پاكی وداوێن پاكی له ‌ئیسلامدا

( العفة )

پاكی وداوێن پاكی له‌ئیسلامدا

﴿ العفة ﴾

حاج أوميد جروستاني

         ئاماده‌كردنی: حاجی ئومێد چروستانی

مراجعة: بشتيوان صابر عزي

( العفة )

پاكی وداوێن پاكی له‌ئیسلامدا

سوپاس وستایشی نه‌بڕاوه‌ بۆ خوای گه‌وره‌ ومیهره‌بان، وه‌درودو ڕه‌حمه‌تی به‌لێزمه‌ش بۆ سه‌ر گیانی پێشه‌وای جیهانیان محمد، پێغه‌مبه‌ری ڕاستگۆ وده‌ستپاك وئه‌مانه‌ت پارێز، وه‌بۆ سه‌ر گیانی سه‌رجه‌م هاوه‌ڵه‌به‌ڕێزه‌كانی هه‌تا ڕۆژی دوایی .

العفة ( پاكی ) واته : دوور كه‌وتنه‌وه‌له‌گشت حه‌رام وقه‌ده‌غه‌كراوه‌كان و خۆپاراستن له‌ده‌ست پان كردنه‌وه‌ی خه‌ڵكی .

جا خوێنه‌رانی خۆشه‌ویست ( العفة ) پاكی وپاك داوێنی چه‌ند شێوه‌یه‌كی هه‌یه‌:

یه‌كه‌م : ( عفة الجوارح ) پاكی گشت ئه‌ندامه‌كانی له‌ش : موسڵمان پێویسته‌له‌سه‌ری كه‌ده‌ست وزمان وچاو و قاچ وگوێ وداوێنی بپارێزێت له‌سه‌رجه‌م حه‌رام وقه‌ده‌غه‌كراوه‌كان به‌شێوه‌یه‌ك نه‌هێڵێت هه‌وه‌س وئاره‌زووی زاڵ ببێت به‌سه‌ریدا،  هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش خوای گه‌وره‌فه‌رمانی كردووه‌به‌سه‌رجه‌م ئیمانداران كه‌ده‌رونیان پاك ڕابگرن وداوێنیان بپارێزن له‌نزیك كه‌وته‌وه‌ی حه‌رام ، تا ئه‌و كاته‌ی خوای گه‌وره‌ بۆیان ئاسـان ده‌كات به‌شێوه‌یه‌كــی شه‌رعی خێزانێكــی سه‌ركه‌وتوو له‌سه‌ر ئه‌ساســی سـۆز وخۆشــه‌ویستی بنیات ده‌نێن، لــه‌م باره‌یه‌شــه‌وه‌خوای گــه‌وره‌فــه‌رموویه‌تی :  { وليستعفف الذين لا يجدون نكاحًا حتى يغنيهم الله من فضله} [النور: 33]. واته‌: ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌توانایان نیه‌ژن بهێنن با داوێنی خۆیان پاك ڕابگرن، تائه‌و كاته‌ی خوای گه‌وره‌ده‌سه‌ڵاتیان ده‌دا وبه‌هره‌مه‌ندیان ده‌كات له‌فه‌زڵی خۆی وده‌توانن ژن بهێنن .

هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هانی گه‌نجان ولاوانی داوه‌ كه‌خێرا بكه‌ن له‌دروست كردنی خێزان وژنهێناندا، تاوه‌كو داوێنی خۆیان پاك ڕابگرن وچاویشیان بپارێزن له‌سه‌یری ئافره‌تی نامه‌حره‌م، ئه‌وه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتیان نیه ‌كه ‌ژنبهێنن با ده‌ست بگرن به‌ڕۆژوو گرتن و په‌رستشه‌كانی خوای گه‌وره‌وه،‌وه‌ك ده‌فه‌رموێت : (يا معشر الشباب، من استطاع منكم الباءة فليتزوج، فإنه أغض للبصر وأحصن للفرج، ومن لم يستطع فعليه بالصوم فإنه له وِجَاء (وقاية). [متفق عليه]. واته‌: ئه‌ی ده‌سته‌ی لاوان ئه‌وانه‌تان كه‌ده‌سه‌ڵاتتان هه‌یه‌با ژن بهێنن، چونكه‌ژنهێنان چاوتان ده‌گێڕ ێ ته‌وه‌له‌سه‌یری حه‌رام وپاك داوێنیشتان ده‌كات، و ئه‌وانه‌شتان ده‌سه‌ڵاتیان نیه‌ئامۆژگاریتان ده‌كه‌م به‌ڕۆژوو گرتن، چونكه‌رۆژوو ده‌تان پارێزێت له‌حه‌رام .

