинну солам назди ман меомаданд ва бо ман ба шодиву хушӣ мепардохтанд, (вақте ки Расули Худо (с)-ро медиданд, аз рӯи шарму ҳаё) худро пинҳон мекарданд, аммо Пайғамбари акрам (с) ононро мефиристоданд, то бо ман ҳам­нишин шаванд ва ба шодиву сурур бипардозанд”.[13]

Яке аз бозиҳои мамнӯъ ва ҳаром

ҳадаф қарор додани ҳайвон аст

Саъид ибни Ҷубайр гуфтааст: “Ҳамроҳи Ибни Умар ва Ибни Аббос (р) дар яке аз роҳҳои Мадина бо ҳам роҳ мераф­тем, ногаҳон ба чанд нафар навҷавоне бархӯрд кардем, ки як мурғи хонагиро ба унвони ҳадаф насб намуда, баста буданд ва ҳар як ба сӯи он тир мепарониданд. Ибни Умар аз кори онон бисёр хашмгин шуда, гуфт: “Кӣ чунин кореро кар­да­аст?” Онҳо пароканда шуданд. Ибни Умар гуфт: “Расули Ху­до (с) нафрин кардаанд касеро, ки ҳайвонро ин гуна ҳадаф қа­рор диҳад”.[14]

Тазаккур ва ҳушдор ба падару модар

ва мураббиён

Лозим аст ин нуктаро ба падару модарон тазаккуру ҳушдор диҳем, ки кӯдакони худро қабл аз ғуруби офтоб ба хона фаро хонда, нагузоранд дар берун аз хона, дар кӯча­ҳо­ву хиёбонҳо монда бозӣ кунанд. Зеро дар баъзе аҳодис ва ривоёт омадааст, ки шайтонҳо ва мавҷудоти зараррасон дар чунин вақтҳо дар гардишу пароканда мебошанд (ва мумкин аст ин кор барои онон пешомадҳои ногувореро ба бор дош­та бошад). Бинобар ин, ҳеҷ монеае нест, ки волидайн ин гуна аҳодису ривоётро ба кӯдакони худ биомӯзанд ва онон­ро бифаҳмонанд, то бидонанд, ки ин монеа шавӣ аз ҷониби Расули Худо (с) тавсия мебошад ва бояд онро риоят намуд.

Дар ривоят омадааст, ки Расули Худо (с) фармуданд:

«(Ҳангоми ғуруб) Кӯдакони худро нигоҳ доред (ва нагузо­ред берун бираванд) то (муддате аз) аввали шаб бигзарад, чун дар он муддат шайтонҳову мавҷудоти зараррасон дар ҳоли омаду рафт мебошанд».[15]

Дар ривояти дигар омадааст:

«Ҳангоме ки торикии шаб фаро расид, кӯдакони худро ни­гоҳ доред (ва нагузоред берун бираванд), чун дар он вақт шай­тонҳову мавҷудоти зараррасон пароканда мебошанд ва вақ­те муддате аз шаб гузашт, ононро ба ҳоли худ бигзоред».[16]

Хотимае дар бораи фоидаҳои варзиш

барои кӯдакон

Бо вуҷуди ин ки бозӣ кардан барои афроди болиғ ва бу­зургсол ба хотири пур кардани вақтҳои фароғатию бекорӣ аст, аммо барои кӯдакону навҷавонон як амали бисёр му­ҳим ва қобили таваҷҷӯҳ мебошад, зеро кӯдак дар вақти машғул шуданаш ба бозӣ, ба таври куллӣ аз ҷиҳати ақлу ҷисм тағйир меёбад ва робитаи вазифаҳои иҷтимоӣ ва ҷан­баи аксуламаливу ақлии ӯ ба ҳадди камол мерасад.

Ҳамчунин, бозӣ дар муҳити табиӣ ва ҳамзамон бо роҳ­намоии падарон дар рафти он, дар тағйири ҷисмиву рӯҳии кӯдак нақши қобили таваҷҷӯҳе дорад. Зеро гумоне нест, ки бозиву фаъолияти бадании кӯдак дар даврони пеш аз раф­тан ба мадраса замони бисёр муҳиме аст барои рушди ақлии ӯ, чун дар ҳамин даврон аст, ки нерӯи ҷисмонии кӯдак ба василаи бозӣ кардан, фаъолияти баданиву фикрӣ поярезӣ шуда, шакл мегирад ва низ ба ҳадди матлубе мерасад.