نموونه‌ی به‌رز وپێشه‌نگی ئه‌م بواره‌ش پێغه‌مبه‌ر یوسف ( علیه السلام )ه‌كه‌لاوێكی شۆخ وشه‌نگ وهه‌ڵكه‌وتووی ئا به‌و جۆره‌ كه ‌نیوه‌ی جوانی لاوانی سه‌رزه‌وی لای ئه‌وه‌بوه‌، كاتێك خێزانی عه‌زیزی میصر كه‌چاوی پێی ده‌كه‌وێت له‌جوانی وڕه‌وشت شیرینیدا عاشقی ده‌بێت ڕۆژێك كه‌عه‌زیزی میصر له‌وێ نابێت خێزانه‌كه‌ی به‌هه‌لی وه‌رده‌گرێت چاك خۆی ده‌ڕازێنێته‌وه ‌وته‌واوی ده‌رگاكانی كۆشكی پادشایه‌تی ده‌گرێت وبانگی یوسف ده‌كات و پێی ده‌ڵێت :          ( هیت لك ) [ یوسف : ٢٣ ] واته‌: من خۆمم بۆ تۆ ئاماده‌كردوه‌و تۆش زۆر به‌په‌له ‌وه‌ره‌پێش وئاماده‌به‌، یوسفيش داوێن پاك و پێغه‌مبه‌ری خوداش داواكه‌ی ڕه‌د كرده‌وه‌و زۆر به‌شه‌رمێكه‌وه‌ ووتی : ( معاذ الله انه ربی أحسن مثوای انه لا یفلح الظالمون ) [ یوسف: ٢٣ ]  واته‌: په‌نا ده‌گرم به‌خودا، هه‌رگیز كاری واناكه‌م،  چونكه ‌به‌ڕاستی مێرده‌كه‌ی تۆ گه‌وره‌وسه‌یدی منه‌وچاك ڕێزی لێگرتووم وپێاوه‌تی زۆره‌به‌سه‌رمه‌وه‌، ده‌بێ جوامێرانه‌سه‌یری ماڵ و خانه‌واده‌ی بكه‌م، نه‌ك خیانه‌ت وگزی لێ بكه‌م ، له‌ولایشه‌وه ‌به‌زاندنی سنوور خوای گه‌وره‌یه وكاری سته‌مكارانه‌، خوای گه‌وره‌ش هه‌رگیز خه‌ڵكانی سته‌مكار وله‌سنوور ده‌رچوو سه‌ركه‌وتوو ناكات .

له‌پاشاندا ژنه‌كه‌ی عه‌زیزی میصر كه‌ده‌زانێت قسه‌ی خۆش سوودی نیه‌له‌گه‌ڵ یوسفدا،   ( ولقد همت به ) واته‌: سوێند به‌خوا ژنه‌كه‌ی عه‌زیزی میصر په‌لاماری یوسفی دا كه‌لێی بدات وبه‌زۆر ڕازی بكات، به‌ڵام یوسف هه‌ر ڕازی نه‌بوو، یوسف كه‌زانی كه‌ئه‌و ته‌واو نیازی خراپه‌په‌لاماری ده‌رگاكه‌ی دا كه‌ڕابكات وخۆی ڕزگار بكات له‌و به‌ڵاو فیتنه‌یه‌، به‌ڵام ژنه‌كه‌له‌دواوه‌په‌لاماری یوسفی داو كراسه‌ی دڕاند ( وقدت قمیصه من دبر وألفيا سیدها لدا الباب ) [ یوسف : ٢٥ ] ‌ . له‌و كاته‌شدا عه‌زیزی میصر دێت به‌سه‌ر ئه‌و ڕووداوه‌دا وهه‌ردووكیان به‌وحاڵه‌وه‌ ده‌بینێت وزۆر ناڕه‌حه‌ت ده‌بێت به‌ڵام ژنه ‌مه‌كر باز وزۆر زانه‌كه‌ی بۆ په‌رده‌پۆشی عار وئابڕوچونه‌كه‌ی ووتی به‌مێرده‌كه‌ی ( ما جزاء من أراد بأهلك سوءَ إلا أن يسجن أو عذاب أليم ) [ يوسف 25 ] واته‌: ئایا پاداشتی ئه‌و كه‌سه‌ چیه‌ كه‌بیه‌وێت خیانه‌ت بكات به‌خێزانت، سزاكه‌ی ده‌بێت یان زیندانی كردن بێت یان سزایه‌كی زۆر سه‌ختی بده‌یت .

دواتر كه‌به‌هۆی شایه‌ت حاڵێكی ناو كۆشكه‌وه ‌كه‌به‌وورده‌كاریه‌كی زۆر جوان شاهیدیه‌كه‌ی دا خیانه‌ت وخراپه‌كاری ژنه‌كه‌ده‌ركه‌وت وعه‌زیزی میصریش بۆ ئه‌وه‌ی یوسف دوور بخاته‌وه ‌له‌چاوی ژنه‌كه‌ی نه‌بادا شتی وا دووباره‌ببێته‌وه، چونكه‌ده‌یزانی كه‌یوسف گه‌نجێكی داوێن پاكه‌و كاری وای لێناوه‌شێته‌وه‌، ناچار بوو ‌یوسف ڕه‌وانه‌ی زیندان بكات، چونكه‌ ئه‌وه ‌باشترین ڕێگا بوو بۆ دورخستنه‌وه‌ی له‌چاوی ژنه‌كه‌ی .

به‌ڵێ خۆشه‌ویستان گه‌نجێكی هه‌ڵكه‌وتویی وه‌ك یوسف ئاماده‌یه ‌بچێته ‌نێو تاریكی زیندانه‌وه‌ به‌ڵام هه‌رگیز ئاماده ‌نیه ‌قبوڵی خیانه‌ت وخراپه‌كاری بێت .

دووه‌م : ( عفة الجسد ) پاك ڕاگرتنی لاشه‌ : به‌و واتایه‌ی كه‌موسڵمان عه‌وره‌تی بپارێزێت له‌چاوی خه‌ڵكی ئه‌ویش بۆ پیاوان له‌نێوه‌ندی ناوكه‌وه‌تاوه‌كو ئه‌ژنۆ ، وه‌بۆ ئافره‌تان ته‌واوی لاشه‌یان ، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌پاڵا پۆشێكی ته‌واو بێت چونكه‌باڵاپۆشی نیشانه‌یه‌كی به‌رزی ڕه‌وشت وبه‌هایه‌كی جوانه‌كه‌ئافره‌ت ده‌پارێزێت له‌چاوی كه‌سانی ناموحره‌می، وه‌ك خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : {وليضربن بخمرهن على جيوبهن} [النور: 31] واته‌: ( پێیان بڵێ ئه‌ی موحه‌مه‌د ) با سه‌رپۆشه‌كانیان بده‌ن به‌سه‌ر سینه‌وملیاندا ، له‌جێگایه‌كی تردا ده‌فه‌رموێت : {يا أيها النبي قل لأزواجك وبناتك ونساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذلك أدنى أن يعرفن فلا يؤذين وكان الله غفورًا رحيمًا} [الأحزاب: 59]. واته‌ : ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر   ( صلی الله علیه وسلم ) به‌هاوسه‌رانت وكچه‌كانت وئافره‌تنای ئیماندار بڵێ : كه‌به‌پۆشاكی باڵاپۆش خۆیان داپۆشن، ئه‌وه‌له‌بارترین شته‌مه‌پێی بناسرێن، تا ئازار نه‌درێن و( تووشی گیروگرفت نه‌بن ) هه‌میشه‌وبه‌رده‌وام خوا لێخۆشبوو میهره‌بانه‌.