Илова бар ин, кӯдак дар вақти бозӣ кардан огоҳиҳову таҷрибаҳои гузаштаи худро такрор мекунад, то ин ки бита­вонад онҳоро ба хубӣ аз худ карда, дар хотираш нигаҳ до­рад ва ба сурати ҷузъе аз шахсияти ӯ дароянд, ба наҳве, ки дар оянда ӯро барои ҳамоҳангӣ ба саволу ҷавобҳои наве, ки дар аснои бозӣ карданаш ба онҳо мепардозад, омодаву му­ҳайё созад. Ба ҳамин хотир аст, ки имрӯз бар ин асос, ки бо­зӣ мӯҷиби талаф кардани вақт ва аз даст додани фурсат ме­бошад, назар карда намешавад, балки бар асоси омодагӣ ба он назар карда мешавад. Аз ин рӯ, бояд донист, падароне, ки кӯдакони худро аз бозӣ кардан дар муҳити хона ва ё бо кӯдакони ҳамсояҳо маҳрум сохта, монеъи он мешаванд, дарвоқеъ ононро аз ниёзмандиҳои асосиву бисёр зарурии худ барои рушду нумӯ маҳрум месозанд...!!

Варзиш дорои фоидаҳову арзишҳои зиёде мебошад

1. Арзиши ҷисмӣ: Табиист, ки бозию варзиш илова бар коре нишотовар ва хушҳолкунанда будан, барои рушди ҳа­матарафаи кӯдакону навҷавонон низ як амри зарурӣ мебо­шад. Ҳамчунин, онон дар вақти бозӣ кардан маҳорату қоби­лияти кашф кардани ашёро пайдо мекунанд ва тариқаи фа­роҳам намудани онҳоро меомӯзанд.

2. Арзиши тарбиявӣ: Бозӣ ва фаъолияти ҷисмиву фикрӣ замони муносибро дар пеши рӯи кӯдак боз мекунад ва ба он тавсия мебахшад, то ин ки бисёре аз олоту абзори мухтали­фи бозию варзиширо бишиносад, аз қабили шинохтани шаклҳои мухталиф ва рангҳову муҷассамаҳои гуногун. Чи басо кӯдак дар баъзе ҳолатҳо маълумоту таҷрибаҳоеро дар вақти бозӣ дарёфт мекунад, ки наметавонад онҳоро дар ҳеҷ манобеи дигаре ба даст биоварад.

3. Арзиши иҷтимоӣ: Кӯдак бар асари бозӣ кардан дар­меёбад, ки чӣ гуна робитаҳои иҷтимоиро бо дигарон поягу­зорӣ кунад, то бо муваффақият тарзи иртибот ва рафтору кирдор бо эшонро биомӯзад. Ҳамчунин, ба хубӣ шеваи бозӣ кардани дастаҷамъӣ бо бузургсолон ва шеваи гирифтану доданро ёд бигирад.

4. Арзиши ахлоқӣ: Кӯдак дар вақти бозӣ кардан маънои калимаҳоеро аз қабили хато, савоб ва ё дурусту нодурустро ёд мегирад ва ба порае аз меъёрҳои ахлоқӣ, монанди адо­лат, садоқат, амонатдорӣ, ҳифзи нафс, рӯҳи варзиш ва му­қаррароти варзишгарӣ пай мебарад ва ба хубӣ онҳоро ме­омӯзад.

5. Арзиши навоварӣ: Кӯдак аз роҳи бозию варзиш мета­вонад мизони қудрат, тавоноии ибтидоӣ, навоварии хешро бисанҷад ва афкору андешаҳояшро дар маҳаки озмоиш қа­рор диҳад.

6. Арзиши зотӣ: Кӯдак ва навҷавон аз тариқи бозию вар­зиш чизҳои бисёреро дар робита бо ботини худ кашф меку­над, монанди пай бурдан ба тавоноиҳову маҳоратҳои хеш ҳангоми бархӯрд бо дӯстонаш, тарзи муоширату ҳамниши­нӣ ҳамроҳ бо муқоисаи худ бо онон, ҳамчунин, ба бисёре аз мушкилоти худ ва шеваи рӯбарӯ шуданаш бо онҳо ошно мегардад.

7. Арзиши тандурустӣ: Бозӣ ва варзиш василаи бисёр муассире аст барои рафъи афсурдагӣ, заъфи ҷисмӣ, канор гузоридани тирагиҳое, ки бар асари маҳдудиятҳову қайду бандҳои мухталифе, ки барои кӯдак ба вуҷуд омада, бар ӯ таҳмил мешаванд. Ҳамчунин дармеёбем, ки кӯдакони аз хо­наводаҳои бо маҳдудиятҳову қайду бандҳо ва авомиру на­воҳӣ дар онҳо ҳукмфармо, вақте ки берун меоянд, аз кӯда­кони дигари бештар алоқаманд ба бозиву варзиш, фарқ мекунанд. Ҳамчунин, бозиву ҳаракатҳо ва варзиш беҳтарин василае аст барои ташаккули солимии ҷисмӣ ва ақлии ӯ ва дуруст дарк кардани бархӯрдҳои зиндагӣ.