خوای گه‌وره‌ش حه‌رامی كردوه ‌له‌سه‌ر موسڵمانان كه‌سه‌یری ئافره‌تی بێگانه                ‌( ناموحره‌م) بكه‌ن، وه‌فه‌رمانی كردوه ‌به‌ئیماندارانیش چ پیاو بن یان ژن كه‌چاوی خۆیان دابخه‌ن له‌ئاست ناموحره‌می خۆیاندا وه‌ك ده‌فه‌رموێت : {قل للمؤمنين يغضوا من أبصارهم ويحفظوا فروجهم} [النـور: 30].   واته‌: ئه‌ی موحه‌مه‌د بڵێ به‌پیاوانی باوه‌ڕدار كه‌چاویان دا پبارێزن له‌سه‌یری كردنی ئافره‌تانی ناموحره‌م ، هه‌روه‌ها ناموس و عه‌وره‌تی خۆیان له‌حه‌رام بپارێزن، وه‌ده‌رهه‌ق به‌ئافره‌تانیش فه‌رمویه‌تی : {وقل للمؤمنات يغضضن أبصارهن ويحفظن فروجهن} [النور: 31]. واته‌: وه‌بڵێ به‌ئافره‌تانی باوه‌ڕداڕیش چاویان بپارێزن له‌ته‌ماشای ناموحره‌م ، هه‌روه‌ها داوێنی خۆیان بپارێزن له‌حه‌رام .

هه‌روه‌ها له‌فه‌رمووده‌یه‌كی قودسیدا هاتووه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ده‌فه‌رموێت : (النظرة سهم مسموم من سهام إبليس، من تركها من مخافتي أبدلتُه إيمانًا يجد حلاوته في قلبه) [ رواه الطبراني والحاكم]. واته‌: سه‌یر كردنی ناموحره‌م تیرێكی ژه‌هراویه‌‌له‌تیره‌كانی شه‌یتان، هه‌ركه‌س له‌به‌ر ترس وڕه‌زامه‌ندی من وازی لێبهێنێت، ئه‌وه‌بۆی ده‌گۆڕم به‌باوه‌ڕێكی وا كه‌دڵ وده‌روونی چێژی شیرینی ئه‌و باوه‌ڕه‌ی بكه‌ن .

سێهه‌م : ( العفة عن اموال الناس ) پاك خۆڕاگرتن له‌به‌رامبه‌ر ماڵ وسه‌روه‌ت وسامانی خه‌ڵكدا : مرۆڤی باوهڕدار پێویسته‌له‌سه‌ری به‌هیچ شێوه‌یه‌ك چاو نه‌بڕێته‌سامان وماڵس خه‌ڵكی، وبه‌به‌شی خودا ڕازی بێت، تاوه‌كو نه‌بێته‌هۆی ڕژدی وحه‌سوودی له‌ده‌رونیدا، له‌فه‌رمووده‌یه‌كیشدا هاتووه‌، كه‌مرۆڤی موسڵمان هه‌میشه‌له‌سامان ودارای دونیادا با سه‌یری خۆی له‌خوارتر بكات وسه‌یری له‌خۆی به‌ره‌و ژوور نه‌كات چونكه‌ئه‌گه‌ر وابكات ئه‌وه‌له‌دونیادا اسراحه‌ت ده‌كات .

ده‌گێڕنه‌وه‌ كه‌شه‌وێك له‌شه‌وان یه‌كێك له‌وه‌زیره‌كانی عومه‌ری كوڕی عه‌بدول عه‌زیز ڕۆشت بۆلای عومه‌ر تاوه‌كو باسی هه‌ندێك له‌كاروباری خیلافه‌تی بۆ بكات و هه‌ندێك كێشه‌و ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه‌چاره‌سه‌ر بكه‌ن ، جا كه‌كاتێك لێبونه‌وه‌ له‌چاره‌سه‌ركردنی كارو باری خیلافه‌ت، وه‌زیره‌كه‌ی عومه‌ر هاته‌سه‌ر باسی هه‌ندێك له‌كاروباری تایبه‌تی نێوان خۆی و عومه‌ر، له‌و كاته‌دا عومه‌ری كوڕی عه‌بدول عه‌زیز هه‌ستاو چراكه‌ی كوژانده‌وه‌وچرایه‌كی تری داگیرساند، وه‌زیره‌كه‌ش سه‌ری  سوڕما ووتی به‌عومه‌ر ئه‌ی ئه‌میری موسڵمانان بۆ ئه‌و چرایه‌ت كوژانده‌وه‌خۆ هیچ عه‌بی نه‌بوو ؟ ئه‌ویش له‌وه‌ڵامیدا ووتی ، ئه‌و چرایه‌ی یه‌كه‌م جار به‌زه‌یتی     ( بیت المال المسلمین ) كاری ده‌كرد ئه‌وه‌شی ئێمه‌خه‌ریكی باس وخواسی بووین كاروباری موسڵمانان بوو، جا كه‌هاتینه‌سه‌ر باس كردنی كاروباری شه‌خصی خۆمان هه‌ستام ئه‌و چرایه‌م داگیرسان كه‌موڵكی شه‌خصی خۆم بوو، چونكه‌ترسام له‌ڕۆژی دوایدا خوای گه‌وره‌له‌سه‌ر ئه‌و كاره‌موحاسه‌به‌ی من وتۆیش بكات .

سه‌رنج بده‌ن ‌كاربه‌ده‌ست وفه‌رمان ڕه‌وا تا ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ده‌بێت خۆی بپارێزێت له‌هه‌ق ومافی خه‌ڵكی، نه‌وه‌ك خودا لێپێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ بكات و سزای بدات  له ڕۆژی دوایدا .

چواره‌م: ( عفه‌الماكل والمشرب ) خۆ پاكڕاگرتن له‌خواردن وخواردنه‌وه‌دا: مرۆڤی باوه‌ڕدار خۆی پاكڕاده‌گرێت وخۆی ده‌گرێته‌وه‌له‌خواردن و خواردنه‌وه‌ی حه‌رام، هه‌رگیز هه‌وڵ نادات كه‌ته‌نها پاروویه‌كی حه‌امیش بچێته‌ناو ده‌م وگه‌ده‌یه‌وه‌، چونكه‌ئه‌و لاشه‌وجه‌سته‌ی كه‌به‌خواردن و پارووی حه‌رام گه‌شه‌و نه‌ش ونما بكات ته‌نها ئاگری دۆزه‌خ چاره‌سه‌ریه‌تی، خوای گه‌وره‌ش هه‌میشه‌فه‌رمان ده‌كات به‌باوه‌ڕداران كه‌پارێز بكه‌ن له‌خواردن وخواردنه‌وه‌ی حه‌رام و له‌و ڕزق وڕۆزیه‌حه‌ڵاڵانه‌بخۆن كه‌په‌ره‌ردگار دیاری كردوه‌، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : يا أيها الذين آمنوا كلوا من طيبات ما رزقناكم واشكروا لله إن كنتم إياه تعبدون} [البقرة: 172]. ئه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌باوه‌ڕتان هێنواه‌له‌و شته‌پاك وخاوێنانه‌بخۆن كه‌ئێمه‌ڕۆزیمان پێداون، وپاشانیش شوكری خوای له‌سه‌ر بكه‌ن ئه‌گه‌ر ئێوه‌به‌ته‌نها هه‌ر ئه‌و ده‌په‌رستن .

پێغه‌مبه‌ری خوایش ( صلی الله علیه وسلم ) له‌م باره‌یه‌وه‌ده‌فه‌رموێت : (ما أكل أحد طعامًا قط خيرًا من أن يأكل من عمل يده، وإن نبي الله داود كان يأكل من عمل يده) [ رواه البخاري]. واته‌: كه‌س هیچ خواردنێكی نه‌خواردووه‌كه‌باشتر و حه‌ڵاڵاتر بێت له‌و خواردنه‌ی كه‌به‌كاری ده‌ست و ( عه‌ره‌قه‌ی نێوچاوانی خۆت ) په‌یدا بكرێت، وه‌پێغه‌مبه‌ر داود ( علیه السلام ) هه‌میشه‌له‌ڕه‌نج و ماندوو بونی ده‌ستی خۆی ده‌خوارد .

پێنجه‌م : ( عفه‌اللسان ) زمان پاكی : به‌و مانایه‌مرڤی باوه‌ڕدار زمان پاك بێت و جنێو نه‌فرۆشێت به‌خه‌ڵكی وتۆمه‌ت و بوهتانیان بۆ هه‌ڵنه‌به‌ستێت،  به‌ڵكو هه‌میشه ‌هه‌وڵده‌دات كه‌ووته‌ی جوان وشیرین له‌سه‌ر زاری بێت، چونكه‌زار وزمان شیرینی هاوڕێ له‌گه‌ڵ ئامۆژگاری جواندا هۆكارێكه‌بۆ ێوونه‌به‌هه‌شته‌وه‌، ئه‌وه‌تانێ خوای گه‌وره‌ده‌فه‌رموێت :   { إليه يصعد الكلم الطيب والعمل الصالح يرفعه} [فاطر: 10]. واته‌: ووتی جوان وشیرین وكردوه‌ی چاكه‌بۆلای په‌روه‌ردگار به‌رز ده‌بنه‌وه‌. ( به‌و مانایه‌لای خوای گه‌وره‌جێگای قبوڵه‌) .

په‌روه‌ردگار فه‌رمان ده‌كات به‌باوه‌ڕداران كه‌هه‌میشه‌ووتی جوان بڵێن ودووره‌په‌رێز بن له‌ووتی ناشیرین وخراپ : { وقولوا للناس حسنًا } [البقرة: 83]. واته‌: ووته‌ی چاك وجوان بڵێن هه‌میشه‌له‌گه‌ڵ خه‌ڵكیدا ، پێغه‌مبه‌ریش (صِلي الله عليه وسلم ) فه‌رمویه‌تی : (ليس المؤمن بالطَّعَّان ولا اللَّعَّان ولا الفاحش ولا البذيء) [ رواه الترمذي]. واته‌: باوه‌ڕدار هه‌رگیز تانه‌وته‌شه‌ر و نه‌فره‌تچی وخراپه‌كار و ده‌م پیس نیه‌، وه‌بۆ ئه‌وه‌ی كه‌مرۆڤ خۆی هه‌ڵنه‌قورتێنێته‌كار وباری خه‌ڵكیه‌وه‌تاوه‌كو ده‌ست وزمانی پارێزراو بێت ئامۆژگاری هه‌مووان ده‌كات وده‌فه‌رموێت : (من حسن إسلام المرء تركه ما لا يُعنيه) [ رواه الترمذي وابن ماجه]. واته‌: له‌جوانی وخوو ڕه‌وشت به‌رزی ئیسلامه‌تی هه‌ركه‌سێكه‌، هه‌رچ شتێك كه‌په‌یوه‌ندی پێوه‌نه‌بوو وازی لێبهێنێت وخۆس تێ هه‌ڵنه‌قورتێنێت، وه‌بۆ ئه‌وه‌ش پارێزراو بیت له‌هه‌ڵه‌وپه‌ڵه‌ی زمانت ته‌نها چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌یه‌ئاگاداری زمانت بیت وئه‌و ئامۆژگاره‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم )له‌گوێ بگریت كه‌ده‌فه‌رموێت : (من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فلْيَقُلْ خيرًا أو لِيَصْمُتْ) [متفق عليه]. واته‌: هه‌ركه‌س باوه‌ڕی به‌خوا وبه‌ڕۆژی دوایی هه‌یه‌با چاك بڵێت یان بێ ده‌نگ بێت ( چونكه‌ئه‌گه‌ر قسه‌ی چاك‌كردن زێڕ بێت ئه‌وه‌بزانه‌بێده‌نگی هه‌ندێك جار گه‌وهه‌ره‌ ) .

شه‌شه‌م : ( التعفف عن سؤال الناس ) خۆ پاك ڕاگرتن له‌داواكردن وسواڵ كردنی خه‌ڵكی، سیفه‌تی باوه‌ڕدار ئه‌وه‌یه‌به‌بێ پێویستی هیچ كاتێك داوا نا‌كات له‌خه‌ڵكی وده‌ستیان لێ پان ناكاته‌وه‌، وه‌هه‌وڵ ده‌دات كه‌ هه‌میشه‌به‌كاری ده‌ست و هه‌وڵ وكۆششی خۆی بژێت، خوای گه‌وره‌ش له‌مه‌دحی كۆمه‌ڵێك له‌باوه‌ڕداراندا كه‌ده‌روونیان زۆر به‌رز بووه‌له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه‌نه‌یان بووه‌ده‌ستیان له‌خه‌ڵكی پان نه‌كردوه‌ته‌وه‌، به‌ڵكو شه‌رمیان كردوه‌له‌و كاره‌، {يحسبهم الجاهل أغنياء من التعفف تعرفهم بسيماهم لا يسألون الناس إلحافًا} [البقرة: 273]. واته‌: ئه‌وه‌ی نایانناسێت ( ئه‌و هه‌ژارانه‌ئه‌وه‌نده‌كه‌سایه‌تی خۆیان ڕاده‌گرن ونه‌فس به‌رزن ) وا ده‌زانێت كه‌ده‌وڵه‌مه‌ندن، تۆ ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) یان ئه‌ی باوه‌ڕداران به‌ڕه‌نگ وڕوخسار وسیمایاندا ده‌یانناسیت كه‌داوا ناكه‌ن له‌خه‌ڵكی به‌زۆر شتی لێبسه‌نن وڕوو گیریان بكه‌ن .

له‌ فه‌رمووده‌یه‌كیشدا پێغه‌مبه‌ری ئیسلام ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : (اليد العليا خير من اليد السفلى، وابدأ بمن تعول وخير الصدقة ما كان عن ظهر غِنًى، ومن يستعففْ يُعِفَّهُ الله، ومن يستغنِ يُغْنِه الله) [متفق عليه]. واته‌: هه‌میشه‌ ده‌ستی به‌رزو به‌خشنده‌ باشتر وچاكتره‌لای خوای گه‌روه‌له‌ده‌ستێكی خواری ( سواڵكه‌ر )، وه‌مرۆڤ كه‌خێر وصه‌ده‌قه‌شی كرد با له‌كسه‌نزیكه‌كانی خۆیه‌وه‌ده‌ست پێ بكات، وه‌باشترین صه‌ده‌قه‌یه‌كیش كه‌بیكه‌یت ئه‌و صه‌ده‌قه‌یه‌كه‌مرۆڤ له‌كیسه‌ی پڕ وده‌وڵه‌مه‌ندی بیكات( نه‌وه‌ك كه‌سێك بۆخۆی نه‌دار بێت ومنداڵاه‌كانی پویستیان پێی هه‌بێت ) جا هه‌ركه‌سیش خۆی پاك ڕاگرێت له‌ده‌ست پان كردنه‌وه‌له‌خه‌ڵكی ئه‌وه‌خوای گه‌وره‌ش پاك ڕایده‌گرێت، وه‌هه‌ركه‌س خۆی به‌ده‌وڵه‌مه‌ند بزانێت له‌داواكردن له‌خه‌ڵكی خوای گه‌وره‌ش ئه‌و كه‌سه‌ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌كات .

بۆیه‌هه‌میشه‌دوعا وپاڕانه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌وه‌بووه‌كه‌ده‌یفه‌رموو :  (اللهم إني أسألك الْهُدَى والتُّقَى والعفاف والغنى) [ رواه مسلم]. واته‌: ئه‌ی خوای گه‌وره‌داوای هیدایه‌ت وخۆپارێزی ویاك داوێنی وده‌وڵه‌مه‌ندی له‌تۆ ده‌كه‌م .

ئێمه‌ش له‌كۆتایدا ده‌پاڕێینه‌وه‌وده‌ڵێن ئه‌ی خوای گه‌وره‌ده‌ست و دڵ وداوێن پاكمان بكه‌وله‌گه‌ڵ ئه‌و جۆره‌كه‌سانه‌شدا حه‌شرمان بكه‌له‌ڕۆژی دوایدا .

سڵاوی خوای گه‌وره‌ش له‌سه‌ر گیانی پێغه‌مبه‌ری خوا ویار وهاوه‌ڵان وشوێن كه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه‌.